Wyspa Bornholm Walory turystyczno
advertisement
1 Wyspa Bornholm Walory turystyczno-przyrodnicze na podstawie międzynarodowych warsztatów edukacyjno-muzealnych w Danii w Centrum Przyrodniczym NaturBornholm i na terenie wyspy. 1. Wstęp Duńska wyspa Bornholm, co roku przyciąga wielkie rzesze turystów z Niemiec, Szwecji, Polski i z samej Danii. Zachwyca zarówno swoimi walorami naturalnymi, takimi jak skały, plaże czy urokliwa fauna i flora, jak i stworzonymi przez ludzi średniowiecznymi osadami, twierdzami, rotundowymi kościołami, manufakturami szkła czy architekturą miast. Jeżeli dodamy do tego wielką pracę ludzi na rzecz stworzenia z wyspy dużej atrakcji turystycznej wyłania nam się obraz bardzo urokliwej, spokojnej, przyjaznej i zachęcającej do zwiedzenia przystani. 2. Historia Bornholm powstał 1700 milionów lat temu w wyniku zderzenia dwóch płyt kontynentalnych. Wypiętrzyło się wtedy pasmo górskie i przez setki milionów lat kształtowało zmieniając swój wygląd. Północna i środkowa część wyspy została utworzona z twardych skał granitowych i gnejsu (datowane na ok. 1400 mln lat) a południowa część głównie z piaskowca i w mniejszym stopniu z łupków i wapieni. 2 Teren wyspy został wypiętrzony ponad poziom morza ok. 400 mln lat temu w okolicach równika i stopniowo przesuwał się na północ. Około 20 tysięcy lat temu na wyspę nasunął się lodowiec i to właśnie jego działanie ukształtowało obecny wygląd powierzchni Bornholmu. Lodowiec swoim tarciem naniósł kamienie, żwir, piasek i glinę, a po stopnieniu pozostawił moreny denne, czyli moreny w postaci równiny piaszczysto-żwirowej. W tak uformowanym krajobrazie pojawiły się najpierw rośliny, potem zwierzęta i ludzie (najstarsze ślady osadnictwa datowane są na 9000-8000 lat temu). W tych czasach Bornholm był jeszcze półwyspem i miał połączenie z terenami dzisiejszej Polski i Niemiec. Oddzielenie nastąpiło ok. 6000-5000 lat temu. Od tego okresu ludzie zaczęli uprawiać ziemię, budować osady, a głównym zajęciem stało się rybołówstwo i polowania. Od V wieku naszej ery wyspę zamieszkiwały różne plemiona. Najpierw germańskie plemię Burgundów, później Wikingowie (od 800 do 1050 roku n.e.), a następnie Danowie. Wraz z Danami napłynęło na Bornholm chrześcijaństwo i z tego okresu pochodzą obronne kościoły rotundowe. Cztery z nich: w Østerlars, Olsker, Nylars i w Nyker zachowały się do dziś. W XII wieku część wyspy dostała się pod władanie arcybiskupstwa z Lund i od tego czasu Bornholm stał się terenem zbrojnej rywalizacji między władzą królewską a arcybiskupstwem (siedzibą władz kościelnych była wybudowana na północy warownia w Hammershus). W XIV i XV wieku faktyczną władzę nad wyspą przejęły miasta hanzeatyckie. W 1578 roku za sprawą króla duńskiego Fryderyka II władza wróciła do Danii i trwała (z małą przerwą na panowanie Szwecji) aż do 10 kwietnia 1940 roku, do zajęcia wyspy przez wojska niemieckie. Wraz z końcem okupacji 3 niemieckiej, pod koniec kwietnia 1945 roku zaczęła się roczna okupacja wojsk radzieckich. Od 5 kwietnia 1946 roku Bornholm należy ponownie do Danii. Opisując historię nie sposób na dłużej nie zatrzymać się przy największej historycznej atrakcji wyspy, czyli ruinach twierdzy w Hammershus. Dawniej była to jedna z najpotężniejszych warowni północnej Europy, a dziś jest największym kompleksem średniowiecznych ruin w Skandynawii. Duńczycy zbudowali Hammershus w połowie XIII w na zboczach masywu Hammeren ok. 75 m n.p.m. Zamek-twierdza był cały czas rozbudowywany i wzmacniany. W latach 1328 – 1520 stał się główną twierdzą i siedzibą władz kościelnych arcybiskupstwa z Lund. Na ten okres przypada największy jego rozwój. Później zamek przechodził w ręce kolejnych właścicieli. W XVII w budowla została przekształcona najpierw w koszary, a potem w więzienie. Zmierzch Hammershus nastąpił w 1743 r., gdy komendant wojsk królewskich przeniósł swoją siedzibę do Rønne. Twierdzę stopniowo wyburzano i dopiero w 1822 roku zachowane fragmenty objęto ochroną. Zwiedzając ruiny Hammershus możemy obejrzeć kilkadziesiąt budowli otoczonych potężnym murem, wieżę pancerną z XIII w. (Manteltarnet), Kościół Skt. Margrethe, średniowieczny kamienny most Tinghus, czyli dawną siedzibę lokalnego sądu oraz dwa stawy. Możemy także zobaczyć pomnik poświęcony pamięci bornholmczyków, poległych w powstaniu przeciwko Szwedom oraz makietę przedstawiającą zamek w czasach jego świetności. Cały kompleks robi wielkie wrażenie. Należy do miejsc, które koniecznie trzeba zobaczyć będąc na Bornholmie. 4 3. Bornholm w liczbach Bornholm jest duńskim okręgiem administracyjnym ze stolicą w Rønne. Powierzchnia wyspy wynosi prawie 590 km kw., ma ponad 140 km linii brzegowej i jest podzielona na 5 gmin (Rønne, Hasle, Allinge-Gudhjem, Nexø i Akirkeby). Wyspę zamieszkuje ok. 50 000 mieszkańców skupionych głównie w 7 miastach (najwięcej ok. 16 000 w Ronne). Najwyższym wzniesieniem na Bornholmie jest Rytterknaegten (162 m n.p.m.), najdłuższą rzeką, o długości 22 km, jest Øleä, a największym jeziorem jest Hammers (13 m głębokości). 4. Miasta Na wyspie jest siedem miast (a raczej miasteczek) skupiających większość zamieszkałej tu ludności. Rønne Największym z miast jest stolica – Rønne. Miasto liczące ok. 16 000 osób wyróżnia się charakterystycznymi, małymi domami o drewnianej, ramowej konstrukcji wypełnionej gliną lub cegłą oraz wąskimi uliczkami najczęściej wyłożonymi kamieniami polnymi. Na rynku głównym (Store Torv) panuje niepowtarzalna atmosfera. Liczne sklepy, kawiarnie i restauracje stwarzają dobry klimat do zwiedzania, a w środy i soboty, czyli w dni targowe, można zaopatrzyć się tam w bornholmskie specjały i wyroby rzemieślnicze. Jest tam ratusz z XIX w., zabytkowa fontanna i rzeźba trębacza, ręki Arne Ransleta. Nieopodal Store Torv znajduje się równie uroczy Lille Torv – mały rynek. W mieście możemy również zobaczyć portową kuźnię z XVIII w., latarnię morską, kościół św. Mikołaja, muzeum Erichsens Gaard 5 (w skład, którego wchodzi ogród miejski). Na uwagę zasługuje również „żywe” muzeum ceramiki, czyli fabryka Hjorths Stewnoj i manufaktura słynąca z ręcznej produkcji zegarów. Największą jednak atrakcją jest Borholms Museum (Muzeum Bornholmu) poświęcone historii i kulturze całej wyspy. Znajdują się w nim złote tabliczki z epoki żelaza, zbiory broni i mundurów wojskowych, zegary, przyrządy nawigacyjne i wiele innych ciekawych eksponatów. Hasle Kolejnym miastem w naszej wędrówce jest miasto Hasle. Leży na zach. wybrzeżu i liczy ok. 1800 mieszkańców. Jest jedną z najstarszych osad na wyspie i zachwyca licznymi warsztatami artystów, wędzarniami ryb, osadami rybackimi wzdłuż wybrzeża i malowniczym krajobrazem. Dużą atrakcją jest znajdujący się w centrum miasta dom artystów – Grønbechs Hus. To właśnie w Hasle w 1658 r. mieszkańcy bardzo aktywnie wzięli udział w powstaniu ludowym przeciwko Szwedom, a nazwiska trzech głównych bohaterów tych wydarzeń – Peder Olsen, Jens Kofoed i Poul Anker – to dzisiaj nazwy wielkich promów kursujących do Kopenhagi, Ystad, Sassnitz i Świnoujścia. Allinge – Sandvig Na północy leży miasto Allinge-Sandvig. Liczy ono ok. 2000 mieszkańców i jest szczególnie piękne i malownicze. Słynie m.in. z portu z ciekawą promenadą i dużą ilością zawijających tu jachtów i łodzi żaglowych. Inne atrakcje to stary kościół i kamień runiczny na przykościelnym cmentarzu oraz ciekawa architektura domów i starego ratusza (Det gamle rädhus). Bliskość szwedzkiego miasta Simrishamn (1 godz. nowoczesnym katamaranem) oraz ruin twierdzy Hammershus sprawiają, iż miejscowość stała się bardzo dużą atrakcją turystyczną. 6 Gudhjem Miasto Gudhjem, liczące zaledwie 900 mieszkańców, jest nadzwyczaj malowniczo położone i dlatego też szczególnie upodobali je sobie artyści. Usytuowanie u podnóża góry, z widokiem na archipelag wysepek Ertolmene z niepowtarzalną architekturą szachulcowej zabudowy i z licznymi wędzarniami sprawia, że miasto jest jednym z głównych punktów turystycznych na wyspie. Na uwagę zasługuje również kościół z XIX w. i pozostałości kaplicy św. Anny z XIII w., piękny i zarazem potężny holenderski wiatrak – Gudhjem Molle oraz muzeum regionalne, liczne galerie i warsztaty artystów. Niedaleko miasta znajduje się bardzo ciekawe Muzeum Sztuki Bornholmu (Bornholms Kunstmuseum) zawierające malarstwo i rzeźbę ostatnich dwóch stuleci tutejszych artystów. Warte zobaczenia są też Święte Skały (Helligdom), czyli skalny krajobraz o niezwykłych kształtach dochodzący nawet do 22 m. wysokości. Svaneke Na wschodniej stronie wyspy na pagórkowatym i skalnym terenie leży Svaneke. Liczy ono 1200 mieszkańców i jest najmniejszym miastem słonecznej wyspy. Patrząc na zabytkowe budynki, zagrody chłopskie i rybackie, a nawet całe ciągi uliczne z XVII i XVIII w. można by rzec, że czas się tu zatrzymał wiele, wiele lat temu. Kilka kilometrów od miasta rozpościera się Joboland, czyli kraina zabaw dla dzieci … i nie tylko. 7 Nexø Nexø jest to drugie, co do wielkości miasto Bornholmu, liczące 4000 osób. Jest największym portem rybackim tej okolicy. W mieście rozwinięty jest handel, przetwórstwo ryb oraz oczywiście turystyka. Wartym zobaczenia jest kościół z XIV w., XVIII-wieczne budynki oraz regionalne muzeum (Nexø Museum) związane szczególnie z morzem, piękny rynek oraz izba pamięci Martina Andersena Nexø – pisarza związanego od dziecka z wyspą. W pobliskich kamieniołomach wydobywa się piaskowiec. Warto nadmienić, że Nexø szczególnie upodobali sobie Polacy – zarówno rybacy jak i turyści. Znajduje się tutaj również Bornholmski Park Motyli. Można w nim podziwiać ok. 1000 gatunków egzotycznych motyli wśród tropikalnej roślinności. Aakirkeby Ostatnim miastem naszej podróży, ale i jedynym, które nie jest położone nad morzem, jest Aakirkeby. Liczy ok. 1600 mieszkańców. To właśnie w Aakirkeby jest największy na wyspie i jeden z najpotężniejszych w Danii kościół Aa Kirke. Mury zbudowane z piaskowca mają metr grubości. W środku podziwiamy chrzcielnicę również z piaskowca, wykute w kamieniu płaskorzeźby oraz ambonę i ołtarz z 1600 r. Innymi atrakcjami miasta jest drugi, mniejszy kościół, muzeum starych pojazdów liczące ponad 70 eksponatów, stary ratusz oraz NaturBornholm, czyli centrum naukowo-dydaktyczne pokazujące rozwój wyspy przez 1700 milionów lat. 5. Ludzie a gospodarka Wyspę zamieszkuje ok. 50 000 mieszkańców. W ostatnich kilkudziesięciu latach najbardziej z gałęzi tutejszej gospodarki rozwinęła się turystyka. Oprócz niezaprzeczalnych walorów naturalnych i historycznych na tak duży rozwój turystyki mają wielki wpływ zamieszkali tu ludzie. Są bardzo życzliwi i otwarci. Momentami można mieć wrażenie, że czas płynie tu wolniej, nie widać wielkiego przemysłu i galopującej cywilizacji. Na drogach ma się wrażenie, że więcej jest rowerów niż samochodów. Nic dziwnego, gdyż ruch rowerowy jest tu bardzo bezpieczny. Życzliwość ludzi wobec turystów widać zarówno w miastach na licznych placach z kawiarniami i restauracjami, w hotelach i regionalnych muzeach jak i na prowincji w malowniczych wsiach i osadach rybackich. Duża część ludności zajmuje się sztuką i rękodzielnictwem powstającym w licznych pracowniach artystycznych. Znane są w całej Europie małe huty i warsztaty zajmujące się szkłem artystycznym. Bornholmskie wyroby przyciągają uwagę wielką różnorodnością barw i form. W niektórych warsztatach można przyjrzeć się pracy artystów, a nawet spróbować własnych sił. Sztuka to nie tylko szkło. Wyspę szczególnie upodobali sobie malarze i rzeźbiarze. Piękne widoki, architektura miast i uroki osad rybackich oraz duch historii wpływał i wpływa na artystów. Z najbardziej znanych należy wymienić malarzy: Andersa Nyborga, Nielsa Lergaarda, Edvarda Weie, Karla Isaksona, Olafa 8 Rude, Kraestena Iversena i Olufa Høsta, rzeźbiarza Arne Ransleta czy też pisarza Martina Andersena Nexø. W celu zwiększenia atrakcyjności turystycznej wyspy podejmowane są różne przedsięwzięcia. Należy tu chociażby wspomnieć „Park motyli i tropików” w Nexø czy „NaturBornholm” w Aakirkeby. Obok turystyki mamy na wyspie jeszcze do czynienia z rybołówstwem, rolnictwem i przemysłem. Rybołówstwo i przetwórstwo ryb było dawniej głównym zajęciem tutejszej ludności. Od XIX w. mieszkańcy byli eksporterami na dużą skalę śledzi bornholmskich, wędzonych w przydomowych i przemysłowych wędzarniach. Sporo z tych wędzarni funkcjonuje do dziś, chociaż ze względu na zubożenie łowisk sytuacja rybaków uległa znacznemu pogorszeniu. Rolnictwem zajmują się ludzie szczególnie w środkowej części wyspy. Charakteryzuje się ono wysoką kulturą rolną o wysokiej mechanizacji. Głównymi kierunkami jest produkcja mleczna i drobiarska oraz uprawa zbóż. Przemysł ściśle powiązany jest z bogactwami wyspy. Granit i piaskowiec z tutejszych kamieniołomów wykorzystuje się w budownictwie i drogownictwie, a z iłów i gliny wyrabia się cegły. Wymienić tu także należy warsztaty i huty szkła, produkcję zegarów czy przetwórnie ryb. 6. Przyroda Na atrakcyjność Bornholmu w największym stopniu wpływa jednak natura i piękno przyrody. Oto wszystkie zagadnienia związane z przyrodą, zarówno tą współczesną, jak i historią jej powstawania na przełomie milionów lat. Ukształtowanie terenu 9 Wyspa, jak już wcześniej mogliśmy przeczytać, jest wypiętrzeniem na styku dwóch płyt tektonicznych. Ostateczny wygląd powierzchni zawdzięcza lodowcowi, który nasunął się na wyspę ok. 20 000 lat temu. Charakterystycznym skutkiem oddziaływania lodowca są doliny szczelinowe, głazy narzutowe i naniesione kamienie, żwir, piasek i glina. Północna i środkowa część wyspy jest utworzona z twardych skał granitowych (klifów). Jeden z takich skalnych krajobrazów możemy podziwiać na płn. od miasta Gudhjem. To Helligdomsklipperne czyli Święte Skały. Utworzone zostały z różnorodnych materiałów skalnych, które w nierównym stopniu podlegały erozji i tworzyły głębokie szczeliny. Na wyspie występują również doliny rozpadlin. Są to powstałe wiele milionów lat temu pęknięcia w skale, w efekcie napięć skorupy ziemskiej. Niektóre z nich zostały wypełnione magmą, która szybko krzepnąc wytworzyła diabaz (nie tak twardy jak granit czy gnejs i dlatego łatwiej ulegający erozji). Należy tu wymienić dwie z takich dolin – dolinę Døndalen i dolinę Ekkodalen. Południowa część wyspy składa się głównie z piaskowca i w mniejszej ilości z łupków i wapieni. Dużą część wyspy, szczególnie środkowej, pokrywają lasy i wrzosowiska. W krajobrazie widać również ślad eksploatacji człowieka. Liczne wyrobiska i kamieniołomy świadczą o wydobywaniu takich złóż jak granit, piaskowiec, glina, piasek czy żwir. Różnorodności ukształtowania terenu można doświadczyć osobiście przy NaturBornholm. Właśnie w tym miejscu zobaczymy uskok i z jednej strony granitową skałę sprzed 1 700 mln lat, a z drugiej strony piaskowiec sprzed 500 mln lat. Widoczny uskok jest geologiczną granicą między Europą północno-wschodnią, a Europą środkową. Różnica poziomów to efekt trzęsienia ziemi sprzed 200 mln lat. Flora Charakterystyczne warunki panujące na Bornholmie wykształciły bardzo bogatą szatę roślinną. Skaliste obszary wybrzeża nie nadają się na uprawę roślin, ale są siedliskiem wielu pięknych okazów wolno rosnących. Wymienić tu możemy storczyki, pierwiosnki, zawilce, a w szczególności różnego rodzaju porosty. 10 Wokół nielicznych rzek, jezior i bagien rozrasta się trzcina, wełnianka, fiołek bagienny, kłoć, sitnik, grążel żółty czy owadożerna rosiczka. Duże obszary pokrywają wrzosowiska, liczne jałowce oraz lasy. Efektem zalesiania w ostatnich kilkudziesięciu latach jest drzewostan na ok. 20% wyspy. Lasy są mieszane. Możemy tu spotkać zarówno sosny i świerki jak i buki, dęby, klony czy olchy. Pełno jest tu jeżyn, jagód i grzybów, których … nikt nie zbiera. Pozostałe tereny wyspy stanowią użytki rolne. Ludzie uprawiający rolę specjalizują się w konkretnych zbożach czy warzywach charakterystycznych dla Europy środkowej i północnej. Fauna W wodach morskich możemy spotkać wiele gatunków ryb. Najwięcej występuje śledzi, dorszy, łososi, troci i fląder. Żyjące na lądzie zwierzęta nie są może tak bogato reprezentowane jak na stałym lądzie, ale im też warto poświęcić kilka zdań. Wody Morza Bałtyckiego charakteryzują się zmiennym zasoleniem (duża wymiana wód z Morzem Północnym) i ze względu na to zwierzęta na wybrzeżach Bornholmu nie mają dobrych warunków życiowych. W szczelinach i zagłębieniach skalnych możemy spotkać traszki, ropuchy oraz dużą ilość owadów (chruściki, muchówki, jętki i ważki), a z ptactwa, oprócz bogato reprezentowanych ptaków morskich, na uwagę zasługuje bardzo rzadki edredon. Nieliczne jeziorka i bagna to raj dla płazów. Żaba zielona i śmieszka oraz rzekotka drzewna są tu najliczniej reprezentowane. Na tych terenach zobaczymy również dużo ptactwa wędrownego tj. kaczek, gęsi oraz wiele mniejszych ptaków, dla których trzciny i gęsta roślinność są doskonałym schronieniem. W lasach możemy spotkać wiele żmij i jeży. Ssaków zbyt wiele nie zobaczymy i tylko dzięki dbałości człowieka jest trochę saren, danieli, lisów czy wiewiórek. W zamian mamy sporą liczbę gatunków ptaków. Wymienić tu należy dzięcioły, sowy włochatki. NaturBornholm 11 Centrum Przyrodnicze NaturBornholm to jedna z największych atrakcji wyspy. Jest to kompleks edukacyjny położony w środkowej części Bornholmu na południe od miasta Aakirkeby, w miejscu niezwykle ważnym pod wzgl. geologicznym. To właśnie tu jest granica w postaci uskoku skalnego dzieląca Europę północnowschodnią i Europę środkową. NaturBornholm zaprojektował architekt Henning Larsen. Obecnie Centrum może poszczycić się czterogwiazdkowym (bardzo wysokim) znakiem jakości. Dowiemy się tutaj jak kształtowała się przyroda na wyspie od czasów sprzed 1700 milionów lat aż do teraz. Przeżyjemy niezapomniane chwile poznając historię wyspy. Zobaczymy jej różnorodność i piękno przyrody. Wszystko jest tu zaprezentowane w bardzo nowoczesny, multimedialny sposób, co stwarza możliwość aktywnego uczestnictwa. Już na początku zwiedzania zauważymy niezwykłą harmonię między przedstawionymi elementami natury: ziemią, ogniem, wodą i powietrzem, czyli tym wszystkim, co przez miliony lat kształtowało wyspę. Później mamy przyjemność „poczuć” tętno czasu i udać się w podróż wstecz wraz z historią wyspy. To wszystko za pomocą animacji, dźwięku i światła. Następnie zwiedzamy trzy sale, które zadziałają na naszą wyobraźnię. 1. Salę przeszłości – to miejsce, gdzie poznamy ewolucję roślin i zwierząt. Staniemy oko w oko m.in. z plezjozaurem i dromeozaurem. 2. Salę teraźniejszości – to sala, gdzie informacje opisane na wielkich żaglach o współczesnym życiu są połączone z ogromnym akwarium (ryby bałtyckie), wielkim terrarium i z innymi eksponatami. 3. Salę odkryć – to z kolei wielki „plac zabaw” dla dzieci i dla dorosłych, gdzie można pogłębić swoją wiedzę i poznać procesy zachodzące w naturze. Jest tu „wyspa aktywności” i „maszyna czasu” pozwalające bardziej aktywnie uczestniczyć w prezentacjach. 12 Warsztaty edukacyjno-muzealne Właśnie na bazie NaturBornholm w dniach 02.10.08r.-05.10.08r. zostały zorganizowane międzynarodowe warsztaty edukacyjno-muzealne, ukazujące walory przyrodnicze wyspy Bornholm połączone z prezentacją walorów przyrodniczych województwa zachodniopomorskiego. Stronę duńską reprezentowali pracownicy Centrum Przyrodniczego NaturBornholm (Hanna Piórska, Jens Kofoed i Finn Hansen) oraz przedstawiciele duńskich lasów państwowych (Søren Friese, Anja Vilsholm oraz Jesper Kaufmann). Stronę polską reprezentowali przedstawiciele Zachodniopomorskiej Sieci Ośrodków Edukacji Ekologicznej i Przyrodniczej, czyli pracownicy m.in. Urzędu Marszałkowskiego w Szczecinie, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska, Wolińskiego Parku Narodowego w Międzyzdrojach, Ogrodu dendrologicznego w Przelewicach, Ligi Ochrony Przyrody, Zespołu Parków Krajobrazowych Dolnej Odry w Gryfinie, Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Koszalinie, Regionalnego Ośrodka Edukacji Ekologicznej w Sianowie oraz nadleśnictw z całego województwa zachodniopomorskiego. 13 7. Turystyka Nie bez powodu Bornholm nazywany jest perłą Bałtyku, perłą północy czy słoneczną wyspą. Walory turystyczne przyciągają już od ponad 100 lat rzesze ludzi. Wyspa zadziwia mnogością atrakcji, śródziemnomorską atmosferą oraz wszechobecnym spokojem. Dostać się można na nią drogą morską i lotniczą. Na jedynym lotnisku koło Rønne ląduje kilka samolotów dziennie, ale znacznie popularniejszym połączeniem są promy. Pływają one z Polski do miast Nexø i Rønne, a z Niemiec, Danii i Szwecji do Rønne i Allinge. Bardzo dobrze rozbudowana jest sieć hoteli, hosteli, schronisk, domków letniskowych i kwater w domach prywatnych. Sporo jest pól namiotowych i campingowych. Na pewno nie będziemy narzekać na ilość i jakość oferowanego jedzenia w licznych restauracjach, kawiarniach, jadłodajniach czy znanych na wyspie wędzarniach. Odległości na wyspie są niewielkie, a więc przemieszczanie się jest łatwe i wcale nie trzeba do tego samochodu czy autobusu. Sieć ścieżek i dróg rowerowych (ponad 300 km) skłania do takiej właśnie formy podróżowania. Widać również sporą grupę ludzi, którzy wybierają wędrówkę pieszą, chociaż taka podróż wymaga dobrych nóg i … butów. 14 Dobrze zorganizowana jest informacja turystyczna zarówno w głównych punktach miast, jak i w internecie i lokalnych mediach. Dostępnych jest wiele informatorów i przewodników, z których dowiemy się prawie wszystkiego o tej pięknej wyspie. Patrząc na wszystko pod kątem turystycznym pozostaje mi tylko serdecznie zaprosić na Bornholm i życzyć wielu wrażeń i wspaniałego wypoczynku. Opracowała: mgr Małgorzata Placek Nauczyciel SP 2 Sianów
