Władimir Sorokin - Instytut Adama Mickiewicza

adaptacja, reżyseria, opracowanie muzyczne
Konstantin Bogomołow
premiera 25 stycznia 2014
sala Bogusławskiego
Spektakl powstał w koprodukcji z Instytutem Adama Mickiewicza,
culture.pl
Władimir Sorokin
Lód
Лeд
w tłumaczeniu Agnieszki Lubomiry Piotrowskiej
adaptacja, reżyseria, opracowanie muzyczne
Konstantin Bogomołow
tłumaczenie adaptacji
Agnieszka Lubomira Piotrowska
scenografia
Larisa Łomakina
reżyseria światła
Jacqueline Sobiszewski
OBSADA
Mariusz Bonaszewski
Dobromir Dymecki
Wiktoria Gorodeckaja
Anna Grycewicz
Waldemar Kownacki
Karol Pocheć
Jerzy Radziwiłowicz
Mateusz Rusin
Bożena Stachura
Danuta Stenka
Przemysław Stippa
Milena Suszyńska
W spektaklu wykorzystano fragmenty dzieł następujących kompozytorów:
–– György Ligeti, Jupiter and beyond, wyk. Francis Travis, Ernest Bour,
album: 2001: Odyseja kosmiczna
–– György Ligeti, Requiem na sopran, mezzosopran, chór mieszany i orkiestrę
symfoniczną, The Bovarian Radio Orchestra, album: 2001: Odyseja
kosmiczna
–– György Ligeti, Atmospheres, Lux Aeterna, album: 2001: Odyseja kosmiczna
–– Franciszek Liszt, Rapsodia węgierska cis-moll nr 2, wyk. György C ziffra,
album: Famous piano spectaculors
–– Franciszek Liszt, Szare chmury, wyk. Alfred Brendel, album: Liszt: Sonata
in B Minor etc
O AUTORZE – WŁADIMIR SOROKIN
Władimir Sorokin (ur. 1955) jest autorem opowiadań, dramatów, scenariuszy
filmowych, librett i powieści. Wielu krytyków określa go mianem geniusza i mistrza stylu.
Niewątpliwie należy on do grupy najważniejszych pisarzy języka rosyjskiego. Jego powieści
były tłumaczone na wiele języków, m.in. angielski, francuski, niemiecki, włoski, fiński,
holenderski, szwedzki, japoński i koreański. Są doceniane przez krytyków i czytelników na
całym świecie, w Rosji wzbudzają jednak sporo kontrowersji.
Jak pisze Agnieszka Lubomira Piotrowska w tekście do programu przedstawienia: „W
2002 roku proputinowska młodzieżowa organizacja Idący Razem spektakularnie protestowała
przeciwko planom wystawienia przez moskiewski Teatr Bolszoj opery Leonida Desiatnikowa
Dzieci Rosenthala z librettem Sorokina: egzemplarze jego powieści były darte na strzępy i
wrzucane do wielkiej makiety muszli klozetowej. Organizacja przyczyniła się też do
postawienia Sorokinowi w sądzie zarzutów o szerzenie treści pornograficznych (chodziło
m.in. o scenę seksu klonów Józefa Stalina i Nikity Chruszczowa w powieści Gołuboje sało z
1999 roku). Jeszcze na początku XXI wieku pojawiały się w prasie artykuły podobnej treści:
«Jeśli Sorokin jest chory, trzeba go leczyć. Jeśli zdrowy – podać łajdaka do sądu. Co najmniej
z trzech paragrafów: propagowanie pornografii z elementami wynaturzeń, wzniecanie waśni
etnicznych oraz wyszydzanie konkretnych postaci historycznych, których dzieci i wnuki
zresztą jeszcze żyją»”. Jednak już jego powieść Lód (2002) znalazła się w finale rosyjskiej
nagrody Bookera i była bestsellerem w Rosji.
Po ukazaniu się w 2006 roku powieści Dzień oprycznika, w której Sorokin opisał
Rosję w latach dwudziestych XXI wieku, przylgnęła do niego opinia proroka opisującego
rosyjską rzeczywistość. Prorok, pisarz wolności, ojciec nowej rosyjskiej dramaturgii, mistrz
stylu – to określenia, które przylgnęły do pisarza w Federacji Rosyjskiej. Dyrektorzy
rosyjskich teatrów wciąż obawiają się jednak reakcji publiczności na teksty Sorokina.
***
LÓD
Powieść – która ukazała się w 2002 roku – stanowiła zwrot w twórczości Władimira
Sorokina. „Lód jest wspaniałym podsumowaniem oszalałego wieku XX i szczytowym
osiągnięciem w dotychczasowym dorobku Sorokina” – pisano w „Der Tagesspiegel”. Książka
opowiada o światowym spisku żywych (Braci Serca, nadistot uwięzionych w ludzkim ciele,
którzy chcą przywrócić Pierwotną Harmonię) przeciwko martwym (ludziom, czyli
„maszynom z mięsa”).
Już w swej wcześniejszej powieści Sorokin – Gołuboje sało – dał motto zaczerpnięte z
dzieła Nietzschego Zmierzch bożyszcz, czyli jak filozofuje się młotem: „z czyjego łona
wychodzi lód – kto go zrodził?”. Sorokinowski Lód również można określić jako dzieło
nietzscheańskie. Jego fabuła to właściwie „filozofia młota”: główni bohaterowie powieści
należą do kategorii nadludzi, którzy lodowym toporem wyrąbują z ludzkiej piersi wyższe
znaczenie.
Podczas promocji powieści Sorokin mówił: „Muszę powiedzieć, że Lód to reakcja na
rozczarowanie współczesnym intelektualizmem. Cywilizacja niszczy. Ludzie się zatracają.
Stają się pionkami technologii we wszystkim, począwszy od jedzenia, a kończąc na miłości.
Odczuwamy tęsknotę za pierwotnością, naturalnością. Żyjemy w pajęczynie upośrednienia.
Wspominam mojego dziadka. Mało kto umie dziś mówić sercem. I jest w człowieku tęsknota
za rajem utraconym. A raj – to naturalność. Lód nie jest powieścią o totalitaryzmie, ale
powieścią o poszukiwaniu utraconego duchowego raju”.
***
Krytyka o Lodzie:
Lód jest wspaniałym podsumowaniem oszalałego wieku XX i szczytowym osiągnięciem w
dotychczasowym dorobku Sorokina. „Der Tagesspiegel”
W trylogii lodowej (Lód, Bro, 23000) Sorokin szydzi z historii europejskich totalitaryzmów,
łącząc je z wizjami rodem z science fiction. Mordercy wydają się posłańcami miłości, a
zbrodnicze systemy – drogą do świetlistej utopii. „Gazeta Wyborcza”
Sorokin stał się postacią kultową we współczesnej literaturze rosyjskiej. Szczególnie cenią go
młodzi. Jego powieści, pełne śmierci, przemocy i seksu, budzą niepokój. „The New York
Review of Books”
***
W Polsce ukazało się dotąd sześć dzieł Sorokina: w wydawnictwie W.A.B.: Lód (2005), Bro
(2006),
23 000
(2007),
Dzień
oprycznika
(2008),
Cukrowy
Kreml
(2011);
w wydawnictwie Czarne: Zamieć (2013)
Zrealizowano też trzy dramaty Sorokina:
1) Kolejka
– Teatr Ludowy w Krakowie (1990)
– Teatr Telewizji (1991)
2) Podróż poślubna – Teatr Jeleniogórski (2007)
3) Dostoevsky-trip – Teatr im. Horzycy w Toruniu (2008)
KONSTANTIN BOGOMOŁOW
Konstantin Bogomołow (ur. 1975) uznawany jest za jednego z najciekawszych
przedstawicieli współczesnego teatru rosyjskiego. W swoich ostatnich spektaklach otwarcie
podejmuje polemikę z oficjalną wykładnią rosyjskiej historii, wywołując w swoim kraju żywe
i niezwykle zażarte dyskusje.
W Wonderland-80 (2010) wg powieści Rezerwat Dowłatowa i Alicji w krainie czarów
Carrolla odtworzył atmosferę ZSRR początku lat 80., czyli czasów olimpiady w Moskwie i
wielkiej emigracji rosyjskich Żydów do Izraela, porównując duszną atmosferę tamtych
czasów z obecną sytuacją w Rosji.
W następnych przedstawieniach zdecydował się na bardziej radykalne środki. Akcję
Mewy Czechowa przeniósł w czasy chruszczowowskiej odwilży, a Króla Leara (Lear.
Komedia) Shakespeare’a w realia wojny ZSRR z hitlerowskimi Niemcami podważając w
spektaklu tabu Wojny Ojczyźnianej. Kolejny spektakl, Rok, w którym się nie urodziłem
Rozowa (2012), był natomiast brutalną wiwisekcją elity rządzącej Rosją za czasów
komunizmu.
Przedstawienia Bogomołowa wynikają z precyzyjnej diagnozy stanu rosyjskiej
kultury: „Rosja nie przepracowała swojej przeszłości. – mówi reżyser w wywiadzie dla
Gazety Wyborczej – Nie mamy odwagi szczerze porozmawiać o naszej historii z nowymi
pokoleniami. Boimy się historii, znajdujemy niekończące się wymówki by o niej nie mówić.
To upokarzające dla kraju i obywateli. Państwowa mitologia w Rosji – tak jak w każdym
innym kraju – to mur, za pomocą którego państwo broni się przed uczciwym spojrzeniem.”
Według reżysera „teatr powinien wyczuwać pewien
«nerw» współczesnej
publiczności i powinien próbować go podrażnić, uderzyć w niego. Dla mnie idealne
przedstawienie nie łączy widzów, ale ich dzieli – wywołuje dyskusję, ból, a nawet agresję. To
przedstawienie, po którym nie można zasnąć” mówi w rozmowie z portalem culture.pl.
Rosyjska krytyka porównuje spektakle Bogomołowa do powieści Sorokina:
„Świadomością widza w spektaklu manipuluje się agresywnie i bez niuansów. Pięć godzin z
rzędu w rytmie brzęczącego, monotonnego i dobrze ukrytego dźwięku przekształca powieść
Dostojewskiego w antyutopię Władimira Sorokina”. („Rossijskaja gazeta” o Braciach
Karamazow wyreżyserowanych przez Bogomołowa w MChT w 2013 roku).
Lód to pierwszy spektakl zrealizowany przez Bogomołowa w Polsce. Jego twórczość
znana jest już polskiej publiczności z wcześniejszych inscenizacji: Idealny mąż i Lear.
Komedia. Oba spektakle
prezentowane były w ramach festiwalu „ДА! ДА! ДА!.
Współczesny dramat i performance z Rosji” organizowanego w 2013 roku przez Instytut
Adama Mickiewicza i Złotą Maskę. Idealny mąż, którego transmisja z Moskwy otwierała w
ubiegłym roku Festiwal był pierwszą w Polsce międzynarodową transmisją spektaklu
dramatycznego.
SPOTKANIE POŚWIĘCONE PRZEDSTAWIENIU
26 stycznia 2014, niedziela, godz. 15.30
Teatr Narodowy, sala Bogusławskiego / Zielony Bufet
Maszyny z mięsa!
Rozmowy wokół premiery „Lodu"
[…] zamiast ludzi przy stołach siedziały MASZYNY Z MIĘSA! Były ABSOLUTNIE martwe! W ich szpetnych,
ponurych i niespokojnych ciałach nie było ani krzty życia. Pochłaniali pożywienie: jedni posępnie i w skupieniu,
inni z apetytem i pospiesznie, a jeszcze inni mechanicznie i obojętnie.
Wladimir Sorokin, Lód, przeł. Agnieszka Lubomira Piotrowska,
Warszawa: Wydawnictwo W.A.B. 2004, s. 97.
Lód wg powieści Władimira Sorokina w reżyserii Konstantina Bogomołowa będzie pierwszą
premierą roku 2014 w Teatrze Narodowym. Z okazji tego wydarzenia zapraszamy na
spotkanie poświęcone książce i przedstawieniu.
Powieść Sorokina fascynuje i niepokoi, prowokuje do pytań. Czym jest Lód w rosyjskiej
tradycji, jakie są jego źródła literackie i polityczne, jaka jest Rosja i jej społeczeństwo
pokazane przez pryzmat powieści?
Program:
Lód - Rosja - Ludzie
W rozmowie wezmą udział ALONA KARAŚ, JAKUB MAJMUREK, MAREK
RADZIWON, PAWEŁ RESZKA
Prowadzenie: Dorota Semenowicz
Lód Sorokina - Lód Bogomołowa
Rozmowa z reżyserem przedstawienia Lód, KONSTANTINEM BOGOMOŁOWEM
Prowadzenie: Agnieszka Lubomira Piotrowska
Bałwanek
Niepublikowane w języku polskim opowiadanie Władimira Sorokina oraz fragmenty
najnowszych powieści pisarza przeczytają Aktorzy Teatru Narodowego: DANUTA
STENKA i MARIUSZ BONASZEWSKI
czas trwania 2 godz.15min (1 przerwa)
Spotkanie z tłumaczeniem symultanicznym.
Informacje o uczestnikach spotkania:
Konstantin Bogomołow, reżyser premiery Lód w Teatrze Narodowym. Pracuje głównie w
teatrach moskiewskich, m.in. MChT. Autor głośnych przedstawień: Wonderland 80., Mewa,
Lear. Komedia, Karamazow, podejmujących polemikę z oficjalną wykładnią rosyjskiej
historii.
Alona Karaś, krytyczka teatralna „Rossijskiej gazety”. Współtwórczyni festiwalu teatralnego
net – Nowy Teatr Europejski, członkini rady programowej i jurorka nagrody Złota Maska,
ekspertka Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego im. Czechowa.
Jakub Majmurek, filmoznawca, politolog, publicysta. Publikuje m.in. w „Gazecie
Filmowej”, „Tygodniku Powszechnym”, „Le Monde Diplomatiqe Edycja Polska”, „Bez
Dogmatu”. Członek zespołu „Krytyki Politycznej”.
Agnieszka Lubomira Piotrowska, tłumaczka literatury rosyjskiej, m.in. całej twórczości
Władimira Sorokina wydanej w języku polskim, kuratorka festiwali, m.in. „ДА! ДА! ДА!.
Współczesny dramat i performance z Rosji”
Marek Radziwon, absolwent Wydziału Wiedzy o Teatrze warszawskiej PWST, tłumacz,
krytyk teatralny, były sekretarz Nagrody Nike, obecnie szef Instytutu Polskiego w Moskwie.
Autor książki Iwaszkiewicz. Pisarz po katastrofie.
Paweł Reszka, dziennikarz, korespondent „Rzeczpospolitej” w Moskwie w latach2003-2006;
szef działu śledczego „Dziennika” w latach 2006–2009.Od 2013 roku członek redakcji
„Tygodnika Powszechnego”.
Dorota Semenowicz, pracowniczka działu literackiego Teatru Narodowego, autorka książki
To nie jest obraz. Romeo Castellucci i Societas Raffaello Sanzio. Od 2009 roku współpracuje
programowo z Malta Festival.
PREMIERY TEATRU NARODOWEGO W SEZONIE 2013/2014

15.03.2014 Dowód na istnienie drugiego Macieja Wojtyszki
reż. Maciej Wojtyszko

Maj Zbójcy Friedricha Schillera
reż. Michał Zadara

Czerwiec Mieszczanie Maksima Gorkiego
reż. Grażyna Kania