Metadane scenariusza

Lodowce górskie i lądolody
1. Cele lekcji
a. Wiadomości
> do zapamiętania:
-
typy lodowców górskich,
-
definicje: glacjologia, firn, lód lodowcowy, lądolód,
-
największe i najdłuższe lodowce świata.
> do zrozumienia:
-
sposób powstawania lodu lodowcowego.
b. Umiejętności
-
wskazanie miejsc, w których mogą rozwijać się lodowce.
2. Metoda i forma pracy
-
wykład.
3. Środki dydaktyczne
-
schemat – typy lodowców górskich,
-
prezentacja – powstawanie lodu lodowcowego,
-
schemat – granica wiecznego śniegu.
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza
-
sprawdzenie listy obecności,
podanie tematu lekcji.
b. Faza realizacyjna
1. Nauką zajmująca się badaniem lodu, jego wieku oraz tendencjami zmian zasięgu i grubości
lądolodów, lodowców i wieloletniej zmarzliny jest glacjologia. My dziś ograniczymy się do
zlodowacenia powierzchniowego (naziemnego), czyli lądolodów i lodowców górskich.
2. Aby mówić o lodowcach, warto wiedzieć, jak powstaje materiał, z którego się składają.
Prezentacja przedstawia proces powstawania lodu lodowcowego. Najpierw spada śnieg w
postaci puszystej warstwy, gdzie powietrze stanowi ok. 90% objętości. Wskutek ubytku
powietrza warstwa śniegu gęstnieje. Przy zmiennej pogodzie, gdy temperatura waha się w
okolicach 0ºC, kryształki śniegu nadtapiają się i zamarzają na przemian. Ponieważ mniejsze
kryształki łatwiej topnieją, przy powtórnym zamarzaniu woda krystalizuje wokół nie
stopionych kryształów, tworząc ziarna o grubości ok. 1 mm, zwane firnem. Kolejne warstwy
śniegu, wywierają coraz większe ciśnienie i wyciskają powietrze z firnu. Poszczególne ziarna
firnu nadtapiając się i zamarzając, powiększają swą objętość i tworzą białą masę zwaną lodem
firnowym. Przeobrażenie lodu firnowego w lód lodowcowy odbywa się na głębokości
kilkudziesięciu metrów. Lód lodowcowy jest utworem gruboziarnistym, złożonym z ziaren o
wymiarach 10 – 50 mm.
3. Tabela obrazuje zawartość powietrza i ciężar śniegu, który przekształcany jest w lód
lodowcowy. Obliczcie, z jakiej grubości warstwy powstaje 1 m lodu lodowcowego?
- 10 – 11 m
4. Przeniesiemy się teraz w góry. Jakie warunki muszą być spełnione by powstał lodowiec górski?
- teren musi być powyżej granicy wiecznego śniegu, mieć odpowiednie ukształtowanie
powierzchni, musi być odpowiednia ilość śniegu.
5. Zgadza się, te czynniki jednak pozwalają na przybieranie różnorodnych form lodowcom.
Spójrzcie na schemat, widać przebieg granicy wiecznego śniegu na Ziemi. Czy w Polsce
mogłyby się rozwinąć lodowce?
- tak, granica wiecznego śniegu przebiega na wysokości ok. 2300 m. n.p.m., a najwyższy szczyt ma
2 499 m. n.p.m., jednak Tatry mają nieodpowiednie ukształtowanie terenu i dlatego nie ma u nas
lodowców.
6. Dobrze, przyjrzyjmy się typom lodowców górskich (schemat).
7. Lodowce stokowe – małe, które tworzą się lokalnie w szczelinach; lodowiec cyrkowy –
występuje w cyrku lodowcowym, z którego nie wypływa żaden jęzor lodowcowy; lodowiec
alpejski – z pola firnowego schodzi do doliny jeden jęzor lodowcowy; lodowiec fieldowy –
pokrywa płaską, szczytową partię gór w postaci małej czaszy lodowej, z której schodzą małe,
krótkie jęzory; lodowiec piedmontowy – powstaje w wyniku połączenia kilku jęzorów górskich
spływających z gór.
8. Największe lodowce górskie na Ziemi znajdują się na Alasce. Powierzchnia lodowca Beringa
wynosi 5 800 km², a długość 203 km. W Europie największy jest Lodowiec Aletsch (Alpy
Berneńskie) o powierzchni 87 km² i długości ok. 25 km. Do lodowców górskich posiadających
najdłuższe jęzory należą też Lodowiec Fedczenki w Pamirze o długości ponad 70 km i
Lodowiec Siachen w Karakorum o długości ok. 75 km.
9. Porozmawiajmy teraz o lądolodach. Zastanówcie się gdzie występują lądolody i czym one są?
- Antarktyda, Grenlandia; lądolód jest to pokrywa lodowa kontynentalna, także lodowe tarcze
pokrywające plejstocenie część Europy i Ameryki Północnej
10. Z lądolodem Grenlandzkim wiąże się jedno z tragicznych wydarzeń początku XX wieku, często
filmowanych. Mianowicie katastrofa Titanika. Jak myślicie, co łączy Grenlandię z Titanikiem?
- góra lodowa.
11. Zgadza się, góra lodowa, na którą natknął się Titanic, pochodziła prawdopodobnie z Grenlandii,
ale o tym za chwilę. Najpierw przyjrzyjmy się lądolodowi. Jaką największą miąższość może
mieć ten lądolód?
- ok. 3000 m.
12. Tarcza lodowa ma powierzchnię 1,8 mln km², kształt soczewki i opada ona łagodnie ku
wybrzeżom. W strefie brzeżnej doliny górskie i fiordy wypełnione są jęzorami lodowcowymi, z
których wyodrębniają się góry lodowe. One to unoszone prądami morskimi ku południowi
zagrażają żegludze, m.in. Titanicowi.
13. Antarktyda ma największą na świecie pokrywę lodową, która zajmuje prawie 14 mln km², czyli
90% całej pokrywy lodowej świata. Średnia grubość lądolodu wynosi 2020 m. To jaką
największą miąższość może mieć ten lądolód?
- ok. 4 000 m.
14. Lądolód ma kształt wypukłej tarczy, która wznosi się ku wnętrzu lądu. Podłoże jest dość
urozmaicone, jednak 1/3 powierzchni znajduje się poniżej poziomu morza. Z czego to wynika?
- tak wielka masa lodu jest bardzo ciężka i powoduje przez to „wciśnięcie” lądu.
15. Zarówno na Grenlandii, jak i na Antarktydzie występują ruchy lądolodu. Porusza się on w
postaci płynący strumieni lodowych. Poruszają się one dość wolno, bo ok. 20 – 30 m w ciągu
roku. Na Antarktydzie strumienie te dochodzą do wybrzeży, gdzie pływa lód szelfowy. Czym
jest lód szelfowy?
- lód szelfowy to wielkie płyty zanurzonego i pływającego w wodzie lodu
16. Największy jest lód szelfowy Rossa, który ma powierzchnię 540 tys. km². Ile km² ma Polska?
- ok. 322 tys. km²
17. Zgadza się, czyli ten lód szelfowy jest prawie dwa razy większy od powierzchni Polski.
18. Z lodu szelfowego otaczającego Antarktydę również odrywają się góry lodowe, które stanowią
zagrożenie dla żeglugi.
5. Bibliografia
1. Makowska D., 1998, Ziemia, WSiP, Warszawa
2. Podgórski Z., Marszelewski W., Becmer K., 2002, Geografia część 1, Zarys wiedzy o Ziemi,
WSiP, Warszawa
6. Załączniki
a. Załączniki
-
schemat – powstawanie lodu lodowcowego
-
prezentacja – typy lodowców górskich
-
schemat – granica wiecznego śniegu
Granica wiecznego śniegu na Ziemi w przekroju południkowym
Źródło: Makowska D., 1998, Ziemia, WSiP, Warszawa