Geografia - Zgapa.pl

Nowa Zelandia
Rdzenni mieszkańcy Nowej Zelandii Maorysi nazywają ją Aotearoa, co znaczy Kraina
Długich Białych Obłoków. Jest to kraina o różnorodnych krajobrazach, od majestatycznych
gór pokrytych śniegiem, po niezbadane lasy deszczowe, krystalicznie czyste jeziora, pełne
pstrągów, po turkusowe morskie zatoki z wieloma wspaniałymi wyspami, lodowce, fiordy,
gejzery i wulkany. Najciekawsze jest to, że wiele z tych wspaniałości znajduje się często obok
siebie, i dlatego obok np. pustyni można zobaczyć szczyty wysokich gór, a obok miast dzikie
plaże.
Nowa Zelandia wyróżnia się od innych znanych nam wysp wiecznie zielonym lasem kauri,
plantacjami owoców kiwi, miastami zamieszkałymi przez Kiwi (tak mówią o sobie
Nowozelandczycy), nielotnym ptakiem kiwi (symbol kraju), odrębną fauną i florą
Polska nazwa mieszkańców: Nowozelandczyk, Nowozelandka, Nowozelandczycy
Obszar lądu: 270 534 km2
liczba wysp: 2 główne i kilkaset małych
Stolica: Wellington na Wyspie Północnej
Ludność: 3,9 mln
Przyrost naturalny: 0,9%
Gęstość zaludnienia: jedna osoba na 13.2 km2
Narodowości: Nowozelandczycy pochodzenia europejskiego 73.8%; Nowozelandczycy
pochodzenia Maoryskiego 9.6%; mieszkańcy wysp Pacyfiku (Polinezyjczycy)3.6%;
wieloetniczni 4.5%; inni 8.5%
Języki: angielski, maoryjski
Waluta: dolar nowozelandzki
Niezależność od: 1947 r.
Geografia
Nowa Zelandia to państwo wyspiarskie położone w południowo-zachodniej części Oceanu
Spokojnego, 1600 km na południowy wschód od Australii. Obejmuje 2 wyspy: Południową
(150,5 tys. km2) i Północną (114,7 tys. km2), rozdzielone Cieśniną Cooka, oraz szereg
małych (m.in.: Stewart, Kermadec, Chatham, Camplell). Do Nowej Zelandii należą także trzy
małe zamorskie terytoria w Oceanii: Tokelau, Niue, Wyspy Cooka.
Linia brzegowa 2 głównych wysp (dł. Ok. 8000 km) jest silnie rozwinięta szczególnie wyspy
Północnej, gdzie oprócz zatok Obfitości, Hawke, Hauraki, Palliser znajduje się tysiące
mniejszych zatok. Na Wyspie Południowej występuje mniej zatok (Tasmana, Gulden), za to
na południowym-zachodzie tej wyspy jest wiele fiordów (Dusky, Doubtful, Milford)
Powierzchnia wysp jest mocno zróżnicowana. Około 75% powierzchni Nowej Zelandii
stanowią góry i wyżyny. Na Wyspie Południowej znajdują się Alpy Południowe, z
najwyższym szczytem - Górą Cooka (3764 m n.p.m.) i największym lodowcem Tasmana o
długości ok. 29 km.
Góra Cooka – najwyższy szczyt Nowej Zelandii
Na Wyspie Północnej istnieje szereg pasm górskich ciągnących się równolegle do równin u
wybrzeży. Znajduje się tu rozległy płaskowyż wulkaniczny, na południe, od którego wznoszą
się 3 czynne wulkany: Ruapehu (2797 m n.p.m.), Ngauruhoe (2292 m n.p.m.), Tongariro
(1988 m n.p.m.) oraz gejzery i wiele gorących źródeł.
Źródła Waikoropupu w pobliżu Nelson zawierają najczystszą wodę źródlaną na świecie.
Jezioro Frying Pan, w pobliżu Rotora (czyli po polsku Jezioro Patelnia), jest największym na
świecie źródłem gorącej wody, które osiąga w najgłębszym punkcie 200° C.
Nowa Zelandia jako pierwsza na świecie wita każdy nowy dzień;
Wyspa Południowa (South Island) jest mniej ucywilizowana, a jej krajobrazy dużo bardziej
widowiskowe – jak sceneria Śródziemna w filmowej wersji Władcy Pierścieni J.R.R.
Tolkiena. W 2001 r. odbyła się światowa premiera pierwszej części Władcy Pierścieni w
reżyserii Nowozelandczyka Petera Jacksona.
Wspaniałe warunki krajobrazowo-przyrodnicze uczyniły z Nowej Zelandii raj dla
turystów i sportowców. Nowozelandczycy oprócz rozwoju turystyki, produkują wina
zaliczane do najlepszych na świecie i doskonała żywność.
Szata roślinna
Naturalną szatą roślinną kraju są wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe pokrywające większą
część powierzchni kraju. Większość gatunków ma charakter endemiczny, np. sosna kauri, buk
południowy. Ze zwierząt występują: 2 gatunki nietoperzy, ok. 30 gatunków gadów, w tym
endemiczny tuatara (hatteria), ptaki nielotne: kiwi i kakapo oraz papuga kea, żyjąca w
pokrytych śniegiem Alpach Południowych, brak natomiast ssaków. Miejscowe gady Tautara
dożywają sędziwego wieku 300 lat! Gady te pojawiły się na ziemi w erze mezozoicznej, czyli
jakieś 190 mln lat temu;
Duże zagrożenie dla gatunków endemicznych stanowią zwierzęta sprowadzone przez
osadników, m.in.: koty, psy, szczury, króliki.
Najmniejsze na świecie delfiny Hektora oraz najrzadziej spotykane lwy morskie Hooker'a
zostały znalezione tylko w wodach należących do Nowej Zelandii;
Tylko tutaj żyją nie latające papugi Kakapo oraz papugi alpejskie Kea;
Tongarino National Park był drugim po Yellowstone National Park w USA utworzonym na
świecie parkiem narodowym;
Klimat
Wyspa Północna i północna część Wyspy Południowej mają klimat podzwrotnikowy morski,
część środkowo i południowa Wyspy Południowej umiarkowany ciepły morski z opadami
równomiernie rozmieszczonymi w ciągu całego roku. Średnia temperatura powietrza i średnie
opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu 16°C i 74 mm, w lipcu 8°C i 130 mm.
Ustrój polityczny
Ustrój Nowej Zelandii jest przykładem monarchii konstytucyjnej, gdzie głową państwa jest
królowa brytyjska Elżbieta II. Reprezentuje ją Gubernator Generalny, mianowany na
pięcioletnią kadencję, jego rola ogranicza się jednak wyłącznie do funkcji reprezentacyjnych.
Obecnie urząd ten sprawuje Pani Silnia Cartwright. Właściwe rządy sprawuje rząd, którego
premierem jest lider największego ugrupowania w parlamencie (obecnie pani Helen Clark).
Władzę ustawodawczą stanowi jednoizbowy parlament - Izba Reprezentantów. Zasiada w
nim 120 deputowanych wybieranych na trzyletnią kadencję. Wybory odbywają się na
podstawie ordynacji proporcjonalnej, z zachowaniem tzw. listy krajowej. Szczególne prawa
wyborcze mają rdzenni mieszkańcy Nowej Zelandii - maorysi. Mogą oni głosować razem z
innymi obywatelami w dniu głosowania powszechnego, lub też oddać swe głosy w osobnych
wyborach - tylko dla maorysów. W obecnej kadencji parlamentu 60 mandatów zostało
obsadzonych w wyborach powszechnych, 5 w wyborach maoryskich, a 55 rozdzielono z listy
krajowej.
Gospodarka
Gospodarka Nowej Zelandii należy do najbardziej zróżnicowanych ze wszystkich państw
Oceanii. Jej podstawą jest hodowla owiec i bydła oraz uprawa zbóż, warzyw i owoców. Duże
znaczenie ma rybołówstwo i leśnictwo (NZ to jeden z większych eksporterów drewna
miękkiego oraz miazgi i tarcicy na świecie).
Najważniejszymi gałęziami produkcji są: przemysł spożywczy, maszynowy, metalowy,
środków transportu, chemiczny, drzewny, papierniczy, włókienniczy. Państwo posiada
również własny przemysł wydobywczy - z surowców naturalnych występują tu węgiel
kamienny i gaz ziemny.
Dochód narodowy 12 060 USD na 1 mieszkańca (1992). Struktura zatrudnienia: usługi - 60%,
przemysł - 20,6%, rolnictwo - 9,4%. Handel zagraniczny: eksportuje się głównie mięso
(17%), produkty mleczne (15%), produkty gospodarki leśnej (12%), natomiast importuje się
maszyny i elektronikę (25%), pojazdy mechaniczne (10%), ropę naftową (7%). Głównymi
partnerami handlowymi są: Australia, Japonia i USA.
Przy 32 proc. udziale eksportu w dochodach budżetu państwa, największymi atutami Nowej
Zelandii w handlu zagranicznym są: mięso i przetwory mięsne, produkty mleczne oraz
produkty gospodarki leśnej. Importowane są przede wszystkim maszyny i elektronika,
samochody i ropa naftowa. Głównymi partnerami handlowymi Nowej Zelandii są: Australia,
Japonia, Wielka Brytania i USA.
Historia
Według źródeł archeologicznych, Nowa Zelandia została po raz pierwszy zasiedlona około
roku 1300 przez plemiona polinezyjskie. Według ludowych przekazów, wyspy odkrył sławny
w swoim czasie podróżnik Kupe. Nazwał je Aotearoa, co oznacza Kraj Długich Białych
Chmur. Pierwszym Europejczykiem, który dotarł do Nowej Zelandii był holenderski żeglarz
Abel Tasman. To on w 1642 r. nadał jej obecną nazwę, na cześć jednej z prowincji w
Holandii.W 1769 r. w Nowej Zelandii wylądował kapitan James Cook i ogłosił włączenie jej
do Imperium Brytyjskiego. W ciągu kilku następnych dziesięcioleci na wybrzeżach obu wysp
powstały pierwsze osady wielorybników, stając się zaczątkami dzisiejszych głównych miast.
W lutym 1840 r. angielski kapitan William Hobson i 45 wodzów plemion maoryskich
podpisało tzw. Traktat Waitangi. Gwarantował on zwierzchnictwo Wielkiej Brytanii nad
Nową Zelandią, a rdzennej ludności zachowanie praw do jej ziem i zasobów. 6 lutego jest od
tej pory uznawany za dzień powstania państwa nowozelandzkiego i obchodzony jako święto
narodowe.
Gwarancja nietykalności maorysów nie obowiązywała jednak długo - już w latach
sześćdziesiątych XIX w. rozpoczęły się konfiskaty ziem na użytek białych osadników. Jawne
łamanie przez stronę brytyjską postanowień umowy z 1840, wywołało ostre wystąpienia
antybrytyjskie. Tzw. wojny maoryskie (1840-1848, 1860-1872) doprowadziły do
wyniszczenia przeważającej części rdzennej ludności.
W latach I wojny światowej, walcząc po stronie Ententy, Nowa Zelandia zajęła większą część
kolonii niemieckich w Oceanii (m.in. Samoa Zachodnie, które było jej mandatem
powierniczym do 1962, kiedy uzyskało niepodległość). W 1931 Wielka Brytania przyznała
Nowej Zelandii samodzielność wraz ze statusem członka brytyjskiej Wspólnoty Narodów,
jednak władze w Wellington oficjalnie uznały ten stan dopiero w 1947 r.
Po II wojnie światowej w kraju umacniały się wpływy amerykańskie. Wojska
nowozelandzkie walczyły u boku Stanów Zjednoczonych w wojnie koreańskiej (1950-1953) i
wojnie w Wietnamie (1965-1972). Stosunki dwustronne pogorszyły się w wyniku
wprowadzenia przez Nową Zelandię zasad polityki antynuklearnej, w rezultacie której kraj
został w 1986 wykluczony z sojuszu obronnego ANZUS.
W latach 70. Nowa Zelandia zacieśniła współpracę z Australią i członkami Stowarzyszenia
Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN). Pragnąc polepszyć stosunki ze Stanami
Zjednoczonymi rząd Nowej Zelandii zapowiedział w 1991 zmiany we wprowadzonej przez
rządy socjaldemokratów polityce antyatomowej. W marcu 1994 premier J. Bolger
wypowiedział się w parlamencie za przekształceniem Nowej Zelandii w republikę. Pomysł
jednak nie zyskał aprobaty obywateli, którzy opowiedzieli się przeciw niemu w
ogólnonarodowym referendum.
Główne problemy społeczne
1. Społeczne i ekonomiczne problemy ludności maoryskiej i mieszkańców wysp na Pacyfiku
należących do Nowej Zelandii - rdzenni mieszkańcy są zazwyczaj słabo wykształceni
i niewykwalifikowani. Poziom ich życia znacząco odstaje od poziomu życia białych
obywateli. 2. Nierównomierny rozwój prowincji na północy i południu kraju - na Wyspie
Północnej mieszka 75 proc. mieszkańców, tu skupia się przemysł i główne ośrodki rolnicze.
Południe to głównie niedostępne góry (osiągające wysokość ponad 3000 m n.p.m.), przez co
słabo rozwinięta jest sieć komunikacyjna i osadnicza.
CIEKAWOSTKI

Nowa Zelandia jako pierwsza na świecie dopuściła kobiety do wyborów parlamentarnych
w 1883 roku;

Nowozelandczyk Richard William Pearse dwa lata przed braćmi Wright odbył pierwszy
lot samolotem. 31 marca 1902 r. na wykonanym przez siebie samolocie przeleciał 91 m
nad polem w okolicach Timaru;

Zatoka Curio jest jedną z najbardziej rozległych na świecie. Oglądać tu można
skamieniały las, który liczy sobie 180 mln lat;
Stolica kraju Wellington ma więcej kawiarenek i restauracji w przeliczeniu na jednego
mieszkańca niż Nowy Jork;
Stary budynek rządowy w Wellington jest największą drewnianą budowlą na półkuli
południowej, która liczy 8,2 tys. m kwadratowych;
Do Nowej Zelandii należy absolutny rekord w ilości owiec: 47.390.000 owiec, czyli 12,6
owcy na osobę;



Wodospad Milford Sound