Proces walidacji w kryminalistycznych badaniach profilowania DNA
advertisement
Magdalena Spólnicka, Renata Zbieć-Piekarska Proces walidacji w kryminalistycznych badaniach profilowania DNA Jakoœæ nie jest dzie³em przypadku, zawsze jest wynikiem wysi³ku cz³owieka John Ruskin Wprowadzenie Bior¹c pod uwagê moc dowodow¹, jak¹ daje profilowanie DNA, niezmiernie wa¿nym staje siê utrzymywanie wysokich standardów badañ i stosowanie sprawdzonych zasad postêpowania. W celu zapewnienia wysokiej jakoœci wyników badañ laboratoria kryminalistyczne musz¹: stosowaæ standardy i wytyczne ustalone przez miêdzynarodowe stowarzyszenia, poddawaæ systematycznej kalibracji urz¹dzenia badawcze, przeprowadzaæ walidacjê stosowanych metod, urz¹dzeñ i oprogramowañ komputerowych, prowadziæ dokumentacjê wyników, przystêpowaæ do testów bieg³oœci, poddawaæ siê audytom, uczestniczyæ w procesie akredytacji. Wymienione elementy przenikaj¹ siê, gwarantuj¹c wielopoziomow¹ kontrolê oraz optymalne funkcjonowanie laboratorium (ryc. 1) [1]. Celem tego opracowania jest przybli¿enie zagadnienia walidacji w laboratoriach kryminalistycznych zajmuj¹cych siê profilowaniem DNA. Ryc. 1. Elementy kontroli laboratorium [1] Fig. 1. Elements of control in laboratory [1] PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paŸdziernik–grudzieñ) 2008 5 Charakterystyka procesu walidacji Termin walidacja pochodzi od ³aciñskiego s³owa validus, czyli silny, mocny, skuteczny. W odniesieniu do procedur laboratoryjnych oznacza nadawanie im cech trafnoœci, sprawdzenie ich wiarygodnoœci, ustalenie celowoœci badania oraz okreœlenie dok³adnoœci urz¹dzenia pomiarowego. Proces ten weryfikuje sam¹ metodê, dopasowuje j¹ do postawionych celów, identyfikuje krytyczne aspekty procedury, które powinny byæ uwa¿nie kontrolowane [2]. Walidacja metod stosowanych w kryminalistycznych badaniach DNA odgrywa istotn¹ rolê, daj¹c gwarancjê uzyskania wiarygodnych i powtarzalnych wyników. Walidacja, jako nieodzowny etap procesu wdro¿eniowego, gwarantuje optymaln¹ jakoœæ rezultatów pracy. Laboratoria musz¹ byæ pewne otrzymywanych wyników, jakoœci aparatury badawczej oraz oprogramowania. Walidacja wi¹¿e siê z okreœlonymi kosztami, które s¹ jednak niewspó³miernie mniejsze ni¿ wynikaj¹ce z niej korzyœci. Poniesione nak³ady finansowe obejmuj¹ w g³ównej mierze zakup niezbêdnych do badañ materia³ów oraz prowadzenie szkoleñ personelu (tab. 1) [3]. Niezaprzeczaln¹ korzyœci¹ walidacji jest fakt, ¿e dziêki niej ca³a spo³ecznoœæ naukowa otrzymuje niezbêdne informacje pozwalaj¹ce zarówno na oszacowanie zdolnoœci procedury do uzyskiwania wiarygodnych rezultatów, ustalenie warunków, w jakich bêd¹ one otrzymywane, jak równie¿ zdefiniowanie ograniczeñ metody. Z problematyk¹ walidacji wi¹¿e siê wiele utartych stereotypów (tab. 2) [6]. W celu zredukowania Ÿróde³ niepewnoœci organizacje miêdzynarodowe d¹¿¹ do ujednolicenia technik analitycznych, praktyk i metod laboratoryjnych. Opracowuj¹ tak¿e wytyczne i standardy dotycz¹ce procedur walidacyjnych (tab. 3) [1]. Miêdzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (International Standards Organization) w normie ISO PN/EN 17025:2005 stwierdza, ¿e laboratoria powinny przeprowadzaæ walidacjê metod badawczych oraz oszacowaæ zakres niepewnoœci wyników badañ. Punkt 5.4.5. normy mówi, ¿e laboratorium powinno przeprowadziæ walidacjê metod nieznormalizowanych (opracowanych lub zmodyfikowanych w laboratorium), natomiast metody standardowe powinny byæ zatwierdzone do stosowania po uzyskaniu potwierdzenia, ¿e laboratorium potrafi w³aœciwie je stosowaæ. Norma ISO Tabela 1 Koszty i korzyœci wynikaj¹ce z przeprowadzania procesu walidacji [3] Costs and benefits from validation process [3] • • • • Korzyœci Zwiêkszenie wydajnoœci walidowanej metody. Du¿a powtarzalnoœæ wyników. Mniejsza liczba powtórzeñ badañ. Wiêksza pewnoœæ rezultatów dla personelu, innych laboratoriów i klientów. Koszty • Materia³y. • Utrzymanie standardów i zapewnienie jakoœci. • Prowadzenie miêdzylaboratoryjnych badañ porównawczych. • Spotkania w grupach roboczych. • Koszty szkoleñ personelu. • Testy bieg³oœci. Tabela 2 Stereotypy dotycz¹ce procesu walidacji [6] Stereotypes concerning validation process [6] • • • • Do przeprowadzenia walidacji niezbêdne s¹ setki, a nawet tysi¹ce próbek. Walidacja jest prowadzona wszêdzie tak samo. Ka¿dy etap badañ genetycznych musi zostaæ zwalidowany oddzielnie. Walidacja ma na celu znalezienie wszelkich niedoskona³oœci w danej technice oraz nieprawid³owoœci w sposobie u¿ytkowania sprzêtu badawczego. • Nauka metod i technik pracy oraz szkolenie pracowników s¹ czêœci¹ walidacji. • Walidacja jest nudna i powinna byæ prowadzona wy³¹cznie przez sta¿ystów i nie dotyczyæ wykwalifikowanego, doœwiadczonego personelu. • Sporz¹dzenie dokumentacji z przeprowadzonej walidacji jest trudne i d³ugotrwa³e. • Walidacjê sporz¹dza siê tylko raz i nie podlega ona zmianom. 6 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paŸdziernik–grudzieñ) 2008 Tabela 3 Lista organizacji zajmuj¹cych siê problematyk¹ walidacji [1] Organisations dealing with validation issues [1] International Standards Organization (ISO) AOAC International Eurochem VAM (Valid Analytical Measurement) CCQM (Comite Consultatif la Quantite de Matiere) CITAC (Co-Operation on International Traceability in Analytical Chemistry) ASTM International (American Society for Testing and Materials) CLSI (Clinical and Laboratory Standards Institute) ANSI (American National Standards Institute) ILAC (International Laboratory Accreditation Cooperation) FDA (U.S. Food and Drug Administration) PN/EN 17025:2005 nie okreœla sposobu, w jaki walidacja powinna zostaæ przeprowadzona, wskazuje tylko dzia³ania i narzêdzia mog¹ce jej s³u¿yæ [13]. Dyrektywa ta nak³ada obowi¹zek wykonywania walidacji, natomiast konkretne wytyczne co do sposobu przeprowadzania walidacji w laboratoriach kryminalistycznych, wykonuj¹cych badania DNA, zosta³y sformu³owane w postaci wytycznych i standardów pracy. Po raz pierwszy rekomendacje dotycz¹ce walidacji w laboratoriach kryminalistycznych wykonuj¹cych badania genetyczne zosta³y sformu³owane w 1989 roku w USA przez Techniczn¹ Grupê Robocz¹ ds. Analizy DNA (Technical Working Group on DNA Analysis Methods – TWGDAM), utworzon¹ przez FBI, i dotyczy³y one walidacji metody analizy d³ugoœci fragmentów restrykcyjnych (Restriction Fragment Length Polymorphisms – RFLP). Punktem prze³omowym by³ proces przeciwko Dianie Hernandez Casto, podczas którego zwrócono uwagê na jakoœæ badañ DNA w laboratoriach kryminalistycznych. Zainicjowa³o to dzia³ania TWGDAM prowadz¹ce do wypracowania jednolitych wytycznych. Wraz z rozwojem technik DNA rozszerzano zakres rekomendacji dotycz¹cych walidacji nowych metod. W 1991 i 1995 roku TWGDAM dostarczy³o wytycznych dotycz¹cych wprowadzonej do powszechnego stosowania reakcji ³añcuchowej polimerazy (Polimerase Chain Reaction – PCR). Rada Doradcza do spraw DNA (DNA Advisory Board – DAB), ustanowiona przez Kongres USA, w latach 1998–99 przedstawi³a standardy okreœlaj¹ce sposób przeprowadzania walidacji. Te podstawowe wytyczne zosta³y rozszerzone w 2004 roku przez Naukow¹ Grupê Robocz¹ ds. Analizy DNA (Scientific Working Group on DNA Analysis Methods – SWGDAM), dzia³aj¹c¹ przy FBI, i na tej podstawie stworzono obecnie obowi¹zuj¹ce wytyczne do przeprowadzenia walidacji [7]. PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paŸdziernik–grudzieñ) 2008 http://www.iso.ch http://www.aoas.org http://www.eurochem.ul.pt http://vam.org.uk http://www.bipm.org/en/committees//cc/ccqm/ http://www.citac.cc http://www.astm.org http://www.clsi.org http://www.ansi.org http://www.ilac.org http://www.fda.gov Rodzaje walidacji Walidacja jest procesem, w ramach którego procedura zostaje poddana ocenie celem okreœlenia jej efektywnoœci i wiarygodnoœci dla analizy kryminalistycznej [9]. Proces ten jest nieodzownym elementem wdra¿ania nowej technologii. Aby wprowadziæ lub zmodyfikowaæ technologiê analizy DNA w kryminalistyce, wymagane s¹ dwa typy walidacji – rozwojowa i wewnêtrzna (ang. validation – developmental and internal) (ryc. 2) [1]. Walidacja rozwojowa Wprowadzaj¹c nowe metody na potrzeby typowania DNA, producenci, organizacje techniczne, instytucje akademickie czy laboratoria naukowe musz¹ przepro- Ryc. 2. Proces wdra¿ania nowej technologii [1] Fig. 2. Process of implementation of new technology [1] 7 wadziæ walidacjê rozwojow¹. W procesie tym konieczne jest ustalenie dok³adnoœci oraz powtarzalnoœci takiej technologii. Ten typ walidacji obejmuje testowanie nowych markerów STR i ich zestawów, nowych par starterów oraz technologii oznaczania alleli. Ka¿dy etap procesu musi byæ dok³adnie udokumentowany [9], a wyniki tych prac opublikowane w bran¿owej literaturze. W procesie walidacji rozwojowej, zgodnie z rekomendacjami SWGDAM, powinny zawieraæ siê wyszczególnione poni¿ej elementy: 1. Charakterystyka markerów genetycznych, w tym: Mapowanie – zlokalizowanie markerów genetycznych na chromosomie, podane przez Komitet Nomenklatury Organizacji Ludzki Genom (Nomenclature Committee of the Human Genome Organization – HGNC) (ryc. 3) [11]. Mutacyjnoœæ – okreœlenie czêstoœci mutacji markerów DNA demonstrowane za poœrednictwem badañ rodzinnych (tab. 4) [11]. 2. Swoistoœæ gatunkowa – badanie potencjalnej mo¿liwoœci powi¹zania ludzkiego DNA w œladach z obcogatunkowym DNA. Nale¿y okreœliæ mo¿liwoœæ wykrycia profili DNA z gatunków niebêd¹cych przedmiotem badañ. Jednoczeœnie obecnoœæ niespecyficznych produktów amplifikacji gatunków niestanowi¹cych przedmiotu badañ nie musi eliminowaæ markera z wykorzystania go do analizy DNA w kryminalistyce. 3. Badania czu³oœci – nale¿y okreœliæ zakres iloœciowy DNA umo¿liwiaj¹cy otrzymanie ka¿dorazowo wiarygodnych rezultatów. 4. Stabilnoœæ – metoda powinna mieæ okreœlon¹ mo¿liwoœæ otrzymywania pozytywnych rezultatów Ryc. 3. Lokalizacja markerów CODIS (Combined DNA Index System) STR na poszczególnych chromosomach Fig. 3. Location of CODIS (Combined DNA Index System) STR markers on specific chromosomes Detekcja – technologiczne podstawy do identyfikacji markerów genetycznych. Polimorfizm – analiza wystêpuj¹cych typów zmiennoœci. 8 z profilowania DNA, pochodz¹cego ze œladów biologicznych, sk³adowanych na ró¿nych pod³o¿ach zale¿nych od œrodowiskowych oraz chemicznych czynników. W wielu przypadkach ocena efektów ich dzia³ania w nowych procedurach badawczych DNA w kryminali- PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paŸdziernik–grudzieñ) 2008 Tabela 4 Mutacyjnoœæ poszczególnych loci [11] Mutation of specific loci styce nie jest wymagana. Je¿eli jednak w jakikolwiek sposób mog³yby one wp³yn¹æ na proces analityczny, wówczas nale¿y go oszacowaæ przy u¿yciu znanych próbek, w celu okreœlenia efektów, jakie wywar³y czynniki œrodowiskowe i chemiczne na profilowanie DNA. 5. Powtarzalnoœæ – metoda powinna byæ oszacowana w laboratorium w celu zapewnienia zgodnoœci rezultatów. Powtarzalnoœæ metody oznacza, ¿e te same lub podobne wyniki badañ powinny byæ otrzymywane za ka¿dym razem, ilekroæ badanie zostanie przeprowa- PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paŸdziernik–grudzieñ) 2008 dzone w tym samym lub innym laboratorium. Do tej oceny nale¿y zastosowaæ próbki od dawców o znanych genotypach. 6. Wiarygodnoœæ – pozytywne wyniki powinny byæ otrzymywane dla du¿ego odsetka badañ, natomiast je¿eli pojawiaj¹ siê wyniki negatywne, to nale¿y oszacowaæ, ile próbek wymaga powtórnego badania. 7. Próbki procesowe – wiarygodnoœæ wyników powinna byæ oceniona przy u¿yciu próbek ze œladów, standardowo badanych w testuj¹cych je laboratoriach. 9 Ich iloœæ powinna byæ reprezentatywna. Gdy jest to mo¿liwe, zgodnoœæ rezultatów uzyskanych z zastosowaniem walidowanej metody powinna byæ sprawdzona przez porównanie z wynikami poprzednio stosowanych procedur. 8. Badania populacyjne – nale¿y je przeprowadziæ w powi¹zanych grupach populacyjnych, trzymaj¹c siê okreœlonego schematu (ryc. 4) [1]. stêpowania niespecyficznych produktów amplifikacji (np. artefaktów). Sprawdzenie pozytywnych i negatywnych kontroli. Detekcja produktów PCR [4]. Dla ka¿dego komercyjnego zestawu markerów STR, sprzêtu i oprogramowania stosowanego w laboratoriach kryminalistycznych wykonuj¹cych analizy DNA zosta³y opracowane i przedstawione w fachowej literaturze wyniki badañ walidacyjnych, które stanowi¹ referencjê do ich stosowania (tab. 5) [15]. Walidacja wewnętrzna Ryc. 4. Schemat badañ populacyjnych [1] Fig. 4. Scheme of population study [1] 9. Badania mieszanin – powinna byæ okreœlona zdolnoœæ otrzymywania wiarygodnych rezultatów z próbek mieszanin DNA. 10. Precyzja i dok³adnoœæ – nale¿y okreœliæ rzetelnoœæ procesu badawczego oraz zakres uzyskiwanych wyników badañ. 11. Charakterystyka procedur opartych na reakcji PCR, w tym: Specyficznoœæ i rzetelnoœæ – zakres badañ powinien obj¹æ okreœlenie: profilu termicznego, stê¿enia starterów, stê¿enia chlorku magnezu, stê¿enia polimerazy DNA i innych sk³adników reakcji. Potencja³ – powinna zostaæ wyznaczona wydajnoœæ reakcji dla poszczególnych markerów. Istotne jest równie¿ scharakteryzowanie amplifikacji preferencyjnej oraz efektu stochastycznego, czyli funkcji losowej, wystêpuj¹cej w procesie. Koamplifikacja – w przypadku amplifikacji wiêcej ni¿ jednego locus nale¿y okreœliæ mo¿liwoœæ wy- 10 Walidacja wewnêtrzna musi zostaæ przeprowadzona przez laboratorium, które zamierza stosowaæ dan¹ procedurê. Jest ona wewnêtrznym testem niezawodnoœci metody i bada jej ograniczenia. Podczas tego procesu weryfikuje siê metodê, zwalidowan¹ przez producenta, co pozwala sprawdziæ, na ile procedura jest skuteczna w warunkach pracy konkretnego laboratorium. Badania wewnêtrzne musz¹ byæ udokumentowane i prowadziæ do ustalenia parametrów zapewniaj¹cych jakoœæ uzyskiwanych wyników oraz wytyczne do ich interpretacji. Walidacja powinna obejmowaæ pewne sta³e etapy (tab. 6) [10]. Przed wprowadzeniem procedury do laboratorium ca³y personel zaanga¿owany w proces analityczny powinien przejœæ odpowiednie przeszkolenie i testy kompetencji. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e wszelkie modyfikacje procedury wymagaj¹ ponownej walidacji, co powinno zostaæ odnotowane w stosownej dokumentacji [9]. Do procesu walidacji nale¿y przyst¹piæ, maj¹c na uwadze poni¿sze za³o¿enia: Wyposa¿enie, które bêdzie wykorzystywane do badañ walidacyjnych, powinno byæ skalibrowane i sprawne technicznie. Osoby zaanga¿owane w prace walidacyjne powinny mieæ odpowiednie kompetencje. Warunki panuj¹ce w laboratorium musz¹ byæ sta³e. Próbki wykorzystywane do badañ walidacyjnych musz¹ byæ znane [5]. Wa¿ne jest, aby proces walidacji nie by³ sztucznie rozci¹gniêty w czasie. Zgodnie z wytycznymi SWGDAM proces walidacji wewnêtrznej powinien obj¹æ nastêpuj¹ce aspekty: 1. Próbki wykorzystywane do badañ walidacyjnych – badania powinny zostaæ przeprowadzone na grupie co najmniej 50 próbek. Próbki te powinny pochodziæ ze znanego Ÿród³a i stanowiæ reprezentatywn¹ grupê dla codziennej pracy laboratorium. Je¿eli próbki zosta³y wczeœniej oznaczone metod¹ porównywaln¹ z proce- PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paŸdziernik–grudzieñ) 2008 Tabela 5 Lista referencji dla ró¿nych badañ walidacyjnych dotycz¹cych u¿ycia komercyjnych zestawów markerów STR, sprzêtu i oprogramowania [15] Reference list for various validation studies concerning the use of commerial STR marker kits, hardware and software [15] PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paŸdziernik–grudzieñ) 2008 11 Tabela 6 G³ówne kroki walidacji wewnêtrznej [10] Main steps of internal validation [10] G³ówne etapy walidacji wewnêtrznej Zebranie niezbêdnej literatury i zapoznanie siê z technik¹. Zgromadzenie niezbêdnej aparatury i odczynników. Okreœlenie zakresu badañ walidacyjnych (zalecana liczba próbek – co najmniej 50). Zebranie próbek. Przeprowadzenie badañ walidacyjnych. Sporz¹dzenie stosownej dokumentacji. Podsumowanie badañ i przekazanie do zatwierdzenia kierownikowi technicznemu. Stworzenie procedury badawczej z uwzglêdnieniem charakterystyki kontroli, standardów, kluczowych odczynników, aparatury, jak równie¿ wymaganych danych interpretacyjnych. • Zaplanowanie niezbêdnych szkoleñ. • Zaprojektowanie testów kwalifikacyjnych lub kompetencyjnych. • • • • • • • • dur¹ poddan¹ walidacji nale¿y otrzymane wyniki oceniæ wzglêdem siebie. 2. Powtarzalnoœæ i precyzja – laboratorium powinno mieæ udokumentowane dane dotycz¹ce powtarzalnoœci wyników i rzetelnoœci badanej procedury. 3. Kryteria dopasowania – laboratorium powinno przedstawiæ i udokumentowaæ kryteria dopasowania oparte na danych doœwiadczalnych. 4. Czu³oœæ i badania stochastyczne – w przypadku amplifikacji metod¹ PCR badania powinny uwzglêdniaæ obserwacjê efektu stochastycznego i poziomu czu³oœci. 5. Badania mieszanin – nale¿y wyznaczyæ kryteria analizy mieszanin. 6. Kontaminacja – laboratorium poprzez uwzglêdnienie miêdzy innymi wszelkiego rodzaju kontroli i okreœlonych procedur stanowi¹cych „dobr¹ praktykê laboratoryjn¹” powinno wykazaæ, ¿e ryzyko kontaminacji zosta³o zminimalizowane. 7. Testy jakoœci – sprawdzeniu metody powinno towarzyszyæ przeprowadzenie testów bieg³oœci [4]. Dokumentacja Rekomendacje odnoœnie do procesu walidacji zalecaj¹ ka¿dorazowo tworzenie dokumentacji obejmuj¹cej otrzymywane w trakcie walidacji wyniki, opis zastosowanej procedury i podsumowanie w postaci wniosków koñcowych [13]. Jest to niezwykle istotne, aby technologia mog³a byæ jednoznacznie i jasno zaimplementowana. Sporz¹dzenie takiej dokumentacji gwarantuje, ¿e metoda bêdzie stosowana za ka¿dym razem w ten sam sposób, nawet po d³u¿szej przerwie w jej wykonywaniu. Brak dokumentacji móg³by spowodowaæ brak spójnoœci w kolejnym stosowaniu metody, przyczyniaj¹c siê do zachwiania wiarygodnoœci uzyskiwanych wy- 12 ników. Dokumentacja ogranicza mo¿liwoœæ wprowadzania przypadkowych zmian w metodzie, dlatego jest wymogiem bezwzglêdnym. Prawid³owa dokumentacja mo¿e zostaæ równie¿ wykorzystana w procesie audytu oraz do celów regulacyjnych [2, 8, 9]. Oprogramowanie służące do usprawnienia procesu walidacji Poniewa¿ proces walidacji jest bardzo istotnym elementem w prawid³owym funkcjonowaniu ka¿dego laboratorium, istotne znaczenie ma tworzenie oprogramowañ usprawniaj¹cych ten etap pracy. Oprogramowanie jest projektowane w celu wprowadzenia zintegrowanych narzêdzi do efektywnej oceny wykonania i zarz¹dzania walidacj¹, której zwieñczeniem jest raport koñcowy. Oprogramowania znacz¹co minimalizuj¹ czas walidacji i implementacji nowych technologii. Ich zastosowanie pozwala na bardziej efektywne i kompletne badania walidacyjne wprowadzanych metod. Programy tego typu wspomagaj¹ laboratorium w procesie walidacji poprzez zaplanowanie schematów doœwiadczeñ [8]. Przyk³adem takiego typu oprogramowania s³u¿¹cego do walidacji jest VALID Software stworzony przez firmê Applied Biosystems. Program ten ma na celu wsparcie, uproszczenie i standaryzacjê badañ walidacyjnych zgodnie z wytycznymi SWGDAM i DAB. Badania profilowania DNA z³o¿one s¹ z izolacji DNA, iloœciowego oznaczenia DNA w ekstrakcie, reakcji amplifikacji PCR, elektroforezy i analizy wyników. Program pozwala na zintegrowanie ka¿dego wymienionego etapu badañ walidacyjnych, jak równie¿ umo¿liwia analizê statystyczn¹. Ponadto koordynuje ca³y proces poprzez: stworzenie wstêpnego projektu doœwiadczenia, analizê danych walidacyjnych, PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paŸdziernik–grudzieñ) 2008 dostarczenie narzêdzi graficznych, które pomagaj¹ ustaliæ optymalne parametry, scharakteryzowanie niezbêdnych wymagañ do standaryzacji procedury oraz wskazówek interpretacyjnych, tworzenie arkuszy roboczych dla poszczególnych etapów badañ [14]. Podsumowanie Œrodowiska naukowe, eksperci kryminalistyki oraz wymiar sprawiedliwoœci widz¹ koniecznoœæ utrzymania bardzo wysokich standardów jakoœci pracy w laboratoriach kryminalistycznych i zmierzaj¹ do ich ujednolicenia na ca³ym œwiecie. Wraz z rozwojem nowych technologii pojawi¹ siê z ca³¹ pewnoœci¹ nowe zestawy do profilowania DNA, wymagaj¹ce walidacji i implementacji. Dlatego te¿ prowadzone s¹ dalsze prace nad standaryzacj¹ walidacji, poprzez ustalenie minimalnego zestawu kryteriów dla oszacowania wiarygodnoœci metody [15]. Stale rosn¹ce wymagania co do jakoœci pracy laboratoriów zajmuj¹cych siê profilowaniem DNA powoduj¹, ¿e walidacja staje siê bardzo wa¿nym, wrêcz nieodzownym elementem prawid³owego funkcjonowania ka¿dej organizacji. BIBLIOGRAFIA 1. Butler J.M.: (2006) Validation Workshop, HID University/ABI Future Trends in Forensic and Technology, www.cstl.nist.gov/biotech/strbese/training.htm. 2. EURACHEM Guide (1998) The Fitness for Purpose of Analytical Methods: A Laboratory Guide to Method Validation and Related Topics. 3. Taylor J.K.: (1987) Quality Assurance of Chemical Measurements. Lewis Publishers: Chelsea, MI. 4. SWGDAM Revised Validation Guidelines (2004). 5. Roper P. et al.: (2001) Applications of Reference Materials in Analytical Chemistry. Royal Society of Chemistry, Cambridge, UK. 6. Butler J.M.: (2006) Debunking Some Urban Legends Surrounding Validation Within the Forensic DNA Community, Profiles in DNA (Promega Corporation), vol. 9 (2), pp 3–6. 7. Presley L.A.: (1999) The Evolution of Quality Standards for Forensic DNA Analyses in the United States, Profiles in DNA (Promega Corporation), vol. 3 (2), pp 10–11. 8. Reeder D.J. et al: (2007) The Evolution of Forensic DNA Laboratories and The Challenges They Face, Forensic Magazine. PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paŸdziernik–grudzieñ) 2008 9. DNA Advisory Board (DAB) (1998) Quality Assurance Standards for Forensic DNA Testing Laboratories. 10. Ragsdale R.: (FDLE) (2005) Validation Workshop. 11. American Association of Blood Banks (AABB) 2003 Annual Report. 12.13 CODIS Core STR Loci with Chromosomal Positions. National Institute of Standards and Technology, www.cstl.nist.gov/biotech/strbese/images/codis.jpg. 13. PN-EN ISO/IEC 17025 (2005) Ogólne wymagania dotycz¹ce kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcuj¹cych. 14. Product bulletin Human Identification, VALID™ Software v1.0, Validation Workflow. Automated™. 15. Butler J.M. et al.: (2004) Can the Validation Process in Forensic DNA Typing Be Standardized?, 15th International Symposium on Human Identification (October 6, 2004). Streszczenie Walidacja jest nieodzownym elementem pracy ka¿dego laboratorium. Proces ten powinien byæ przeprowadzony wed³ug jednolitych wskazówek. W przypadku laboratoriów kryminalistycznych wykonuj¹cych profilowanie DNA podstaw¹ do przeprowadzenia walidacji s¹ wytyczne Naukowej Grupy Roboczej ds. Analizy DNA (SWGDAM) oraz standardy Rady Doradczej do spraw DNA (DAB). Zgodnie z tymi dokumentami wdro¿enie nowej metody obejmuje dwa typy walidacji – rozwojow¹, przeprowadzan¹ przez producenta, i wewnêtrzn¹, wykonywan¹ przez ka¿de laboratorium implementuj¹ce now¹ technologiê. Obecnie dostêpne s¹ komercyjne programy komputerowe wspomagaj¹ce proces walidacji, poprzez zaplanowanie schematu doœwiadczeñ i sporz¹dzenie niezbêdnej dokumentacji. S³owa kluczowe: profilowanie DNA, walidacja, system jakoœci Summary Validation is an indispensable element of every laboratory daily work. The process should be performed in accordance with uniform procedures. In case of forensic DNA profiling laboratories the validation procedure is based on the Scientific Working Group on DNA Analysis Methods (SWGDAM) guidelines, as well as the DNA Advisory Board (DAB) standards. According to these documents implementation of a new method undergoes two types of validation – developmental, carried out by a manufacturer and internal, carried out by every laboratory implementing a new technology. At present commercial software supporting validation execution by assisting proficiency planning processes and documentation preparation is available. Keywords: DNA profiling, validation, Quality System 13
