program ochrony środowiska dla powiatu kamiennogórskiego
advertisement
POWIAT KAMIENNOGÓRSKI PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO KAMIENNA GÓRA 2004 2 « PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO WYTYCZA CELE I DZIAŁANIA MAJĄCE SŁUśYĆ STWORZENIU WARUNKÓW DLA TAKICH ZACHOWAŃ OGÓŁU SPOŁECZEŃSTWA, KTÓRE SPRZYJAĆ BĘDĄ POPRAWIE STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO NASZEGO POWIATU » Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 3 1. WSTĘP.................................................................................................................................. 6 2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU .............................................................. 7 3. CHARAKTERYSTYKA POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO................................ 8 3.1 INFORMACJE OGÓLNE I POŁOśENIE ADMINISTRACYJNE...................................................... 8 3.2 POŁOśENIE GEOGRAFICZNE ............................................................................................. 11 3.3 ŚRODOWISKO NATURALNE .............................................................................................. 12 3.3.1 Budowa geologiczna ............................................................................................... 12 3.3.2 Gleby ....................................................................................................................... 15 3.4 LASY ............................................................................................................................... 19 3.5 WARUNKI KLIMATYCZNE ................................................................................................ 20 3.6 FORMY UśYTKOWANIA TERENU ...................................................................................... 21 3.7 CHARAKTERYSTYKA DEMOGRAFICZNA ........................................................................... 22 3.8 INFRASTRUKTURA TECHNICZNO-INśYNIERYJNA .............................................................. 25 3.8.1 Układ kolejowy........................................................................................................ 25 3.8.2 Infrastruktura drogowa ........................................................................................... 26 3.9 GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA................................................................................. 28 3.9.1 Zaopatrzenie w wodę............................................................................................... 28 3.9.2 Gospodarka ściekowa ............................................................................................. 36 3.9.2.1 Sieć kanalizacyjna ........................................................................................................ 36 3.9.2.2 Oczyszczalnie ścieków................................................................................................. 39 3.10 GOSPODARKA NA TERENIE POWIATU ............................................................................. 43 3.10.1 Rolnictwo............................................................................................................... 43 3.10.2 Przemysł ................................................................................................................ 46 4. STAN ŚRODOWISKA NA OBSZARZE POWIATU .................................................... 47 4.1 ZASOBY WODNE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO........................................................... 47 4.1.1 Wody powierzchniowe............................................................................................. 47 4.1.2 Wody stojące ........................................................................................................... 54 4.1.3 Wody podziemne...................................................................................................... 54 4.2 JAKOŚĆ WÓD ................................................................................................................... 57 4.2.1 Jakość wód powierzchniowych................................................................................ 57 4.2.1.1 Ocena stanu czystości wód zlewni rzeki Bóbr ............................................................. 61 4.2.1.2 Źródła zanieczyszczeń wód.......................................................................................... 64 4.2.2 Jakość wód podziemnych ........................................................................................ 68 4.2.2.1 Źródła skaŜenia wód podziemnych i ich stan aktualny ................................................ 70 4.3 ODPADY .......................................................................................................................... 72 4.3.1 Aktualny stan gospodarki odpadami ....................................................................... 72 4.3.2 Źródła powstawania odpadów ................................................................................ 73 4.4 POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ......................................................................................... 76 4.4.1 Źródła zanieczyszczeń ............................................................................................. 76 4.4.2 Uciepłownienie miasta ............................................................................................ 81 4.4.3 Stan aktualny ........................................................................................................... 83 4.4.4 Podsumowanie ........................................................................................................ 89 4.5 HAŁAS ............................................................................................................................. 90 4.5.1 Stan aktualny ........................................................................................................... 91 4.6 FORMY PRZYRODY OBJĘTE OCHRONĄ PRAWNĄ ............................................................... 94 4.6.1 Rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, parki narodowe oraz inne formy ochrony .......................................................................................................................................... 94 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 4 4.6.2 Pomniki przyrody .................................................................................................... 94 4.6.3 Flora Powiatu Kamiennogórskiego ........................................................................ 95 4.6.4 Fauna powiatu kamiennogórskiego ........................................................................ 99 4.7 OCHRONA GLEB ............................................................................................................. 104 4.8 LASY ............................................................................................................................. 105 4.9 MELIORACJE WODNE ..................................................................................................... 106 4.10 OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA ............................................................................... 107 5. ZAŁOśENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU................................................................. 109 5.1 POLITYKA EKOLOGICZNA PAŃSTWA .............................................................................. 109 5.2 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO ....................... 112 5.3 DOTYCHCZASOWE DZIAŁANIA W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE ......... 114 5.4 OBOWIĄZUJĄCE AKTY PRAWNE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA ........................... 115 5.5 STRATEGIA ROZWOJU POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO............................................... 116 5.6 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO ........................................................................................ 117 6. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA ....................................................................... 118 6.1 OCHRONA WÓD ............................................................................................................. 118 6.2 OCHRONA POWIETRZA ................................................................................................... 120 6.3 HAŁAS ........................................................................................................................... 121 6.4 OCHRONA GLEB ............................................................................................................. 121 6.5 LASY ............................................................................................................................. 122 6.6 EDUKACJA PROEKOLOGICZNA ....................................................................................... 123 6.7 OCHRONA PRZYRODY .................................................................................................... 124 6.8 ENERGOOSZCZĘDNOŚĆ GOSPODARKI ............................................................................. 125 6.9 AWARIE PRZEMYSŁOWE ................................................................................................ 126 6.10 GOSPODARKA ODPADAMI ............................................................................................ 126 7. HARMONOGRAM RZECZOWO - FINANSOWY REALIZACJI ZADAŃ OKREŚLONYCH W PROGRAMIE ................................................................................. 127 7.1 OCHRONA WÓD ............................................................................................................. 128 7.2 OCHRONA POWIETRZA ................................................................................................... 130 7.3 OCHRONA PRZED HAŁASEM I PROMIENIOWANIEM NIEJONIZUJĄCYM ............................. 132 7.4 OCHRONA PRZYRODY .................................................................................................... 133 7.5 OCHRONA GLEB I POWIERZCHNI ZIEMI ........................................................................... 134 7.6 OCHRONA LASÓW.......................................................................................................... 135 7.7 OCHRONA PRZED AWARIAMI. ........................................................................................ 135 7.8 EDUKACJA EKOLOGICZNA ............................................................................................. 136 7.9 GOSPODARKA ODPADAMI .............................................................................................. 137 8. WDRAśANIE PROGRAMU.......................................................................................... 138 8.1 ZARZĄDZANIE I MONITOROWANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...................... 138 8.1.1 Instrumenty prawne............................................................................................... 138 8.1.2 Instrumenty finansowe........................................................................................... 139 8.1.3 Instrumenty społeczne ........................................................................................... 139 8.1.4 Instrumenty strukturalne ....................................................................................... 140 8.2 MONITORING REALIZACJI PROGRAMU ........................................................................... 140 8.3 STRUKTURA ZARZĄDZANIA PROGRAMEM ...................................................................... 141 8.4 KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU............................................................................... 141 8.5 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSIĘWZIĘĆ EKOLOGICZNYCH .......................................... 142 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 5 9. WYTYCZNE DO SPORZĄDZANIA GMINNYCH PROGRAMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA.................................................................................................................... 143 10. SPIS TABEL, WYKRESÓW I RYSUNKÓW ............................................................ 144 11. ZAŁĄCZNIKI ................................................................................................................ 147 11.1 ZAŁĄCZNIKI TEKSTOWE............................................................................................... 147 11.2 ZAŁĄCZNIKI GRAFICZNE .............................................................................................. 155 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 6 1. Wstęp Program Ochrony Środowiska jest dokumentem określającym cele i zadania administracji rządowej i samorządowej w zakresie ochrony środowiska oraz rozsądnej i racjonalnej gospodarki jego zasobami. W konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku, została zapisana zasada zrównowaŜonego rozwoju w celu zapewnienia ochrony środowiska. Podstawowym celem tej zasady jest takie prowadzenie polityki rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki i Ŝycia społecznego, aby nie powodować szkód w środowisku oraz nadmiernie nie eksploatować zasobów naturalnych ziemi. Ma to na celu zapewnienie moŜliwości korzystania z nich obecnym i przyszłym pokoleniom. Zapis ten stanowi równieŜ odzwierciedlanie postulatów zawartych w dokumencie Agenda 21, który został podpisany na zakończenie konferencji ONZ „Środowisko i Rozwój” w czerwcu 1992 roku w Rio de Janeiro. W polityce ekologicznej państwa ustala się cele i zadania niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa i gospodarki. Wymaga to nie tylko działań zabezpieczających środowisko przed niekorzystnym wpływem na nie działalności człowieka, ale takŜe prowadzenia racjonalnej gospodarki zasobami środowiska – wodą, powierzchnią ziemi, czystością powietrza, w aspekcie jakości Ŝycia ludzi, a takŜe zachowania stanu przyrody. Efektywność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zaleŜy od polityki i rozwiązań przyjętych na róŜnych szczeblach władzy. Artykuł 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska mówi, Ŝe „Polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska”, co oznacza, Ŝe polityka ta ma równowaŜyć gospodarczy i społeczny rozwój kraju z celami ochrony środowiska. W praktyce oznacza to, Ŝe w pierwszej kolejności powinny następować zmiany w sposobie produkcji i konsumpcji prowadzące do zmniejszenia materiałochłonności, wodochłonności i energochłonności, dzięki zastosowaniu najlepszych dostępnych technik (BAT), a dopiero później powinny być stosowane metody ochronne, jak na przykład oczyszczanie ścieków czy gazów. Działania takie, aby były skuteczne muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy aktualnej sytuacji na wszystkich poziomach – zarówno regionalnym, jak i lokalnym. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska oraz ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach nakładają na Zarząd Powiatu obowiązek opracowania powiatowego programu ochrony środowiska, którego częścią składową jest powiatowy plan gospodarki odpadami. Program ochrony środowiska określa hierarchię niezbędnych działań, umoŜliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz określa priorytety inwestycyjne mające na celu ochronę środowiska. Program nie ingeruje w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej, jak równieŜ podmiotów uŜytkujących środowisko, wskazuje jedynie rozwiązania waŜne z punktu widzenia rozwoju lokalnego. NaleŜy oczekiwać, Ŝe poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Celem opracowanego programu jest równieŜ wskazanie kierunków działań i zadań priorytetowych do realizacji w najbliŜszym czasie przez powiat kamiennogórski. Działania te będą zgodne z Polityką Ekologiczną Państwa, jak równieŜ z zasadą zrównowaŜonego rozwoju. Częścią programu ochrony środowiska jest „Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Kamiennogórskiego”, który został opracowany jako odrębny dokument, zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 14 i 15 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 7 U. Nr 62, poz. 628 ze zmianami) i przyjęty Uchwałą nr LII/188/2002 Rady Powiatu Kamiennogórskiego, z dnia 22 sierpnia 2002 roku. 2. Metodyka opracowania Programu W celu opracowania programu ochrony środowiska dla powiatu kamiennogórskiego skorzystano z informacji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, gmin powiatu kamiennogórskiego, a takŜe z prac instytutów i placówek naukowo – badawczych z zakresu ochrony środowiska, danych posiadanych przez tutejsze Starostwo oraz literatury fachowej. Program ochrony środowiska opracowano w odniesieniu do danych z lat 2002-2003, a w przypadku, gdy było to moŜliwe uwzględniano równieŜ dane z roku 2004. Koncepcja Programu oparta jest o zapisy następujących dokumentów: 1. Ustawy - Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku. Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. 2. „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować: ♦ cele średniookresowe do 2010 roku ♦ zadania na lata 2003 – 2006 ♦ monitoring realizacji Programu ♦ nakłady finansowe na wdroŜenie Programu Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych, a mianowicie: ♦ cele i zadania o charakterze systemowym, ♦ ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne uŜytkowanie zasobów przyrody, ♦ zrównowaŜone wykorzystanie surowców, ♦ jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne. 3. Programu ochrony środowiska województwa dolnośląskiego do roku 2004 oraz cele długoterminowe do roku 2015. W dokumencie tym określono długoterminową politykę ochrony środowiska dla województwa dolnośląskiego, przedstawiono cele krótkoterminowe i sposób ich realizacji, określono sposoby zarządzania środowiskiem i aspekty finansowe realizacji programu. 4. Wytycznych do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawartości programów. 5. Strategii Rozwoju Powiatu Kamiennogórskiego. 6. Planu Rozwoju Powiatu Kamiennogórskiego. 7. Strategii Rozwoju Turystyki Powiatu Kamiennogórskiego Niniejszy dokument będzie uszczegółowiany, korygowany i koordynowany z projektowanymi obecnie aktami wykonawczymi do ustawy „Prawo ochrony środowiska” i do kilkunastu ustaw komplementarnych, których treść powinna być uwzględniana w Programie. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 8 3. Charakterystyka Powiatu Kamiennogórskiego 3.1 Informacje ogólne i połoŜenie administracyjne Powiat kamiennogórski połoŜony jest w południowej części województwa dolnośląskiego. Na południu sąsiaduje on z Republiką Czeską, od północy z powiatem jaworskim, od wschodu z powiatem wałbrzyskim, zaś na zachodzie z jeleniogórskim. Powierzchnia powiatu wynosi 396,1 km2 i zamieszkiwana jest przez ok. 50 tys. mieszkańców. Obszar powiatu ma charakter rolniczo-przemysłowy. W jego skład wchodzą: miasto Kamienna Góra, gmina Kamienna Góra, gmina Lubawka i gmina Marciszów. Ogółem na tym terenie zlokalizowane są dwa miasta – Kamienna Góra i Lubawka oraz 43 sołectwa (w tym 45 wsi). Powiat kamiennogórski pod względem obszaru stanowi 2% powierzchni województwa dolnośląskiego. Gęstość zaludnienia wynosi około 119 osób/km2. W miastach powiatu zamieszkuje 28 407 mieszkańców, co stanowi 60% ogółu osób zamieszkujących powiat. Lokalizację poszczególnych gmin powiatu przedstawiono na rysunku. Rysunek 3.1-1. Powiat kamiennogórski – podział administracyjny Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 9 Wykaz jednostek administracyjnych z terenu powiatu, ich zasięg oraz zajmowany obszar przedstawiono w poniŜszej tabeli. Tabela 3.1-1.Wykaz jednostek administracyjnych powiatu kamiennogórskiego [źródło: dane z gmin]. Jednostka Obszar Ilość Zasięg administracyjny administracyjna [ km2] miejscowości Gmina Miejska 18 1 miasto Kamienna Góra. Kamienna Góra Gmina Kamienna 158 21 Czadrów, Czarnów, Dębrznik, Dobromyśl, Gorzeszów, Góra Janiszów, Jawiszów, Kochanów, Krzeszów, Krzeszówek, Leszczyniec, Lipienica, Nowa Białka, Ogorzelec, Olszyny, Pisarzowice, Przedwojów, Ptaszków, Raszów, Rędziny, Szarocin. Gmina Lubawka 138 15 BłaŜejów, BłaŜkowa, Bukówka, Chełmsko Śl., Jarkowice, Miszkowice, Niedamirów, Okrzeszyn, Opawa, Paczyń, Paprotki, Szczepanów, Uniemyśl, Stara Białka oraz miasto Lubawka. Gmina Marciszów 82 9 Ciechanowice, Domanów, Marciszów, Nagórnik, Pastewnik, Pustelnik, Sędzisław, Świdnik, Wieściszowice. Wykres 3.1-1 Udział procentowy powierzchni poszczególnych gmin w ogólnej powierzchni powiatu kamiennogórskiego Gmina Marciszów 21% Gmina Lubawka 35% Miasto Kamienna Góra 5% Gmina Kamienna Góra 39% Miasto Kamienna Góra zajmuje powierzchnię 18 km2. Zamieszkuje tu prawie 22 tysiące osób. Gęstość zaludnienia w mieście wynosi 1213 osób/km2. Jest ono połoŜone w dolinie Bobru, pomiędzy Sudetami Środkowymi i Zachodnimi, na wysokości 435 – 490 m n.p.m. Zajmuje ono centralne miejsce w malowniczej, rozciągającej się niemal południkowo, śródgórskiej kotlinie, zwanej Kotliną Kamiennogórską, która biegnie pomiędzy Rudawami Janowickimi i Grzbietem Lasockim na zachodzie, a Górami Kamiennymi na południu i wschodzie. W miejscowości tej znajdują siedziby dwóch gmin oraz powiatu. Kamienna Góra posiada ponad 750-letnią historię i bogate tradycje. Prawa miejskie otrzymała w 1249 roku. Stanowi ona silny ośrodek lokalny, nastawiony na kompleksową obsługę okolicznych terenów w zakresie handlu, usług, rzemiosła oraz edukacji i kultury. Ponadto jest ośrodkiem administracyjno – przemysłowo - handlowym dla regionu. Główną dziedziną działalności duŜych przedsiębiorstw jest przemysł spoŜywczy, maszynowy, meblowy, włókienniczy i odzieŜowy oraz budownictwo i transport. Obecnie w mieście utrzymuje się ekstremalnie wysoka stopa bezrobocia. Kamienna Góra jest równieŜ członkiem Stowarzyszenia Gmin Polskich EUROREGIONU NYSA, wspólnoty komunalnej załoŜonej dla wspierania wszechstronnej działalności na rzecz pomyślności regionu, sanacji ekologicznej, rozwoju gospodarczego. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 10 Gmina Kamienna Góra zajmuje powierzchnię 158 km2 i zamieszkuje ją 8 677 osób. Gęstość zaludnienia wynosi 55 osób/km2. Jej teren okala ze wszystkich stron miasto Kamienną Górę, stanowiące odrębną jednostkę podziału terytorialnego. PrzewaŜająca część gminy leŜy w Kotlinie Kamiennogórskiej. Gminę otaczają mniejsze pasma Sudetów, po stronie północnej Rudawy Janowickie, po stronie północno - wschodniej Góry Kamienne (pasmo Czarnego Lasu i Lesistej), od południowego wschodu Zawory. Na południowym zachodzie w granicach gminy leŜy północna część Gór Kruczych. NajwyŜej połoŜonym punktem w gminie jest Skalnik (945 m n.p.m.), najniŜej połoŜone są łąki poniŜej wsi Dębrznik (425 m n.p.m.). W skład gminy Kamienna Góra wchodzi 21 wsi (20 sołectw). Teren gminy jest atrakcyjny pod względem turystyczno-krajobrazowym z wieloma ciekawostkami przyrodniczo-geologicznymi. Przemysł lokalny oparty jest na wydobyciu i przerobie miejscowych surowców mineralnych, takich jak dolomity, gliny ceramiczne czy amfibolity. Na terenie gminy działają zakłady o duŜym potencjale gospodarczym, reprezentujące branŜe: chemiczną i samochodową. Gmina Lubawka połoŜona jest przy granicy z Republiką Czeską. Powierzchnia jaką zajmuje wynosi ponad 138 km2 i zamieszkiwana jest przez około 12 tysięcy osób. W samym mieście Lubawka mieszka 6 571 osób. Gęstość zaludnienia w skali całej gminy wynosi 85 osób/km2 (w mieście 299 osób/km2). W skład gminy wchodzi 14 sołectw. PołoŜona jest ona na wysokości 490-510 m n.p.m., u zbiegu Bobru i potoku Czarnuszka, na granicy Sudetów Zachodnich i Środkowych. PołoŜenie oraz tradycje gospodarcze spowodowały, Ŝe gmina ma charakter turystyczno – rolniczo - przemysłowy. O walorach turystycznych gminy Lubawka decyduje zróŜnicowany i atrakcyjny krajobraz. W centralnej części obszaru mieści się jedno z największych obniŜeń w Sudetech Brama Lubawska, z dnem na wysokości 450-550 m n.p.m. Gmina od północy ograniczona jest Rudawami Janowickimi, od zachodu Lasockim Grzbietem - najbardziej wysuniętą na wschód częścią Karkonoszy. Po wschodniej stronie gminy leŜą Góry Krucze oraz pasmo Zaworów, będące północnym fragmentem Gór Stołowych. Ukształtowany wielofunkcyjny charakter miasta i gminy stwarza moŜliwość harmonijnego rozwoju przemysłu i drobnej wytwórczości, rolnictwa i leśnictwa, mieszkalnictwa i usług, turystyki i rekreacji. Znajdują się tutaj liczne przedsiębiorstwa i zakłady produkcyjne, usługowe i handlowe. W sferze produkcji przemysłowej w gminie dominują branŜe związane z produkcją mebli, wyrobów z tworzyw sztucznych, przetwórstwem drewna, dziewiarstwem oraz produkcją ogniotrwałych wyrobów termoizolacyjnych, uszczelniających i gumowych. Gmina Marciszów jest najbardziej na północ wysuniętą gminą powiatu kamiennogórskiego. Zajmuje powierzchnię ok. 82 km2 i zamieszkiwana jest przez około 5 tysięcy osób. Gęstość zaludnienia wynosi 58 osób/km2. W skład gminy wchodzi 9 sołectw. LeŜy ona w Kotlinie Marciszowskiej, którą ograniczają od wschodu – Góry Wałbrzyskie z Masywem Trójgarbu, od południa - Góry Lisie zaliczane do Wzgórz Bramy Lubawskiej, od zachodu i południowego zachodu - Rudawy Janowickie, a od północy i północnego zachodu Góry Kaczawskie. Obszar gminy zlokalizowany jest w Dolinie Bobru. Środowisko przyrodnicze gminy Marciszów zawiera w sobie zespół wielu atrakcyjnych elementów. Wyrazem tego jest przynaleŜność obszaru gminy do Rudawskiego Parku Krajobrazowego. Z ciekawszych form przyrodniczo-geologicznych moŜna wymienić tu m.in. wyrobiska kamieniołomów w Rudawach Janowickich oraz „Kolorowe Jeziorka" połoŜone w Wieściszowicach, przy szlaku na Wielką Kopę. Przez teren gminy przebiegają szlaki turystyczne o znaczeniu międzynarodowym i krajowym. Ponadto na jej terenie, w miejscowości Pastewnik, znajduje się stacja meteorologiczna. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 11 Gmina ma charakter rolniczy. UŜytki rolne stanowią 45,4% jej powierzchni, a lasy 36,3%. W dość szerokim zakresie występują tutaj surowce mineralne, głównie dla potrzeb budownictwa. W sferze produkcji przemysłowej w gminie dominuje branŜa spoŜywcza i elektroniczna. 3.2 PołoŜenie geograficzne Pod względem geograficznym powiat kamiennogórski połoŜony jest na pograniczu Sudetów Zachodnich i Środkowych. Od zachodu powiat ograniczają Grzbiet Lasocki oraz Rudawy Janowickie, od północy wschodnia część Gór Kaczawskich, zaś od wschodu Góry Wałbrzyskie i Kamienne, a od południa Zawory oraz Góry Krucze. NajwyŜszymi szczytami powiatu są Łysocina (1188 m n.p.m.) na południowym zachodzie, Skalnik (945) na zachodzie, Krąglak (692) na wschodzie, Róg (715) i Szeroka (842) na południu. PrzewaŜająca część powiatu leŜy w Kotlinie Kamiennogórskiej, której środkiem płynie rzeka Bóbr z lokalnymi dopływami, natomiast pozostała część w ObniŜeniu Marciszowa. W granicach Kotliny Kamiennogórskiej wyróŜnia się cztery mniejsze jednostki orograficzne: Bramę Lubawską, ObniŜenie Kamiennej Góry, Kotlinę Krzeszowską, ObniŜenie Leska. Otoczenie kotliny stanowią pasma wzgórz i wzniesienia, których wysokość, w większości przypadków, nie przekracza 1000 m n.p.m. Dno Kotliny jest pofałdowane, co urozmaica krajobraz, nie zakłócając jednak rozległości widoków. Od południa Kotlina Kamiennogórska otwarta jest Przełęczą Lubawską (516 m n.p.m.). Od południowego zachodu wypiętrza się pasmo Lasockiego Grzbietu, a od zachodu osłaniają Kotlinę Rudawy Janowickie. Na północnym - wschodzie Rudawy Janowickie nikną w niewielkim obniŜeniu zwanym Kotliną Marciszowską, którą od ObniŜenia Kamiennej Góry oddzielają Góry Lisie. Na północnym wschodzie wznoszą się Góry Wałbrzyskie, a na wschodzie Góry Suche. Z południa ku północy, środkiem kotliny, od granic państwa aŜ do Kamiennej Góry, biegnie pasmo Gór Kruczych rozdzielające obniŜenie Bramy Lubawskiej od Kotliny Krzeszowskiej. W jej krajobrazie wyróŜnia się niewielki masyw Wzgórz Krzeszowskich. Góry Krucze wraz z Pasmem Czarnego Lasu i Górami Suchymi tworzą Góry Kamienne. Znaczny obszar powiatu charakteryzuje się niezwykle ciekawymi i cennymi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi. Przedmiotowe tereny wchodzą w obręb prawnie chronionych obszarów Sudetów Zachodnich i Środkowych, istniejących i planowanych do utworzenia. Południowo-zachodnia część obszarów leśnych gminy Lubawka stanowi otulinę Karkonoskiego Parku Narodowego. Natomiast część obszarów, połoŜonych na zachodzie powiatu, wchodzi w skład Rudawskiego Parku Krajobrazowego, utworzonego w 1989 r., jak równieŜ jego otuliny. W części południowej powiatu planowany jest do utworzenia Park Krajobrazowy Gór Kruczych i Zaworów. Znaczna część powiatu kamiennogórskiego znajduje się równieŜ w projektowanym obszarze sieci Natura 2000 „Rudawy Janowickie”. Przez teren powiatu przebiegają liczne szlaki turystyczne, piesze i rowerowe, w tym dwa tranzytowe, przebiegające przez całe Sudety i stanowiące ich główne osie turystyczne. Ponadto w powiecie znajduje się kilka szlaków dydaktycznych, łączących cele rekreacyjnowypoczynkowe z edukacyjnymi. Pod względem morfologicznym powiat kamiennogórski cechuje duŜe zróŜnicowanie form, występujących w postaci kilku wyŜej wymienionych pasm górskich o odmiennym charakterze, naleŜących do Sudetów Zachodnich i Środkowych oraz rozległych śródgórskich obniŜeń. Obszar powiatu charakteryzuje się zróŜnicowaną budową geologiczną. Występują tu dwie jednostki geotektoniczne: Niecka Śródsudecka i utwory metamorficzne Rudaw Janowickich. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 12 Pod względem hydrograficznym powiat prawie w całości leŜy w dorzeczu rzeki Odry, zaś jego główną osią hydrograficzną jest rzeka Bóbr wraz z waŜniejszymi dopływami takimi jak: Świdnik, śywica, Zadrna i Lesk. Część terenu powiatu, połoŜona na południe od Chełmska Śląskiego, odwadniana jest przez potok Szkło naleŜący do dorzecza Upy/Łaby. Pod względem hydrogeologicznym powiat połoŜony jest na terenie dwóch głównych zbiorników wód podziemnych: Niecki Wewnątrzsudeckiej Krzeszowa i Doliny rzeki Bóbr. 3.3 Środowisko naturalne 3.3.1 Budowa geologiczna Powiat kamiennogórski pod względem geologicznym leŜy generalnie w obrębie dwóch jednostek tektonicznych: depresji Śródsudeckiej i utworów metamorficznych Rudaw Janowickich. Jednostka tektoniczna Rudaw Janowickich stanowi metamorficzną osłonę granitoidów Karkonoszy. Jej wschodnią granicę stanowi w przybliŜeniu linia pomiędzy miejscowościami Domanów – Marciszów - Raszów – Pisarzowice – Miszkowice – Szczepanów. W jednostce tej moŜna wyróŜnić serie skalne z Czarnowa, Leszczyńca, Kowar, Niedamirowa. Seria Leszczyńca wraz z serią Czarnowa, Niedamirowa i Kowar stanowią, w tej części Karkonoszy, przedgranitowe serie skalne Karkonoszy. Seria Kowarska zbudowana jest z gnejsów oczkowych, gnejsów warstewkowo-oczkowych i łupków metamorficznych. Są to skały powstałe w wyniku metamorfizmu regionalnego. Ich wiek określany jest jako późny prekambr. Skały te dodatkowo zostały, w niewielkim stopniu, przeobraŜone w czasie intruzji granitu karkonoskiego na przełomie karbonu i permu. Seria Leszczyńca reprezentowana jest przez gnejsy chlorytowe (oczkowe), gnejsy hornblendowe i kataklazyty oraz amfibolity. Skały te podobnie jak serii Kowarskiej powstały w późnym prekambrze w wyniku metamorfizmu regionalnego. Gnejsy budujące tę jednostkę znajdują się pomiędzy, uznanymi za starsze od gnejsów, amfibolitami. Zgodnie ze szczegółową mapą geologiczną Sudetów arkusz Szczepanów i Czepiel gnejsy serii Leszczyńca zostały wciśnięte w amfibolity w czasie przemieszczeń tektonicznych towarzyszących przedkaledońskim ruchom górotwórczym. Kontakt amfibolitów i gnejsów ma charakter zarówno tektoniczny (kataklazyty) jak równieŜ obserwuje się stopniowe przejścia od amfibolitów poprzez skały kwarcowo skaleniowe do gnejsów chlorytowych lub hornblendowych. Powstanie gnejsów jest zatem równieŜ moŜliwe poprzez granityzację amfibolitów w związku z zachodzącymi przemieszczeniami tektonicznymi. Seria Niedamirowa wykształcona jest jako zieleńce, łupki kwarcowo-albitowe, wapienie krystaliczne, kwarcyty grafitowe, fyllity powstałe w wyniku metamorfizmu w facji zieleńcowej. Ich wiek określany jest jako ordowik i sylur. Formacja łupków z Czarnowa naleŜy do sekwencji skalnej stanowiącej osłonę gnejsów kowarskich. ZłoŜona jest ona z łupków łyszczykowych z wkładkami łupków kwarcowo-skaleniowych oraz metabazytów smuŜystych. Wiek określony został jako kambr. Rozwój tektoniczny obszaru związany jest z trzema orogenezami: przedkambryjską, kaledońską i warysycyjską. Główny cięŜar przeobraŜeń przypada na okres orogenezy przedkambryjskiej i kaledońskiej. W czasie orogenezy warysycyjskiej powstały liczne spękania tektoniczne w obrębie serii przedgranitowych Karkonoszy. Jednostka Leszczyńca od zachodu graniczy tektonicznie z jednostką karkonoską. Strefa tektoniczna między tymi jednostkami ma charakter lokalnej dyskordancji wynikającej ze ścinania warstw jednostki karkonoskiej przez utwory jednostki Leszczyńca. Objawia się to w obrębie jednostki Leszczyńca powszechnym występowaniem kataklazytów i mylonitów. W czasie ruchów Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 13 kaledońskich na serię kowarską nasunięte zostały utwory serii Niedamirowa. W późniejszym okresie na jednostkę karkonoską nasunęła się z południowego wschodu jednostka Leszczyńca dająca struktury o kierunkach osi N-S. Na utworach serii przedgranitowych Karkonoszy zalegają utwory czwartorzędowe reprezentowane głównie przez zwietrzelinę i rumosz skał podłoŜa (gnejsy, łupki łyszczykowe, zieleńce) oraz lokalnie w dolinach rzek i cieków wodnych przez piaski i Ŝwiry teras rzecznych. MiąŜszość czwartorzędu jest niewielka, szczególnie w rejonie górskim gdzie nie przekracza 1-2 metrów. W dolinach rzecznych miąŜszość osadów czwartorzędowych (piaski, Ŝwiry) moŜe dochodzić do kilkunastu metrów (w dolinie Bobru). Warunki hydrogeologiczne tego terenu są bardzo słabo rozpoznane. Brak jest opróbowanych studni wierconych ujmujących wody podziemne w tym rejonie. Istotne znaczenie odgrywają tu dwa piętra wodonośne: - czwartorzędowe, - proterozoiczne. Czwartorzędowe piętro wodonośne związane jest głównie z rzecznymi osadami piaszczysto - Ŝwirowymi i rozprzestrzenia się w dolinach rzek i cieków wodnych. Potencjalne wydajności studni mogą wynosić około 1 m3/h. W dolinie Bobru, w miejscach gdzie miąŜszość osadów czwartorzędu osiąga kilkanaście metrów, wydajności studni mogą być znacznie większe. Nieciągłe poziomy wodonośne występują równieŜ w utworach zwietrzelinowych. Proterozoiczne piętro wodonośne związane jest ze spękanymi i szczelinowatymi skałami metamorficznymi (gnejsy, migmatyty, amfibolity, łupki łyszczykowe). Wodonośność tego piętra ma charakter typowo szczelinowy. Główną rolę w wodonośności pionowej i poziomej odgrywa tu zaangaŜowanie tektoniczne utworów. Szczególnie uprzywilejowane rejony gromadzenia się wód podziemnych występują w obrębie stref dyslokacyjnych i uskokowych. Poza dokładnym rozpoznaniem przebiegu głównych uskoków tektonika obszaru, szczególnie jeśli chodzi o uskoki i spękania niewielkie o lokalnym zasięgu, jest słabo rozpoznana. W przypadku tego piętra szczelinowatość skał metamorficznych odgrywa zasadniczą rolę w jego wodonośności. Równie waŜną kwestią jest moŜliwość zasilania obecnych w utworach metamorficznych stref wodonośnych. Zasobność tego piętra nie jest dokładnie rozpoznana gdyŜ brak jest otworów hydrogeologicznych ujmujących wody podziemne w obrębie utworów prekambryjskich. Jednostka tektoniczna depresji Śródsudeckiej w przybliŜeniu zlokalizowana jest na wschód od linii łączącej miejscowości Domanów – Marciszów - Raszów – Pisarzowice – Miszkowice – Szczepanów, budowana jest przez następujące serie skalne: ♦ utwory karbonu dolnego zalegające niezgodnie na utworach starszych, wykształcone są w facji kulmowej jako zlepieńce gnejsowe, łupki szarogłazowe i ilaste, formacji ze Starych Bogaczowic, z Lubomina, ze Szczawna. ♦ utwory górnego karbonu są znacznie mniej rozprzestrzenione w tym rejonie, leŜą na utworach dolnego karbonu i reprezentowane są przez: − warstwy wałbrzyskie wykształcone w postaci piaskowców nierównoziarnistych, łupków ilastych z wkładkami węgla, − warstwy z białego kamienia - głównie zlepieńcowate piaskowce, piaskowce i łupki ilaste z cienkimi wkładkami węgla, warstwy Ŝaclerskie - piaskowce, zlepieńce i łupki ilaste z pokładami węgla, ♦ utwory permskie leŜące na karbońskim podłoŜu reprezentowane przez: − ogniwa czerwonego spągowca dolnego wykształcone jako zlepieńce polimiktyczne i piaskowce arkozowe, piaskowce i mułowce z wkładkami iłowców - formacja z Krajanowa, brekcje i piaskowce ryolitowe, piaskowce, mułowce i iłowce. Osady międzyeruptywne, mułowce i piaskowce z iłowcami i soczewkami wapieni - ogniwo Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 14 łupków walchiowych - formacji ze Słupca oraz zlepieńce z wkładkami piaskowców formacji z Radkowa. − utworom osadowym towarzyszą skały pochodzenia magmowego - trachyandezyty i bazalty alkaliczne. ♦ utwory kredy górnej reprezentowane przez: − cenoman górny wykształcony jako piaskowce ilaste i wapniste, drobno i średnioziarniste barwy ciemnej z zabarwieniem zielonkawym (glaukonit) w spągu ze zlepieńcem podstawowym. Młodsze poziomy cenomanu reprezentowane są przez piaskowce ciosowe, lokalnie ze zlepieńcem podstawowym w spągu. Piaskowce są słaboscementowane ze sporą obecnością glaukonitu. Jego charakterystyczną cechą są spękania dające mu oddzielność blokową. − turon wykształcony w postaci kompleksu naprzemianległych warstw piaszczystych i marglistych. Margiel pocięty jest pionowymi spękaniami, które dają skale oddzielność blokową. ♦ utwory czwartorzędowe to przede wszystkim gliny zwietrzelinowe oraz w dolinach cieków utwory fluwialne - piaski i Ŝwiry rzeczne. MiąŜszość czwartorzędu jest niewielka rzędu 1-2 m, jedynie w dolinach cieków wodnych moŜe osiągać miąŜszość kilkunastu metrów. Warunki hydrogeologiczne tego terenu moŜna ocenić jako znacznie skomplikowane o duŜej zmienności pionowej i poziomej. Istotne znaczenie odgrywają tu trzy piętra wodonośne: - czwartorzędowe, - kredowe, - permskie. Czwartorzędowe piętro wodonośne reprezentowane jest przez jeden lokalnie dwa poziomy wodonośne o zwierciadle swobodnym rozprzestrzenienie tego piętra jest niewielkie i ogranicza się jedynie do dolin rzecznych. W rejonie Kamiennej Góry piętro to nabiera większego znaczenia w związku z duŜej miąŜszości piaskami i Ŝwirami rzecznymi kopalnej doliny Bobru. Wody tego piętra zaliczone zostały do Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 343. Jest to zbiornik obejmujący czwartorzędową dolinę kopalną o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 50 tys. m3/d. MiąŜszość osadów czwartorzędowych określona na podstawie materiałów archiwalnych wynosi w rejonie miasta od 28-30 m. Czwartorzędowe piętro wodonośne stanowi główne źródło wody pitnej dla miasta Kamienna Góra. Kredowe piętro wodonośne związane jest z piaskowcami drobno, średnio i gruboziarnistymi oraz marglami krzemionkowymi środkowego turonu o silnym uszczelinowieniu i mają charakter szczelinowo - porowy. Główną rolę w wodonośności pionowej i poziomej odgrywa tu jednak zaangaŜowanie tektoniczne utworów. Szczególnie uprzywilejowane rejony gromadzenia się wód podziemnych występują w obrębie stref dyslokacyjnych i uskokowych. Subartezyjskie zwierciadło wody osiąga ciśnienia od kilku do kilkudziesięciu m i stabilizuje się tuŜ pod powierzchnią terenu, obecne jest równieŜ na części obszaru zwierciadło artezyjskie. Wydajności poszczególnych otworów wahają się od kilkunastu do ponad 100 m3/h. Permskie piętro wodonośne związane jest ze spękanymi i szczelinowatymi zlepieńcami i piaskowcami. Główną rolę w wodonośności pionowej i poziomej odgrywa tu zaangaŜowanie tektoniczne utworów. Szczególnie uprzywilejowane rejony gromadzenia się wód podziemnych występują w obrębie stref dyslokacyjnych i uskokowych. Poza dokładnym rozpoznaniem przebiegu głównych uskoków tektonika obszaru, szczególnie jeśli chodzi o uskoki i spękania niewielkie o lokalnym zasięgu, jest słabo rozpoznana. W przypadku skał wulkanicznych tego piętra szczelinowatość skał odgrywa zasadniczą rolę w jego wodonośności. Ponadto strefy wodonośne związane są ze zlepieńcami i piaskowcami w mniejszym stopniu z łupkami ilastymi. Wodonośność zlepieńców i piaskowców ma charakter Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 15 szczelinowo - porowy, a łupków ilastych, mułowców szczelinową. Poziom ujęty został studniami głębinowymi w rejonie Czadrowa (ujęcie dla DCR sp. z o.o.). Wodonośność pionowa i pozioma tych skał uzaleŜniona jest od ich litologicznego wykształcenia (porowatość efektywna) oraz zaangaŜowania tektonicznego warstw skalnych. 3.3.2 Gleby Gleba jest wytworem złoŜonego procesu, zwanego procesem glebotwórczym, na który składają się oddziaływanie klimatu, skały macierzyste, połoŜenia w rzeźbie terenu i przede wszystkim organizmów zwierzęcych i roślinnych. Proces ten jest powolny i przebiega z szybkością 1 cm wytworzonej gleby na 100-400 lat. Z tego względu glebę uwaŜa się za zasób w praktyce nieodnawialny i powinna ona podlegać szczególnej ochronie. Gleby, obok przebiegającego bardzo powoli procesu tworzenia, podlegają równocześnie procesom degradacji, które mogą niekiedy przebiegać bardzo szybko. WyróŜnia się procesy degradacji : ♦ fizycznej, ♦ chemicznej, ♦ biologicznej. Procesy te są ze sobą ściśle połączone i mogą być wywoływane tymi samymi przyczynami. Degradacja gleby powoduje równieŜ określone skutki środowiskowe, wykraczające poza samo środowisko glebowe. Procesy degradacji prowadzą do zmniejszenia Ŝyzności gleby. Zmniejsza się równieŜ wówczas środowiskowa rola gleby, polegająca na magazynowaniu wody i składników mineralnych oraz na zapobieganiu ujemnym skutkom nagromadzenia substancji szkodliwych dla roślin, zwierząt i ludzi. Ochrona gleby jest szczególnym obowiązkiem rolnika, dla którego stanowi warsztat pracy. JednakŜe znaczenie gleby nie sprowadza się wyłącznie do jej wykorzystania dla celów rolniczych. Gleba stanowi równieŜ: ♦ środowisko zamieszkania organizmów Ŝyjących w glebie, zarówno roślin i zwierząt, ♦ część obiegu wodnego i pokarmowego naszych ekosystemów, ♦ reaktor biochemiczny, w którym pewne materiały są wytwarzane (na przykład próchnica) lub ulegają rozkładowi (na przykład mikrobiologiczny rozkład odpadów), ♦ środek przechowywania i filtrowania wód opadowych oraz filtrowania wody podskórnej i gruntowej, ♦ środek zachowania pomników przyrody i kultury, ♦ teren wykorzystywany do działalności rolniczej i dla leśnictwa, ♦ teren przeznaczony do róŜnego rodzaju działalności gospodarczej i wykorzystywany jako miejsca pracy, miejsce ruchu, obszary uŜyteczności publicznej lub miejsce składowania odpadów, ♦ magazyn surowców. Większa część działań związanych z wykorzystaniem terenu przez człowieka stanowi mniejsze lub większe zakłócenie funkcji spełnianych przez glebę, w zaleŜności od rodzaju i intensywności jej wykorzystania. Stan aktualny Na obszarze powiatu kamiennogórskiego zróŜnicowanie typologiczne gleb jest niewielkie. Największą powierzchnię zajmują gleby brunatne - 61,54%, następnie gleby pseudobielicowe (płowe) - 26,62% oraz mady – 10,82%. Pozostałe typy gleb zajmują powierzchnię 1,02%, są to: czarne ziemie właściwe, czarne ziemie zdegradowane i gleby Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 16 szare, gleby mułowo - torfowe i torfowo - mułowe, gleby murszowo - moneralne i murszowate, gleby torfowe i murszowo-torfowe, gleby torfowe i aluwialne. Na wykresie przedstawiono procentowy udział poszczególnych typów gleb na terenie powiatu kamiennogórskiego. Wykres 3.3-1. Procentowy udział poszczególnych typów gleb na terenie powiatu kamiennogórskiego. 11% 1% 27% gleby brunatne gleby pseudobielicowe mady gleby pozostałe 61% Na terenie powiatu kamiennogórskiego przewaŜają gleby o bardzo niskiej i niskiej zawartości fosforu (75% uŜytków rolnych), średniej zawartości potasu (26% uŜytków rolnych) oraz bardzo wysokiej zawartości magnezu (59% uŜytków rolnych). W tabelach zamieszczono informacje na temat zawartości fosforu, potasu i magnezu w glebach na terenie powiatu kamiennogórskiego w porównaniu do województwa dolnośląskiego oraz informacje o zawartości azotu mineralnego w glebach na terenie powiatu kamiennogórskiego i województwa dolnośląskiego z uwzględnianiem pory roku. Tabela 3.3-1 Zawartość fosforu, potasu, magnezu w glebach (% powierzchni uŜytków rolnych). Zawartość metali w glebach bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka Fosfor (P2O5) 44 31 13 4 8 Powiat Kamiennogórski Potas (K2O) 19 24 26 11 20 Magnez (MgO) 3 8 14 16 59 Fosfor (P2O5) 14 27 27 14 18 Województwo Dolnośląskie Potas (K2O) 14 21 32 13 20 Magnez (MgO) 12 17 26 18 27 Tabela 3.3-2. Zawartość azotu mineralnego w glebach Zawartość azotu mineralnego wczesną wiosną w kg/ha 0-30 30-60 60-90 0-90 zakres 47,6 33,1 29,9 110,6 59,7Powiat 251,6 Kamiennogórski 56,1 46,1 40,4 142,6 30,3Województwo 728,2 Dolnośląskie Zawartość azotu mineralnego jesienią w kg/ha 0-30 30-60 60-90 0-90 zakres 51,7 35,4 30,8 117,9 28,1199,9 80,4 51,2 36,0 167,6 20,72618,0 Urodzajność gleb zaleŜy równieŜ od odczynu gleby. Kwaśny odczyn gleby obniŜa jej Ŝyzność, prowadząc do degradacji urodzajności. Ze względu na róŜną reakcję roślin na odczyn gleb, przemiany pH mają znaczenie wskaźnikowo – porównawcze. Łatwo na tej podstawie określić potrzebę uregulowania odczynu, trudniej jednak ocenić przyczynę i stopień degradacji gleby. Jedyną metodą, która przynosi rezultaty jest wapnowanie gleby, które wpływa na podwyŜszenie pH i poprawę przyswajalności prze rośliny makro i mikroelementów zawartych w glebie. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 17 Gleby powiatu kamiennogórskiego są najbardziej zakwaszonymi glebami na terenie Województwa Dolnośląskiego, aŜ 59% ma odczyn pH poniŜej 4,5. Tak więc wymagają one podniesienia wartości odczynu, aby utrzymać ich Ŝyzność i urodzajność. W tym teŜ celu naleŜy prowadzić wapnowanie gleb uŜytkowanych rolniczo. Wapnowanie jest jedynym praktycznie dostępnym, a jednocześnie najbardziej efektywnym sposobem ograniczenia zdolności migracji istniejących i potencjalnych zanieczyszczeń gleb metalami cięŜkimi. Na wykresie przedstawiono odczyn gleb uŜytkowanych rolniczo w powiecie kamiennogórskim w procentach. Wykres 3.3-2. Odczyn gleb uŜytkowanych rolniczo w powiecie kamiennogórskim 2% 12% 0% 27% badzo kwaśny do 4,5 kwaśny 4,6 - 5,5 lekko kwaśny 5,6 - 6,5 obojętny 6,6 - 7,2 zasadowy pow. 7,2 59% Gleby, dla których wapnowanie jest konieczne stanowią 74%, potrzebne 11%, wskazane 8%, ograniczone 4%, zbędne 3%. Zamieszczone powyŜej dane przytoczono na podstawie badań wykonanych w latach 2000-2003 przez Stację Chemiczno-Rolniczą, Oddział we Wrocławiu. Znaczną rolę w procesie zanieczyszczenia i degradacji środowiska (w tym gleb) odgrywają metale cięŜkie. Zaliczamy do nich pierwiastki o liczbie atomowej powyŜej 20, wśród których najczęściej wymienia się kadm, miedź, nikiel, ołów, cynk. Ich cechą charakterystyczną jest zdolność do bardzo duŜej bioakumulacji, tj. systematycznego nagromadzania się w środowisku, co zwiększa intensywność oddziaływania. W tabeli zamieszczono średnie zawartości metali cięŜkich w glebach powiatu kamiennogórskiego na podstawie badań wykonanych przez Stację Chemiczno-Rolniczą, Oddział we Wrocławiu. Tabela 3.3-3. Średnie zawartości metali cięŜkich w glebach powiatu kamiennogórskiego Średnia zawartość metali cięŜkich w mg/kg Gmina kadm miedź nikiel ołów cynk Miasto Kamienna Góra 0,67 44,43 24,30 77,83 210,20 Gmina Kamienna Góra 0,36 25,60 12,37 33,32 91,79 Miasto i Gmina Lubawka 0,29 22,61 15,92 32,77 101,79 Gmina Marciszów 0,31 40,18 23,09 42,84 99,87 Powiat ogółem 0,34 29,10 16,61 37,43 101,97 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 18 Bonitacja rolnicza gleb Po przeprowadzeniu analizy bonitacyjnej gruntów moŜna stwierdzić, Ŝe powiat kamiennogórski charakteryzuje się występowaniem gruntów średniej i słabej jakości bonitacyjnej. Nie ma w ogóle gruntów klasy I i II. Najwięcej jest gruntów IV i V klasy, które stanowią 52,8% ogólnej powierzchni powiatu kamiennogórskiego. Grunty klasy III stanowią 2,3%, a grunty klasy VI - 2,1%. W tabeli przedstawiono charakterystykę gruntów powiatu kamiennogórskiego według klas bonitacyjnych z podziałem na uŜytki zielone i grunty orne, na podstawie danych z ewidencji gruntów powiatu kamiennogórskiego, wg stanu na grudzień 2004 roku. Tabela 3.3-4 Charakterystyka gruntów powiatu kamiennogórskiego według klas bonitacyjnych z podziałem na uŜytki zielone i grunty orne Miasto Gmina Rodzaje Klasy Miasto i Gmina Gmina Kamienna Góra Kamienna Góra gruntów bonitacyjne Powiat Lubawka Marciszów UŜytki zielone Grunty orne Klasa III ha 765,17 ha 34,27 ha 429,94 ha 129,94 ha 127,68 Klasa IV 8962,6 269,98 3937,03 2431,83 2029,19 Klasa V 3820,35 58,24 1702,83 1165,65 837,87 Klasa VI 535,5 13,65 266,74 128,87 125,67 Klasa III 130,89 2,27 122,07 2,62 3,93 Klasa IV 5914,19 486,68 2796,78 1459,45 832,98 Klasa V 2215,38 101,59 909,36 773,37 401,48 Klasa VI 286,97 5,06 141,17 90,00 50,64 UŜytki zielone zajmują 14083,62 ha, co stanowi 35,6 % ogólnej powierzchni powiatu kamiennogórskiego. Najwięcej jest uŜytków zielonych klasy IV – 63,6% i klasy V - 27,2%. UŜytki klasy III stanowią - 5,4%, a klasy VI - 3,8% uŜytków zielonych w powiecie kamiennogórskim. Na wykresie przedstawiono podział uŜytków zielonych na klasy bonitacyjne z uwzględnieniem procentowego udziału poszczególnych klas bonitacyjnych. Wykres 3.3-3. UŜytki zielone klasa IV 63,6% klasa V 27,2% klasa III 5,4% klasa VI 3,8% Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 19 Grunty orne zajmują 8547 ha, co stanowi 21,6% ogólnej powierzchni powiatu kamiennogórskiego. Najwięcej jest gruntów ornych klasy IV – 69,2% i klasy V - 25,9%. Grunty orne III klasy stanowią – 1,5%, a klasy VI - 3,4% gruntów ornych w powiecie. Na wykresie przedstawiono podział gruntów ornych na klasy bonitacyjne z uwzględnieniem procentowego udziału poszczególnych klas bonitacyjnych. Wykres 3.3-4. Grunty orne klasa IV 69,2% klasa V 25,9% klasa VI 3,4% klasa III 1,5% 3.4 Lasy Na terenie powiatu kamiennogórskiego lasy zajmują powierzchnię 14 508 ha. Z tego 13 414 ha stanowią lasy naleŜące do Nadleśnictwa Kamienna Góra a 321 ha do osób fizycznych. Pozostałe tereny to lasy wchodzące w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, przekazane w uŜytkowanie wieczyste, oraz lasy gminne (stan na styczeń 2004 roku). Wskaźnik lesistości powiatu kamiennogórskiego wynosi 36,64% (stan na styczeń 2004r.). Tabela 3.4-1. Wskaźnik lesistości powiatu kamiennogórskiego w rozbiciu na gminy wg ewidencji gruntów (stan na styczeń 2004 r.) Jednostka Powierzchnia lasów (ha) Wskaźnik lesistości (%) Gmina Kamienna Góra 5129 32,44 Miasto Kamienna Góra 287 15,97 Gmina Lubawka 5982 43,32 Gmina Marciszów 3110 22,52 Powiat 14508 36,64 Na wykresie przedstawiono powierzchnię lasów na terenie powiatu kamiennogórskiego w rozbiciu na gminy. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 20 Wykres 3.4-1. Powierzchnia lasów na terenie powiatu kamiennogórskiego 20% 28% Gmina Kamienna Góra Miasto Kmienna Góra Gmina Lubawka Gmina Marciszów 38% 14% Większość lasów na terenie powiatu kamiennogórskiego to lasy ochronne. 92,5% lasów naleŜących do Nadleśnictwa Kamienna Góra pełni funkcję lasów ochronnych z tytułu uszkodzeń przemysłowych, ochrony zasobów wodnych, gleby, krajobrazu i rezerwatów. Na terenie powiatu wyszczególniono dwa obręby leśne tj. Kamienna Góra i Lubawka. Grunty leśne reprezentowane są przez sześć typów siedliskowych lasu tj.: ♦ BWG – bory wysokogórskie stanowiące 1,3% powierzchni leśnej, ♦ BG – bory górskie stanowiące 4,6 % powierzchni leśnej, ♦ BMG – bory mieszane górskie stanowiące 52,1% powierzchni leśnej, ♦ LMG – lasy mieszane górskie stanowiące 30,9% powierzchni leśnej, ♦ LG – lasy górskie stanowiące 10,7% powierzchni leśnej, ♦ OLG – olzowe lasy górskie stanowiące 0,4% powierzchni leśnej, Udział siedlisk borowych (iglastych) wynosi 58%, a lasowych (liściastych) 42%. Gatunkami dominującymi są świerk (87%), dalej buk (3,7%), brzoza (3,5%), modrzew (1,9%), sosna (1,5%), jawor (1,5%) i olcha (1,2%). Przeciętny wiek drzewostanów wynosi 61 lat. 3.5 Warunki klimatyczne Klimat powiatu kamiennogórskiego ma charakter klimatu górskiego, cechującego się piętrowym zróŜnicowaniem warunków termicznych i opadowych. Panujące tu warunki pogodowe zaznaczają się gwałtownością zmian nawet w ciągu jednego dnia. Okres wegetacyjny ze średnią temperaturą większą od 5oC trwa tu ok. 199 dni (od 163 do 209) i przypada na okres od 13 kwietnia do 29 października (jest o około 40 dni krótszy od okresu wegetacyjnego np. w sąsiedniej Kotlinie Jeleniogórskiej). Średnia temperatura roczna wynosi ok. 6,3°C (279,3 K), natomiast w najcieplejszym miesiącu – lipcu, sięga ona ok. +15,5°C (288,5 K), a w najzimniejszym miesiącu – styczniu, spada do ok. –3,3°C (269,7 K). Zimą, częściej niŜ w innych rejonach górskich, występuje inwersja temperatur, tzn. temperatury są wyŜsze wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. chłodniejsze powietrze spływa w doliny i zalega w obniŜeniach. Okres wiosenny rozpoczyna się w kotlinach górskich po 15 kwietnia, choć często przymrozki mają miejsce jeszcze po 15 maja. W Kotlinie Kamiennogórskiej zdarzają się opady śniegu w kwietniu i nawet pierwszej dekadzie maja. Roczna suma opadów na terenie powiatu jest znacznie większa niŜ dla innych obszarów Polski połoŜonych na tej samej wysokości i wynosi 805 mm. NajwyŜszy opad występuje w Karkonoszach (powyŜej 1200 mm), a najniŜszy w środkowej części Bramy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 21 Lubawskiej (686 mm). Liczba dni pochmurnych przekracza 150 dni w roku i jest wyŜsza w Kotlinie niŜ na terenach połoŜonych wyŜej. Niewiele jest tu dni bezwietrznych. One decydują, Ŝe tutejszy klimat wyróŜnia się większą ilością opadów i dni pochmurnych niŜ średnia opadów tego regionu. Wiatry południowe i południowo-zachodnie przynoszą wzrost temperatury i opady. W okresie wiosennym wieją wiatry południowe, których wyraźna przewaga jest w maju. W miesiącach letnich ochłodzenie i opady przynoszą wiatry południowo-zachodnie. Późną wiosną i na przedwiośniu osłona Rudaw Janowickich jest zbyt mała i silne wiatry znad Karkonoszy sięgają Kotliny Kamiennogórskiej. Kotlina Kamiennogórska leŜy w tzw. „cieniu opadowym”, co oznacza wyŜsze sumy opadów na zboczach niŜ na dnie kotliny. To niekorzystne zjawisko w okresie opadów letnich, często mających charakter nawałowy, powoduje gwałtowny przybór wód w potokach górskich. Roczna suma opadów uzaleŜniona jest od wysokości n.p.m. i waha się w granicach 500-1100 mm, a w mieście Kamienna Góra 650-750 mm. Maksimum opadowe przypada na miesiące letnie, a zwłaszcza na lipiec. Opady śniegu występują czasami juŜ w ostatniej dekadzie października. Pokrywa śnieŜna zalega około 60 dni i jest stosunkowo nietrwała. Najtrwalsza występuje na skłonie Skalnika (okolice wsi Czarnów), tam teŜ na zboczach Jaworowej i Wilkowyji zlokalizowano wyciągi narciarskie. 3.6 Formy uŜytkowania terenu Powiat kamiennogórski zajmuje powierzchnię 39577 ha. UŜytki rolne stanowią 56,41%, grunty leśne oraz zadrzewienia i zakrzewienia 37,14%, grunty zabudowane i zurbanizowane 5,44%, grunty pod wodami 0,46%, nieuŜytki 0,28%, a tereny róŜne 0,27% ogólnej powierzchni powiatu kamiennogórskiego. W tabeli przedstawiono strukturę uŜytkowania gruntów w powiecie kamiennogórskim ogółem oraz dla poszczególnych gmin. Tabela 3.6-1. Struktura uŜytkowania gruntów w powiecie kamiennogórskim Powiat Miasto Gmina Kamienna Kamienna Góra Góra ha % ha % ha % Grunty orne 8507 21,49 592 32,94 3954 24,99 UŜytki rolne Sady 6 0,02 1 0,06 2 0,02 Łąki 7805 19,72 247 13,75 3599 22,75 Pastwiska 5187 13,1 119 6,63 1932 12,22 Grunty rolne 578 1,46 11 0,61 253 1,6 zabudowane Grunty pod 8 0,02 0 0 7 0,04 stawami Rowy 225 0,60 12 0,66 98 0,62 Razem 22326 56,41 982 54,65 9845 62,24 Lasy 14503 36,65 287 15,97 5129 32,43 Grunty leśne oraz Gr. zadrzew. i 193 0,49 10 0,56 70 0,44 zadrzew. zakrzew. i zakrzew Razem 14701 37,14 297 16,53 5199 32,87 5,44 485 26,99 647 4,09 Grunty zabudowane i 2153 zurbanizowane 180 0,46 21 1,16 55 0,35 Grunty pod wodami 0 0 0 0 0 0 UŜytki ekologiczne 111 0,28 11 0,61 40 0,25 NieuŜytki 106 0,27 1 0,06 32 0,2 Tereny róŜne Powierzchnia razem 39577 100 1797 100 15818 100 Miasto i Gmina Lubawka ha % 2681 19,43 0 0 2268 16,43 1838 13.31 161 1,17 ha 1280 3 1691 1308 153 % 15,69 0,04 20,73 16,03 1,88 0 0 1 0,01 68 7016 5982 74 0,49 50,83 43,33 0,54 47 4483 3110 39 0,57 54,95 38,12 0,48 6056 621 43,87 4,50 3149 400 38,60 4,90 42 0 25 44 13804 0,30 0 0,18 0,32 100 62 0 35 29 8158 0,76 0 0,43 0,36 100 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego Gmina Marciszów 22 3.7 Charakterystyka demograficzna Ludność Rozwój demograficzny powiatu w minionych latach był bardzo powolny. W pierwszym roku funkcjonowania powiatu (1999r.) liczba ludności wynosiła 49 010 osób Na dzień 31 grudnia 2003 roku liczba ludności powiatu kamiennogórskiego wynosiła 46 989 osób [wg danych GUS]. Stanowiło to ok. 1,6% ludności województwa. Liczba ta zmniejszyła się o ok. 2000 osób (3,8%) w stosunku do roku 1999. Tabela 3.7-1. Liczba ludności w poszczególnych gminach powiatu kamiennogórskiego [stan na 31.12.2003r. wg GUS]. Powiat Miasto Kamienna Gmina Kamienna Gmina Lubawka Gmina Marciszów Kamiennogórski Góra Góra 46 989 21 836 8 677 11 721 4 755 (w tym miasto 6571) Wykres 3.7-1. Procentowy udział ludności gmin powiatu kamiennogórskiego w stosunku do ogółu mieszkańców Gmina Marciszów 10% Gmina i Miasto Lubawka 25% Miasto Kamienna Góra 47% Gmina Kamienna Góra 18% Przyrost naturalny w powiecie ma tendencję malejącą. W 2003 roku, wg danych GUS, wynosił – minus 1,1 (w 1999r. wynosił minus 0,5), dla województwa dolnośląskiego – minus 1,4. Taki stan rzeczy jest spowodowany róŜnymi czynnikami społecznymi i gospodarczymi, a zwłaszcza pogarszającą się sytuacją materialną społeczeństwa. Tabela 3.7-2. Przyrost naturalny w powiecie kamiennogórskim [stan na 31.12.2003r. wg GUS]. Przyrost naturalny (na 1000 osób) Miasto Kamienna Góra Gmina Kamienna Góra Gmina Lubawka Gmina Marciszów -1,0 1,6 -3,1 -2,1 (w tym miasto Lubawka -1,7) Tabela 3.7-3. Ruch naturalny ludności powiatu na tle województwa Przyrost naturalny MałŜeństwa Wyszczególnienie Urodzenia Zgony na 1000 osób Powiat Kamiennogórski -1,1 4,8 9,7 10,8 Województwo Dolnośląskie Polska -1,4 4,8 8,3 9,7 -0,4 5,1 9,2 9,6 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 23 Analizując prognozy zmian liczby ludności w powiecie kamiennogórskim oczekiwać naleŜy zmniejszenia się jej liczby w ciągu kolejnych lat (podobnie jak ma to miejsce w województwie). Tabela 3.7-4. Prognoza liczby ludności w powiecie kamiennogórskim na tle województwa dolnośląskiego [wg GUS]. Ogółem 2005 2010 2015 2020 2025 2030 (stan na 31.12.2003r.) w tysiącach Województwo Dolnośląskie Powiat Kamiennogórski 2898,3 2888,7 2852,8 2811,0 2759,4 2691,3 2605,2 47,0 46,7 45,8 44,9 44,0 42,9 41,6 Wykres 3.7-2. Prognoza liczby ludności w powiecie kamiennogórskim do roku 2030 [wg GUS] 47,0 46,7 45,8 47 46 44,0 45 2003r 44 41,6 43 2005r 2010r 42 2020r 41 2030r 40 39 38 Wykres 3.7-3. Prognoza liczby ludności województwa dolnośląskiego do roku 2030 [wg GUS] 2898,3 2900 2850 2888,7 2852,8 2759,4 2800 2003r 2750 2700 2605,2 2650 2005r 2010r 2600 2020r 2550 2030r 2500 2450 Gęstość zaludnienia powiatu kamiennogórskiego, wynosząca 119 osób/km2, róŜni się nieznacznie od średniej krajowej wynoszącej 122 osoby/km2, ale w większym stopniu odbiega od średniej w województwie, wynoszącej 145 osób/km2. W strukturze wiekowej powiatu widoczna jest przewaga liczby kobiet nad ilością męŜczyzn – na 100 męŜczyzn przypada około 106 kobiet. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 24 Wykres 3.7-4 Gęstość zaludnienia powiatu kamiennogórskiego na tle województwa dolnośląskiego i kraju 145 122 119 160 140 120 powiat kamiennogórski 100 80 60 województwo dolnośląskie 40 Polska 20 0 Na terenie powiatu kamiennogórskiego w 2003r. największy był udział ludności w wieku produkcyjnym (62%). Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym uległa zmniejszeniu na przestrzeni ostatnich lat, natomiast niepokojąca jest wzrastająca liczba ludności w wieku poprodukcyjnym. Oznacza to szybkie starzenie się społeczeństwa. Tabela 3.7-5. Liczba i charakterystyka ludności w 2003 roku [wg GUS]. Liczba ludności W wieku przedprodukcyjnym W wieku produkcyjnym W wieku poprodukcyjnym Liczba ludności czynnej zawodowo Liczba bezrobotnych Liczba bezrobotnych kobiet Liczba bezrobotnych męŜczyzn 46 989 10 135 (22,0 %) 29 473 (62 %) 7 381 (16,0 %) 7016 5361 2425 2936 Wykres 3.7-5. Charakterystyka ludności w zaleŜności od wieku produkcyjnego 16% 22% wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny 62% Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 25 Tabela 3.7-6. Struktura wiekowa powiatu kamiennogórskiego w 2003 roku (dane GUS). Powiat Kamiennogórski Województwo Dolnośląskie Polska ogółem Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny 46 989 10 135 29 473 7 381 2898313 583889 1869853 444571 38190,6 8349,8 24038,8 5802,0 Powiat kamiennogórski charakteryzuje się równieŜ ujemnym saldem migracji. Niekorzystnie przedstawia się odpływ ludności z terenu powiatu, poniewaŜ większość osób migrujących to osoby mające średnie i wyŜsze wykształcenie lub zdobywające to wykształcenie. Posługując się danymi z 2003r. [wg GUS] moŜna stwierdzić, Ŝe odpływ ludności przewyŜszył jej napływ. Saldo migracji wyniosło dla powiatu kamiennogórskiego – minus 2,7 ( dla województwa dolnośląskiego wynosiło – minus 0,8). Tabela 3.7-7. Migracja ludności w powiecie kamiennogórskim na tle województwa dolnośląskiego w 2003 roku (dane GUS). Saldo migracji Napływ ludności Odpływ ludności na 1000 osób Powiat Kamiennogórski Województwo Dolnośląskie -2,7 452 579 -0,8 30270 32527 Zasoby mieszkaniowe W 2003r. zasoby mieszkaniowe na terenie powiatu wynosiły ogółem 16 128 mieszkań (w 1999r. – 15 740). Przeciętna powierzchnia uŜytkowa mieszkania wynosiła 59,9 m2, a wskaźnik powierzchni na osobę – 20,6 m2. Dla porównania, w 1999r. powierzchnia uŜytkowa mieszkań wynosiła 55,4 m2, a wskaźnik powierzchni na osobę 18,0 m2. Dane te świadczą o wzroście powierzchni ogólnej mieszkań, jak i o poprawie ich wskaźnika na jednego mieszkańca. Liczba mieszkań w mieście wynosiła 7841, a ich przeciętna powierzchnia 52,7 m2 (na osobę 18,9 m2). Liczba mieszkań na obszarach wiejskich powiatu wynosiła 5886, a ich przeciętna powierzchnia 67,2 m2. Właścicielami lokali mieszkaniowych były: - osoby fizyczne – 7367 - spółdzielnie mieszkaniowe – 2798 - gminy – 5222 - zakłady pracy – 528 - towarzystwo budownictwa społecznego – 232. 3.8 Infrastruktura techniczno-inŜynieryjna 3.8.1 Układ kolejowy ♦ Przez teren powiatu kamiennogórskiego przebiegają następujące linie kolejowe: Nr 274 Zgorzelec –Wrocław, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 26 ♦ ♦ Nr 298 Kamienna Góra – Sędzisław (niezelektryfikowana), Nr 299 Marciszów - Kamienna Góra – Lubawka – Granica Państwa (niezelektryfikowana, jednotorowa, pasaŜersko-towarowa; wyłączona z ruchu), ♦ Nr 302 Malczyce – Marciszów (ruch zawieszony), ♦ Nr 308 Kamienna Góra – Jelenia Góra przez Pisarzowice, Ogorzelec, Kowary (wyłączona obecnie z ruchu, w części zdemontowana), ♦ Nr 312 Marciszów – Jerzmanice Zdrój (ruch zawieszony), ♦ Nr 330 Kamienna Góra – Krzeszów (wyłączona z ruchu), ♦ Nr 774 Marciszów Górny – KruŜyn (łącznica nieczynna). Rola kolei w układzie transportowym powiatu i w ruchu osobowym systematycznie maleje, co jest związane z ekonomicznymi uwarunkowaniami funkcjonowania PKP. 3.8.2 Infrastruktura drogowa Powiat kamiennogórski powiązany jest z dobrze rozwiniętą siecią dróg publicznych o kategorii wyŜszej niŜ powiatowa. Jedną z dwóch głównych osi komunikacyjnych powiatu stanowi droga krajowa nr 5 Bolków – Lubawka - przejście graniczne w Lubawce/Kralowcu, IV kl. technicznej. Przez powiat przebiega ona na odcinku 31,5 km, przecinając go w kierunku północno – południowym. Na znacznym odcinku poddawana jest obecnie przebudowie. Droga ta prowadzi ruch tranzytowy w stronę Czech i Austrii poprzez w/w przejście graniczne, jak równieŜ ruch dojazdowy do Kamiennej Góry. Stanowi ona część waŜnej trasy o znaczeniu międzyregionalnym, obsługującej tereny o silnym stopniu urbanizacji i uprzemysłowienia. Przejście graniczne w Lubawce wpływa na skalę ruchu tranzytowego. Docelowo przejście to ma przejąć ruch prowadzący z północy Polski, trasą E65, przechodzący obecnie przez przejście w Jakuszycach, do Pragi. Drugą waŜną osią komunikacyjną powiatu o kierunku wschód – zachód jest droga wojewódzka nr 367 Jelenia Góra – Kowary – Kamienna Góra - Wałbrzych, IV kl. technicznej. Prowadzi ona na trasie o długości 47,9 km zarówno ruch tranzytowy, jak i lokalny powiatu. PowyŜszy układ uzupełnia droga wojewódzka nr 328 Kaczorów-Marciszów o długości 10,7 km oraz droga nr 369 Przełęcz Kowarska- Lubawka o długości 16,3 km, V kl. technicznej. Łączna długość dróg krajowych i wojewódzkich na terenie powiatu kamiennogórskiego wynosi 63,2 km. Podstawowy układ w/w dróg krajowych i wojewódzkich uzupełniają drogi powiatowe o łącznej długości 220,4 km oraz ogólnej powierzchni 1019,9 tys.m2. Przedmiotowy system dróg powiatowych, jak równieŜ i gminnych, przenosi w głównej mierze ruch lokalny i doprowadza go do wszystkich miejscowości w powiecie oraz do dróg o wyŜszej kategorii. Wykres 3.8-1. Struktura dróg na terenie powiatu kamiennogórskiego w 2003 roku [źródło: GUS]. drogi gminne 55% drogi powiatowe 45% Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 27 Drogi powiatowe dzielą się na drogi o nawierzchni: − twardej, wśród których wyróŜniamy drogi pozamiejskie o długości 189,4 km i miejskie o długości 24,9 km, − gruntowej, wśród których wyróŜniamy drogi pozamiejskie o długości 5,1 km i miejskie o długości 1,0 km. Większość z tras twardych posiada nawierzchnię ulepszoną. Nawierzchnie te charakteryzują się jednak duŜym stopniem zuŜycia i wymagają w większości przypadków remontów, przebudowy czy teŜ modernizacji. Spowodowane jest to tym, Ŝe ostatnie remonty przedmiotowych dróg przeprowadzane były przed 20–25 laty. Drogi te praktycznie nie posiadają odwodnienia, a istniejące fragmenty rowów są w znacznym stopniu zamulone, niedroŜne, w wielu miejscach zasypane lub nieodtworzone po pracach instalacyjnych, co równieŜ przyczynia się do pogorszenia stanu technicznego dróg. W złym stanie technicznym, oprócz nawierzchni, podbudów, znajdują się równieŜ drogowe urządzenia inŜynieryjne, tj. mostki, mosty, przepusty. Do najczęstszych uszkodzeń zaliczyć moŜna róŜnego rodzaju załamania się urządzeń, wywołane wskutek niedostatecznej ich nośności i bardzo płytkiego posadowienia, wypłukiwanie bądź to lasowanie się spoin w ścianach czołowych i oporowych mostków. W ostatnich latach ok. 24 km tych dróg zostało poddanych gruntownej modernizacji. Niezbędne jest jej przeprowadzenie takŜe na pozostałych odcinkach. Przedmiotowe drogi nie wymagają zmian w swoim przebiegu, ale potrzebne są lokalne poszerzenia szerokości pasa jezdni, wyprostowanie łuków poziomych, poprawienie nawierzchni asfaltowych, remonty poboczy i urządzeń inŜynieryjnych. Układ dróg powiatowych jest powiązany z siecią 272 km dróg gminnych. Drogi bez względu na to czy są kategorii gminnej, czy teŜ powiatowej wymagają ogromnych inwestycji. Wieloletnie plany inwestycyjne powiatu oraz wszystkich gmin zakładają wydatki na poprawę stanu dróg. Zasadniczy wzrost dostępności terenów powiatu i polepszenie połączeń z głównymi aglomeracjami Polski Zachodniej, przyniesie budowa drogi szybkiego ruchu S3 Świnoujście Szczecin – Gorzów Wielkopolski – Legnica – Lubawka - granica państwa – Praga. Zadaniem jej będzie połączenie Skandynawii z południem Europy. Będzie ona stanowić jeden z głównych, międzynarodowych korytarzy komunikacyjnych środkowej Europy. Przez teren powiatu kamiennogórskiego droga ta ma przebiegać w kierunku północno – południowym. Przebieg jej trasy wyznaczony jest po zachodniej stronie miasta Kamienna Góra, stąd dalej od Przedwojowa do Lubawki, którą ominie od zachodu. Budowa drogi planowana jest do realizacji w perspektywie lat 2010 – 2015. Potrzeby modernizacji i rozbudowy istniejącego układu drogowego wiąŜą się m.in. ze znacznym przyrostem ruchu drogowego i ilości pojazdów. Dane statystyczne na ten temat wskazują, Ŝe w 2002 r. na terenie powiatu kamiennogórskiego zarejestrowanych było ogółem 11294 pojazdów, w tym: 8721 samochodów osobowych, 73 autobusy, 1101 samochodów cięŜarowych, 632 ciągniki, 71 samochodów specjalnych, 334 motocykle i 362 motorowery. ŚcieŜki rowerowe Na terenie powiatu kamiennogórskiego został utworzony system szlaków rowerowych, obejmujących większość zabytków i ciekawszych miejsc Ziemi Kamiennogórskiej oraz atrakcji czeskiego pogranicza. Wśród tras rowerowych wyróŜniono dwie kategorie, a mianowicie szlaki ogólnie dostępne dla turystyki rodzinnej oraz szlaki dla zaawansowanych rowerzystów (typu MTB) z wykorzystaniem wyłącznie rowerów górskich. Do pierwszej grupy zaliczamy: „Szlak Cystersów” o długości 54,6 km, „Obwodnicę Marciszowską” – 39,1 km, „Obwodnicę Dolomitową” – 43,9 km, Magistralę „Liczyrzepa” – znakowaną ER-2 o długości 32,7 km, „Obwodnicę Zawory” – 15,4 km, „Trasę Transgraniczną Wschodnią” – 39,4 km, „Trasę Transgraniczną Zachodnią” – 17 km i szlaki Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 28 łącznikowe o długości 23 km. Do grupy drugiej naleŜą MTB „Graniczna” o długości 34,4 km oraz MTB „Kolorowe Jeziorka” o długości 12 km. System szlaków powiatowych uzupełnia Magistrala „Dolina Bobru” znakowana ER-6 o długości 34 km, a takŜe dwie pętle utworzone przez Gminę Lubawka, tj. „Kruczy Kamień” i „Święta Góra”. Ponadto trasy rowerowe doprowadzono do istniejących ścieŜek dydaktycznych i rezerwatów przyrody. 3.9 Gospodarka wodno – ściekowa Od początku powstania powiatu kamiennogórskiego zrealizowano szereg inwestycji mających na celu pełne zaopatrzenie w wodę pitną mieszkańców poszczególnych jego gmin oraz zapewnienie odbioru generowanych przez nich ścieków bytowych. W chwili obecnej 92% mieszkańców powiatu korzysta z sieci wodociągowej, a 73% z sieci kanalizacyjnej. Według danych GUS w województwie dolnośląskim na koniec 2003 roku 90,4% ludności korzystało z sieci wodociągowej, a 65,2% z sieci kanalizacyjnej. Z komunalnych oczyszczalni ścieków w 2003 r. korzystało na terenie powiatu 74,5% ludności, a średnia dla województwa dolnośląskiego w tym samym okresie wynosiła 73,7%. Porównanie zaopatrzenia w urządzenia gospodarki wodno-ściekowej w latach 1999 i 2002 na terenie powiatu kamiennogórskiego przedstawia poniŜsza tabela. Tabela 3.9-1. Urządzenia gospodarki wodno-ściekowej powiatu w latach 1999 i 2002.[źródło: GUS] Długość sieci Komunalne oczyszczalnie ścieków wodociąkanalizaw tym z podwyŜszonym Wyszczególnienie rok gowej cyjnej biologiczna usuwaniem biogenów rozdzielczej liczba przepustoliczba przepustokm wość wość /w m3/d/ /w m3/d/ Województwo 1999 11417,1 4604,4 156 583149 20 123 563 Dolnośląskie 2002 12333,9 5573,3 144 455294 52 367 569 Powiat 1999 191,6 151,9 5 18273 Kamiennogórski 2002 199,5 159,9 8 21218 4 16 013 Miasto Kamienna 1999 57,3 84,7 1 12250 Góra 2002 57,3 84,7 1 14730 1 14 730 Gmina Kamienna 1999 69,5 21,6 2 675 Góra 83,4 23,7 4 940 1 610 2002 Gmina Lubawka 1999 43,7 44,5 2 5348 2002 43,7 45,6 2 5348 1 473 Gmina Marciszów 1999 21,1 2002 21,1 7,0 1 200 1 200 Podane w tabeli wartości odnoszą się do długości sieci czynnej bez przyłączy prowadzących do budynków i innych obiektów, a w przypadku sieci kanalizacyjnej do sumarycznej długości sieci ogólnospławnej i na ścieki gospodarcze. 3.9.1 Zaopatrzenie w wodę 3.9.1.1 Sieć wodociągowa Na terenie powiatu kamiennogórskiego sieć wodociągowa jest dość dobrze rozwinięta. Liczba gospodarstw domowych korzystających ze zbiorowego zaopatrzenia w wodę na terenie powiatu, podobnie jak w całym kraju i regionie, systematycznie rośnie i rośnie Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 29 równieŜ długość komunalnej sieci wodociągowej, szczególnie na terenach wiejskich. Budowane są nowe stacje wodociągowe, a te istniejące modernizowane są w celu zwiększenia wydajności ujęć, poprawienia jakości wody i obniŜenia kosztów eksploatacji. Ujęcia wody i wodociągi posiadają wszystkie gminy, jednak ogólnie w skali powiatu rozwój sieci wodociągowej na terenach wiejskich jest dość powolny. Tabela 3.9-2. Wodociągi w powiecie kamiennogórskim na tle województwa [źródło: GUS.] WyszczeSieć wodociągowa rozdzielcza Przyłącza wodociągowe do budynków gólnienie /km/ mieszkalnych 1999 2000 2001 2002 2003 1999 2000 2001 2002 2003 Województwo Dolnośląskie 11417,1 11727,2 12039,4 12333,9 12582 232416 240197 249022 255639 262204 Podregion jeleniogórskowałbrzyski Powiat 5019,6 5162,6 5314,0 5471,9 5626 107416 110266 115022 117420 120715 191,6 193,8 187,9 199,5 218 3721 3799 3811 3936 4312 Miasto Kamienna Góra Gmina Kamienna Góra Gmina Lubawka 57,3 57,3 57,3 57,3 57,3 1507 1520 1520 1520 1526 69,5 71,7 72 83,4 89,8 967 1017 1031 1141 1272 43,7 43,7 43,7 43,7 54,1 938 942 948 953 1096 Gmina Marciszów 21,1 21,1 21,1 21,1 22,9 309 320 323 327 418 Na terenie powiatu z kaŜdym rokiem powoli, lecz sukcesywnie zwiększa się długość sieci wodociągowej. Podobnie jak w województwie dolnośląskim czy w podregionie jeleniogórsko-wałbrzyskim, w skład którego wchodzi powiat kamiennogórski, wzrasta liczba mieszkańców korzystających z wodociągu. Tabela 3.9-3. Długość sieci wodociągowej w powiecie kamiennogórskim w 2003r. [informacje od gmin.] Wyszczególnienie Długość czynnej sieci rozdzielczej /km/ bez przyłączy przyłączenia do budynków mieszkalnych Miasto Kamienna Góra 51,4 7,4 Gmina Kamienna Góra 84,8 34,3 Gmina Lubawka 54,1 25,2 Gmina Marciszów 22,9 5,4 Razem 213,2 72,3 W tabeli nr 3.9-4 przedstawiono strukturę zwodociągowania gmin powiatu, z której wynika, Ŝe średni procent zwodociągowania powiatu wynosi 72% (uwzględniając miasta Kamienną Górę i Lubawkę). Gmina wiejska Kamienna Góra jest zwodociągowania w 90%, natomiast gmina Marciszów w 55%. Teren wiejski gminy Lubawka wykazuje zwodociągowanie na poziomie 50%. Ogólnie naleŜy stwierdzić, iŜ stopień zwodociągowania powiatu jest zadawalający. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 30 Tabela 3.9-4 Struktura zwodociągowania gmin powiatu kamiennogórskiego – stan na 30.06.2004r [źródło: dane z gmin.] Gmina/miasto Ilość Miejscowości Ilość miejscowości Procent miejscowości zwodociągowane zwodociągowanych zwodociągowania gminy [%] Kamienna Góra – 1 Kamienna Góra 1 100 miasto Kamienna Góra – 21 Czadrów, Dębrznik, 19 90 gmina Dobromyśl, Gorzeszów, Janiszów, Jawiszów, Kochanów, Krzeszów, Krzeszówek, Leszczyniec, Lipienica, Ogorzelec-20%, Olszyny, Pisarzowice, Przedwojów, Ptaszków, Raszów, Rędziny, Szarocin Lubawka – miasto 1 Lubawka 1 100 Lubawka – gmina 14 BłaŜejów, BłaŜkowa, 7 50 Bukówka, Chełmsko Śl., Miszkowice -5%, Paprotki, Stara Białka Marciszów 9 Ciechanowice, Marciszów, 5 55 Nagórnik, Sędzisław, Wieściszowice Na poniŜszych wykresach zaprezentowano stopień zwodociągowania powiatu pod względem liczby miejscowości i osób korzystających z sieci wodociągowej. Z wykresów tych wynika, Ŝe znaczna część mieszkańców powiatu została wyposaŜona w sieć wodociągową. Średni procent ludności powiatu korzystającej z wodociągu wynosi 92%. Wykres 3.9-1. Procent zwodociągowania gmin powiatu kamiennogórskiego 72% Powiat Gmina Marciszów 55% Gmina Lubawka 50% Miasto Lubawka 100% Gmina Kamienna Góra 90% Miasto Kamienna Góra 100% 0% 20% 40% 60% 80% Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 100% 120% 31 Wykres 3.9-2. Procent ludności korzystającej z wodociągu na terenie powiatu kamiennogórskiego Powiat 92% 73% Gmina Marciszów Miasto i Gmina Lubawka 84% Gmina Kamiennna Góra 92% Miasto Kamienna Góra 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% 3.9.1.2 Ujęcia wody pitnej Miasto Kamienna Góra zapewnia dostawę wody pitnej dla prawie 100% swoich mieszkańców. Całkowita długość sieci wodociągowej na terenie miasta Kamienna Góra wynosi 58,8 km. Dostawcą wody jest Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Kamiennej Górze. Miasto zaopatrywane jest w wodę pitną z dwóch źródeł, głównie z ujęcia wód podziemnych w Janiszowie oraz z ujęcia Krzeszów „Betlejem”. Ujęcie w Janiszowie składa się z 11 studni wierconych o głębokości 23-33 m, ujmujących wody podziemne z utworów czwartorzędowych, z których aktualnie eksploatowane są 4 studnie. Zasoby eksploatacyjne ujęcia zostały ustalone w kat. „B” w wysokości Q = 500 m3/h, przy depresji s = 1,3 – 4,7 m. Max roczny pobór wody ustalono na poziomie 3582840,0 m3/rok, a dobowy - 9816,0 m3/d. Woda z uwagi na bardzo dobrą jakość, bez procesów uzdatniania, kierowana jest bezpośrednio do sieci wodociągowej. W 2003 roku z ujęcia w Janiszowie pobrano wodę w ilości 1527,3 dam3, tj. tys. m3, w tym odbiorcom dostarczono 1226,1 dam3. Ponadto miasto kupuje od gminy Kamienna Góra wodę z ujęcia Krzeszów „Betlejem” w ilości ok. 1700-1900 m3/m-c. Na terenie miasta znajdują się cztery zbiorniki wyrównawcze o łącznej pojemności ok. 4 350 m3. Charakterystyka ujęć wody pitnej z terenu Gminy Kamienna Góra Z 21 miejscowości gminy Kamienna Góra do sieci wodociągowej podłączonych jest 19 miejscowości oprócz Czarnowa i Nowej Białki. Gmina Kamienna Góra korzysta z 2 ujęć wody powierzchniowej: Leszczyniec i Rędziny oraz 7 ujęć wody podziemnej: Krzeszów „Betlejem”, Krzeszówek, Leszczyniec, Rędziny, Raszów, Przedwojów oraz Ogorzelec. W 2003 roku ogółem w celu zaopatrzenia w wodę pitną pobrano z ujęć 422,4 dam3 (tys. m3) wody, w tym z ujęć powierzchniowych 38,3 dam3. Dostarczono odbiorcom 187,1 dam3. Łączna długość sieci wodociągowej na terenie gminy Kamienna Góra wynosi 119,1 km. Liczba mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej wynosi 8021 osób, co stanowi 92 % ogółu. ♦ Ujęcie Krzeszów „Betlejem” - jest to ujęcie wody źródlanej ujmowanej za pomocą dwukomorowej studni drenaŜowej, zlokalizowanej na terenie działki nr 955, obręb Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 32 ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ Krzeszów. Maksymalny pobór wody z przedmiotowego ujęcia ustalono na poziomie 68 m3/h i 1632 m3/d oraz 597 312 m3/rok. Ujęcie wody „Betlejem” w Krzeszowie wraz z ujęciem wody w Janiszowie stanowi źródło zaopatrzenia aglomeracji kamiennogórskiej, na którą składają się miejscowości Krzeszów, Czadrów, Kamienna Góra oraz Janiszów. Zasoby eksploatacyjne przedmiotowego ujęcia zostały ustalone na poziomie 48 960 m3 na miesiąc. Średni pobór wody z ujęcia wynosi ok. 29 350 m3. Przedmiotowe ujęcie naleŜy do mezozoicznego piętra wodonośnego, posiadającego wody pozostające w kontakcie hydraulicznym utworów permu, triasu i kredy górnej, tworząc jeden wspólny poziom wód permo-triasowo-górnokredowych. Źródło to zalicza się do typu grawitacyjnego, warstwowego. Zasoby ustalone w kategorii A (najwyŜszej) wynoszą 68,0 m3/h. Jest to ujęcie o stałych zasobach. Wobec faktu, Ŝe budowa geologiczna przyjmuje kształt niecki z wodą o dobrej jakości i duŜych zasobach dyspozycyjnych obszar ten został zaliczony do Głównych Zbiorników Wód Podziemnych wymagających szczególnej ochrony i oznaczony nr 342. Generalnie woda ujmowana z ujęcia „Betlejem” jest bardzo miękka, o odczynie bliskim obojętnemu i wolna od wszelkich zanieczyszczeń, co skutkuje moŜliwością podawania jej do sieci bez uzdatniania. Ujęcie „Gorzeszów-Jawiszów” jest to ujęcie wód podziemnych z utworów kredowotriasowo-permskich o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych w kat. „B” w ilości Q = 600 m3/h przy depresji s = 9 – 60 m. Ujęcie składa się z 4 studni o głębokości 90 – 386 m. Jego eksploatacja odbywa się z wydajnością Q = 470 m3/h. W chwili obecnej eksploatowane są 3 studnie połoŜone w okolicach Gorzeszowa oraz jedna z terenu Jawiszowa. Woda pobrana na ujęciu przesyłana jest poza teren powiatu, do Wałbrzycha. Ujęcie wód podziemnych w Krzeszówku - stanowi studnia wiercona głębinowa, oznaczana numerem 6b, za pomocą której ujmowana jest woda z piętra kredowopermskiego. Przedmiotowa studnia została wykonana, w 1983 roku, w ramach budowy ujęcia wody podziemnej na obszarze Niecki Krzeszowskiej dla aglomeracji wałbrzyskiej. W chwili obecnej z przedmiotowego ujęcia zaopatrywane są w wodę następujące miejscowości: Krzeszówek, Dobromyśl, Gorzeszów, Jawiszów, Krzeszów, Lipienica, Olszyny. Głębokość studni sięga 332 m. Wydajność eksploatacyjna przedmiotowego ujęcia wynosi 30,0 m3/h przy depresji s = 103,4 m. Ujęcie powierzchniowe w Dębrzniku - jest to ujęcie typu brzegowego, słuŜące do ujmowania wody powierzchniowej z rzeki Bóbr, zlokalizowane w km 256+240 jej biegu (kilometraŜ wg RZGW). Zostało wykonane w latach 70-tych dla potrzeb zaopatrzenia w wodę aglomeracji wałbrzyskiej oraz miejscowości połoŜonych wzdłuŜ trasy przesyłowej – Boguszowa-Gorc i Czarnego Boru. Ujęcie składa się z ruchomego jazu piętrzącego trójprzęsłowego o rzędnej max piętrzenia 424,60 m n.p.m. oraz piaskownika trójsekcyjnego. Następnie pobrana woda podawana jest do Zakładu Uzdatniania Wody „Mała Woda” w Marciszowie w celu uzdatnienia. Pozwoleniem wodnoprawnym określono następujące wielkości poboru Qmax d = 34 000 m3/d i Qśr d = 17 000 m3/d. Ujęcie wody powierzchniowej w Pisarzowicach – ujęcie progowe zlokalizowane na Potoku Bez Nazwy w km 1+180, stanowiącym dopływ potoku śywica. Rzędna max piętrzenia na progu ujęciowym wynosi 660 m n.p.m. Pozwoleniem wodnoprawnym określono następujące wielkości poboru Qmax d = 352 m3/d i Qmax h = 14,67 m3/h. Ujęcie wody podziemnej w Leszczyńcu - jest to ujęcie drenaŜowe, zlokalizowane na działce nr 69. Ujęcie składa się z 4 studni kopanych z kręgów betonowych ø 1,0 m wypełnionych w dnie warstwą filtracyjną, systemu drenaŜu poziomego o długości ok. 100 m oraz Ŝelbetowego zbiornika wyrównawczego. Wydajność eksploatacyjna ujęcia wynosi 3,3 m3/h. Ujęcie wody powierzchniowej w Leszczyńcu - wybudowane zostało w 1984 roku na potoku U3 w km 0+930 jego biegu. Przedmiotowy potok stanowi prawobrzeŜny dopływ Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 33 ♦ ♦ ♦ ♦ potoku Świdnik. Ujęcie powierzchniowe oddalone jest od ujęcia drenaŜowego o 1,5 km i grawitacyjnie zasila w wodę zbiornik wyrównawczy tego ujęcia. Wydajność eksploatacyjna ujęcia powierzchniowego wynosi 13,3 m3/h. Składa się ono z progu z rusztem ujęciowym, studzienki zbiorczej wyposaŜonej w komorę osadczą, studzienki filtracyjnej oraz rurociągu przesyłowego. Dyspozycyjna, zatwierdzona ilość wody z obu ujęć wynosi 16,6 m3/h. Woda z ujęcia powierzchniowego charakteryzuje się duŜą zmiennością składu fizykochemicznego. W 2002 roku została wybudowana stacja uzdatniania wody pochodzącej z obu ujęć. Ujęcie wody podziemnej w Rędzinach - jest to ujęcie drenaŜowe typu wielogałęzieniowego, które zasilają trzy źródła. Przedmiotowe źródła są zaliczane do źródeł stałych, prowadzących wody przez cały rok, zasilanych głównie przez wody rumoszowe, szczelinowe oraz uskokowe. Stanowią one obszar źródliskowy potoku śywica. Ujęcie składa się z 18 perforowanych ciągów drenarskich, 3 studni zbiorczych poszczególnych źródeł, studni zbiorczej wody surowej oraz zbiornika wody surowej. Ujmowana woda kierowana jest do stacji uzdatniania wody, a dalej do sieci wodociągowej miejscowości Rędziny i Pisarzowice. Wydajność eksploatacyjna ujęcia wynosi 9,7 m3/h. Ujęcie wody podziemnej w Raszowie - wybudowane zostało w 1986 roku na bazie źródła szczelinowo-rumoszowego. Składa się ono z zabudowanej na źródle komory filtra oraz dwóch studni kopanych z kręgów betonowych ø 1,0 m, wypełnionych w dnie warstwą filtracyjną. Wydajność eksploatacyjna ujęcia wynosi 10 m3/h przy depresji s = 0,6 m. Ujęcie wody podziemnej w Ogorzelcu - stanowi studnia wiercona o głębokości 30 m i średnicy 168 mm. Wydajność eksploatacyjna ujęcia wynosi 0,35 m3/h. Woda pobierana jest w celu zaopatrzenia mieszkańców budynku nr 80 w Ogorzelcu . Ujęcie wody podziemnej w Przedwojowie - stanowi ujęcie drenaŜowe zbudowane z dwóch czynnych studni kopanych zasilanych systemem drenów. Zasoby eksploatacyjne ujęcia ustalone zostały w wysokości 4,6 m3/h i stanowią je utwory permu. Charakterystyka ujęć wody z terenu Gminy Lubawka Na terenie gminy Lubawka zwodociągowanych jest 8 miejscowości: Lubawka, Chełmsko Śląskie, BłaŜejów, Paprotki, BłaŜkowa, Bukówka, Stara Białka oraz w niewielkim stopniu Miszkowice. Woda pobierana jest z pięciu ujęć wody: Lubawka – ujęcie głębinowe, Lubawka-Podlesie - ujęcie głębinowe, BłaŜejów – ujęcie drenaŜowe, Paprotki – ujęcie drenaŜowe i Miszkowice - ujęcie powierzchniowe. W 2003 roku ogółem w celu zaopatrzenia w wodę pitną pobrano z ujęć 708,6 dam3 wody, w tym z ujęć powierzchniowych 4,6 dam3. Dostarczono odbiorcom 308,4 dam3. Łączna długość sieci wodociągowej na terenie gminy Lubawka wynosi 79,3 km. Liczba mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej wynosi ok. 10 000 osób, co stanowi 84 % ogółu. ♦ Ujęcie wody w Lubawce – jest to ujęcie wody podziemnej zlokalizowane przy ulicy Wojska Polskiego. Na ujęciu znajdują się 4 studnie o głębokości 19 – 25 m, ujmujące wody z poziomu czwartorzędowego. Woda pobierana jest przy pomocy dwóch studni wierconych. Ujęcie posiada zatwierdzone zasoby eksploatacyjne w kat. „B” w wysokości Q = 199 m3/h, przy depresji s = 3,0 – 8,2 m. Pozwoleniem wodnoprawnym z 1996 roku został ustalony max pobór wody w ilości : Qmaxh = 121,8 m3/h; Qmaxd = 2250,00 m3/d i Q rok = 821250 m3/rok. ♦ Ujęcie wody BłaŜejów koło Chełmska Śląskiego – ujęcie składa się z 6 betonowych studni ujęciowych o głębokości od 1,5 ÷ 4,0 m, z ciągów drenaŜowych ułoŜonych na głębokości 0,8 m ppt, ze studni zbiorczej oraz zbiornika retencyjnego wody. Ujęcie to posiada uregulowany stan formalno-prawny. Pobór wody został ustalony pozwoleniem Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 34 wodnoprawnym z 1990 roku na poziomie: Qmaxh = 30,0 m3/h, Qmaxd = 720 m3/d, Qrok = 262 800 m3/rok. ♦ Ujęcie wody w Miszkowicach – ujęcie denne zlokalizowane na potoku Złotna w km 0+571 o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych 18 m3/h. Na podstawie pozwolenia wodnoprawnego z 1998 roku dozwolony pobór wody wynosi Qmaxh = 4,9 m3/h, Qmaxd = 85 m3/d. ♦ Ujęcie wody w Paprotkach – stanowi studnia kopana o głębokości 1,5 m, wykonana z kręgów betonowych o średnicy 1000 mm. Studnia zasilana jest poprzez system drenaŜowy. Wydajność studni wynosi q – 0,5 l/s = 1,8 m3/h. ♦ Ujęcie wody na Podlesiu – ujęcie to składa się z 3 studni o głębokości 37 ÷ 42 m, z których eksploatowana jest tylko jedna studnia wiercona o głębokości 40,0 m i wydajności 6,53 m3/h przy depresji 19,8 m. Ujęcie posiada zatwierdzone zasoby w kat. „B” w ilości Q = 18,6 m3/h przy depresji s = 7,5 – 19,8 m. Pobór wody ustalono pozwoleniem z 1989 roku dla dwóch studni w ilości Q = 13,541 m3/h i 150,0 m3/d. Na terenie Gminy Lubawka sieci wodociągowej nie posiada wcale lub posiada niezupełną 8 miejscowości, a mianowicie: Paczyń, Opawa, Szczepanów, Niedamirów, Miszkowice, Jarkowice, Okrzeszyn i Uniemyśl. Charakterystyka ujęć wodnych z terenu Gminy Marciszów Na terenie gminy Marciszów głównym dostawcą wody jest Wałbrzyskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Wałbrzychu, eksploatujące ujęcia wód podziemnych poziomu czwartorzędowego „Marciszów Górny” i „Marciszów Dolny” oraz ujęcie wody powierzchniowej na rzece Bóbr w miejscowości Dębrznik. Sieć wodociągową posiadają następujące miejscowości: Marciszów, Sędzisław, Ciechanowice, Nagórnik i Wieściszowice. Pozostałe miejscowości gminy nie są zwodociągowane. W 2003 roku ogółem w celu zaopatrzenia w wodę pitną mieszkańców gminy Marciszów pobrano z ujęć 287,8 dam3 wody, w tym z ujęć powierzchniowych 91,2 dam3. Łączna długość sieci wodociągowej na terenie Gminy Marciszów wynosi 28,3 km. Liczba mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej wynosi ok. 3 630 osób, co stanowi 73% ogółu. ♦ Ujęcie „Marciszów Dolny” i „Górny” – ujęcie wód podziemnych z utworów czwartorzędowych posiada zatwierdzone zasoby eksploatacyjne w kat. „B” w ilości Q = 1645 m3/h, przy depresji s = 10,2 – 33,6 m. Ujęcie załoŜone jest w dolinie Bobru, w obrębie dolnej warstwy wodonośnej. Składa się ono z dwóch oddzielnych ujęć, tzw. „Marciszowa Górnego” i „Marciszowa Dolnego”. Na ujęciu w Marciszowie Dolnym znajduje się 12 studni o głębokości 31,5 – 66,6 m, przy czym eksploatowanych jest 11 studni. Woda kierowana jest rurociągiem zbiorczym do zbiornika wyrównawczego, skąd po zachlorowaniu przesyłana zostaje do sieci. Wydajność poszczególnych studni waha się od 29 – 100 m3/h. Dla tego ujęcia określono pozwoleniem wodnoprawnym pobór w ilości 784 m3/h. Eksploatacja na ujęciu prowadzona jest w ostatnich 2-3 latach w wysokości 15000 m3/d. Na ujęciu w Marciszowie Górnym znajduje się 11 studni, z tego 9 jest eksploatowanych. Studnie o głębokości 28-35 m ujmują dolną warstwę wodonośną. Poszczególne wydajności wahają się w przedziale 43-120 m3/h. Woda kierowana jest rurociągiem zbiorczym do zbiornika wyrównawczego, chlorowana i podawana do sieci. Eksploatacja na ujęciu w ostatnich 2-3 latach prowadzona jest w wysokości 17 600 m3/d. Pod względem jakości woda ujmowana na obu ujęciach w Marciszowie odpowiada normom dla wód pitnych i nie wymaga uzdatniania. ♦ Ujęcie wody powierzchniowej w miejscowości Wieściszowice – jest to ujęcie typu dennego zlokalizowane na rowie R-G w zlewni potoku Mienica w km 1+300. Składa się Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 35 ono z osadnika wstępnego, komory filtracyjnej, studni zbiorczej oraz zbiornika wyrównawczego. Wielkość średniego poboru wody została ustalona na poziomie 20 m3/d. ♦ Ujęcie wody powierzchniowej w miejscowości Nagórnik - stanowi ujęcie drenaŜowe, zlokalizowane w starym korycie cieku. Składa się ono z kamionkowego drenaŜu ujmującego wodę, studzienki zbiorczej i zbiornika wyrównawczego. Wielkość średniego poboru wody została ustalona na poziomie 16 m3/d. Podsumowując, gminy powiatu kamiennogórskiego korzystają głównie z ujęć wód podziemnych. W tabeli nr 3.9-5 przedstawiono charakterystykę ujęć gminnych oraz przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, określającą stan wykorzystania wód na terenie powiatu dla potrzeb zaopatrzenia ludności w wodę. Tabela 3.9-5. Charakterystyka ujęć wodnych powiatu kamiennogórskiego. Gmina/miasto Lokalizacja ujęcia Zatwierdzone Rodzaj ujęcia zasoby eksploatacyjne Qe [m3/h] Kamienna Góra Janiszów 500 podziemne miasto Kamienna Góra gmina Lubawka miasto i gmina Marciszów gmina ♦ ♦ ♦ ♦ Krzeszów „Betlejem” Krzeszówek 68 podziemne 30 podziemne Leszczyniec Leszczyniec Pisarzowice Rędziny Raszów Ogorzelec Przedwojów Dębrznik 3,3 13,3 14,67 9,7 10 0,35 4,6 podziemne powierzchniowe powierzchniowe podziemne podziemne podziemne podziemne powierzchniowe Lubawka Lubawka -Podlesie BłaŜejów Miszkowice Paprotki Marciszów „Górny” i „Dolny” 199 6,5 30 18 1,8 1645 podziemne podziemne podziemne powierzchniowe podziemne podziemne Nagórnik Wieściszowice 0,66 0,83 powierzchniowe powierzchniowe Miejscowości zaopatrywane z ujęcia Kamienna Góra, Janiszów gm. Kamienna Góra BłaŜkowa gm. Lubawka m. Kamienna Góra, 50% m Krzeszów, Czadrów 50% m. Krzeszów, Lipienica, Olszyny, Krzeszówek, Kochanów, Dobromyśl, Gorzeszów, Jawiszów Leszczyniec, Szarocin Leszczyniec, Szarocin Pisarzowice Rędziny, Pisarzowice Raszów Ogorzelec Przedwojów Dębrznik, Ptaszków Marciszów, Ciechanowice, Sędzisław gm. Marciszów Lubawka, Bukówka, BłaŜkowa Lubawka Chełmsko Śląskie, BłaŜejów Miszkowice Paprotki, Stara Białka Marciszów, Ciechanowice, Sędzisław, Dębrznik gm. Kamienna Góra Ptaszków gm. Kamienna Góra Nagórnik Wieściszowice Do ujęć zakładowych naleŜy zaliczyć następujące ujęcia: „LEN” S.A. Kamienna Góra - rzeka Bóbr, „Energetyka Cieplna w Kamiennej Górze” Sp. z o.o. – rzeka Bóbr, D.F.M.W. „DOFAMA” S.A. – Kamienna Góra – rzeka Bóbr, „INCO VERITAS” S.A. Grupa Wyrobów Budowlanych w Ogorzelcu – gm. Kamienna Góra – potok Świdnik, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 36 ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ Zakłady Chemii Gospodarczej „Pollena-Jarkowice” Sp. z o.o. w Jarkowicach – potok Srebrnik, „Gambit Lubawka” Sp. z o.o. w Lubawce – Zakład „C” w Chełmsku Śląskim – BłaŜejowski Potok, Mała Elektrownia Wodna w Janiszowie – P.U.H. „Jarex” z Bartoszowa k/ Legnickiego Pola – rzeka Bóbr, Mała Elektrownia Wodna „Bukówka” – rzeka Bóbr, Mała Elektrownia Wodna w Ciechanowicach – rzeka Bóbr, Kopalnia „Ogorzelec” – rów melioracyjny oraz ujęcie wód podziemnych na cele socjalnobytowe zakładu. 3.9.2 Gospodarka ściekowa 3.9.2.1 Sieć kanalizacyjna Długość sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu kamiennogórskiego z kaŜdym rokiem sukcesywnie wzrasta. W 1999 roku długość kanalizacji rozdzielczej wynosiła 151,9 km. Natomiast w 2003 roku według danych uzyskanych z urzędów gmin łączna długość kanalizacji sanitarnej wyniosła 201,4 km, w tym czynnej 160 km. Z ogólnej liczby dotyczącej długości czynnej sieci sanitarnej na miasta przypadało 103,7 km, a 56,2 km na tereny wiejskie. Charakterystykę gospodarki ściekowej powiatu kamiennogórskiego na tle województwa dolnośląskiego i regionu przedstawia poniŜsza tabela. Tabela 3.9-6 Charakterystyka gospodarki ściekowej powiatu kamiennogórskiego [źródło: GUS] WyszczeSieć kanalizacyjna rozdzielcza Liczba połączeń kanalizacyjnych prowadzących gólnienie /km/ do budynków mieszkalnych 1999 2000 2001 2002 2003 1999 2000 2001 2002 2003 Województwo Dolnośląskie 4604,4 4886,3 5202,1 5573,3 5899,3 101695 107278 113321 119612 125795 Podregion jeleniogórskowałbrzyski Powiat Kamiennogórs ki Miasto Kamienna Góra Gmina Kamienna Góra Gmina Lubawka 2028,2 2179,7 2340,9 2481,4 2615 52459 54710 58197 60692 63616 151,9 154,7 155,3 159,9 160 2882 3007 3089 3357 3445 84,7 84,7 84,7 84,7 84,7 1623 1634 1645 1650 1661 21,6 23,4 23,7 23,7 24,4 356 396 404 408 419 44,5 46,6 46,9 45,6 45,6 903 977 1040 1167 1229 - - - 7,0 7,0 - - - 132 136 Gmina Marciszów Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 37 Tabela 3.9-7. Długość sieci kanalizacyjnej w powiecie kamiennogórskim – stan na 31.12.2003r. [informacje od gmin] Długość czynnej sieci sanitarnej Połączenia do budynków Wyszczególnienie bez przykanalików mieszkalnych i innych /km/ obiektów ogólnospławnej na ścieki gospodarcze 1 2 3 4 Miasto Kamienna Góra 49,6 35,1 9,9 Gmina Kamienna Góra - 23,9 9,7 15,4 30,0 19,3 - 5,9 2,6 65 94,9 41,5 Miasto i Gmina Lubawka Gmina Marciszów Razem Istniejący stan skanalizowania powiatu przedstawia poniŜsza tabela. Przy uwzględnieniu miast Kamienna Góra i Lubawka średni stopień skanalizowania powiatu wynosi 30%, natomiast samych terenów wiejskich 27%. Miasto Kamienna Góra jest skanalizowane w 99%, podobnie miasto Lubawka. Natomiast gmina Lubawka skanalizowana jest w 36%, a gmina Kamienna Góra prawie w 30%. W gminie Marciszów trudno jest mówić o kanalizacji, gdyŜ skanalizowana i wyposaŜona w oczyszczalnię ścieków jest tylko jedna miejscowość - Sędzisław. Podsumowując naleŜy stwierdzić, Ŝe stopień skanalizowania powiatu jest niewystarczający. Tabela 3.9-8. Struktura skanalizowania gmin powiatu kamiennogórskiego – stan na 30.06.2004r. [źródło: dane z gmin] Gmina/miasto Ilość sołectw Miejscowości Ilość miejscowości Procentowy skanalizowane posiadających udział kanalizację miejscowości skanalizowanych [%] Kamienna Góra - miasto 1 Kamienna Góra 1 100 Kamienna Góra – gmina 21 Czadrów – 50%, 6 29 Krzeszów, Ogorzelec – 40%, Pisarzowice - 40%, Przedwojów, Ptaszków Lubawka – miasto 1 Lubawka 1 100 Lubawka – gmina 14 BłaŜejów – 50%, 5 36 Bukówka, Chełmsko Śl. Jarkowice, Miszkowice Marciszów – gmina 9 Sędzisław 1 11 Na poniŜszych wykresach zaprezentowano stopień skanalizowania poszczególnych gmin powiatu w odniesieniu do liczby miejscowości i liczby mieszkańców. Średni procent ludności powiatu korzystającej z kanalizacji jest równy 73%, a dla terenów wiejskich wynosi on 35%. Tak niski stopień skanalizowania terenów wiejskich moŜe budzić zaniepokojenie, gdyŜ powstające na tych obszarach ścieki bytowe niewątpliwie trafiają do zlewni rzek przepływających przez powiat kamiennogórski, negatywnie oddziaływując na stan czystości ich wód. Dowodem tego jest przedstawiona jakość wód rzeki Bóbr i jej dopływów. Zasadniczym problemem w zakresie zanieczyszczania wód powierzchniowych i jednocześnie gospodarki wodno-ściekowej jest brak kanalizacji na terenach wiejskich. Na terenie powiatu Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 38 ponad 90% jego mieszkańców korzysta z wodociągu, natomiast tylko 73% mieszkańców korzysta z kanalizacji. Wykres 3.9-3. Procent skanalizowania gmin powiatu kamiennogórskiego Powiat 30% Marciszów 11% Lubawka - gmina 36% Lubawka - miasto 100% Kamienna Góra - gmina 29% Kamienna Góra -miasto 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Wykres 3.9-4. Procent ludności korzystającej z kanalizacji na terenie powiatu kamiennogórskiego Powiat 73% Marciszów-gmina 14% 55% Lubawka - gmina Lubawka - miasto 98% Kamienna Góra - gmina 35% Kamienna Góra -miasto 97% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Miasto Kamienna Góra zapewnia odbiór ścieków bytowych od ok. 97% swoich mieszkańców. Ścieki komunalne odprowadzane są przy pomocy sieci kolektorów o łącznej długości 94,6 km do miejskiej oczyszczalni ścieków. Stan techniczny sieci jest dobry. Na terenie miasta konieczne jest dalsze porządkowanie gospodarki ściekowej m.in. poprzez modernizację i rozbudowę sieci kanalizacyjnej oraz rozbudowę oczyszczalni ścieków o gospodarkę osadami. Miasto Kamienna Góra posiada częściową sieć kanalizacji rozdzielczej deszczowej, która połoŜona jest w głównych ciągach komunikacyjnych miasta. Stan sieci deszczowej jest na ogół niezadowalający. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 39 Na terenie gminy Kamienna Góra sieć kanalizacyjną posiada w całości miejscowość Przedwojów, natomiast wsie: Czadrów, Krzeszów, Ogorzelec, Ptaszków, Pisarzowice są skanalizowane częściowo. W miejscowościach Jawiszów i Olszyny funkcjonują przydomowe oczyszczalnie ścieków obsługujące tylko nieliczne budynki wielorodzinne. Z terenu gminy ujmuje się w sieć tylko ścieki bytowe (nie występują kanalizacje deszczowe lub ogólnospławne). Gmina Lubawka posiada sieć kanalizacyjną w następujących miejscowościach: Lubawka, Chełmsko Śląskie, BłaŜejów, Bukówka, częściowo Miszkowice i Jarkowice. Z moŜliwości odprowadzania ścieków do sieci kanalizacyjnej na terenie gminy korzysta 78% ogółu mieszkańców. Stan techniczny sieci jest na ogół dobry. Jednak problem stanowi wiek sieci, dość duŜa infiltracja wód przypadkowych i nieszczelność sieci, zwłaszcza w Miszkowicach i Jarkowicach. Ścieki z terenu gminy Lubawka odprowadzane są do dwóch oczyszczalni ścieków, zlokalizowanych w Lubawce i w Chełmsku Śląskim. Ze wszystkich gmin wchodzących w skład powiatu kamiennogórskiego najgorzej w sieć kanalizacyjną wyposaŜona jest gmina Marciszów. Jedyną miejscowością skanalizowaną jest Sędzisław, gdzie równieŜ istnieje oczyszczalnia ścieków. Obecnie przygotowywana jest do realizacji inwestycja związana z budową oczyszczalni ścieków w Marciszowie oraz sieci kanalizacyjnej na terenie tejŜe miejscowości, jak równieŜ Ciechanowic, Wieściszowic i Pustelnika. Tabela 3.9-9. Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu kamiennogórskiego Miejscowości Kanalizacja Kanalizacja Kanalizacja Do 50% skanalizowane sanitarna deszczowa sanitarna i skanalizowanej burzowa powierzchni Kamienna Góra X Lubawka X Chełmsko Śląskie X BłaŜejów X X Bukówka X Jarkowice X Miszkowice X Krzeszów X Czadrów X X Ogorzelec X X Pisarzowice X X Przedwojów X Ptaszków X Sędzisław X - PowyŜej 50% skanalizowanej powierzchni X X X X X X X X X X 3.9.2.2 Oczyszczalnie ścieków Na terenie powiatu kamiennogórskiego w 2000 roku istniało 7 komunalnych oczyszczalni ścieków o łącznej przepustowości 20 928 m3/d, które obsługiwały 69,9% ogólnej liczby mieszkańców powiatu. Natomiast w 2002 roku komunalnych oczyszczalni ścieków było 8 o łącznej przepustowości 21 218 m3/d, z których korzystało juŜ 73,6% ludności. W 2003 roku zwiększyła się liczba mieszkańców powiatu korzystających z oczyszczalni ścieków do 74,5 %. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 40 Tabela 3.9-10. Oczyszczalnie ścieków – stan na 31.12.2002r. i 31.12.2003r. [dane GUS]. Komunalne oczyszczalnie ścieków Ludność korzystająca z oczyszczalni w % ludności Wyszczególnienie / Rok ogółem ogółem w tym biol. 1 2 3 4 5 Województwo 1999 188 159 67,1 Dolnośląskie 2000 200 165 68,6 2001 204 157 69,0 2002 197 144 73,1 2003 196 138 73,7 Powiat Kamiennogórski 1999 5 5 66,9 2000 7 7 69,9 2001 8 7 71,2 2002 8 7 73,6 2003 8 7 74,5 Z przedstawionej powyŜej tabeli wynika, Ŝe większy procent mieszkańców powiatu kamiennogórskiego obsługiwanych jest przez komunalne oczyszczalnie ścieków niŜ województwa dolnośląskiego. Ponadto oczyszczalnie ścieków zlokalizowane na terenie powiatu są oczyszczalniami biologicznymi, w których oczyszczanie ścieków następuje w procesie mineralizacji przez drobnoustroje i polega na usuwaniu ze ścieków zanieczyszczeń organicznych oraz związków biogennych i refrakcyjnych. Oczyszczalnie miast Kamiennej Góry i Lubawki posiadają przepustowość rzędu kilku – kilkunastu tys. m3/d. Pozostałe oczyszczalnie posiadają przepustowości rzędu od kilkudziesięciu do kilkuset m3/d. Tabela 3.9-11. Charakterystyka istniejących komunalnych oczyszczalni ścieków w powiecie kamiennogórskim (stan na 31.12.2003 rok - dane z gmin). Lokalizacja Lp Nazwa Ilość Rodzaj Średnie Średnia ilość Rezerwa Ilość gminy miejsco- oczyszczalni oczyszczamiejscowości dobowe ścieków podłączowości w lni natęŜenie dopływająca gminie przepływu do nych do oczyszczalni ścieków oczyszczalni (m3/d) w skali roku (m3/d) 1 Gmina 1 Kamienna mech.14 730 8 710 6 020 2 Miejska Góra biol.-chem. Kamienna Góra 2 Gmina 15 Lubawka mech.-biol. 4 875 1 614 3 261 4 Lubawka mech.Chełmsko 473 155 318 2 Śl. biol.-chem. 3 Gmina 21 Krzeszów mech-biol.550 368 182 2 Kamienna chem. Góra Przedwojów mech.-biol. 190 176 14 1 Pisarzowice mech.-biol. 30 15 15 1 Ogorzelec mech.-biol. 55 21 34 1 4 Gmina 9 Sędzisław mech.200 93 107 1 Marciszów biol.-chem. Powiat 46 21 103 11 152 9 951 Z powyŜszej tabeli wynika, Ŝe oczyszczalnie ścieków miasta Kamienna Góra i Lubawki oraz miejscowości Krzeszów i Chełmsko Śląskie posiadają znaczne rezerwy, umoŜliwiające przyjęcie nowych ścieków z miejscowości połoŜonych w ich sąsiedztwie. Na rysunku poniŜej przedstawiono rozmieszczenie komunalnych oczyszczalni ścieków na terenie powiatu. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 41 Rysunek 3.9-1. Lokalizacja komunalnych oczyszczalni ścieków na terenie powiatu kamiennogórskiego. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 42 Charakterystyka komunalnych oczyszczalni ścieków powiatu kamiennogórskiego: ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ Miejska oczyszczalnia ścieków w Kamiennej Górze – mechaniczo-biologiczna oczyszczalnia bazująca na beztlenowo-tlenowym osadzie czynnym do usuwania związków organicznych i fosforu oraz złoŜach do nitryfikacji azotu. Oczyszczalnia wyposaŜona jest w instalację do interwencyjnego strącania fosforanów metodą symultaniczną. Średniodobowa przepustowość hydrauliczna oczyszczalni wynosi 14730 m3/d, a max 16480 m3/d. Do oczyszczalni dopływają ścieki komunalne, w tym przemysłowe, z terenu miasta Kamienna Góra i części Ptaszkowa. Oczyszczone ścieki odprowadzane są kolektorem o średnicy 800 mm i długości 3,48 km do rzeki Bóbr w km 242+600 (kilometraŜ wg IMiGW). Komunalna oczyszczalnia ścieków w Lubawce - oparta jest na metodzie stawów ściekowych spełniających funkcję trzystopniowej mechaniczno-biologicznej oczyszczalni. Przepustowość oczyszczalni wynosi Qśrd = 4875 m3/d i Qmaxd = 5612 m3/d. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do rzeki Bóbr w km 261+500 (kilometraŜ wg RZGW). Do przedmiotowej oczyszczalni dopływają ścieki komunalne, w tym przemysłowe z terenu miasta Lubawka oraz ścieki bytowe z terenu miejscowości Miszkowice, Jarkowice i Bukówka. Oczyszczalnia w Chełmsku Śląskim - mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia typu CMM-500 z podwyŜszonym usuwaniem biogenów. Przepustowość nominalna oczyszczalni wg projektu wynosi 473 m3/d. Pozwoleniem wodnoprawnym ustalono średniodobową ilość odprowadzanych ścieków na poziomie 600 m3/d, a max 850 m3/d. Na oczyszczalnię dopływają ścieki bytowe i przemysłowe z terenu Chełmska Śląskiego i BłaŜejowa. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do potoku Zadrna w km 15+450. Oczyszczalnia ścieków w Krzeszowie - mechaniczno-chemiczno-biologiczna oczyszczalnia z wykorzystaniem procesów biologicznego odazotowania i chemicznego strącania fosforanów, beztlenowej stabilizacji osadów w procesie fermentacji psychrofilnej i naturalnego odwadniania osadów na poletkach. Średnie dobowe natęŜenie przepływu ścieków na oczyszczalni wynosi 550 m3/d, a max 607 m3/d. Na przedmiotową oczyszczalnię dopływają ścieki bytowe z terenu Krzeszowa i Czadrowa. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do potoku Zadrna w km 4+875. Oczyszczalnia ścieków w Przedwojowie - mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia, którą stanowi „BIOBLOK PS-150” o przepustowości nominalnej 150 m3/d. Średnie dobowe natęŜenie przepływu ścieków na oczyszczalni wynosi 190 m3/d. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do rzeki Bóbr w km 258+200. Oczyszczalnia ścieków w Pisarzowicach – mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia typu „BIO-CLEAR 222/6-30” obsługująca część tej miejscowości. Maksymalne dobowe natęŜenie przepływu ścieków na oczyszczalni wynosi 33,3 m3/d, a godzinowe 3,2 m3/h. Oczyszczone ścieki poprzez rów melioracyjny odprowadzane są do potoku śywica w km 4+350 jej biegu. Oczyszczalnia ścieków w Ogorzelcu, obsługująca osiedle mieszkaniowe „Krokus” i pobliskie domy - oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna, na której oczyszczanie ścieków odbywa się przy pomocy niskoobciąŜonego osadu czynnego z tlenową stabilizacją osadów nadmiernych w dwóch sekwencyjnych reaktorach biologicznych – SBR. Przepustowość hydrauliczną oczyszczalni określono na Qśrd = 44 m3/d i Qmaxd = 59,2 m3/d. Średnie dobowe natęŜenie przepływu ścieków na oczyszczalni wynosi 55 m3/d. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do potoku Świdnik w km 10+400 jego biegu. Oczyszczalnia ścieków w Ogorzelcu, obsługująca budynek mieszkalny nr 80 mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia typu Turbojet o przepustowości 8 m3/d. Średnie dobowe natęŜenie przepływu ścieków na oczyszczalni wynosi 6,6 m3/d. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do rowu melioracyjnego, a nim równieŜ do potoku Świdnik w km 9+550 jego biegu. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 43 ♦ Komunalna oczyszczalnia ścieków w Sędzisławiu - mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia o przepustowości 200 m3/d, z której oczyszczone ścieki odprowadzane są do potoku Lesk w km 0+600 jego biegu. Technologia obiektu oparta jest na pracy złoŜa biologicznego wraz z komorą osadu czynnego i filtrem dolomitowym oraz poletek stokowych. Ponadto na terenie gminy Marciszów, w miejscowości Ciechanowice, zostało wybudowanych 15 mini oczyszczalni ścieków typu Turbojet o przepustowościach od 2,5 do 18 m3/d, które zostały oddane do eksploatacji w 1999 roku. JednakŜe w chwili obecnej z powodu braku odpowiedniego nadzoru praktycznie nie pracują. Planowana jest do budowy gminna oczyszczalnia ścieków w Marciszowie, która ma obsługiwać następujące miejscowości: Marciszów, część Ciechanowic, Wieściszowice i część Pustelnika. Zaprojektowano mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków o przepustowości hydraulicznej wynoszącej Qśrd = 500 m3/d i Qmaxd = 650 m3/d. Na terenie gminy Kamienna Góra prowadzone są prace związane z wykonaniem lokalnej mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków typu „BIO-CLEAR 222/6-30” dla pozostałej części Pisarzowic. Ponadto na terenie miasta Kamienna Góra zlokalizowana jest druga oczyszczalnia ścieków obsługująca mieszkańców ulicy Korczaka. Jest to mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia Dolnośląskiego Centrum Rehabilitacji Sp. z o.o. w Kamiennej Górze, o przepustowości Qśrd = 600 m3/d, pracująca na bazie złoŜa biologicznego. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do potoku Zadrna w km 2+500 jego biegu. Do zakładów przemysłowych z terenu powiatu odprowadzających ścieki do wód powierzchniowych naleŜy zaliczyć Kopalnię Piasku Kwarcowego „Krzeszówek” S.A. w Krzeszówku, eksploatującą mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków o przepustowości 5 m3/d. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków oraz wód kopalnianych są potoki Meta i Zadrna. Ponadto zakład „INCO VERITAS” S.A. Grupa Wyrobów Budowlanych Oddział w Ogorzelcu odprowadza do potoku Świdnik oczyszczone ścieki bytowe na zakładowej, biologicznej oczyszczalni ścieków. Podsumowując, na terenie powiatu kamiennogórskiego największy udział w ogólnej masie zanieczyszczeń wprowadzanych w ściekach oczyszczonych do wód powierzchniowych mają oczyszczalnie komunalne. Jest to skutkiem głównie ograniczania produkcji i zmniejszającej się ciągle liczby zakładów przemysłowych. Istniejące zakłady przemysłowe i usługowe zlokalizowane głównie na terenie Kamiennej Góry i Lubawki korzystają z usług oczyszczalni komunalnych. W związku z powyŜszym największy nacisk w zakresie gospodarki ściekowej naleŜy połoŜyć na modernizację i rozwój tych oczyszczalni. Ze względu na duŜe rezerwy przepustowości w istniejących oczyszczalniach, prace planistyczne w zakresie kanalizacji naleŜy tak ukierunkować, aby w pierwszej kolejności wykorzystać przedmiotowe obiekty. Dopiero w szczególnych przypadkach, związanych ze względami ekonomicznymi lub technicznymi, nowo powstające sieci kanalizacyjne naleŜy podłączać do nowych, wybudowanych oczyszczalni ścieków. Niewątpliwie uporządkowanie gospodarki ściekowej na terenie powiatu kamiennogórskiego przyczyni się do poprawy jakości wód powierzchniowych. 3.10 Gospodarka na terenie Powiatu 3.10.1 Rolnictwo Liczba gospodarstw rolnych na terenie powiatu kamiennogórskiego wynosi 2194, według danych na 2003 rok, Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kamiennej Górze. Najwięcej Gospodarstw Rolnych znajduje się na terenie gminy Kamienna Góra (1000), następnie gminy Lubawka (680) i gminy Marciszów (449). Najmniej na terenie gminy miejskiej Kamienna Góra (65). Strukturę gospodarstw rolnych w Powiecie przedstawiono w tabeli. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 44 Tabela 3.10-1. Struktura gospodarstw rolnych w powiecie kamiennogórskim. Ilość gospodarstw o powierzchni w ha Gmina Powierzchnia ogólna w ha 1-5 5-10 1020-50 50-100 20 975 38 19 4 3 0 Gmina Miejska Kamienna Góra 9732 492 189 208 100 8 Gmina Kamienna Góra 6753 301 219 133 29 6 Gmina Lubawka 4462 278 88 59 19 4 Gmina Marciszów Powiat 21922 1109 515 404 151 18 Kamiennogórski > 100 1 Średnia pow. gospodarstwa 15,00 3 9,73 2 1 9,79 9,94 7 - Jak wynika z tabeli na terenie powiatu najwięcej jest małych i średnich gospodarstw rolnych. Gospodarstw o powierzchni powyŜej 100 ha jest tylko 7. Na wykresie przedstawiono strukturę gospodarstw rolnych w zaleŜności od ich powierzchni w stosunku do ogólnej liczby gospodarstw w powiecie kamiennogórskim. Wykres 3.10-1. Struktura gospodarstw rolnych na terenie powiatu kamiennogórskiego w stosunku do ogólnej liczby gospodarstw. 23,5% 18,0% gospodarswta o pow. 1 - 5ha gospodarswta o pow. 5 - 10ha gospodarswta o pow. 10 - 20ha 50,5% gospodarswta o pow. 20 - 50ha 6,9% 0,3% 0,8% gospodarswta o pow. 50 - 100ha gospodarswta o pow. > 100ha Na terenie powiatu kamiennogórskiego aŜ 56% gruntów uŜytkowanych jest rolniczo, w tym 21,49 % to grunty orne, pozostałą cześć stanowią łąki i pastwiska. Rolnictwo stanowi waŜną gałąź działalności gospodarczej powiatu, która ma duŜy wpływ na środowisko naturalne, a przede wszystkim na jakość wód. Intensyfikacja produkcji rolnej niesie za sobą znaczne zagroŜenie dla środowiska naturalnego. Rozwój produkcji rolnej bez dbałości o interes środowiska stanowi zagroŜenie dla niego jak równieŜ i dla samego rolnictwa. Do głównych zagroŜeń zalicza się: ♦ degradację gleb (zakwaszenie, zmniejszenie zawartości substancji organicznej, ryzyko erozji itp.), ♦ zanieczyszczenie wód azotanami pochodzącymi z rolnictwa (nieszczelne płyty obornikowe, brak zbiorników na gnojowicę, źle dobrane dawki nawozów itp.), ♦ zwiększenie eutrofizacji wód powierzchniowych, zuboŜenie biocenoz wodnych, spadek liczebności przedstawicieli fauny wodnej, ♦ pogorszenie bilansu wodnego zlewni poprzez zwiększoną ewapotranspirację przez rośliny o duŜych wymaganiach wodnych (np. uprawa kukurydzy na paszę), ♦ znaczne wylesienie terenu powodujące zwiększenie erozji wietrznej gleb i jej przesuszenie, ♦ wprowadzanie nadmiernych ilości środków ochrony roślin. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 45 Wszystkie te niekorzystne zjawiska w ogólnym bilansie prowadzą do dalszego wzrostu kosztów produkcji rolniczej. W ostatnich latach prowadzi się wiele inwestycji w rolnictwie słuŜących ochronie środowiska. Prowadzone są one w szczególności w duŜych gospodarstwach rolnych produkujących na rynki Unii Europejskiej. Mimo to, nadal wiele gospodarstw rolnych, w większości tych małych, nie posiada elementarnych zabezpieczeń przed przedostawaniem się zanieczyszczeń ze źle składowanego obornika czy teŜ pryzm kiszonkowych do środowiska naturalnego. Odcieki te mają bardzo duŜe stęŜenia związków azotu i stanowią znacznie większe zagroŜenie dla wód powierzchniowych i podziemnych niŜ ścieki sanitarne. Szacuje się, Ŝe obciąŜenie środowiska ściekami sanitarnymi na terenach wiejskich moŜe stanowić, w ekstremalnych przypadkach, tylko 5-15 % ogółu zanieczyszczeń trafiających do środowiska wodnego, w zaleŜności od stopnia zurbanizowania wsi. Dlatego teŜ, szczególną uwagę naleŜy zwrócić na te "niedoceniane" dotychczas rozproszone źródła zanieczyszczeń, zlokalizowane często blisko cieków wodnych (pryzmy obornika, gnojowica itp.), których wyeliminowanie będzie miało wpływ na poprawę jakości wód powierzchniowych na terenie powiatu kamiennogórskiego. Obecnie w minimalnym stopniu, w stosunku do tego, co było kiedyś na zanieczyszczenie środowiska rolniczego wpływa nadmierne stosowanie nawozów sztucznych zmywanych z pól, czy teŜ odprowadzanych do wód powierzchniowych poprzez system melioracyjny. Przyczynił się do tego wzrost cen nawozów sztucznych oraz zwiększenie świadomości ekologicznej rolników. W tabeli przedstawiono strukturę zasiewów oraz średnie plony waŜniejszych ziemiopłodów na terenie powiatu kamiennogórskiego. Wynika z niej, Ŝe najwięcej sieje się tu zbóŜ, w tym pszenicy ozimej i jarej oraz owsa i jęczmienia jarego. Ponadto duŜy udział mają ziemniaki, których powierzchnia sadzenia wynosi 870 ha /stan na 2003 rok według danych Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kamiennej Górze/. Tabela 3.10-2. Struktura zasiewów oraz średnie plony waŜniejszych ziemiopłodów na terenie powiatu kamiennogórskiego Lp. Rodzaj zasiewów Powierzchnia zasiana w % udziału w zasiewach ha 1. ZboŜa ogółem 3728 71,04 pszenica ozima 1060 22,49 pszenica jara 830 17,61 Ŝyto 75 1,59 jęczmień jary 590 12,52 jęczmień ozimy 10 0,21 pszenŜyto 163 3,46 owies 620 13,16 2. Mieszanka zboŜowa 380 8,06 3. Rzepak 115 2,44 jary 60 1,27 ozimy 55 1,17 4. Ziemniaki 870 18,46 Hodowla – głównie bydła i trzody chlewnej odgrywa obecnie coraz większą rolę. Oprócz drobnych gospodarstw indywidualnych, produkcją rolniczą zajmują się większe przedsiębiorstwa i gospodarstwa wielkoobszarowe. Hodowla w powiecie stanowi niewielki procent produkcji rolnej (zgodnie z informacjami otrzymanymi z ODR w Kamiennej Górze), mimo to związane z nią obciąŜenia środowiska, a zwłaszcza środowiska wodnego czy gruntowo-wodnego są znaczące i nie naleŜy ich lekcewaŜyć. Niezwykle istotną rzeczą jest równieŜ prawidłowa, zgodna z wymogami ochrony środowiska, technika uprawy roślin a zwłaszcza opryski. Edukacja i przestrzeganie przepisów Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 46 prawa w tym zakresie prowadzą do poprawy stanu środowiska zmniejszając jednocześnie koszty zabiegów agrotechnicznych. 3.10.2 Przemysł Sytuacja gospodarcza powiatu w ciągu kilkunastu ostatnich lat uległa znacznym zmianom. Dominujące znaczenie utraciło kilka gałęzi i dziedzin przemysłu, które rozwijały się tu na przestrzeni lat i które w zasadniczy sposób przyczyniły się do rozwoju regionu. Do wiodących przedsiębiorstw na terenie powiatu kamiennogórskiego naleŜy zaliczyć: ♦ w grupie przedsiębiorstw branŜy metalowej, elektronicznej i wyposaŜenia mieszkań: - Gambit Lubawka (producent uszczelnień i termoizolacji), - Dolnośląska Fabryka Maszyn Włókienniczych „Dofama” S.A. (producent maszyn włókienniczych), - Takata Petri Parts (producent podzespołów dla przemysłu samochodowego), - Nadex (producent wyrobów metalowych); ♦ w grupie przedsiębiorstw przemysłu spoŜywczego: - Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska „Kamos”, - Zakład Przetwórstwa Rybnego Kari, - Praxis (producent papierosów); ♦ w grupie przedsiębiorstw przemysłu odzieŜowego i meblarskiego: - BO-WA-DE (firma z branŜy meblowej), - SOOP Polska (producent wyrobów pasmanteryjnych i dodatków odzieŜowych), - Kamodex (producent odzieŜy). W 1997r. powstała na terenie miasta Kamienna Góra Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości, która stworzyła dogodne warunki dla rozwoju przedsiębiorstw. Swoją produkcję ulokowały tu następujące zakłady: - BO-WA-DE (branŜa meblowa), - TAKATA Polska (producent podzespołów dla przemysłu samochodowego), - Kalibra Sp. z o.o. (producent opakowań z tworzyw sztucznych), - P.P.H. Nadex s.c. (producent wyrobów metalowych), - SOPP Polska Sp. z o.o. (producent wyrobów pasmanteryjnych, dodatków odzieŜowych), - PARTNER-DOM ( producent wyrobów budowlanych). DuŜe znaczenie gospodarcze dla powiatu ma wydobycie i przetwórstwo surowców mineralnych. Do zakładów prowadzących taką działalność naleŜą: - Kopalnia Piasku Kwarcytowego „Krzeszówek S.A.” w Krzeszówku (eksploatacja piasków formierskich), - P.W. Kopalnia „Ogorzelec” w Ogorzelcu (eksploatacja amfibolitów), - Zakład Wydobycia i Przemiału Dolomitów w Pisarzowicach, - PPHU Sybaud w Sędzisławiu (eksploatacja Ŝwirów). Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 47 4. Stan środowiska na obszarze Powiatu 4.1 Zasoby wodne powiatu kamiennogórskiego Zasoby wodne powiatu kamiennogórskiego tworzą wody powierzchniowe i podziemne. Wody powierzchniowe zgromadzone są w korytach rzek, potoków, kanałów i stale prowadzących wodę rowów oraz w otwartych zbiornikach i stawach. Zasilanie rzek odbywa się bezpośrednio z opadów atmosferycznych, z topniejącej pokrywy śnieŜnej oraz z dopływu wód uwalnianych z retencji przejściowej (torfy) i z dopływu drogą podziemną. Na odpływ całkowity składa się spływ powierzchniowy, podpowierzchniowy (śródpokrywowy) i podziemny. Ze względu na duŜe spadki terenu spływ powierzchniowy wód przewaŜa nad retencją podziemną, co doprowadziło do powstania gęstej sieci potoków. 4.1.1 Wody powierzchniowe Współczesna sieć rzeczna powiatu kamiennogórskiego ukształtowana została ostatecznie w plejstocenie, chociaŜ większość rzek posiada trzeciorzędowe załoŜenia. Opisywany obszar naleŜy prawie w całości do dorzecza Odry z wyjątkiem niewielkiego obszaru wysuniętego najbardziej na południe, o powierzchni 9 km2 (okolice Okrzeszyna i Uniemyśla), odwadnianego przez potok Szkło, dopływ rzeki Upy, naleŜącej do zlewiska Morza Północnego. Północno-wschodni kraniec powiatu odwadnia Nysa Szalona, lewy dopływ Kaczawy. Źródła Nysy Szalonej znajdują się na wysokości 620 m n.p.m. na zboczu Kokosza w Górach Wałbrzyskich. Główną oś hydrograficzną powiatu kamiennogórskiego stanowi rzeka Bóbr wraz ze swoimi dopływami, a mianowicie: - potokiem śadna i jego dopływem potokiem OstręŜnik, - potokami Opawa i Dołowa Woda, - potokiem Złotna z jego dopływami: Srebrnikiem wraz z Białą Wodą, Białym Strumieniem, Klatką, Jelenim Spławem, Doliskiem, Jasnym Dołem, - potokiem Bącharzyna i Nidka, - potokiem Czarnuszka i jego dopływem potokiem Raba, - potokiem Świdnik z jego dopływami: Wilczyńcem, Nową Białką, Białką, - potokiem śywica z jego dopływami: Bystrkiem (Raszówką), Czarnowskim Potokiem, Rędzińskim Potokiem, - potokiem Zadrna z jego dopływami: Metą, Olszanicą, Jawiszówką, Kochanówką, ŁęŜcem - potokiem Lesk z jego dopływem : Zimną, - potokiem Bobrek, Sierniawa, Zakręta (Kręta), Mienica, Świdna, Orla. Wszystkie cieki mają charakter typowo górski, wyraŜający się nagłymi wezbraniami, o śnieŜno-deszczowym ustroju zasilania. Topnienie śniegów w górach powoduje wysokie stany wody na wiosnę (marzec-kwiecień). Natomiast z letnim maksimum opadowym (czerwiec-lipiec-sierpień) wiąŜą się wezbrania letnie, które niejednokrotnie powodują powodzie w Kotlinie Kamiennogórskiej. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 48 Rysunek 4.1-1. Sieć hydrologiczna powiatu kamiennogórskiego Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 49 Rzeka Bóbr Bóbr jest ciekiem II rzędu, jednym z największych dopływów Odry. Wypływa on ze wschodnich zboczy Karkonoszy, powyŜej wsi Bóbr w Republice Czeskiej. Posiada kilka źródliskowych potoków biorących początek z północno – wschodnich zboczy Zaclerskeho Hrbetu i na Bobrowym Stoku w Lasockim Grzbiecie po stronie polskiej. Główne źródło Bobru znajduje się pomiędzy miejscowościami Bobr i Zacler na wysokości 804 m n.p.m. W górnym biegu Bóbr przepływa przez Bramę Lubawską. Spływają do niego wody ze stoków Gór Kruczych (Szeroka 843 m n.p.m.) i południowej części Rudaw Janowickich (pot. Świdnik, śywica). Następnie przepływa on przez obniŜenie Kamiennej Góry, Kotlinę Marciszowską, Przełom Janowicki i dalej płynie północnym skrajem Kotliny Jeleniogórskiej. Całkowita długość rzeki wynosi 271,6 km, z czego w Polsce 269,6 km. Bóbr zbiera wody w Czechach z powierzchni 46,3 km² oraz w Polsce z obszaru 5829,8 km². Rzeka uchodzi do Odry w km 516,2 jej lewego brzegu. Bóbr odwadnia przede wszystkim Sudety Zachodnie, w tym północne stoki Karkonoszy i w mniejszym stopniu Sudety Środkowe. W górnym biegu jest to typowa rzeka górska o znacznych spadkach podłuŜnych i gwałtownych wezbraniach. Bóbr, juŜ praktycznie na swoich początkowych odcinkach, płynie poprzez stosunkowo mocno zurbanizowane tereny powiatu kamiennogórskiego, a mianowicie miasta Lubawkę i Kamienną Górę. Poza tymi dwoma obszarami miejskimi rzeka płynie przez obszary rolnicze oraz leśne. Powierzchnia zlewni do przekroju Marciszów wynosi 425,0 km2. W miejscu ujścia potoku Lesk, dolina Bobru zwęŜa się do ok. 2 km, pomiędzy Górami Lisimi a Górami Wałbrzyskimi, tworząc ObniŜenie Lesku o wysokości 425,0 m n.p.m. – 420,00 m n.p.m. Przed Marciszowem dolina Bobru rozszerza się tworząc ObniŜenie Marciszowa - rozległą kotlinę pomiędzy Masywem Trójgarbu (G. Wałbrzyskie), Rudawami Janowickimi a Górami Kaczawskimi. Energia Bobru niemal od kilku wieków była wykorzystywana przez człowieka do napędzania róŜnego rodzaju urządzeń. WzdłuŜ całej długości rzeki ciągną się róŜnego rodzaju młynówki. Rzeka poprzegradzana jest stopniami i jazami piętrzącymi. Bóbr jest rzeką o znacznie rozwiniętym systemie zabezpieczenia przeciwpowodziowego, zwłaszcza w górnym biegu. Na przełomie rzeki, między górami Zameczkiem i Zadzierną, znajduje się zaporowy zbiornik wodny „Bukówka” o powierzchni ok. 199 ha i pojemności 16,75 mln m3. Jest to jeden z dwóch polskich sztucznych zbiorników wodnych połoŜonych powyŜej 500 m n.p.m. Zapora w Bukówce wybudowana została w latach 1903-1905, a następnie w latach 1979-1989 została wzmocniona i rozbudowana. Zapora czołowa zbiornika Bukówka usytuowana jest w km 269+500 rzeki (kilometraŜ wg RZGW). W górnej części zbiornika nisko połoŜone tereny chroni zapora boczna w miejscowości Miszkowice wraz z przepompownią. Zbiornik oddany został do uŜytku w 1989 roku, otrzymując II klasę waŜności jako budowla hydrotechniczna. Obecnie, od 2000r., posiada I klasę waŜności. Szerokość zbiornika waha się w granicach od 0,3 do 1,4 km, długość wynosi 2,8 km, a średnia głębokość przy max poziomie piętrzenia – 8,4 m. Kontroluje on zlewnię o powierzchni 58,5 km2. W chwili obecnej, oprócz ochrony przed powodzią, zbiornik stanowi równieŜ rezerwuar wody konsumpcyjnej i podlega szczególnej ochronie. Koryto rzeki na tym odcinku jest uregulowane i obwałowane. Szacuje się, Ŝe dzięki niemu następuje o ok. 40-50% redukcja kulminacji fali powodziowej o prawdopodobieństwie pojawienia się p = 1% (Q1%). Zbiornik charakteryzuje się następującymi parametrami: - 16,75 mln m³ przy max poziomie piętrzenia - pojemność całkowita - pojemność uŜytkowa - 14,10 mln m³ przy max poziomie piętrzenia Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 50 - pojemność powodziowa - 3,85 mln m³ + 1,45 rezerwy powodziowej forsowanej - max powierzchnia zalewu - 199 ha - maksymalny poziom piętrzenia - Max PP – 536,40 m n.p.m. (tj. 22,4 m) - normalny poziom piętrzenia - NPP – 535,50 m n.p.m. - minimalny poziom piętrzenia - Min PP – 521,30 m n.p.m. Elementem piętrzącym jest zapora ziemna o długości 300 m i wysokości max 25,5 m. Szerokość korony nasypu wynosi 7,30 m. Urządzenie upustowe stanowi podwójny przelew powierzchniowy z gurtem o wydatku max 64,0 m³/s oraz dwa rurowe spusty denne ø 1200 mm, o wydatku max 37,0 m³/s. Długość zapory bocznej zbiornika wynosi 550 m, wysokość 9,0 m, a szerokość w koronie 3,0 m. Przy zbiorniku usytuowano przepompownię o max wydatku 3 x 0,35 m³/s. Stan techniczny istotnych elementów zbiornika, jego konstrukcji, jest dobry, co zezwala na jego bezpieczną eksploatację. Zbiornik „Bukówka” umoŜliwia ponadto alimentację przepływów niskich na Bobrze, poprzez zagwarantowanie przepływu poniŜej ujęcia powierzchniowego w m. Dębrznik na poziomie przepływu nienaruszalnego. Przepływy charakterystyczne Przepływy charakterystyczne wskazują na typowo górski charakter rzeki, a znaczne wartości odpływów jednostkowych wskazują na duŜe zasoby wodne zlewni. Bardzo duŜa amplituda przepływów wskazuje na jej małą retencję i szybkie odpływy powodujące gwałtowne wezbrania powodziowe. Z drugiej strony w okresach bezdeszczowych występują głębokie niŜówki. Obserwacje prowadzone są na posterunkach hydrologicznych Bukówka, BłaŜkowa i Kamienna Góra. Wodowskaz Bukówka kontroluje zlewnię o powierzchni 58,5 km2, wodowskaz BłaŜkowa - zlewnię o powierzchni 104,0 km2, a wodowskaz Kamienna Góra – zlewnię o powierzchni 190,0 km2. Przepływy charakterystyczne z wielolecia 1967-1986 w profilu wodowskazowym Kamienna Góra przedstawiają się następująco: NNQ SNQ SSQ SWQ WWQ Zima 0,15 0,58 3,39 36,9 83,4 m3/s Lato 0,08 0,39 2,15 36,0 80,8 m3/s Rok 0,08 0,33 2,77 53,7 83,4 m3/s Maksymalnym przepływem obserwowanym w okresie ostatnich 20 lat był przepływ z lipca 1997 roku o wartości Qmaxs = 84,3 m3/s, co po zweryfikowaniu daje przepływ o prawdopodobieństwie pojawienia się 4,76%. Rzeka w czasach historycznych siała niejednokrotnie spustoszenie i z tego powodu w granicach miasta Kamienna Góra wykonano obwałowania i mury oporowe broniące obszary nadrzeczne przed zalaniem. Przez miasto Bóbr przepływa umocnionym murami oporowymi korytem. Obliczenia hydrauliczne tego odcinka wskazują, Ŝe jest ono w stanie przeprowadzić wody o przepływie Q0.5% = 173,96 m3/s, a więc o przepływie o prawdopodobieństwie pojawienia się raz na 200 lat i większych co naleŜy uznać za wystarczający dowód stwierdzenia, Ŝe moŜliwe jest przejście fali powodziowej na Bobrze o p = 0,5%. Potok Zadrna Drugim, co do wielkości na terenie powiatu kamiennogórskiego po Bobrze, ciekiem jest jego prawobrzeŜny dopływ - potok Zadrna. Jest to ciek III rzędu. Potok ten wypływa z okolic Chełmska Śląskiego. Jest on głównym odbiornikiem wód z Kotliny Krzeszowskiej. Spływają nim wody ze wschodnich stoków Gór Kruczych (Końska 810 m n.p.m), Wzgórz Krzeszowskich i północnych krańców Gór Stołowych. W Kamiennej Górze Zadrna wpada do Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 51 Bobru w km 254+430 jego biegu. Całkowita powierzchnia zlewni wynosi 101,3 km2. Główne dopływy Zadrnej to potoki: BłaŜejowski, Wójtowa, Olszanica, Jawiszówka oraz Meta. Całkowita długość potoku wynosi 19,3 km, a jego średni spadek 19,4‰. Przepływy charakterystyczne wskazują na typowo górski charakter potoku, znaczne wartości odpływów jednostkowych wskazują na duŜe zasoby zlewni. Jednak duŜa amplituda przepływów wskazuje na wyjątkowo małą retencję zlewni i szybkie odpływy powodujące gwałtowne wezbrania powodziowe. Z drugiej strony w okresach bezdeszczowych występują głębokie niŜówki. Te niekorzystne zjawiska w pewnym stopniu regulowane są zbiornikami suchymi Krzeszów I o pojemności 610 tys. m3 i wielkości terenu zalewowego 29 ha oraz Krzeszów II o pojemności 520 tys. m3 i wielkości terenu zalewowego 30 ha. Są to zbiorniki o charakterze retencyjnym. Przepływy charakterystyczne wód potoku Zadrna są niskie i kształtują się na poziomie: SSQ - 3,8 m3/s SNQ - 0,60 m3/s Potok Szkło (OstroŜnica) Jest to potok górski. Powierzchnia dorzecza potoku Szkło do granicy państwa wynosi 21,7 km2. Potok Szkło jest ciekiem III klasy w obszarze dorzecza Łaby. Partia źródliskowa dorzecza potoku usytuowana jest na południe od Chełmska Śląskiego w rejonie miejscowości Uniemyśl. Następnie dorzecze potoku obejmuje rejon Zaworów i Worek Okrzeszyna. Długość potoku na terenie Polski wynosi 5,8 km. Powierzchnia dorzecza charakteryzuje się urozmaicona rzeźbą terenu z średnią wysokością 654,17 m n.p.m. Potok Opawa Potok Opawa jest lewobrzeŜnym dopływem rzeki Bóbr. Źródła potoku znajdują się na stoku góry Owczarka, ujście w km 274+300 biegu rzeki Bóbr. NajwyŜsza rzędna zlewni wynosi 795,0 m n.p.m. Spadek podłuŜny dna cieku waha się od 19‰ do 49‰. Jest to ciek nieuregulowany. Szerokość koryta zmienia się od 1,5 do 3,5 m. Potok jest zamulony z rozlewiskami i płyciznami. Przy większych opadach następuje zalewanie przyległych terenów. Potok na długości 4,25 km administrowany jest przez RZGW we Wrocławiu. Natomiast na odcinku 0,62 km przepływa w otulinie Karkonoskiego Parku Narodowego. Potok Złotna Potok Złotna naleŜy do cieków podstawowych. Jest to lewobrzeŜny dopływ rzeki Bóbr, do której wpada w obrębie czaszy zbiornika Bukówka. Obszar źródliskowy znajduje się na wysokości ok. 1005 m n.p.m. pod Przełęczą Okraj, ujście na wysokości 520 m n.p.m. Zlewnia charakteryzuje się nieregularnym kształtem z orientacją w kierunku wschód-zachód. Z uwagi na wzniesienia, spadki podłuŜne i opady, zaliczana jest do zlewni typu górskiego. Całkowita jej powierzchnia przy ujściu do rzeki Bóbr wynosi 24,5 km2. Na zlewnię potoku Złotna składają się dwa podstawowe cieki Srebrnik i Biała Woda ze swoimi dopływami, które tworzą stosunkowo bogatą i dobrze rozwiniętą sieć hydrograficzną. Cieki te naleŜą do typowo górskich o znacznych spadkach podłuŜnych, szybkich i znacznych przyborach. Retencje ich są niewielkie, co sprawia, Ŝe potoki te charakteryzują się szybkimi, krótkotrwałymi, nagłymi przyborami i znacznymi wartościami odpływów jednostkowych. Przepływy charakterystyczne według danych IMiGW: - najniŜszy NNQ = 0,04 m3/s - średni niski SNQ = 0,12 m3/s - średni ze średnich SSQ = 0,49 m3/s - średni z wysokich SWQ = 4,64 m3/s Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 52 - najwyŜszy WWQ = 26,3 m3/s. Potok Srebrnik Potok Srebrnik według klasyfikacji hydrograficznej naleŜy do cieków podstawowych i jest ciekiem IV rzędu, lewobrzeŜnym dopływem potoku Złotna, do którego wpływa w miejscowości Jarkowice. Zlewnia potoku leŜy na północno-wschodnim stoku gór Karkonoszy. Obszar źródliskowy znajduje się na wysokości ok. 1010 m n.p.m., a odcinek ujściowy na wysokości 570 m n.p.m., co stanowi róŜnicę poziomów 440 m. Całkowita długość potoku wynosi 5,2 km. Powierzchnia całkowita zlewni jest równa ok. 9 km2. Srebrnik w swoim końcowym odcinku płynie w sąsiedztwie zabudowań miejscowości Jarkowice. Koryto potoku miejscami jest bardzo wypłycone, co w okresie przepływu wielkich wód często powoduje zalewanie posesji przyległych gospodarstw. Potok Czarnuszka Czarnuszka jest prawobrzeŜnym dopływem rzeki Bóbr, do której wpada w km 266+380 w m. Lubawka. Źródła potoku znajdują się na wysokości ok. 630 m n.p.m., na stokach zachodniej części Szczepanowskiego Grzbietu. Natomiast jego ujście leŜy na rzędnej 485 m n.p.m. Pierwsze 2,5 km od źródła ciek płynie po granicy czesko-polskiej, następnie ok. 2,5 km po stronie czeskiej. W km 3+420 przechodzi na stronę Polski. Całkowita długość potoku wynosi ok. 8,8 km, a jego zlewnia zajmuje powierzchnię ok. 16,8 km2. Średni spadek zlewni wynosi 35,4‰. W km 1+564 do Czarnuszki wpada największy w zlewni górski potok Raba (Wroniec) o długości 3 km. Wezbrania powodziowe występują najczęściej w okresie letnim. Spowodowane są one zarówno ulewnymi deszczami, jak i ciągłymi opadami. Przy duŜych spadkach terenu, szczególnie w górnej partii Czarnuszki, jak i w dolinie Raby, powodują one duŜe spływy jednostkowe. Potok Nidka Potok Nidka jest prawobrzeŜnym dopływem rzeki Bóbr, do której wpływa w obrębie miasta Lubawka. W całości przepływa przez teren gminy Lubawka. Całkowita powierzchnia jego zlewni wynosi 4,21 km2. Ma on ponad 4 km długości. Spadek podłuŜny dna cieku waha się od 4,8‰ do 45,1‰. Jest to ciek nieuregulowany, meandrujący. Potok ten charakteryzuje się wąską i zwartą zlewnią, o znacznych spadkach podłuŜnych i poprzecznych. Jest to zlewnia typowo górska o dobrze rozwiniętej prawobrzeŜnej sieci hydrograficznej. Potok nie posiada znaczących dopływów. Potok Bącharzyna Potok Bącharzyna jest ciekiem III rzędu, lewobrzeŜnym dopływem Bobru. Uchodzi on do zbiornika zaporowego Bukówka. Bącharzyna wypływa ze źródeł na obniŜeniu pomiędzy szczytami gór Stankowa (822,0 m n.p.m.) i Pliszka (830,0 m n.p.m.), na wysokości ok. 750 m n.p.m. NajniŜszy punkt zlewni połoŜony jest na rzędnej 625,60 m n.p.m. Spadek podłuŜny zlewni wynosi ok. 7‰. Zlewnia jest słabo zurbanizowana i zalesiona (jedynie w 10%). Ponad 80 % stanowią łąki i pastwiska. Zlewnia cieku pomimo stosunkowo wysokiego połoŜenia jest podmokła, zasilana źródliskami i wysiąkami. Potok Świdnik Jest potokiem III rzędu, lewobrzeŜnym dopływem rzeki Bóbr. Wypływa on spod przełęczy RozdroŜe Kowarskie, pomiędzy pasmem głównego grzbietu Rudaw Janowickich a Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 53 wzgórzami Bramy Lubawskiej. W zlewni znajduje się kilka pomniejszych szczytów obu formacji górskich. Do najwyŜszych naleŜą Pliszka – 830 m n.p.m. oraz Rudnik – 853 m n.p.m. Źródła potoku znajdują się na wysokości około 750 m n.p.m. Świdnik charakteryzuje się duŜymi spadkami podłuŜnymi dna i stosunkowo znacznymi spadkami poprzecznymi doliny. Zlewnia cieku jest słabo zurbanizowana. Głównym zagroŜeniem dla jakości wód potoku są rozproszone źródła zanieczyszczeń pochodzących z obszarów gospodarstw w Ogorzelcu, Leszczyńcu i Szarocinie oraz z zakładów przemysłowych. Potok śywica śywica, nazywana równieŜ Opatówką i Bystrą, jest lewobrzeŜnym dopływem Bobru. Wypływa spod Skalnika w Rudawach Janowickich. Natomiast ujście śywicy do Bobru znajduje się w Janiszowie, w km 250 + 300 biegu rzeki Bóbr. Całkowita powierzchnia zlewni cieku wynosi 31,5 km2. Potok Zakręta Zakręta jest prawobrzeŜnym dopływem rzeki Bóbr, do której uchodzi w miejscowości Marciszów. Potok ten w całości połoŜony jest na terenie gminy Marciszów. Na całej swojej długości przepływa przez grunty uŜytkowane rolniczo, stanowiąc odbiornik dla istniejącej sieci drenarskiej. Powierzchnia zlewni wynosi 7,65 km2. Ma on ponad 4 km długości. Spadek podłuŜny dna cieku waha się od 8‰ do 25‰. Jest to typowo górska zlewnia z przewagą gruntów rolnych i niewielkimi enklawami leśnymi. Sieć hydrograficzna słabo rozwinięta z jednym duŜym lewobrzeŜnym dopływem w km 2+755. Potok Świdna Potok Świdna stanowi prawobrzeŜny dopływ rzeki Bóbr, do której uchodzi w km 241+350. Długość cieku od źródeł do ujścia wynosi około 6 km. Źródła cieku znajdują się na wysokości ok. 510 m n.p.m., zaś ujście do Bobru na rzędnej 407 m n.p.m. Średni spadek podłuŜny cieku wynosi 17‰. Największym dopływem potoku Świdna jest potok OstręŜnik, uchodzący do niej w km 0+905 jej biegu. Całkowita powierzchnia zlewni Świdnej wynosi 18,5 km2. Zlewnia potoku charakteryzuje się nieregularnym, wydłuŜonym kształtem zbliŜonym do rombu z orientacją na kierunek północ–południe ze skłonem na południe. NajwyŜej połoŜone punkty graniczne zlewni znajdują się na wysokości 671,4 m n.p.m. (Góra Poręba) i 665,6 m n.p.m. (Góra Lubrza). W granicach zlewni przewaŜają gleby piaszczystogliniaste, zawierające od 30 do 40% części spławialnych. Strukturę uŜytkową zlewni stanowią w 75% grunty orne, w 15% lasy, a pozostałe 10% to tereny zabudowane, wody oraz nieuŜytki. Na terenie zlewni nie występują Ŝadne zakłady przemysłowe mogące zanieczyszczać wody cieku ściekami przemysłowymi. Potok Sierniawa Sierniawa stanowi lewobrzeŜny dopływ rzeki Bóbr, do której wpływa w Marciszowie z wzniesień połoŜonych na południowy zachód od tej miejscowości. Całkowita powierzchnia zlewni wynosi 7,9 km2. Potok ma długość 5,5 km. Teren źródliskowy połoŜony jest na wysokości 557 m n.p.m., natomiast ujście na wysokości 412 m n.p.m. Potok Mienica Jest to ciek III rzędu. Stanowi on lewobrzeŜny dopływ rzeki Bóbr, do której wpada w km 243+280 w m. Ciechanowice. Całkowita długość potoku wynosi 5 km. Mienica płynie szeroką, wykorzystywaną rolniczo doliną. Koryto potoku o szerokości od 1,0 do 2,0 m i Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 54 głębokości od 0,9 do 2,0 m jest w znacznym stopniu zamulone, co w okresie letnich wezbrań często przyczynia się do zalewania zabudowań miejscowości Wieściszowice. Potok ŁęŜec ŁęŜec jest prawobrzeŜnym dopływem potoku Zadrna, do którego wpada w obrębie miejscowości Czadrów. Powierzchnia zlewni potoku ŁęŜec w przekroju ujściowym wynosi 7,98 km2. Obszar źródliskowy znajduje się na terenie powiatu wałbrzyskiego. Całkowita długość potoku wynosi ok. 5 km. Podsumowanie Powiat kamiennogórski prawie w całości leŜy na obszarze zlewni rzeki Bóbr wraz z jego dopływami. Sieć wód powierzchniowych powiatu jest urozmaicona. Na terenie powiatu znajdują się trzy zbiorniki retencyjne: Krzeszów I, Krzeszów II i Zbiornik Bukówka. Obszar powiatu jest praktycznie pozbawiony obiektów małej retencji, chociaŜ w ostatnich latach na terenie lasów państwowych powstało kilka takich zbiorników. 4.1.2 Wody stojące Powiat kamiennogórski jest pozbawiony naturalnych zbiorników wodnych. Na jego obszarze moŜna spotkać liczne stawy, które w przewaŜającej mierze mają bardziej charakter rekreacyjny niŜ hodowlany. Na terenie miasta Kamienna Góra znajduje się sztuczny zbiornik wodny – Zalew. Obiekty te korzystnie wpływają na wzrost atrakcyjności terenu powiatu pod względem turystycznym, a jednocześnie uzupełniają niedobór naturalnych zbiorników wodnych. Budowa stawów, oczek i zbiorników wodnych, poza względami estetycznymi, powoduje podniesienie i ustabilizowanie wód gruntowych na korzystnym poziomie, a tym samym poprawę stosunków wilgotnościowych na terenach w zasięgu spiętrzonej wody. Na terenie powiatu kamiennogórskiego nie ma równieŜ obszarów podmokłych i torfowisk, z wyjątkiem niewielkich powierzchni źródliskowych i wysięków wód gruntowych w dolinach rzecznych. W dolinie Bobru i Lesku moŜna spotkać ślady torfowisk nizinnych. Powstały one w starych korytach rzek i nie mają znaczenia gospodarczego. 4.1.3 Wody podziemne Wody podziemne stanowią jeden z elementów naturalnego obiegu wody w przyrodzie. KrąŜenie wód podziemnych jest częścią cyklu hydrologicznego. Powstają przede wszystkim wskutek infiltracji wód opadowych i powierzchniowych w głąb ziemi. Między warstwami skalnymi a wodą następują procesy wymywania i rozpuszczania róŜnych składników, które w powiązaniu z bardziej złoŜonymi przemianami chemicznymi decydują o jakości wód podziemnych. Im głębiej zalegają wody podziemne tym mniejszą mają styczność ze źródłami zanieczyszczenia. W związku z powyŜszym jej skład jest bardziej ustabilizowany i zaleŜy przede wszystkim od składu skał tworzących złoŜe wodonośne. Czynnikami utrudniającymi proces przenikania zanieczyszczeń do warstwy wodonośnej są: stopień izolacji od powierzchni terenu, odległość od źródła skaŜenia, forma zasilania wodonośnego, prędkość przepływu i ruch wód podziemnych. Wody podziemne związane są z warunkami hydrologicznymi górotworu. Pod względem hydrogeologicznym powiat kamiennogórski leŜy w obrębie dwóch jednostek rangi podregionu. Większa, wschodnia i centralna część powiatu wschodzi w skład Podregionu Śródsudeckiego. Charakteryzuje się on występowaniem poziomu uŜytkowego wód w utworach karbonu (Rejon Kamiennej Góry) oraz na mniejszym obszarze w utworach górnej Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 55 kredy (Rejon Krzeszowa). W strefie 2-4 km od zachodniej i północnej granicy powiatu ciągnie się Podregion Podsudecki, w którym wody podziemne występują w krystalicznych utworach paleozoiku i prekambru. Na terenie powiatu występują dwie strefy wód podziemnych. W strefie skał krystalicznych, a więc mało przepuszczalnych, o nieznacznej porowatości – wody szczelinowe i rumoszowe. Wody gromadzą się tylko w cienkiej pokrywie rumoszu i niewielkich spękaniach. Obszar ten obejmuje Góry Kamienne, północnozachodnią część Lasockiego Grzbietu i Rudaw Janowickich oraz północno-wschodnią część Gór Kaczawskich. Pozostała część zbudowana ze skał osadowych to strefa wód warstwowych. Szczególnie korzystne warunki gromadzenia wód warstwowych występują na terenie Bramy Lubawskiej i obniŜenia Kamiennej Góry, zbudowanych ze zlepieńców dolnokarbońskich o duŜej miąŜszości. Równie pomyślne warunki retencji występują w piaskowcach Zaworów. W okolicach Bobru, Świdnika, śywicy i Lesku występują wody gruntowe związane z czwartorzędowymi Ŝwirami teras rzecznych. Z warstw zalegających na głębokości 20-40 m w okolicach Marciszowa i Dębrznika czerpane są wody dla Wałbrzycha. Natomiast w widłach Bobru i śywicy czerpie się wody z głębokości nie przekraczającej 36 m dla Kamiennej Góry. Wodonośne Ŝwiry odizolowane są grubymi warstwami glin i iłów, które uniemoŜliwiają odpływ wód w głębsze, chłonne warstwy osadów karbońskich. W utworach karbońskich zlokalizowanych na terenie Raszowa i Wieściszowic występują wody mineralne z zawartością siarczków wodoru dotychczas nieeksploatowane. Ogólnie zasoby wód podziemnych dzieli się na zasoby dyspozycyjne i eksploatacyjne. Zasoby określa się dla Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (zwanych GZWP). W powiecie kamiennogórskim wydzielono dwa takie zbiorniki: poziomu kredowo-triasowopermskiego Niecki Krzeszowskiej – GZWP nr 342 i poziomu czwartorzędowego Doliny rzeki Bóbr – GZWP nr 343. Zbiornik nr 342 - Niecka Krzeszowska Zbiornik ten obejmuje piętro wodonośne w utworach mezozoicznomłodopaleozoicznych, a mianowicie górnej kredy, triasu i permu, o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 17 280 m3/d i powierzchni zasilania wynoszącej 150 km2. Został on zaliczony do obszarów wymagających najwyŜszej ochrony. Pod względem geologicznym zbiornik ten zlokalizowany jest w strefie osiowej zachodniej części niecki śródsudeckiej. Wodonośny charakter osadów wypełniających tą nieckę, tworzy zbiornik wód podziemnych o charakterze porowo-szczelinowym w utworach permsko – triasowo - kredowych. Najkorzystniejszymi warunkami charakteryzuje się wodonościec kredowy. Tworzą go przepuszczalne osady piaskowców cenomanu i turonu, sięgające do głębokości 300 m. W centralnej i południowej części niecki utwory kredowe zalegają na pokładach pstrego piaskowca, natomiast w północnej części na zlepieńcach czerwonego spągowca. Brak warstw izolujących oraz zaangaŜowanie tektoniczne utworów powoduje, Ŝe tworzą one jeden poziom wodonośny o charakterze naporowym, a w centralnej części niecki – artezyjskim. Korzystne wykształcenie poszczególnych poziomów wodonośnych oraz występowanie nieciągłości tektonicznych, stwarza dogodne warunki bezpośredniego kontaktu tych poziomów i powstanie jednego połączonego poziomu o wspólnej powierzchni piezometrycznej. Podstawowe parametry tego zbiornika przedstawiają się następująco: - średnia głębokość ujęć - 200 m - zasoby dyspozycyjne – 17 tys. m3/d - moduł zasilania -1,58 l/s/km2. Wody zbiornika Niecki Krzeszowskiej zróŜnicowane są w zaleŜności od piętra stratygraficznego. Płytsze wody są wielojonowe, wody w głębszych warstwach są typu wodorowęglanowo – siarczanowo - sodowego. Są to wody zdecydowanie zasadowe, o niskiej Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 56 mineralizacji, nie zawierające związków Ŝelaza i manganu (lub ich minimalne ilości). Wskaźnik Miana coli wynosi zero. Pozostałe wskaźniki występują w dolnych granicach norm dopuszczalnych dla wód pitnych. Wody te zaliczane są do klasy Ia i Ib z przewagą klasy Ia. Zbiornik nr 343 - Dolina Bobru Zbiornik Lubawka - Kamienna Góra - Marciszów obejmuje czwartorzędową dolinę kopalną o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 35 018 m3/d i powierzchni zasilania wynoszącej 96,5 km2. Zbiornik ten związany jest z piaskami i Ŝwirami rzecznymi. MiąŜszość osadów czwartorzędowych wynosi 28-30 m. Czwartorzędowe piętro wodonośne stanowi główne źródło wody do celów pitnych dla miasta Kamienna Góra. Najgłębszy poziom wodonośny w granicach doliny Bobru, w utworach kenozoicznych, związany jest z występowaniem serii Ŝwirów preglacjalnych z eoplejstocenu. Wody tego poziomu są w kontakcie hydraulicznym z podłoŜem karbońskim. Bardzo dobre warunki hydrogeologiczne występują w warstwie Ŝwirów preglacjalnych w dnie doliny Bobru. To właśnie ten poziom wodonośny związany z tą warstwą jest wydzielony jako GZWP pod nazwą Dolina Bobru i poddany szczególnej ochronie. Podstawowe parametry tego zbiornika przedstawiają się następująco: - średnia głębokość ujęć - 30 m - zasoby dyspozycyjne – 35 tys. m3/d - moduł zasilania - 4,20 l/s/km2 W stropie utworów czwartorzędowych występuje poziom wód gruntowych związany z serią utworów piaszczystych okresu zlodowaceń. Poziom ten jest w bezpośrednim kontakcie hydraulicznym z Bobrem i jego dopływami. Na większości obszaru w granicach doliny Bobru poziom ten charakteryzuje swobodne zwierciadło wody. Miejscami w rejonach występowania bardziej miąŜszej serii glin poziom ten charakteryzuje napięte zwierciadło wody. Wody podziemne tego poziomu cechują się bardzo dobrą jakością. Zdecydowana większość została zaliczona do klasy Ia i Ib, a więc do klasy najwyŜszej i wysokiej. Są to wody o bardzo niskiej mineralizacji, ultra słodkie, zupełnie pozbawione związków Ŝelaza i manganu. Wszystkie wskaźniki fizyko-chemiczne plasują się w dolnych granicach dopuszczalnych norm dla wód pitnych. Wody te bez uzdatniania nadają się do picia i celów gospodarczych. Są to wody wodorowęglanowo-siarczanowo-wapniowo-magnezowe. Ponadto w tych wodach nie stwierdza się obecności BTEX, detergentów anionowych, fenoli, arsenu, cyjanków, co świadczy o braku zanieczyszczeń antropogenicznych wód gruntowych. Podsumowanie Na terenie powiatu kamiennogórskiego w chwili obecnej nie występuje deficyt zasobów eksploatacyjnych wód. Eksploatowane są w głównej mierze wody wgłębne, które są oddzielone od powierzchni ziemi warstwą utworów nieprzepuszczalnych. Ponadto istnieje równieŜ kilka ujęć drenaŜowych płytko zalegających wód infiltracyjnych (wód podskórnych). Podsumowując jakość podziemnych poziomów uŜytkowych jest dobra w większej części powiatu. Wymagają one jedynie prostego uzdatniania. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe w zasobach dyspozycyjnych czwartorzędowego zbiornika Doliny Bobru, wody powierzchniowe stanowią znaczący udział ok. 70%. W związku z powyŜszym jakość wód podziemnych pozostaje w ścisłym związku z jakością wód powierzchniowych. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 57 4.2 Jakość wód Główną ustawą regulującą kwestie ochrony wód w Polsce jest ustawa Prawo wodne i rozporządzenia wydane na podstawie tej ustawy. Ustawa „Prawo wodne” reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównowaŜonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. W myśl tego aktu prawnego gospodarowanie wodami w kraju, ma być prowadzone z zachowaniem zasady racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, z uwzględnieniem ich ilości i jakości oraz ma uwzględniać zasadę wspólnych interesów. Ma być ono realizowane przez współpracę administracji publicznej, uŜytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności, tak aby uzyskać maksymalne korzyści społeczne. Zarządzanie zasobami wodnymi słuŜy zaspokajaniu potrzeb ludności, gospodarki, ochrony wód i środowiska przyrodniczego związanego z nimi, w szczególności: ♦ zapewnieniu odpowiedniej ilości i jakości wody dla ludności, ♦ ochronie zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem oraz niewłaściwą lub nadmierną eksploatacją, ♦ utrzymywaniu lub poprawie stanu ekosystemów wodnych i od niej zaleŜnych, ♦ ochronie przed powodzią oraz suszą, ♦ zapewnieniu wody na potrzeby rolnictwa oraz przemysłu, ♦ zaspokojeniu potrzeb związanych z turystyką, sportem oraz rekreacją, ♦ tworzeniu warunków dla energetycznego, transportowego oraz rybackiego wykorzystania wód. Instrumentami zarządzania zasobami wodnymi są: ♦ plany gospodarki wodnej, ♦ pozwolenia wodnoprawne, ♦ opłaty i naleŜności w gospodarce wodnej, ♦ kataster wodny, ♦ kontrole gospodarowania wodami. 4.2.1 Jakość wód powierzchniowych Stosunkowo rozległa sieć hydrograficzna powiatu kamiennogórskiego od lat stanowiła magnes przyciągający ludność do osiedlania się wzdłuŜ cieków. Pozostałością po odległych czasach kolonizacji tych ziem są długie wsie łańcuchowe oraz znaczne ośrodki przemysłowe połoŜone nad ciekami. Lokalizacja taka niesie z sobą wiele problemów. Część z nich, związanych jest z ochroną przeciwpowodziową i została unaoczniona przez powódź z lipca 1997 roku. Innym problemem jest poprawa i utrzymywanie odpowiedniej jakości tych wód. Wieloletnie badania wykazują powolną, ale stałą poprawę jakości wód powierzchniowych na terenie powiatu. Kryteria Badania jakości wód powierzchniowych prowadzone są przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu w ramach państwowego monitoringu środowiska oraz państwowe słuŜby hydrologiczno-meteorologiczne i hydrogeologiczne. Sieć monitoringu wód powierzchniowych w 2003 roku funkcjonowała w oparciu o „Program badań rzek objętych krajową siecią monitoringu na lata 2002-2003”. Program ten był kontynuacją badań prowadzonych od 1992 roku w ramach państwowego monitoringu środowiska. Natomiast badania stanu czystości rzek w 2004 r. prowadzone były zgodnie z Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 58 „Programem monitoringu jakości śródlądowych wód powierzchniowych na terenie województwa dolnośląskiego w 2004r.” Na Bobrze znajduje się kilka punktów pomiarowych, w których pobierane są próby do analiz. Wszystkie kontrolowane rzeki objęte są badaniami fizyko-chemicznymi. Badania biologiczne prowadzone są na rzekach objętych monitoringiem krajowym oraz na odcinkach ujściowych rzek monitoringu regionalnego. Klasyfikacja wód powierzchniowych W celu zobrazowania sytuacji naleŜy podać klasyfikację wód powierzchniowych obowiązującą w Polsce. W marcu 2004 roku ukazało się Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11.02.2004r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). Obowiązuje ono do końca roku. Natomiast w 2003r. podstawą prawną określającą dopuszczalne normy zanieczyszczeń w wodach powierzchniowych było Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub ziemi /Dziennik Ustaw Nr 116, poz. 503/. Rozporządzenie to ustalało trójstopniową klasyfikację śródlądowych wód powierzchniowych, wg której wody powierzchniowe odpowiadają I, II, lub III klasie czystości. ♦ I klasa - to wody nadające się do: - zaopatrzenia ludności, - zaopatrzenia zakładów wymagających wody o jakości wody do picia, - bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych, ♦ II klasa - to wody nadające się do: - bytowania w warunkach naturalnych ryb innych niŜ łososiowate, - chowu i hodowli zwierząt gospodarskich, - celów rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych oraz urządzania zorganizowanych kąpielisk ♦ III klasa - to wody nadające się do: - zaopatrzenia zakładów niewymagających wody o jakości wody do picia, - nawadniania terenów rolniczych, wykorzystania do upraw ogrodniczych oraz upraw pod szkłem i pod osłonami. Wartości wskaźników zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych odpowiadające poszczególnym klasom czystości zawarte były w załączniku nr 1 do w/w rozporządzenia. Wody, których jakość nie mieściła się w granicach określonych w rozporządzeniu, określane były jako nieodpowiadające normom (non). Zgodnie z przyjętą nową formułą udostępniania informacji o stanie czystości wód powierzchniowych, tj. Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r., ustanowionych zostało pięć klas jakości wody – od klasy I do V, które zostały przedstawione w tabeli. Tabela 4.2-1. Wybrane wartości graniczne wskaźników jakości wody w klasach jakości wód powierzchniowych. LP. Wskaźnik jakości wody Jednostka Wartości graniczne w klasach I – V l II III IV V Wskaźniki fizyczne 1 Zapach Krotność 1 3 10 20 >20 2 Zawiesiny ogólne mg/l 15 25 50 100 >100 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 59 3 Odczyn PH 6,5-8,5 6,0-8,5 6,0-9,0 5,5-9,0 <5,5 lub >9,0 Wskaźniki tlenowe 4 Tlen rozpuszczony mg O2/1 7 6 5 4 <4 5 BZT5 mg O2/1 2 3 6 12 >12 6 ChZTMn mg O2/1 3 6 12 24 >24 Wskaźniki biogenne 7 Amoniak mg NH4/1 0,5 1 2 4 >4 8 Azotany mg NO3/1 5 15 25 50 >50 9 Azotyny mg NO2/l 0,03 0,1 0,5 1,0 >1,0 10 Azot ogólny mg N/l 2,5 5 10 20 >20 11 Fosforany mg PO4/1 0,2 0,4 0,7 1,0 >1,0 12 Fosfor ogólny mg P/l 0,2 0,4 0,7 1,0 >1,0 Wskaźniki zasolenia 13 Przewodność U S/cm 500 1000 1500 2000 >2000 14 Substancje rozpuszczone Mg/l 300 500 800 1200 >1200 15 Zasadowość ogólna Mg CaCO3/l >200 100 20 10 <10 16 Siarczany Mg S04/1 100 150 250 300 >300 17 Chlorki Mg Cl/l 100 200 300 400 >400 18 Wapń Mg Ca/l 50 100 200 400 >400 19 Magnez Mg Mg/l 25 50 100 200 >200 Metale, w tym metale cięŜkie 20 Chrom ogólny Mg Cr/l 0,05 0,05 0,05 0,10 >0,10 21 Cynk Mg Zn/l 0,3 0,5 1 2 >2 22 Kadm Mg Cd/l 0,0005 0,001 0,001 0,005 >0,005 23 Mangan Mg Mn/l 0,05 0,1 0,5 1,0 >1,0 24 Miedź Mg Cu/l 0,02 0,04 0,06 0,100 >0,100 25 Nikiel Mg Ni/l 0,01 0,02 0,05 0,2 >0,2 26 Ołów Mg Pb/l 0,01 0,01 0,02 0,05 >0,05 27 Rtęć Mg Hg/l 0,0005 0,001 0,001 0,005 >0,005 28 śelazo Mg Fe/l 0,1 0,3 1,0 2,0 >2,0 20 200 2000 20000 >20000 Wskaźniki mikrobiologiczne 29 Liczba bakterii grupy coli typu W 100 ml kałowego Klasy wód odnoszą się do wód następującej jakości: ♦ klasa I - wody o bardzo dobrej jakości; wartości wskaźników fizykochemicznych, chemicznych, biologicznych i mikrobiologicznych nie wskazują na Ŝadne oddziaływanie antropogeniczne; spełniają wymagania określone dla wód wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A1, ♦ klasa II - wody dobrej jakości; spełniają w odniesieniu do większości wskaźników wymagania określone dla wód wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 60 kategorii A2; wartości elementów biologicznych wykazują niewielki wpływ zaburzeń wynikających z antropopresji, ♦ klasa III - wody zadawalającej jakości; spełniają wymagania określone dla wód wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2; wartości elementów jakości biologicznej wykazują umiarkowany wpływ antropopresji, ♦ klasa IV - wody nie zadawalającej jakości; spełniają wymagania określone dla wód wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A3; wartości elementów jakości biologicznej wykazują powaŜny wpływ antropopresji i populacje biologiczne odbiegają znacznie od zespołów normalnie związanych z tym typem wód powierzchniowych, ♦ klasa V - wody złej jakości; wody nie spełniają wymagań dla wód wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia; wartości elementów jakości biologicznych wykazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany polegające na zaniku występowania znacznej części populacji biologicznych. Kategorie jakości wody A1 - A3 są określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 roku w sprawie wymagań, jaki powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728). Kategorie jakości wody, w zaleŜności od wartości granicznych wskaźników jakości wody, które z uwagi na ich zanieczyszczenie muszą być poddane standardowym procesom uzdatniania, w celu uzyskania wody przeznaczonej do spoŜycia: ♦ kategoria A1 - woda wymagająca prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz dezynfekcji; ♦ kategoria A2 - woda wymagająca typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, ♦ w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji (chlorowania końcowego); ♦ kategoria A3 - woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowania, chlorowania końcowego). Wartości stęŜeń poszczególnych wskaźników, porównuje się z wartościami granicznymi określonymi w załączniku nr 1 do wyŜej cytowanego rozporządzenia, z wykluczeniem wskaźników, które w warunkach naturalnych występują w podwyŜszonych stęŜeniach. PowyŜszą oceną objęte zostały w 2004 roku 53 rzeki na terenie całego województwa dolnośląskiego w 139 punktach kontrolno-pomiarowych. Ogólna charakterystyka jakości wód powierzchniowych Na terenie powiatu kamiennogórskiego stan wód powierzchniowych systematycznie się poprawia, ale nadal jest niezadowalający. Jakość wód w rzece Bóbr w 2003 roku, podobnie jak i w latach ubiegłych, uległa poprawie. Niestety w dalszym ciągu występują wody pozaklasowe (non) w zakresie wskaźników hydrobiologicznych i stanu sanitarnego. Dotyczy to przede wszystkim skaŜeń biogennych (zwłaszcza azot azotynowy). W stosunku do lat poprzednich wskaźniki te uległy znacznej poprawie głównie dzięki uruchomieniu oczyszczalni ścieków na obszarach zlewni. Generalnie w zlewni Bobru, pomimo oddawania kolejnych, proekologicznych inwestycji, stan wód powierzchniowych nie poprawia się w stopniu oczekiwanym. Wskazuje to na istnienie innych, bardziej rozproszonych niŜ obecnie znane, ognisk zanieczyszczeń wód powierzchniowych. Takimi źródłami są tereny wiejskie pozbawione, w znacznym stopniu, jakichkolwiek urządzeń Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 61 sanitarnych (poza siecią wodociągową przyczyniającą się do zwielokrotnienia produkcji ścieków komunalnych), jak i obszary miast pozbawione sieci sanitarnej. Pośrednią przyczyną są równieŜ niskie dochody mieszkańców powiatu, co przekłada się na sposób postępowania ze ściekami z gospodarstw. RównieŜ skromne środki finansowe samorządów gminnych absolutnie nie wystarczają na samodzielne rozwiązywanie tak kosztownych zadań jak sanitacja. 4.2.1.1 Ocena stanu czystości wód zlewni rzeki Bóbr Na przestrzeni ostatnich pięciu lat rzekę Bóbr badano w 2 punktach kontrolnopomiarowych w ramach krajowej sieci monitoringu wód powierzchniowych oraz w 2 punktach pomiarowych w ramach sieci regionalnej. Tabela 4.2-2. Przekroje kontrolno- pomiarowe w krajowej i regionalnej sieci monitoringu wód.. Lp. Rzeka Km biegu rzeki Nazwa punktu Rodzaj monitoringu 1 2 3 Bóbr Bóbr Zadrna 269,6 248,0 0,5 4 Bóbr 242,3 Punkt graniczny PowyŜej ujścia Zadrny Ujście do rzeki Bóbr w km 247,8 biegu rzeki PoniŜej ujścia ścieków w Kamiennej Górze monitoring krajowy monitoring krajowy monitoring regionalny monitoring regionalny Ocena jakości wód rzeki Bóbr według wskaźników fizyczno-chemicznych wykazała, Ŝe: ♦ w punkcie granicznym wody Bobru wykazywały III klasę czystości ze względu na wysokie wartości stęŜeń fosforanów, fosforu ogólnego i zawiesiny ogólnej, ♦ w przekroju Kamiennej Góry wody utrzymywały się na poziomie III klasy czystości ze względu na znaczne ilości azotu azotynowego i fenoli, ♦ w przekroju poniŜej ujścia ścieków z oczyszczalni miejskiej w Kamiennej Górze wody Bobru nie odpowiadały normom ze względu na wysokie wartości stęŜeń azotu azotynowego. Stwierdzone wysokie stęŜenia azotu azotynowego w wodach rzeki Bóbr są spowodowane odprowadzaniem niedostatecznie oczyszczonych ścieków z nieskanalizowanej części powiatu i świadczą o zachodzących w wodach wzmoŜonych procesach nitryfikacyjnych w przekrojach poniŜej zrzutu ścieków z oczyszczalni komunalnej w Kamiennej Górze. Ocena jakości wód rzeki Bóbr według wskaźników hydrobiologicznych wykazała, Ŝe: ♦ wody Bobru odpowiadały II klasie czystości z uwagi na podwyŜszoną wartość wskaźnika saprobowości wyznaczającą strefę β-mezosaprobową, Ocena jakości wód Bobru według stanu sanitarnego wykazała, Ŝe: ♦ woda rzeki Bóbr wykazywała znaczne ilości bakterii grupy coli typu fekalnego nie odpowiadające normom, za wyjątkiem przekrojów poniŜej Zbiornika Bukówka, w których wartość miana coli wyznaczała II klasę czystości. Stan czystości potoku Zadrna wg danych za 2001 i 2002 rok Ocena wyników badań w przekroju ujścia potoku Zadrna do Bobru wykazała ponadnormatywne zanieczyszczenie bakteriami coli typu fekalnego i azotem azotynowym. Poziom stęŜenia fosforu ogólnego i chlorofilu „a” wyznaczał III klasę czystości. Wartości wskaźników saprobowości (wyznaczających strefę β-mezosaprobową), BZT5 oraz stęŜenia Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 62 fosforanów i fenoli lotnych utrzymywały się na poziomie II klasy czystości. Pozostałe wskaźniki fizyczno-chemiczne odpowiadały I klasie czystości. Tabela 4.2-3. Ocena jakości wód rzeki Bóbr i jej dopływu potoku Zadrna (metodą bezpośrednią) na podstawie monitoringu krajowego i regionalnego (wg „Raportu...” WIOŚ za rok 2001 i 2002). Rzeka Bóbr Bóbr Zadrna Punkt pomiarowo-kontrolny km 269,6 – km 248,0 - powyŜej km 0,5 - ujście do rzeki przekrój graniczny ujścia Zadrny Bóbr w km 247,8 w Kamiennej Górze Wskaźnik rok 2001 2002 2001 2002 2001 2002 Substancje organiczne II II II I II II BZT5 II II II I II II ChZT Mn I I I I I I ChZT Cr II I I I I I Tlen rozpuszczony I I I I I I Zasolenie I I I I I I Przewodnictwo I I I I I I Chlorki I I I I I I Siarczany I I I I I I Substancje rozpuszczone I I I I I I Zawiesina ogólna I I I I I I Substancje biogenne non non III non non non Azot amonowy I I I I I I Azot azotynowy non non III non non non Azot azotanowy I I I I I I Azot ogólny I I I I I I Fosforany non non II II II II Fosfor ogólny non non II II II III Fenole lotne II II II II II II Odczyn I I I I I I Metale ogólne II I I I I I Wskaźniki fizyczno-chemiczne non non III non non non Wskaźniki hydrobiologiczne III II II II III III Stan sanitarny non non non III non non non non non non non non Ocena ogólna non – nie odpowiada normom Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 63 Wskaźnik \ km Tlen rozpuszczony mg 02/1 BZT5 mg 02/1 ChZTMn mg 02/1 Przewodność el. µS/1 Chlorki mg Cl/l Siarczany mg S04/1 Zawiesina ogólna mg/l Azot amonowy mg N-NH4/1 Azot azotynowy mg N-N02/1 Azot azotanowy mg N-NO3/l Azot ogólny mg N/l Fosforany mg P04/1 Fosfor ogólny mg P/l Odczyn pH Chlorofil „a" µg/l Miano coli - poniŜej ujścia ścieków z Kamiennej Góry ujście Zadrny do Bobru powyŜej ujścia Zadrny Jednostka PoniŜej zbiornika Bukówka Przekrój pomiarowokontrolny Punkt graniczny Tabela 4.2-4. Ocena jakości wód rzeki Bóbr i jej dopływu Zadrny na podstawie monitoringu krajowego i regionalnego (wg „Raportu...” WIOŚ za rok 2003). 269,6 10,3 7,2 3,3 5,0 3,5 4.6 263,1 10,6 8,3 2,9 3,6 1,8 2,5 248,0 11,2 8,8 3,7 5,3 2,5 3,8 0,5 11,0 9,3 6,3 8,6 3,5 5,4 242,3 11,1 9,3 4,7 6,9 3,0 5,1 307 429 18,5 36,7 31 48 7 10 0,24 0,49 0,069 0,181 4,62 9,08 5,30 9,74 3,81 8,27 1,32 2,74 7,1 6,9/7,3 1,0 1,1* 0,0600 0,0040 134 147 3,3 4,1 17 19 4 6 0,13 0,24 0,018 0,044 0,55 0,98 1,07 1,38 0,04 0,07 0,04 0,05 7,2 7,0/7,4 4,1 5,8* 2,7000 1,2000 179 205 7,4 8,6 25 29 7 10 0,20 0,28 0,037 0,100 1,51 1,71 2,08 2,51 0,25 0,41 0,12 0,18 7,3 7,1/7,5 1,9 3,4* 0,0200 0,0100 342 405 17,2 32,8 35 41 19 38 0,30 0,47 0,036 0,066 2,46 3,25 3,54 4,26 0,37 0,52 0,25 0,35 7,5 7,2/8,1 15,9 30,7* 0,0020 0,0004 321 427 15,9 28,7 43 53 14 16 0,28 0,55 0,039 0,073 1,94 2,13 2,68 3,27 0,43 0,64 0,23 0,31 7,6 7,3/7,9 6,6 10,4* 0,0100 0,0010 Wg danych Inspekcji Ochrony Środowiska za 2003 rok jakość wód Bobru i Zadrny nie uległa generalnej zmianie. Głównym problemem jest stan bakteriologiczny rzeki Bóbr, a przede wszystkim rzeki Zadrny. Pozostałe parametry mieszczą się w klasach I-III. Ponadto przeprowadzona przez WIOŚ analiza jakości wód Bobru w przekroju granicznym w latach 1993-2003, prowadzi do następujących wniosków: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 64 ♦ ♦ stwierdzono zmniejszenie zanieczyszczenia związkami organicznymi; zarejestrowano znaczne obniŜanie stęŜeń azotu azotynowego w latach 1993-1999 i znaczny wzrost od 2000 roku; ♦ zaobserwowano znaczne wahania stęŜeń substancji biogennych w poszczególnych latach w wodach wpływających na teren Polski z Czech. W 2003 r. zarejestrowano bardzo wysokie stęŜenia związków biogennych, i tak wartość percentyla 90%: fosforu ogólnego wynosiła 2,74 mg P/l, fosforanów – 8,27 mg PO4/l, azotu ogólnego – 9,74 mg N/l, azotu azotynowego – 0,181 mg N/l, a maksymalne stęŜenie azotanów wynosiło 82,3 mg NO3/l. Wysokie stęŜenia związków biogennych stanowiły zagroŜenie eutrofizacją wód zbiornika zaporowego Bukówka; ♦ stwierdzono zmniejszenie zanieczyszczenia bakteriami coli typu fekalnego w porównaniu do lat 1993-1994. W 2004 roku, w ramach monitoringu diagnostycznego, rzekę Bóbr kontrolowano od przekroju granicznego z Republiką Czeską do granic województwa dolnośląskiego, w 9 przekrojach kontrolno-pomiarowych, w tym w 2 na terenie Powiatu Kamiennogórskiego (punkt graniczny w km 269,6 oraz powyŜej ujęcia Dębrznik w km 245,3) Woda Bobru wpływająca na teren Polski z Czech charakteryzowała się złą jakością na poziomie V klasy. O klasyfikacji decydowała bardzo duŜa ilość bakterii coli typu fekalnego oraz bardzo wysokie stęŜenie amoniaku, azotu Kjeldahla, fosforanów i fosforu ogólnego. Tak wysokie stęŜenia związków biogennych stanowiły zagroŜenie eutrofizacją wód zbiornika zaporowego Bukówka. Od granicy do przekroju poniŜej Jeleniej Góry woda w rzece Bóbr wykazywała zły stan sanitarny z uwagi na bardzo duŜe ilości bakterii coli typy fekalnego na poziomie V klasy. Woda Bobru w przekroju granicznym w 2004 r., w podobnie jak w 2003 roku, wykazywała wysokie zanieczyszczenie związkami biogennymi oraz zwiększone w porównaniu do poprzedniego roku zanieczyszczenie substancjami organicznymi. W porównaniu z wodą wypływającą z terenu województwa dolnośląskiego w przekroju granicznym woda ma znacznie większe zanieczyszczenie wody. ObniŜa się ono wzdłuŜ biegu rzeki. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdza się poprawę stanu bakteriologicznego rzeki w porównaniu do lat ubiegłych. 4.2.1.2 Źródła zanieczyszczeń wód Głównymi przyczynami zanieczyszczenia wód powierzchniowych są: ♦ ścieki bytowe zawierające związki organiczne i biogenne wprowadzane do cieków bez oczyszczenia, ♦ zanieczyszczenia związane z produkcją rolną, ♦ zanieczyszczenia spływające ciekami powierzchniowymi z obszarów połoŜonych na terenie Republiki Czeskiej, ♦ odcieki z nielegalnych składowisk odpadów, ♦ spływy obszarowe , ♦ zanieczyszczenia liniowe. Podstawowym obciąŜeniem zlewni Bobru są niekontrolowane zrzuty nieoczyszczonych ścieków bytowych z obszarów wiejskich, praktycznie pozbawionych kanalizacji, leŜących w górnym biegu rzeki oraz ścieki szeroko rozumianego pochodzenia rolniczego. Ścieki bytowe wnoszą zanieczyszczenia organiczne i powodują skaŜenia bakteriologiczne. Do wód powierzchniowych odprowadzane są teŜ zanieczyszczenia ze źródeł obszarowych i liniowych, choć w bardzo niewielkim stopniu. Źródła zanieczyszczeń obszarowych to głównie tereny zurbanizowane (w tym przemysłowe), obszary rolne i leśne oraz zanieczyszczenia przedostające się do wód powierzchniowych z wodami gruntowymi. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 65 Zanieczyszczenia liniowe to głównie zanieczyszczenia komunikacyjne (drogowe i kolejowe). PowyŜsze źródła powodują zwiększenie stęŜeń związków biogennych (głównie azotanów), zanieczyszczeń podobnych do komunalnych oraz mogą zawierać węglowodory aromatyczne, związane z zanieczyszczeniami emitowanymi przez samochody. NajpowaŜniejsze zagroŜenia stanowią ogniska punktowe i małopowierzchniowe. Ich źródłem są m.in.: nielegalne składowiska odpadów, zakłady przemysłowe, oczyszczalnie ścieków, magazyny i stacje paliw oraz miejsca zrzutu ścieków komunalnych i przemysłowych. SkaŜenia powodowane przez punktowe i małopowierzchniowe ogniska zanieczyszczeń są róŜne w zaleŜności od źródła ich pochodzenia. W odciekach wód ze składowisk odpadów komunalnych występują związki azotu i fosforu, kwasy organiczne oraz podwyŜszone stęŜenia chloru, wapnia, magnezu, sodu, potasu, metali cięŜkich i siarczanów. Ponadto w składzie gazowym tych wód notuje się obecność dwutlenku węgla, metanu i siarkowodoru. Podobnie, jak w przypadku odpadów i odcieków ze składowisk komunalnych, podwyŜszoną zawartość związków azotowych, chlorków, wodorowęglanów oraz sodu i potasu powodują nieszczelne szamba i doły kloaczne na terenach nieskanalizowanych. Na obszarze powiatu nie występują powaŜniejsze liniowe ogniska zanieczyszczeń. Spośród nich znaczny udział w degradacji jakości wód mogą mieć szlaki transportowe z nasilonym ruchem pojazdów. W sąsiedztwie tego rodzaju dróg w wodach moŜna stwierdzić podwyŜszone zawartości chlorków, sodu, wapnia, krzemianów, fosforanów oraz metali cięŜkich. Działalność rolnicza prowadzona na obszarach wiejskich powiatu ma istotny wpływ na jakość wody w rzece Bóbr i jej dopływach. Do najistotniejszych problemów środowiskowych związanych z intensywną produkcją rolną zaliczana jest ochrona wód. Zanieczyszczenia z produkcji rolnej Głównym produktem ubocznym związanym z produkcją zwierzęcą prowadzoną na skalę przemysłową jest gnojowica. Na terenie powiatu kamiennogórskiego znajduje się kilka gospodarstw rolnych, które moŜna zaliczyć do tej kategorii (np. ferma drobiu w Czadrowie). Gnojowica składa się ona z mieszaniny kału, moczu i resztek pokarmowych. Z jednej strony gnojowica stanowi wartościowy nawóz organiczny, mający zastosowanie do nawoŜenia upraw polowych, przede wszystkim łąk i pastwisk; z drugiej strony, przy jej powstawaniu w nadmiarze w stosunku do moŜliwości wykorzystania do nawoŜenia, stanowi powaŜny problem utylizacyjny. W porównaniu z obornikiem, gnojowica odznacza się bardziej zróŜnicowanym składem, a przez to jest trudniejsza do zastosowania w praktyce rolniczej. Wyjątkowo wysoka zawartość związków azotowych powoduje bardzo duŜe zapotrzebowanie na tlen (BZT5) wynoszące dla gnojowicy bydlęcej 10 000 - 20 000 mg O2/l. Nadmierne nawoŜenie gnojowicą powoduje trwałe, niejednokrotnie nieodwracalne zmiany w środowisku glebowym, przejawiające się niszczeniem drzewostanu i naturalnych zbiorowisk szaty roślinnej, przy równoczesnym pojawianiu się flory synantropijnej, prowadzącej do zachwaszczenia gruntów rolnych i uŜytków zielonych. NawoŜenie gleby wysokimi dawkami gnojowicy moŜe prowadzić do trwałej anarobiozy, a w konsekwencji do zahamowania Ŝycia biologicznego i utraty zdolności jej samooczyszczania. W powietrzu glebowym następuje koncentracja dwutlenku węgla CO2, co prowadzi do procesów beztlenowych w glebie, przy których wydzielają się siarkowodór, metan, etylen i inne związki trujące dla roślin. NawoŜenie gnojowicą gleb zwięzłych prowadzi do zatykania porów i całkowitego zahamowania na pewien okres wymiany gazów w glebie. Niewłaściwie składowana i nieuzdatniona gnojowica jest przyczyną silnego zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Szczególną rolę w zanieczyszczeniu wód odgrywają związki azotu i fosforu, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 66 zwłaszcza niebezpieczne są azotany, odznaczające się silnym działaniem toksycznym. Zanieczyszczenie powietrza powodowane gnojowicą jest równieŜ uciąŜliwe dla środowiska. Wydzielanie się z gnojowicy metanu, tlenku węgla, amoniaku i siarkowodoru (mają one w większych stęŜeniach własności trujące) powoduje, Ŝe fermy hodowlane są uciąŜliwe dla otoczenia oraz środowiska naturalnego. Do odczuwalnego zanieczyszczenia powietrza w odległości 800 m od obory, przyczyniają się gospodarstwa o obsadzie powyŜej 180 SD (sztuk duŜych, o masie powyŜej 500 kg). Degradacji środowiska sprzyjają równieŜ mikroorganizmy występujące w gnojowicy, zwłaszcza ich odmiany chorobotwórcze w stosunku do ludzi i zwierząt. Dla gospodarczego wykorzystania gnojowicy stosowane są następujące systemy: a) rolnicze zagospodarowanie gnojowicy surowej, b) rolnicze zagospodarowanie gnojowicy wstępnie uzdatnionej, c) biologiczne unieszkodliwianie gnojowicy za pomocą osadu czynnego, d) beztlenowa fermentacja gnojowicy (produkcja biogazu), e) wytwarzanie kompostu, f) produkcja komponentów do pasz. W gospodarstwach o obsadzie do 500 SD szczególnie przydatne są pierwsze cztery systemy (a, b, c, d), a zwłaszcza beztlenowa fermentacja z wytwarzaniem biogazu. Podstawowymi błędami w postępowaniu z odchodami zwierzęcymi w związku z prowadzoną hodowlą są: ♦ brak szczelnych płyt gnojowych, ♦ zbyt małe zbiorniki do sezonowania gnojówki, ♦ nieszczelne zbiorniki na gnojówkę, ♦ brak odpowiedniego sprzętu do rozdeszczowania gnojowicy, ♦ nieznajomość zasad postępowania z odchodami zwierzęcymi, ♦ niska świadomość ekologiczna rolników. Następstwami takiego postępowania jest wypłukiwanie przez wody deszczowe zanieczyszczeń z pryzm obornika czy kiszonki. Odcieki te są niezwykle groźne dla jakości wód powierzchniowych, a nawet dla Ŝycia biologicznego w ciekach. Zanieczyszczenia w tych wodach pojawiają się w bardzo duŜych stęŜeniach. Następnie migrując w głąb profilu glebowego, stają się przyczyną skaŜenia pierwszego poziomu wodonośnego, z którego czerpie wodę większość studni gospodarskich. Zanieczyszczenia tego rodzaju mogą być nawet przyczyną zgonów niemowląt i osób starszych korzystających przez dłuŜszy okres z takiej wody. NawoŜenie gnojowicą moŜe odbywać się bez szkody dla środowiska naturalnego przy stosowaniu określonych zasad, a w szczególności: ♦ zakazie stosowania gnojowicy: - w obszarach stref ochronnych ujęć wody, - na terenie rezerwatów przyrody, - na terenie parków krajobrazowych i ich otulin, - w obszarach chronionego krajobrazu, - na terenach naraŜonych na niebezpieczeństwo powodzi, - w rejonach kąpielisk, - na obszarach o spadkach powyŜej 10% na gruntach ornych, 20% na uŜytkach zielonych, w przypadku gdy poziom wody gruntowej jest wyŜszy niŜ 1,2 m na gruntach ornych i 1,0 m na uŜytkach zielonych. ♦ nie rozdeszczowywania gnojowicy na zamarznięty grunt; ♦ stosowaniu sprzętu zaopatrzonego w rozdzielacze strugi; ♦ szerokiej znajomości problemu, wysokiej kultury rolnej oraz znajomości zasad ochrony środowiska. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 67 Zanieczyszczenia obszarowe Na stan wód powierzchniowych i podziemnych bardzo duŜy wpływ mają zanieczyszczenia związane przede wszystkim z produkcją rolną. Są to zanieczyszczenia pochodzące ze spływu substancji chemicznych w zlewniach do cieków powierzchniowych, jak i wód gruntowych. Nie chodzi tu o źródła zanieczyszczeń punktowych czy liniowych, których miejsce powstawania moŜna identyfikować, ale o zanieczyszczenia związane głównie z intensywną gospodarką rolną. Jakość spływu powierzchniowego jest uwarunkowana szeregiem czynników, wśród których wyróŜnia się dwie kategorie: ♦ czynniki naturalne takie jak: - ukształtowanie terenu, - warunki geologiczne, jakość i morfologię gleb, - warunki klimatyczne; ♦ czynniki antropogeniczne związane z działalnością człowieka, a mianowicie: - sposób zagospodarowania, - strukturę zasiewów, - stopień nawoŜenia mineralnego i organicznego, - stopień mechanizacji prac polowych, - stopień regulacji stosunków wodno-powietrznych w profilu glebowym. PowyŜsze czynniki są decydujące w wielkości ilości zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych. Chodzi tu głównie o migrację nieprzyswojonych przez rośliny nadmiarów: azotu i fosforu pochodzących z nawoŜenia. Zawartość tych dwóch składników najczęściej jest przyczyną niskiej klasyfikacji jakości wód powierzchniowych płynących przez teren powiatu. Daje to pewien pogląd na skalę problemu. Dotyczy to oczywiście nie tylko terenu powiatu kamiennogórskiego, ale jest powszechne na terenie całego kraju. Zawartość zanieczyszczeń w spływie obszarowym jest zmienna. Najmniejsza występuje na terenach leśnych, które nie są poddawane zabiegom agrotechnicznym. Na duŜej części powierzchni uŜytkowej powiatu występują uŜytki orne o stosunkowo nieznacznych spadkach, z małym udziałem zadrzewień śródpolnych i uŜytków zielonych. Taka sytuacja sprzyja wymywaniu substancji odŜywczych z profilu glebowego, stając się jednocześnie przyczyną nadmiernej eutrofizacji wód. Dość sprzyjająca jest struktura upraw. Na znacznej powierzchni uprawiane są zboŜa, a w mniejszym stopniu rośliny okopowe. ZboŜa, jak i rośliny okopowe, nie naleŜą do roślin, które charakteryzują się wysoką przyswajalnością dostarczanych składników odŜywczych. Przy znacznym areale powoduje to, Ŝe nie najlepiej wykorzystane substancje pokarmowe zostają wypłukane i przenikają do wód. NajniŜszy jest udział roślin motylkowych, które najlepiej przyswajają i zawartość wypłukanych składników jest tu najmniejsza. Sprzyjającymi warunkami jest lepsza jakość gleb, które dzięki wykształconej strukturze posiadają większą zdolność do sorbcji biogenów. Drugą istotną sprawą jest znaczne obniŜenie nawoŜenia mineralnego. Średnia wielkość dawek NPK z danych WODR nie przekracza 100 kg/ha/rok, co jest wartością kilkukrotnie niŜszą od dawek stosowanych w latach 70-80 ubiegłego stulecia. RównieŜ nawoŜenie obornikiem jest na poziomie gwarantującym ochronę jakości wód. Zanieczyszczenia liniowe ♦ ♦ ♦ ♦ Do liniowych źródeł zanieczyszczeń naleŜą obiekty takie jak: drogi, szlaki kolejowe, rurociągi przesyłowe substancji niebezpiecznych, kolektory ściekowe. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 68 Na terenie Powiatu kamiennogórskiego nie występują powaŜniejsze źródła zanieczyszczeń liniowych. Do zdecydowanie najgroźniejszych naleŜy zaliczyć fragmenty dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych przebiegających przez teren powiatu. Do zanieczyszczeń emitowanych przez transport drogowy bądź związanych z nim naleŜą: - zanieczyszczenia związane z eksploatacją pojazdów - paliwa, oleje, starta guma, środki konserwujące pojazdy, sadze i zanieczyszczenia pyłowe wydobywające się z samochodów, - środki do zwalczania zjawisk lodowych na drodze - ŜuŜle, sól drogowa. Zanieczyszczenia te spłukiwane opadami atmosferycznymi w pierwszej kolejności trafiają do rowów odwadniających drogi. Głównymi zanieczyszczeniami są chlorki, ołów, ChZT, BZT5, fosfor. Zanieczyszczenia te migrują do wód powierzchniowych lub przedostają się do wód podziemnych. Zjawisko to jest niebezpieczne, ze względu na przedostawanie się do wód związków rakotwórczych. Zanieczyszczenia w tego typu ściekach występują w stęŜeniach znacznie niŜszych niŜ określone dla ścieków przemysłowych, czy komunalnych, jednakŜe naleŜy liczyć się z koniecznością ograniczenia i tych niekorzystnych zjawisk. Najbardziej naraŜonymi miejscami na skaŜenie są miejsca kolizji drogi z ciekiem powierzchniowym. Miejsca te w wyniku przedostania się do wód powierzchniowych substancji niebezpiecznych, mogłyby stać się przyczyną znacznych skaŜeń. Podsumowanie W wyniku przeprowadzonej oceny w 2004r. nie stwierdzono na terenie województwa dolnośląskiego punktów, w których znajdowałyby się wody o bardzo dobrej jakości (klasa I). W kilku punktach usytuowanych na źródłowych odcinkach rzek górskich, o niewielkich oddziaływaniu antropogenicznym odnotowano wody dobrej jakości (klasa II). W blisko połowie badanych punktów stwierdzono wody zadawalającej jakości (klasa III), co w pełni charakteryzuje ogólny stan jakości rzek dolnośląskich. 4.2.2 Jakość wód podziemnych Zanieczyszczenia wód podziemnych następują pod wpływem oddziaływania szeregu czynników: emisji zanieczyszczeń najczęściej pochodzenia antropogenicznego o charakterze rozprzestrzeniania: powierzchniowym, liniowym i punktowym, warunków litologicznych i tektonicznych oraz zachodzących kontaktów hydrodynamicznych wód podziemnych i powierzchniowych. Od połowy lat 90-tych obserwuje się korzystne zmiany zachodzące w podejściu do gospodarowania środowiskiem przyrodniczym, co z jednej strony wynika z przeobraŜeń sfery przemysłowej wywołanych recesją gospodarczą, a z drugiej wzrostem ekologicznej świadomości tych, którzy ze środowiska naturalnego korzystają. Znajduje to swoje odbicie w rozbudowie sieci kanalizacyjnych i budowie nowych oczyszczalni ścieków, zmian profilu produkcji na mniej uciąŜliwe, rekultywacji składowisk odpadów. Istotnym działaniem w ochronie wód jest prowadzenie monitoringu jakości wód podziemnych. Sieć monitoringu wód podziemnych województwa dolnośląskiego obejmuje punkty pomiarowe, monitorujące wszystkie główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP), uŜytkowe poziomy wodonośne, obszary zwiększonego drenaŜu i obszary szczególnie zagroŜone przez przemysł. Na terenie powiatu kamiennogórskiego znajdują się dwa stanowiska badawcze objęte siecią krajowego monitoringu zwykłych wód podziemnych Państwowego Instytutu Geologicznego oraz 5 stanowisk badawczych regionalnej sieci monitoringu wód podziemnych województwa dolnośląskiego. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 69 Tabela 4.2-5 Stanowiska badawcze PIG na terenie powiatu kamiennogórskiego z klasyfikacją jakości zwykłych wód podziemnych w 2003r. Numer Miejscowość Stratygrafia Typ wody Klasa Wskaźniki Stwierdzone przekroczenia otworu w klasie II dopuszczalnych wartości w stosunku do wymagań fizyko-chem. dla wód pitnych 1 2 3 4 5 6 7 317 Marciszów czwartorzęd HCO3-SO4Ib Brak przekroczeń Dolny Ca-Mg 551 Kamienna czwartorzęd HCO3-CaII PE*,Ba, Mn Góra Mg Mn *przewodnictwo elektryczne Tabela 4.2-6 Stanowiska badawcze WIOŚ na terenie powiatu kamiennogórskiego z klasyfikacją jakości zwykłych wód podziemnych w 2003r. Numer Miejscowość Stratygrafia Typ wody Klasa Wskaźniki w Wskaźniki w otworu klasie II klasie III 1 2 3 4 5 6 7 53 Gorzeszów kreda HCO3-Ca-Mg Ib Ba 54 Janiszów czwartorzęd HCO3-SO4-Ca-MgIb Na 56 Krzeszówek kreda HCO3-SO4-Ca-Na Ib 58 Marciszów czwartorzęd HCO3-SO4-Ca-MgIb pH Górny Na *przewodnictwo elektryczne Na podstawie badań przeprowadzonych w 2003 roku moŜna stwierdzić, Ŝe jakość wód podziemnych poziomów uŜytkowych jest dobra w większej części powiatu. Wymagają jedynie prostego uzdatniania. W 2003 roku tylko w jednym punkcie badawczym zlokalizowanym na terenie powiatu, a mianowicie Kamienna Góra, jakość wody oceniono jako II klasę, czyli wody średniej jakości. Zaliczenie do tej klasy spowodowane jest przekroczeniem stęŜenia jonów manganu, przewodnictwa elektrycznego i baru. Krajowy monitoring wód podziemnych realizowany przez PIG na terenie województwa dolnośląskiego w 2004 r. wykazuje przewagę wód zanieczyszczonych (58%) klasa IV i V nad wodami czystymi (42%) - klasa wody I, II i III. Na podstawie uzyskanych danych stwierdzono, Ŝe tylko 3% badanych wód podziemnych na terenie województwa dolnośląskiego stanowiły wody I klasy czystości. Natomiast monitoring wód podziemnych województwa dolnośląskiego realizowany przez WIOŚ we Wrocławiu w I półroczu 2004r. wykazuje zdecydowaną przewagę wód czystych (85%) nad wodami zanieczyszczonymi (15%). Podobnie w II półroczu 2004r. przeprowadzone badania wykazały przewagę wód czystych (76%) nad wodami zanieczyszczonymi (24%). Stan jakości wód podziemnych poziomów uŜytkowych z terenu powiatu kamiennogórskiego w 2004 roku przedstawiają poniŜsze tabele. Tabela 4.2-7Stanowiska badawcze PIG na terenie powiatu kamiennogórskiego z klasyfikacją jakości zwykłych wód podziemnych w 2004r. Numer Miejsco- Typ wody Stwierdzone Klasa Klasa Klasa IV Klasa azotany otworu wość przekroczenia wody III V dopuszczalnych wartości w stosunku do wymagań fizykochem. dla wód pitnych 1 2 3 4 5 6 7 8 9 317 Marciszów HCO3Brak przekroczeń I n.w. n.w. n.w. 9,83 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 70 Dolny 551 Kamienna Góra SO4-CaMg HCO3-CaMg Mn, Ni III Ni n.w. n.w. 5,4 Tabela 4.2-8 Stanowiska badawcze WIOŚ na terenie powiatu kamiennogórskiego z klasyfikacją jakości zwykłych wód podziemnych w I półroczu 2004r. Numer Miejscowość Stratygrafia Typ wody Klasa Klasa Klasa Klasa V azotany otworu wody III IV 1 2 3 4 5 6 7 8 9 53 Gorzeszów kreda HCO3-Ca-Mg II n.w. n.w. n.w. 17,94 54 Janiszów czwartorzęd HCO3-SO4I n.w. n.w. n.w. 7,09 Ca-Mg-Na 56 Krzeszówek kreda HCO3-SO4III As n.w. n.w. 10,72 Ca-Na 58 Marciszów czwartorzęd HCO3-SO4III n.w. TOC n.w. 9,12 Górny Ca-Mg-Na Tabela 4.2-9 Stanowiska badawcze WIOŚ na terenie powiatu kamiennogórskiego z klasyfikacją jakości zwykłych wód podziemnych w II półroczu 2004r. Numer Miejscowość Stratygrafia Typ wody Klasa Klasa Klasa Klasa V azotany otworu wody III IV 1 2 3 4 5 6 7 8 9 53 Gorzeszów kreda HCO3-Ca-Mg II n.w. n.w. n.w. 17,36 54 Janiszów czwartorzęd HCO3-SO4II n.w. n.w. n.w. 7,44 Ca-Mg-Na 56 Krzeszówek kreda HCO3-SO4II n.w. n.w. n.w. 12,62 Ca-Na 58 Marciszów czwartorzęd HCO3-SO4III n.w. pH n.w. 6,91 Górny Ca-Mg-Na Badania jakości wód podziemnych wykonane na terenie powiatu kamiennogórskiego w 2004 roku wykazały przewagę wód o dobrej i zadawalającej jakości. Występowały równieŜ wody o bardzo dobrej jakości. 4.2.2.1 Źródła skaŜenia wód podziemnych i ich stan aktualny Głównym zagroŜeniem dla jakości wód podziemnych na terenie powiatu są ogniska punktowe, a więc miasta Lubawka i Kamienna Góra, zakłady przemysłowe, składowiska odpadów, hałdy poeksploatacyjne, jak równieŜ zanieczyszczenia obszarowe związane z odprowadzeniem nieoczyszczonych ścieków oraz rolnictwo, które moŜe potencjalnie powodować degradację wód podziemnych pod względem jakościowym i zuboŜenie pod względem ilościowym. W przypadku powiatu kamiennogórskiego nie stwierdzono pogarszania się jakości wód podziemnych wynikającej z szeroko rozumianej działalności człowieka. NaleŜy tutaj nadmienić, Ŝe wiele składników, które powodują pogarszanie jakości wód podziemnych, ma charakter naturalny. JednakŜe wpływają na zaliczanie tych wód do niŜszych klas. Dotyczy to przede wszystkim zawartości Ŝelaza i manganu czy ogólnej mineralizacji. Właśnie jony Ŝelaza i manganu najczęściej przekraczają dopuszczalne normy dla wód pitnych w przypadku wód ujmowanych na terenie powiatu z utworów czwartorzędu (informacje zakładów wodociągowych). Budowa geologiczna utworów jest sprzyjająca, tzn. utrudnia w znacznym stopniu migracje zanieczyszczeń z powierzchni do warstw wodonośnych. Najpłytszy czwartorzędowy poziom wodonośny moŜe być skaŜony zwłaszcza w rejonach zurbanizowanych. W rejonie Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 71 Niecki Krzeszowskiej uwidaczniają się bezpośrednie związki wód powierzchniowych i podziemnych – w obszarze duŜego ujęcia wód podziemnych „Gorzeszów” znaczna część wód powierzchniowych rzek i potoków infiltruje do wód podziemnych. Podobne zjawiska występują w rejonie ujęć „Janiszów” i „Marciszów”. W wprowadzonej przez PIOŚ klasyfikacji wód podziemnych dla potrzeb monitoringu wyróŜniono 59 wskaźników, w tym 14 podstawowych, które miały na celu ułatwienie klasyfikacji tych wód. Do wskaźników podstawowych zaliczono: barwę, elektryczną przewodność właściwą, odczyn, suchą pozostałość, twardość ogólną, azot amonowy, azotany, azotyny, chlorki, fluorki, magnez, mangan, potas, sód i wapń. Przyporządkowanie wód do odpowiedniej klasy następuje wg niŜej wymienionych zasad: - dopuszcza się przekroczenie wartości granicznych trzech wskaźników. Przekroczenie musi się mieścić w granicach przyjętych dla bezpośrednio najniŜszej klasy jakości, - nie dopuszcza się przekroczenia wartości granicznych następujących wskaźników o charakterze toksycznym: antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, cyjanków, fenoli, fluoru, chromu, glinu, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, pestycydów, rtęci, selenu, siarkowodoru i srebra. Jakość wód podziemnych zanieczyszczeniami na obszarach bezpośrednio zagroŜonych Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu prowadzi badania jakości wód podziemnych na obszarach naraŜonych na bezpośrednie oddziaływanie zanieczyszczeń przemysłowych i komunalnych oraz wokół obiektów stanowiących potencjalne źródło awarii. Na terenie powiatu kamiennogórskiego takimi właśnie obiektami stanowiącymi bezpośrednie zagroŜenie zanieczyszczeniami dla wód podziemnych, są składowiska odpadów komunalnych w Ciechanowicach i w Lubawce. W 2003 roku wody podziemne pobrane z 5 piezometrów, rozmieszczonych wokół składowiska w Ciechanowicach charakteryzowały się duŜym zróŜnicowaniem jakości wód, od wysokiej (klasa Ib) do wód pozaklasowych. Występowanie wód wysokiej jakości stwierdzono w okresie wiosennym w piezometrach P3 i P5. W okresie jesiennym nastąpiło pogorszenie jakości wód w tych piezometrach do wód średniej jakości (II klasa). Zadecydowały o tym wartości elektrycznej przewodności właściwej i stęŜenia manganu, a takŜe fosforany, utlenialność (P3) oraz potas (P5). W okresie jesiennym nastąpiło takŜe pogorszenie jakości wód piezometru P2 z wód średniej jakości (II klasa) do wód pozaklasowych. Zadecydowały o tym wartości elektrycznej przewodności wł. i utlenialności, stęŜenia azotu amonowego, manganu, potasu i fosforanów. Pogorszeniu uległa takŜe jakość wód piezometru P4 z wód średniej jakości (II klasa) do wód pozaklasowych. Zadecydowały o tym stęŜenia azotu amonowego, manganu, odorowęglanów i wartości elektrycznej przewodności właściwej. Wody piezometru P1 zaliczono do wód pozaklasowych ze względu na barwę, wartości elektrycznej przewodności właściwej i utlenialności oraz stęŜenia azotu amonowego, magnezu i potasu. Podobnie wody podziemne pobrane w ubiegłym roku z piezometrów rozmieszczonych wokół składowiska odpadów w Lubawce, charakteryzowały się zróŜnicowaną jakością, od wód średniej jakości (II klasa) do wód pozaklasowych. Występowanie wód średniej jakości stwierdzono w okresie wiosennym w piezometrach P2, P4 i P5. W okresie jesiennym nastąpiło pogorszenie jakości wód w piezometrach P4 i P5 do wód niskiej jakości (III klasa). Zadecydowały o tym wartości elektrycznej przewodności właściwej (P4, P5), utlenialności oraz stęŜenia siarczanów, azotu amonowego, manganu (P4), a takŜe stęŜenia potasu i twardość ogólna (P5). Wody pozaklasowe występowały w piezometrach P1 i P6. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 72 Zadecydowały o tym stęŜenia manganu, Ŝelaza oraz wartości utlenialności i azotu amonowego (P1), a takŜe wartości elektrycznej przewodności właściwej (P6). 4.3 Odpady Zagadnienia dotyczące gospodarowania odpadami zostały szczegółowo omówione w planie gospodarki odpadami dla powiatu kamiennogórskiego, który stanowi wyodrębnioną część Programu Ochrony Środowiska. Dlatego teŜ w niniejszym rozdziale przedstawiono tylko główne cele i zadania w zakresie postępowania z odpadami. Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym odpady podzielone zostały na: ♦ odpady niebezpieczne, ♦ odpady inne niŜ niebezpieczne oraz ♦ odpady komunalne. W zaleŜności od zakwalifikowania odpadów do jednej z ww. kategorii wynikają obowiązki ich posiadacza, przez którego rozumie się kaŜdego, kto faktycznie włada odpadami (wytwórcę odpadów, inną osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną). Istnieje zasada, Ŝe władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości. Od 1 października 2001 roku zmianie uległa definicja odpadów komunalnych, poprzez które rozumie się odpady powstające w gospodarstwach domowych, a takŜe odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Tak, więc odpady powstające np. w pomieszczeniach biurowych, czy socjalnych firm charakterem i składem przypominające odpady powstające w gospodarstwach domowych kwalifikuje się jako odpady komunalne. Odpady komunalne są bardzo specyficznym rodzajem odpadów, gdyŜ w ich strumieniu wyróŜnia się strumień odpadów niebezpiecznych oraz innych niŜ niebezpieczne. W Planie gospodarki odpadami dosyć szczegółowo omówiono równieŜ odpady przemysłowe, stanowiące drugą bardzo istotną grupę w całej gospodarce odpadami. Powstają one w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej, a ich charakter zaleŜy od rodzaju prowadzonej działalności, stopnia uprzemysłowienia oraz stosowanych technologii. Ich rodzaje zamieszczono w katalogu odpadów w grupach od 01 do 19. Tak więc odpadami przemysłowymi mogą być zarówno odpady niebezpieczne jak i inne niŜ niebezpieczne. 4.3.1 Aktualny stan gospodarki odpadami Na terenie powiatu kamiennogórskiego brak jest zintegrowano systemu gospodarowania odpadami. Istnieje system zbierania niesegregowanych odpadów komunalnych. Polega on na odbiorze odpadów przez specjalistyczne firmy i ich transporcie na składowiska odpadów. Gmina Kamienna Góra i Lubawka podjęły próby wprowadzenia selektywnej zbiórki makulatury, szkła, tworzyw sztucznych oraz baterii. W powiecie istnieją dwa składowiska odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne tj. w Lubawce i Ciechanowicach. Składowisko odpadów w Ciechanowicach Składowisko odpadów w Ciechanowicach do końca I kwartału 2004r. słuŜyło gminom Marciszów i Janowice Wielkie do deponowania odpadów. Od II kwartału 2004r. na składowisko przywoŜone są tylko odpady z gminy Marciszów. Ograniczenie w ilości przyjmowanych odpadów podyktowane zostało wypełnieniem czaszy składowiska. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 73 Właścicielem składowiska jest gmina Marciszów. Zostało ono zlokalizowane na działkach nr 390, 391 i 396 obręb Ciechanowice, w starym wyrobisku po eksploatacji Ŝwiru. Zgodnie z projektem budowlanym składowisko miało składać się z trzech kwater do deponowania odpadów i jednej do ich kompostowania. W 1994r. rozpoczęto eksploatację pierwszej kwatery o powierzchni składowania 6460m2 i pojemności 35 600m3, a pozwolenie na uŜytkowanie uzyskano w 1998r. Kwatery druga i trzecia nie zostały wybudowane. Tak, więc na dzień dzisiejszy Składowisko odpadów w Ciechanowicach składa się z jednej kwatery do kompostowania odpadów i jednej do ich deponowania. W celu dalszej eksploatacji składowiska przystąpiono do podwyŜszenia wałów (w czterech etapach) i jego modernizacji. Docelowo pojemność Składowiska zwiększy się o 37 620m3. Na podstawie danych uzyskanych od właściciela składowiska przewidywany okres jego eksploatacji wyniesie 10-15 lat (2014-2019). Jest on uzaleŜniony od spełnienia wymogów ochrony środowiska (posiadania na wyposaŜeniu wagi samochodowej, spychacza gąsienicowego, uzupełnienia nasadzeń pasa zieleni), ilości przyjmowanych odpadów oraz właściwej eksploatacji. Składowisko odpadów w Lubawce Składowisko odpadów zlokalizowane zostało w wyrobisku po eksploatacji gliny, na działkach nr 125, 122, 121, obręb Lubawka i 152 obręb Bukówka. Jego właścicielem jest gmina Lubawka. Eksploatację rozpoczęto w latach 50-tych. Powierzchnia składowiska wynosi 8,42 ha. Składowisko nie spełnia wymogów ochrony środowiska i nie ma moŜliwości jego dostosowania ze względu na brak uszczelnienia. Tabela 4.3-1. Tabela Ilości odpadów deponowanych na Składowiskach odpadów w Lubawce i Ciechanowicach w latach 1999 – 2003. Ilość w Mg Obiekt/lata 1999 2000 2001 2002 2003 Składowisko odpadów w Lubawce Razem Składowisko odpadów w Gmina Marciszów Ciechanowicach Gmina Janowice Wielkie 11221,82 11066,37 9947,734 8653,41 21408,6 1950,3 2052,0 2136 2392,8 2179,2 1240,5 1102,2 1294,5 1558,8 1477,2 709,8 949,8 841,5 834,0 702,0 4.3.2 Źródła powstawania odpadów NajwaŜniejszymi źródłami powstawania odpadów na terenie powiatu kamiennogórskiego są: ♦ gospodarstwa domowe, ♦ obiekty infrastruktury, takie jak: szkolnictwo, obiekty turystyczne, targowiska, ♦ podmioty gospodarcze /np. handel, usługi, rzemiosło, przemysł/. Gospodarstwa domowe oraz obiekty infrastruktury są głównymi wytwórcami odpadów komunalnych. Natomiast podmioty gospodarcze w świetle obowiązujących przepisów są wytwórcami odpadów przemysłowych oraz w mniejszym stopniu odpadów komunalnych. Odpady powstające w sektorze komunalnym Analiza składu oraz bilans ilościowy odpadów komunalnych Skład ilościowy i jakościowy odpadów komunalnych jest bardzo zróŜnicowany i uzaleŜniony od wielu czynników takich jak: zabudowa mieszkaniowa, pora roku, sposób Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 74 ogrzewania budynków, zamoŜność mieszkańców, poziom edukacji mieszkańców czy infrastruktura techniczna. Na podstawie prowadzonych badań stwierdzono, Ŝe ilości odpadów rosną a ich skład zmienia się w miarę rozwoju gospodarczego i wzrostu Ŝycia mieszkańców. W strumieniu odpadów komunalnych wyróŜnia się m.in. następujące odpady: ♦ Odpady organiczne (domowe odpady organiczne pochodzenia roślinnego i pochodzenia zwierzęcego ulegające biodegradacji oraz odpady pochodzące z pielęgnacji ogródków przydomowych, kwiatów domowych, balkonowych - ulegające biodegradacji), ♦ Odpady zielone (odpady z ogrodów i parków, targowisk, z pielęgnacji zieleńców miejskich, z pielęgnacji cmentarzy - ulegające biodegradacji), ♦ Papier i karton (opakowania z papieru i tektury, opakowania wielomateriałowe na bazie papieru, papier i tektura - nieopakowaniowe), ♦ Tworzywa sztuczne (opakowania z tworzyw sztucznych, tworzywa sztuczne nieopakowaniowe), ♦ Tekstylia, ♦ Szkło (opakowania ze szkła, szkło - nieopakowaniowe), ♦ Metale (opakowania z blachy stalowej, opakowania z aluminium, pozostałe odpady metalowe), ♦ Odpady mineralne - odpady z czyszczenia ulic i placów: gleba, ziemia, kamienie itp., ♦ Drobna frakcja popiołowa - odpady ze spalania paliw stałych w piecach domowych (głównie węgla), z uwagi na udział w składzie odpadów komunalnych popiołu wyodrębniono tę frakcję jako nieprzydatną do odzysku i unieszkodliwiania innymi metodami poza składowaniem, ♦ Odpady wielkogabarytowe, ♦ Odpady budowlane - odpady z budowy, remontów i demontaŜu obiektów budowlanych w części wchodzącej w strumień odpadów komunalnych, ♦ Odpady niebezpieczne wytwarzane w grupie domowych odpadów komunalnych. Tabela 4.3-2. Wskaźniki wytwarzania odpadów komunalnych dla obszarów wiejskich i miejskich w rozbiciu na frakcje. Frakcja Wskaźnik wytwarzania w kg/M rok Domowe odpady organiczne Odpady zielone Papier i karton nieopakowaniowy Opakowania papierowe Opakowania kompozytowe Tworzywa sztuczne nieopakowaniowe Opakowania z tworzyw sztucznych Odpady tekstylne Szkło nieopakowaniowe Opakowania szklane Metale Opakowania stalowe Opakowania aluminiowe Odpady mineralne Drobna frakcja popiołowa Odpady wielkogabarytowe Odpady budowlane Odpady niebezpieczne Razem: Miasto 9,2 10,0 28,62 41,52 4,66 48,27 15,53 12,1 2,0 28,12 12,79 4,57 1,33 14,30 46,70 20,0 40,0 3,0 424,0 Wieś 22,11 4,16 10,46 15,43 1,73 21,03 6,77 4,65 1,0 18,89 4,55 1,63 0,47 13,25 40,28 15,0 40,0 2,0 223,0 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 75 W tabeli zamieszczono skład morfologiczny odpadów komunalnych. Tabela 4.3-3. Skład morfologiczny odpadów komunalnych. Miasta Grupa odpadów [%] Odpady organiczne 23,71 Papier 17,84 Tworzywa sztuczne 15,02 Tekstylia 2,82 Odpady szklane 7,04 Odpady metalowe 4,46 Odpady mineralne 23,71 Odpady wielkogabarytowe 4,69 Niebezpieczne 0,70 Wsie [%] 11,61 12,50 12,50 2,23 8,93 3,13 41,52 6,70 0,89 Średnia w województwie [%] 21,45 16,84 14,55 2,71 7,39 4,21 27,04 5,07 0,74 Jak wynika z powyŜszej tabeli, przeciętny skład morfologiczny strumienia odpadów komunalnych, kierowanych na składowiska odpadów do unieszkodliwiania przez składowanie wykazuje, Ŝe występują w tym strumieniu odpady, które moŜna, przy odpowiedniej gospodarce, wyodrębnić. Na dzień dzisiejszy w większości składowisk w Polsce, takie czynności odzyskiwania i rozdzielania odpadów w strumieniu odpadów komunalnych nie są prowadzone. Jedynymi odpadami, które się oddziela ze strumienia odpadów komunalnych są: ♦ Szkło, ♦ Makulatura, ♦ Tworzywa sztuczne ♦ Metale. Odpady powstające w sektorze gospodarczym Odpady powstające w sektorze gospodarczym stanowią największy strumień odpadów wytwarzanych w Polsce. Oprócz omówionych powyŜej odpadów komunalnych w sektorze gospodarczym powstają w większości odpady przemysłowe. Na podstawie danych zawartych w „Raporcie o stanie środowiska w Województwie Dolnośląskim w 2003 roku” ilość odpadów przemysłowych wytworzonych na terenie powiatu kamiennogórskiego w 2002 roku wyniosła 14 733,54 Mg. Z tego odpady magazynowane wynoszą 324,745Mg, odzyskiwane 6868,322Mg, unieszkodliwiane poza składowaniem 993,54Mg, składowane 6564,706Mg. PoniŜej przedstawiono procentowo sposoby gospodarowania odpadami przemysłowymi, wytworzonymi na terenie powiatu kamiennogórskiego. Wykres 4.3-1. Gospodarowanie opadami przemysłowymi. 2% 45% magazynowane odzyskane unieszkodliwiane w inny sposób składowane 46% 7% Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 76 W roku 2002 na terenie powiatu kamiennogórskiego wytworzono 49,560 Mg odpadów niebezpiecznych, co stanowi 0,34% ogólnej masy wszystkich odpadów przemysłowych powstałych w powiecie kamiennogórskim. Sposoby gospodarowania odpadami niebezpiecznymi przedstawiono na wykresie. 4.4 Powietrze atmosferyczne Rozwój przemysłu jest koniecznością warunkującą postęp gospodarczy i społeczny. Z drugiej jednak strony powoduje on wciąŜ wzrastające zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego. Szczególnie niepokojące jest zwiększanie się ilości zanieczyszczeń emitowanych do powietrza atmosferycznego, takich jak: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla, węglowodory, związki ołowiu i pył zawieszony. Zanieczyszczenia te, powstające w procesach produkcyjnych jako produkty uboczne lub odpadowe, stanowią istotne zagroŜenie dla zdrowia ludzi i innych organizmów Ŝywych, powodują degradację gleb i niszczenie konstrukcji technicznych. Ze względu na moŜliwość rozprzestrzeniania się wyŜej wymienionych zanieczyszczeń skutki ich oddziaływania obserwujemy niejednokrotnie na obszarach bardzo odległych od miejsc ich powstawania. Istnieją dwa rodzaje metod zapobiegania zanieczyszczeniom atmosfery. Są to metody bierne i czynne. Metody bierne polegają na tworzeniu stref ochronnych oraz budowie emitorów odpowiedniej wielkości. Metody czynne prowadzą do ograniczenia lub likwidacji zanieczyszczeń. Najwięcej trudności nastręcza neutralizacja szkodliwych gazów emitowanych do powietrza atmosferycznego. Wynika to nie tylko z róŜnych własności fizykochemicznych i zmiennego składu poszczególnych składników gazowych, ale takŜe z róŜnych proporcji ich zawartości, niejednokrotnie agresywnego i wybuchowego charakteru, jak i z róŜnych objętości natęŜeń przepływu gazów odprowadzanych do atmosfery. Jednym ze sposobów poprawy czystości powietrza atmosferycznego jest opracowywanie i realizacja systemów ochrony atmosfery. System ochrony atmosfery to zespół instrumentów (środków) prawnych, ekonomicznych, organizacyjnych, technicznych i politycznych, słuŜących poprawie lub niedopuszczeniu do pogorszenia stanu czystości powietrza atmosferycznego na obszarze swego funkcjonowania. Obszarem funkcjonowania systemu moŜe być miejscowość lub inna jednostka administracyjna (gmina, województwo), ale moŜe to być równieŜ aglomeracja miejska lub miejsko-przemysłowa, a takŜe region gospodarczy lub geograficzny. Głównymi kierunkami działań takiego systemu jest: zmniejszenie emisji lub niedopuszczenie do jej wzrostu ze źródeł znajdujących się na obszarze systemu, które moŜe się odbyć poprzez likwidację części źródeł, bądź niedopuszczenie do powstania nowych, a takŜe przez zmniejszenie emisji w poszczególnych źródłach: wydzielenie stref o dopuszczalnym mniejszym lub większym zanieczyszczeniu powietrza, dyslokacja części źródeł np. obwodnica, poprawa warunków rozprzestrzeniania zanieczyszczeń poprzez usunięcie lub niedopuszczenie do powstania przeszkód, które utrudniają ich rozprzestrzenianie, zastąpienie licznych małych i niskich źródeł mniejszą ilością źródeł wysokich, ograniczenie wpływu źródeł znajdujących się poza obszarem funkcjonowania systemu, albo poprzez zmniejszenie emisji z tych źródeł, albo poprzez poprawę warunków rozprzestrzeniania zanieczyszczeń z tych źródeł. 4.4.1 Źródła zanieczyszczeń ♦ Na stan zanieczyszczenia powiatu mają wpływ: Emitory punktowe: - kotłownie zakładowe, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 77 - kotłownie komunalne. Emitory powierzchniowe: - indywidualne piece grzewcze i kuchenne (osiedla domków jednorodzinnych) ♦ Emitory liniowe: - komunikacja miejska ♦ Emisja napływowa - źródła zagraniczne (głównie znajdujące się na terenie Czech i Niemiec). ♦ Charakterystyka emitorów punktowych Przemysł Na terenie powiatu znajdują się przedsiębiorstwa branŜy metalowej, elektronicznej, wyposaŜenia mieszkań, przemysłu maszynowego, przemysłu spoŜywczego, elektrotechnicznego, drzewnego i wydobywczego. PoniŜej przedstawiamy charakterystykę emitorów zakładów i przedsiębiorstw, które zgodnie ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62 z dnia 20 czerwca 2001 r. ze zm.) posiadają pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza lub zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 listopada 2001r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. Nr 140, poz.1585), zgłosiły do eksploatacji swoje źródła energetyczne lub technologiczne. Nie posiadamy danych przedsiębiorstw małych, które nie wymagają decyzji i których eksploatacja nie wymaga zgłoszenia. Na terenie miasta Kamienna Góra funkcjonują następujące zakłady przemysłowe: ♦ „Druk- Len” S.A. ♦ „Len” S.A. ♦ Dolnośląska Fabryka Maszyn Włókienniczych „Dofama” S.A. ♦ Zakłady Przemysłu OdzieŜowego „Kamodex” S.A. ♦ „Energetyka Cieplna” Sp. z o.o. ♦ „Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej” ♦ „Karko” Sp z o.o. ♦ Spółdzielnia Mleczarska „Kamos” ♦ „Praxis” Sp. z o.o. Tabela 4.4-1. Charakterystyka emitorów zanieczyszczeń do powietrza na terenie miasta Kamienna Góra. Roczna emisja zanieczyszczeń Lp Nazwa podmiotu Lokalizacja Charakterystyka SO2 NO2 CO Pył ogółem Inne źródła źródeł substancje Mg/r 1 2 1. Druk- „Len” S.A. 2. „Len” S.A. 3 4 kotłownia (paliwo ul. M. Fornalskiej 30, podstawowe – gaz 58-400 paliwo rezerwowe Kamienna Góra – olej) ul. Nadrzeczna 1a, 58-400 Kamienna Góra instalacja technologiczna: 5 6 7 8 9 - - - - - - 0,072 0,102 Pył zawieszo ny – 0,0142 Mangan – 0,0002 - instalacja spawalnicza, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 78 - instalacja ładowania wózków akumulatorowych - obróbka tkanin lnianych i bawełnianych 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. ul. Okrzei 17, Dolnośląska 58-400 Fabryka Maszyn Włókienniczych Kamienna Góra „Dofama” S.A. ul. Zakłady Waryńskiego Przemysłu 13, OdzieŜowego 58-400 „Kamodex” S.A., Kamienna Góra ul. Szpitalna Energetyka 4A, Cieplna w 58-400 Kamiennej Kamienna Góra Górze Sp. z o.o. kotłownia gazowa, piaskownia – kotłownia olejowa kotłownia węglowa - Praxis Sp z o.o. ul Towarowa 41, 58-400 Kamienna Góra ul. Nadrzeczna 3 58-400 Kamienna Góra - 0,3754 0,0063 0,4437 - - Kwas siarkowy – 0,080 Amoniak 2,8564 Formaldehyd -0,231 Kwas octowy1,0715 Chlor-0,2225 Kwas siarkowy0,2558 Siarkowodór0,0581 Aceton0,7266 Octan butylu 0,732 - - - - - - - - - - 60 87,5 219,65 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 181,8 ul. Szpitalna kotłownia Energetyka 4A, olejowa przy ul. Cieplna w 58-400 Jeleniogórskiej Kamiennej Kamienna Góra Górze Sp. z o.o. kotłownia Przedsiębiorstwo ul. Towarowa olejowa, lakiernia 43, Komunikacji samochodowa 58-400 Samochodowej Kamienna Góra Ściegiennego 3, malarnia 58-400 piaskowa KARKO Kamienna Góra Sp z o.o. Spółdzielnia Mleczarska „Kamos” - Instalacja Instalacja do obróbki tytoniu Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 79 Na terenie gminy Kamienna Góra największymi zakładami przemysłowymi są: ♦ ♦ ♦ ♦ Takata Petri Parts Polska Sp. z o.o. w Krzeszowie INCO VERITAS S.A., Grupa Wyrobów Budowlanych, Oddział w Ogorzelcu Przedsiębiorstwo WielobranŜowe Kopalnia „Ogorzelec” w Ogorzelcu Jeleniogórskie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A., Zakład Wydobycia i Przemiału Dolomitu w Pisarzowicach ♦ Kwarc Sp. z o.o., Kopalnia Piasku Kwarcowego w Krzeszówku ♦ Z&Z STEIN w Pisarzowicach Tabela 4.4-2. Charakterystyka emitorów zanieczyszczeń do powietrza na terenie gminy Kamienna Góra. Roczna emisja zanieczyszczeń SO2 NO2 CO Pył Inne Lp Wyszczególnienie Lokalizacja Charakteryogółem substan. źródła styka źródeł cje Mg/r 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1. 58-405 Kotłownia Takata Petri Parts Krzeszów olejowa Polska 266 Sp z o.o. 2. Ogorzelec 52 kotłownia Grupa Wyrobów 58-425 olejowa – Budowlanych Leszczyniec instalacja do Oddział produkcji w Ogorzelcu styropianu INCO VERITAS S.A. 3. Ogorzelec Wydobycie Przedsiębiorstwo 116 i przerób skał WielobranŜowe Kopalnia 58-425 amfibolitowych „Ogorzelec” Leszczyniec Sp. z o.o. 4. ul. Bronka Kotłownia, JKSM Zakład Suszarka, Czecha 2, Wydobycia 58-580 kruszarka i Przemiału Dolomitu Szklarska w Pisarzowicach Poręba Krzeszówek 5. instalacja Pył Kwarc Sp. z o.o., 58-405 suszenia piasku 8,20 7,19 18,35 zawieszo Kopalnia Piasku Krzeszów ny PM10 Kwarcowego – 23,44 ♦ ♦ Na terenie gminy Lubawka największymi zakładami przemysłowymi są: „Gambit Lubawka” Sp. z o.o. w Lubawce „Marengo” Sp. z o.o. w Jarkowicach Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 80 Tabela 4.4-3. Charakterystyka emitorów zanieczyszczeń do powietrza na terenie gminy Lubawka. Roczna emisja zanieczyszczeń SO2 NO2 CO Pył Inne substancje Lp. Wyszczególnienie Lokalizacja Charakterystyka ogółem źródła źródeł Mg/r 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1. „Gambit Lubawka” Sp. Z o.o. 2. 3. „Gambit Lubawka” Sp. Z o.o. „Marengo” Sp. z o.o. ul. Wojska Polskiego 16 58-420 Lubawka Zakład „C” w Chełmsku Śląskim Jarkowice 58-420 Lubawka produkcja materiałów uszczelniających: - instalacja do produkcji płyt uszczelkarskich - - instalacja do produkcji szczeliw plecionych + spawalnia - - instalacja do produkcji taśm hamulcowych - - instalacja do produkcji materiałów uszczelkarskich Instalacja energetyczna (kotłownia) - - Toluen – 12,825 - alkohol etylowy – 17,289 - alkohol dwuacetonowy – 0,060 0,00012 0,00009 0,00405 Węglowodory (pył alifatyczne – zaw. 0,035 0,00405) -węglowodory aromatyczne – 0,035 0,0336 Alkohol (pył butylowy – zaw. 1,3788 0,0336) Toluen – 0,7884 Ksylen – 0,4188 Węglowodory alifatyczne – 1,6824 0,480 0,828 Formaldehyd – 0,052 - - - - - - - Na terenie gminy Marciszów największymi zakładami przemysłowymi są: 1. Zakłady Przetwórstwa Mięsno – Rybnego „KARI” Tabela 4.4-4. Charakterystyka emitorów zanieczyszczeń do powietrza na terenie gminy Marciszów. Roczna emisja zanieczyszczeń Lp Wyszczególnienie Lokalizacja Charakterystyka źródła źródeł SO2 NO2 CO Pył ogółem Inne substancje 1 2 3 4 1. Zakłady Przetwórstwa Mięsno – Rybnego „KARI” ul. Piekarska 1, Marciszów komora wędzarnicza, instalacja technologiczna 5 - 6 7 Mg/r 8 9 Formaldehyd – Pył 0,0102 0,098 8,316 zawieszony Aceton – 0,212 529 Fenol – 0,019 Kwas octowy – 0,045 Emitory powierzchniowe Utworzone są z emitorów punktowych, którymi są domki jednorodzinne połoŜone w skupisku, o podobnej kubaturze, w których spala się ten sam rodzaj paliwa. Większość Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 81 mieszkań ogrzewana jest piecami węglowymi. Jedynie budownictwo mieszkaniowe wielorodzinne wybudowane w latach 1960-90 ogrzewane jest z kotłowni lokalnych. Niewielka ilość budynków ogrzewana jest gazem ziemnym pochodzącym z sieci lub indywidualnych zbiorników na gaz oraz olejem opałowym. Emisję ze źródeł małych i niezorganizowanych, do których naleŜą małe kotłownie, paleniska domowe, obiekty rzemieślniczo – usługowe zalicza się do tzw. "niskiej emisji”. Emisja niska to głównie emisja SO2 i pyłu, która jest uciąŜliwa w duŜych aglomeracjach miejskich jak równieŜ w regionach górskich, na których utrudnione jest rozprzestrzenianie zanieczyszczeń. W regionach tych waŜne jest ograniczenie wielkości emisji poprzez przechodzenie z ogrzewania węglowego na gazowe i olejowe oraz zaprzestania spalania w domach odpadów, powodujących wydzielanie duŜej ilości substancji toksycznych. 4.4.2 Uciepłownienie miasta Gospodarka cieplna powiatu kamiennogórskiego posiada następujące cechy: ♦ ogrzewanie piecowe budynków mieszkalnych, ♦ rozdrobnienie istniejących źródeł, ♦ niskie emitory, ♦ brak urządzeń oczyszczających spaliny, ♦ częste opalanie kotłów węglem i koksem o niskiej jakości. Na zanieczyszczenie atmosfery w powiecie kamiennogórskim wpływ mają głównie lokalne źródła ciepła. DuŜa liczba małych kotłowni, pracujących przewaŜnie bez urządzeń odpylających w znacznym stopniu oddziaływuje na lokalny poziom zanieczyszczenia powietrza. Zmniejszenie zanieczyszczenia atmosfery w powiecie kamiennogórskim uzyskać moŜna przez: 1. spalanie paliw o korzystniejszych parametrach z punktu widzenia ochrony atmosfery (niska zawartość siarki), 2. centralizację źródeł ciepła, 3. stosowanie wysokoskutecznych urządzeń oczyszczających gazy spalinowe włącznie z odsiarczaniem spalin. Najbardziej istotne i realne do zastosowania w powiecie kamiennogórskim mogą być działania związane z centralizacją źródeł ciepła i wprowadzeniem nowych urządzeń oczyszczających. Biorąc pod uwagę to, Ŝe podstawowe źródło ciepła dla miasta Kamienna Góra posiada wysoki emitor (100 m) oraz rezerwę mocy cieplnej, celowym jest wykorzystanie tego źródła do ogrzewania budynków mieszkalnych i usługowych, co pozwoli wyeliminować kotłownie lokalne. Budynki usługowe w większości ogrzewane są z własnych źródeł. Emitory liniowe - Komunikacja samochodowa Ciągły wzrost liczby samochodów powoduje wzrost wartości stęŜeń tlenków azotu, tlenku węgla, ołowiu i węglowodorów, kumulujących się w pobliŜu głównych ciągów komunikacyjnych. StęŜenia zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł komunikacyjnych charakteryzują się zmiennością tygodniową i dobową. Emisja napływowa Emisję napływową tworzą zanieczyszczenia z terenu Czech i Niemiec. W 1992 roku powołano do Ŝycia program regionalny „Czarny Trójkąt”. Uruchomiono wówczas Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 82 zintegrowaną trójstronną polsko-niemiecko-czeską sieć 43 automatycznych sieci monitoringu powietrza. Punkty pomiarowe zlokalizowano: 1. na terenie Rzeczypospolitej Polskiej – 10 stacji 2. na terenie Czech – 21 stacji 3. na terenie Niemiec – 12 stacji Stacje te mają za zadanie: - stałą kontrolę stanu czystości powietrza atmosferycznego, - stworzenie systemu ostrzegania przed smogiem, - określenie kierunków i ilości napływu zanieczyszczeń transgranicznych, - weryfikację teoretycznych obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Nazwa „Czarny Trójkąt” pochodzi od znajdujących się w tym rejonie pokładów węgla brunatnego, których eksploatacja w przeciągu ostatnich dziesięcioleci przyczyniła się do szkód zdrowotnych i zniszczeń w ekosystemach. Obszar ten obejmuje Północną Bohemię (Czechy), południową część Saksonii (Niemcy) i południowo-zachodnią część Dolnego Śląska (Polska). Głównymi źródłami zanieczyszczenia powietrza w regionie „Czarnego Trójkąta” są: elektrownie, zakłady przemysłowe, obiekty bytowo-komunalne (grzewcze jednostki komunalne) i transport. Analizując wyniki pomiarów zanieczyszczenia powietrza w regionie granicznym trzech krajów, moŜna wyodrębnić dwie grupy substancji: - dwutlenek siarki, tlenek węgla, benzen – ich stęŜenia są poniŜej odpowiednich wartości granicznych i nie stanowią obecnie problemu, - ozon, pył PM10 i metale cięŜkie – zauwaŜalna jest stagnacja lub wzrost stęŜeń tych zanieczyszczeń, za wyjątkiem ołowiu, którego poziom jest bardzo niski. Rysunek 4.4-1. Wspólny System Monitoringu Powietrza (JAMS) W Czarnym Trójkącie Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 83 Czynnikiem wpływającym na rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń w atmosferze oraz występowanie podwyŜszonych stęŜeń zanieczyszczeń w powietrzu są warunki meteorologiczne i ukształtowanie terenu: ♦ temperatura - spadek temp. wymusza intensyfikację procesów ogrzewania co powoduje wzrost emisji zanieczyszczeń (głównie SO2, pyłów i CO) z procesów spalania w systemach grzewczych w sezonie zimowym, - wzrost temp. prowadzi do intensywniejszych procesów fotochemicznych, prowadzących do powstawania zanieczyszczeń wtórnych (głównie ozonu); ♦ prędkość wiatru – wpływa na procesy mieszania zanieczyszczeń w atmosferze - wzrost prędkości wiatru powoduje spadek poziomu stęŜeń zanieczyszczeń; ♦ opad atmosferyczny – redukuje stęŜenia zanieczyszczeń powietrza w skutek ich wymywania, - długookresowy brak opadów powoduje wzrost zanieczyszczenia i zapylenia wtórnego ♦ połoŜenie powiatu w kotlinach górskich utrudnia rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń, zwłaszcza podczas inwersji termicznej. Badania chemizmu opadów atmosferycznych w 2003r. wykazały, Ŝe zanieczyszczenia transportowane w atmosferze i wprowadzane wraz z opadami na teren powiatu kamiennogórskiego, w znaczący sposób obciąŜają powierzchnię powiatu, (pomimo, Ŝe w latach 1997-2003 obserwowano tendencję malejącą). Znaczące źródło zanieczyszczeń tego regionu stanowią związki siarki i azotu (kwaśne deszcze), związki biogenne oraz metale cięŜkie. Korzystając z danych „Raportu o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2003 roku”, moŜemy prześledzić stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego dla powiatu kamiennogórskiego. W poszczególnych gminach, rozmieszczone są stałe punkty pomiarowe, szczególnie w rejonach spodziewanych wyŜszych stęŜeń zanieczyszczeń oraz większego zagęszczenia ludności, wzdłuŜ dróg i skrzyŜowań w miastach. I tak: - w Kamiennej Górze – punkt pomiarowy zlokalizowany był przy ul. Lubawskiej - w Lubawce - punkt pomiarowy zlokalizowany był przy ul. NadbrzeŜnej - w Marciszowie. 4.4.3 Stan aktualny Dwutlenek siarki Stopień zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki jest związany z emisją zanieczyszczeń ze stacjonarnych źródeł spalania paliw: elektrowni, elektrociepłowni, kotłowni komunalnych i zakładowych, indywidualnych pieców grzewczych i kuchennych. Dwutlenek siarki pochodzi ze związków siarki zawartych w paliwie, dlatego tak istotny wpływ na poziom stęŜeń tego związku w powietrzu ma rodzaj i ilość spalanego paliwa oraz warunki techniczne emisji zanieczyszczeń do powietrza. NajwyŜsze stęŜenia SO2 występują na terenach miejskich, gdzie dominują niezorganizowane źródła emisji „niskiej”, czyli lokalne kotłownie oraz indywidualne ogrzewanie mieszkań, zwłaszcza przy pomocy pieców węglowych. Nie moŜemy teŜ pominąć oddziaływań źródeł zagranicznych, głównie znajdujących się na terenie Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Czeskiej. Okresem dominującej emisji SO2 do powietrza jest sezon grzewczy, czyli okres od października do kwietnia. W tym czasie, w większości punktów pomiarowych obserwuje się najwyŜsze stęŜenia średniodobowe. Corocznie największy wzrost stęŜeń rejestruje się na terenach miejskich, zwłaszcza na obszarach zwartej zabudowy mieszkaniowej, nie posiadającej zorganizowanych systemów zaopatrzenia w ciepło, zaopatrzonych głównie Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 84 w indywidualne piece opalane węglem. Najbardziej znaczący, nawet 10-krotny, wzrost stęŜeń w sezonie grzewczym stwierdzono w stacjach pomiarowych w części śródmiejskiej Lubawki i Kamiennej Góry. Tabela 4.4-5 Wyniki pomiarów SO2 w 2003 roku w stałej stacji pomiarowej w Kamiennej Górze na ul. Sienkiewicza, w µg/m3: Powiat Kamiennogórski Średnia roczna Średnia– sezon grzewczy Średnia – sezon pozagrzewczy Kamienna Góra ul. Sienkiewicza 12,8 17,4 7,3 Tabela 4.4-6. Zmiany stęŜeń średniorocznych SO2 w µg/m3 w punkcie pomiarowym w Kamiennej Górze w latach 1999-2003. Rok 1999 2000 2001 2002 2003 Sa 15,0 15,0 15,0 9,8 12,8 Wykres 4.4-7. Zmiany stęŜeń średniorocznych SO2 w µg/m3 w punkcie pomiarowym w Kamiennej Górze w latach 1999-2003. 16 14 12 10 8 SO2 6 4 2 0 1999r 2000r 2001r 2002r 2003r Tabela 4.4-8. Wyniki pomiarów dwutlenku siarki w 2003 r. – pomiary pasywne [µg/m3]. Powiat Kamiennogórski Średnia roczna Średnia w sezonie Średnia w sezonie grzewczym pozagrzewczym Kamienna Góra, 20,3 36,8 3,8 ul. Lubawska 22 Lubawka, 28,2 51,2 5,2 ul. NadbrzeŜna 2 Marciszów 13,4 20,8 4,4 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 85 Tlenki azotu Tlenki azotu NOx to głównie: tlenek azotu NO i dwutlenek azotu NO2. Tlenek azotu utlenia się szybko do dwutlenku azotu w procesie spalania oraz pochodzi z dysocjacji związków zawartych w paliwie. Wielkość emisji tlenków azotu związana jest z ilością spalanego paliwa oraz warunkami spalania. Przyczyną podwyŜszonych stęŜeń NO2 jest oprócz energetyki zawodowej i przemysłowej głównie niezorganizowana emisja ze źródeł mobilnych oraz lokalna emisja z sektora komunalno-bytowego. Zanieczyszczenia z tych źródeł emitowane są na niewielkiej wysokości, w warunkach niesprzyjających swobodnemu rozprzestrzenianiu. Obserwuje się więc lokalne niekorzystne oddziaływanie oraz występowanie stęŜeń maksymalnych w pobliŜu źródła emisji. NajwyŜsze wartości stęŜeń obserwuje się na terenach miejskich, a im dalej od centrów miast tym poziom zanieczyszczenia NO2 jest mniejszy. W Ŝadnej automatycznej stacji pomiarowej na terenie powiatu kamiennogórskiego nie zanotowano przekroczenia poziomu alarmowego NO2. Utrzymująca się przez cały rok wysoka emisja tlenków azotu ze środków transportu drogowego powoduje, Ŝe nie stwierdza się tak znaczących róŜnic sezonowych, jak w przypadku SO2. W większości stacji pomiarowych zanotowano nieznaczny wzrost wartości stęŜeń w okresie chłodnym (październik-marzec). Największy wzrost stęŜeń wystąpił na terenie osiedli mieszkaniowych, na których dominuje ogrzewanie indywidualne. Średnio stęŜenia NO2 w sezonie grzewczym były o 30 % wyŜsze niŜ w sezonie pozagrzewczym. W większości stacji pomiarowych, zlokalizowanych w miastach i na terenach pozamiejskich do roku 1999 rejestrowano zmniejszenie się stęŜeń średniorocznych NO2. W ostatnich latach nie zauwaŜa się tendencji malejącej w mieście Kamienna Góra – stęŜenia utrzymują się na zbliŜonym poziomie a nawet notuje się wzrost zanieczyszczenia powietrza NO2. Zjawisko to przestawiają poniŜsze tabele. Tabela 4.4-9. Wyniki pomiarów NO2 w 2003 roku w stałej stacji pomiarowej w Kamiennej Górze ul. Sienkiewicza [µg/m3]. Powiat Kamiennogórski Średnia roczna % normy* Średnia– sezon grzewczy Średnia – sezon pozagrzewczy 21,4 53 % 21,4 21,3 Kamienna Góra ul. Sienkiewicza *dopuszczalny poziom średnioroczny NO2 dla obszaru kraju: 40 µg/m3; dla obszaru ochrony uzdrowiskowej: 35 µg/m3 Tabela 4.4-10. Zmiany stęŜeń średniorocznych NO2 w µg/m3 w punkcie pomiarowym w Kamiennej Górze w latach 1999-2003. Rok 1999 2000 2001 2002 2003 Sa 24,0 19,0 19,0 20,3 21,4 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 86 Wykres 4.4-1. Zmiany stęŜeń średniorocznych NO2 w µg/m3 w punkcie pomiarowym w Kamiennej Górze w latach 1999-2003. 25 20 15 NO2 10 5 0 1999r 2000r 2001r 2002r 2003r Tabela 4.4-11. Wyniki pomiarów dwutlenku azotu w 2003 r. – pomiary pasywne [µg/m3]. Powiat Średnia roczna % normy Średnia w sezonie Średnia w sezonie Kamiennogórski grzewczym pozagrzewczym Kamienna Góra, ul. 9,5 24% 13,2 5,8 Lubawska 22 Lubawka, ul. 13,4 34% 18,0 8,8 NadbrzeŜna 2 Marciszów 11,4 28% 14,0 8,2 Pył zawieszony PM 10 Pył zawieszony PM 10 są to drobne cząstki zawieszone w powietrzu, do których zalicza się frakcję o średnicy ziaren mniejszej od 10 µm. Są one jednym z większych zagroŜeń dla zdrowia ludzkiego. Wprowadzane są do powietrza w wyniku bezpośredniej emisji (emisja pierwotna) z procesów spalania paliw w elektrowniach, elektrociepłowniach, lokalnych systemach grzewczych, z transportu samochodowego, procesów przemysłowych. Źródłem tego rodzaju zanieczyszczenia jest teŜ emisja wtórna, która jest wynikiem reakcji procesów zachodzących podczas przenoszenia gazów w atmosferze, których prekursorami są związki takie jak dwutlenek siarki, tlenki azotu i amoniak, a takŜe wtórne pylenie pyłu z podłoŜa, które jest częstą przyczyną zawyŜania poziomu stęŜeń pyłu PM 10 w miastach. NajwyŜsze stęŜenia zanieczyszczenia pyłem notuje się na terenach miejskich, najniŜsze na terenach pozamiejskich, poza rejonami oddziaływania zakładów przemysłowych. W związku z dostosowaniem polskiego systemu monitoringu jakości powietrza do wymagań nowego prawodawstwa polskiego i dyrektyw Unii Europejskiej, zwiększana jest liczba stanowisk pomiarowych pyłu zawieszonego PM 10. Monitoring zanieczyszczenia powietrza pyłem opierał się na pomiarach pyłu zawieszonego ogółem tzw. TSP – bez separacji frakcji oraz pyłu reflektometrycznego tzw. pyłu BS – Back Smoke, oznaczanego na podstawie oceny stopnia zaczernienia filtra. W porównaniu do 2002r., w 2003r. znacznie zwiększyła się liczba przekroczeń średniodobowych pyłu zawieszonego PM 10. NajwyŜsze stęŜenia pyłu TSP występowały w stacjach naraŜonych na „niską” emisję, na osiedlach charakteryzujących się starą zabudową i znacznym udziałem rozproszonych źródeł zaopatrzenia w ciepło. Tam teŜ widoczny jest największy wzrost stęŜeń w sezonie grzewczym. W punktach oddalonych od źródeł „niskiej” emisji: na osiedlach Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 87 zasilanych w ciepło z centralnych ciepłowni czy na terenach pozamiejskich, zanotowano wyŜszy poziom stęŜeń pyłu TSP w sezonie pozagrzewczym. W punktach pomiarowych zlokalizowanych na obszarach miejskich odnotowano od początku lat 90-tych znaczny spadek stęŜeń średniorocznych pyłu zawieszonego TSP, nieco mniejszy w ostatnich latach. W porównaniu do 2002r. większość stacji mierzących pył TSP odnotowała wzrost stęŜeń w 2003r. Tabela 4.4-12 Wyniki pomiarów pyłu zawieszonego reflektometrycznego przeliczonego na pył PM 10 w 2003 roku w stałej stacji pomiarowej w Kamiennej Górze na ul. Sienkiewicza [µg/m3]. Powiat Kamiennogórski Średnia roczna % normy* Średnia– sezon grzewczy Średnia – sezon pozagrzewczy Kamienna Góra ul. Sienkiewicza 28,1 70 % 50,1 7,8 Tabela 4.4-13 Zmiany stęŜeń średniorocznych pyłu w punkcie pomiarowym w Kamiennej Górze w 1999 -2003. Rok 1999 2000 2001 2002 2003 Sa Zaw. 13,0 19,0 19,0 27,4 28,1 Wykres 4.4-2 Zmiany stęŜeń średniorocznych pyłu w punkcie pomiarowym w Kamiennej Górze w latach 1999 2003. 30 25 20 15 Pył 10 5 0 1999r 2000r 2001r 2002r 2003r Wykres 4.4-3 Zanieczyszczenia SO2, NO2 i pyłu w 2003 roku wg danych z punktu pomiarowego zlokalizowanego w Kamiennej Górze, przy ul. Sienkiewicza. 45% SO2 NO2 Pył 34% 21% Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 88 W roku 2002 emisja zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych (wg GUS) w powiecie kamiennogórskim wynosiła: ♦ pyłowych - 42 t/rok (tj. 0,1 na 1 km2) ♦ gazowych - 37311 t/rok (tj. 94,2 na 1 km2) w tym: - dwutlenek siarki – 97 t/rok - tlenki azotu - 31 t/rok - dwutlenek węgla - 37173 t/rok Zanieczyszczenia pyłowe zatrzymane lub zneutralizowane wynosiły 44,0 % zanieczyszczeń wytworzonych. Tlenek węgla Tlenek węgła emitowany jest do atmosfery głównie jako produkt niepełnego spalania paliw – węgla lub paliw węglowodorowych np. gazu ziemnego i benzyny. Największym źródłem emisji CO jest transport drogowy i sektor komunalno-bytowy. Na terenie powiatu kamiennogórskiego stwierdzono niski poziom zanieczyszczenia powietrza tlenkiem węgla. NajwyŜsze średnioroczne stęŜenia CO notowano na terenach miejskich, w pobliŜu dróg o duŜym natęŜeniu ruchu oraz w rejonach zabudowy mieszkaniowej, gdzie dominują systemy indywidualnego ogrzewania budynków oparte na spalaniu węgla. StęŜenia CO w sezonie grzewczym są średnio o 50 % wyŜsze niŜ w sezonie pozagrzewczym. W latach 2000-2003 zanieczyszczenie powietrza CO utrzymuje się na podobnym poziomie. Ołów Ołów do powietrza jest emitowany z procesów spalania paliw i procesów technologicznych w przemyśle metalurgicznym oraz z transportu samochodowego. Obserwuje się jednak spadek wielkości emisji z transportu samochodowego z powodu zmniejszającego się zuŜycia benzyn z dodatkiem ołowiu. Benzen Benzen jest otrzymywany w trakcie przeróbki węgla kamiennego i ropy naftowej. Jest związkiem lotnym oraz najprostszym węglowodorem aromatycznym. Głównym źródłem emisji benzenu jest transport samochodowy, poniewaŜ występuje on w benzynach silnikowych. Emisja ta jest związana nie tylko ze spalaniem paliw, ale takŜe ich parowaniem podczas dystrybucji oraz późniejszego ich uŜytkowania. Do atmosfery benzen dostaje się podczas niepełnego spalania węgla w piecach i paleniskach domowych. Za jego emisję odpowiedzialne są równieŜ źródła przemysłowe m.in. koksownie, zakłady petrochemiczne, zakłady malarskie. Ozon Ozon naleŜy do grupy zanieczyszczeń powstających w wyniku reakcji chemicznych zachodzących pod wpływem promieniowania słonecznego w powietrzu zanieczyszczonym tlenkami azotu (a ściślej dwutlenkiem azotu) i węglowodorami. Ponadto powstawaniu ozonu i jego kumulowaniu się w przyziemnej warstwie atmosfery sprzyja wysoka temperatura, niska wilgotność powietrza oraz występowanie warstwy inwersyjnej utrudniającej mieszanie mas powietrza i rozprzestrzenianie zanieczyszczeń. Ozon naleŜy do tzw. zanieczyszczeń wtórnych, które z uwagi na czas potrzebny do ich powstawania, z reguły osiągają wyŜsze Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 89 wartości w rejonach oddalonych od źródeł emisji ich prekursorów (zanieczyszczeń pierwotnych). Największe jego stęŜenia w dolnej atmosferze notowane są zatem w godzinach najintensywniejszego promieniowania słonecznego, w okresie ciepłym roku: od kwietnia do września. W centrach miast, o intensywnym ruchu samochodowym, obserwuje się zazwyczaj niŜsze stęŜenia ozonu niŜ na obrzeŜach i na terenach pozamiejskich, co spowodowane jest redukcją ozonu w wyniku reakcji z tlenkiem azotu emitowanym z silników pojazdów. Okres lata charakteryzuje się równieŜ zdecydowanie największymi wahaniami stęŜeń. Silne natęŜenie promieniowania słonecznego intensyfikuje procesy fotochemiczne, natomiast dobowe amplitudy temperatur sprzyjają konwekcyjnemu transportowi powietrza, w wyniku którego ozon moŜe docierać do powierzchni ziemi z wyŜszych warstw troposfery. W okresie zimowym stęŜenia ozonu są zazwyczaj niskie i charakteryzują się niewielką zmiennością dobową. 4.4.4 Podsumowanie Monitoring jakości powietrza prowadzony w 2003r. wykazał, Ŝe najistotniejszym problemem, zwłaszcza na terenach miejskich powiatu, jest tzw. ,,niska’’ emisja, emisja z transportu drogowego oraz wzrost poziomu zanieczyszczeń powietrza w sezonie grzewczym. Główną przyczyną występowania zwiększonych stęŜeń zanieczyszczeń (w przypadku ,,niskiej’’ emisji) na terenach miejskich jest emisja z sektora komunalnobytowego: lokalnych kotłowni i palenisk domowych, w większości opalanych węglem, wyposaŜonych w niskie emitory, zlokalizowanych często w centralnych, gęsto zabudowanych obszarach miast. UciąŜliwość tych źródeł potwierdzają badania wykonywane w stacjach monitoringu powietrza na terenach miast, które rejestrują wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu, benzenem oraz drobnym pyłem zawieszonym. Największym problemem na terenie powiatu kamiennogórskiego jest wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10. PodwyŜszone stęŜenia pyłu rejestrowała większość stacji pomiarowych. Emisja z transportu samochodowego ma duŜy udział w zanieczyszczeniu powietrza przede wszystkim w miastach i w pobliŜu dróg o duŜym natęŜeniu ruchu. W duŜych ośrodkach miejskich emisja ta jest porównywalna z emisją z zakładów przemysłowych i energetyki. W miejscach o szczególnie wysokim poziomie ryzyka (ruchliwe drogi, parkingi samochodowe, skrzyŜowania, tunele i okolice stacji benzynowych) poziom zanieczyszczenia powietrza jest znacznie wyŜszy w porównaniu do innych punktów zlokalizowanych na obszarach miejskich. Dlatego teŜ na poprawę stanu czystości powietrza w miastach istotny wpływ mają: - modernizacje istniejących kotłowni, - stosowanie paliw o lepszej jakości, - zmiana czynnika grzewczego z węglowego na gazowe lub elektryczne w lokalnych kotłowniach i indywidualnych gospodarstwach domowych lub podłączanie ich do centralnych kotłowni. Pomimo tego, iŜ znajdują się w Powiecie rejony, na których stęŜenia niektórych zanieczyszczeń utrzymują się na podwyŜszonym poziomie, jakość powietrza moŜna określić jako dobrą. W ostatnim dziesięcioleciu obserwuje się znaczące obniŜenie stęŜeń większości zanieczyszczeń. Największą poprawę jakości powietrza odnotowano na terenach pozamiejskich (dotyczy to głównie dwutlenku siarki i pyłu), gdzie decydujący wpływ na poziom stęŜeń ma napływ zanieczyszczeń z duŜych źródeł energetycznych i przemysłowych zarówno tych znajdujących się na terenie powiatu jak i poza nim. Wieloletnie obserwacje Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 90 zmiany stęŜeń wskazują na zahamowanie tendencji zmniejszania się poziomu zanieczyszczenia powietrza, a nawet, lokalnie niewielki wzrost stęŜeń mierzonych zanieczyszczeń. Na wartość stęŜeń zanieczyszczeń powietrza w powiecie kamiennogórskim wpływ mają znajdujące się tu obiekty przemysłowe i komunalne będące przede wszystkim źródłem emisji zanieczyszczeń energetycznych tj. pyłu, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i tlenku węgla. Poziom zanieczyszczenia kształtowany jest teŜ przez emisję z palenisk domowych i małych kotłowni, które w określonych porach roku i doby są istotnym źródłem skaŜenia atmosfery. Wartości emisji poszczególnych zanieczyszczeń wiąŜą się z parametrami paliw (głównie węgla i koksu) oraz z właściwościami stosowanych urządzeń technicznych (rodzajem pieców i kotłów, ich sprawnością, typem rusztów i unosem popiołu, stosowaniem lub brakiem urządzeń oczyszczających spaliny, parametrami procesu spalania itp.). 4.5 Hałas Działanie hałasu na organizm ludzki moŜna podzielić na szkodliwe i uciąŜliwe (dokuczliwe). Hałas wpływa ujemnie na narząd słuchu, jak i ogólny stan zdrowia człowieka. Skutkiem przebywania w hałasie moŜe być nie tylko osłabienie słuchu lub nawet głuchota, lecz takŜe szybkie zmęczenie, wydłuŜenie czasu reagowania na bodźce zewnętrzne, zaburzenia w koordynacji ruchów itp. Ponadto hałas utrudnia bądź nawet uniemoŜliwia wypoczynek. Długotrwały hałas moŜe być przyczyną powstawania róŜnych chorób, a zwłaszcza chorób o podłoŜu nerwicowym. O szkodliwości hałasu decyduje w duŜym stopniu czas ekspozycji na jego działanie. Długotrwałe działanie hałasu (przez okres kilku lat), nawet przy nieduŜym poziomie jego natęŜenia, moŜe być przyczyną osłabienia lub trwałego uszkodzenia słuchu, gdyŜ działanie hałasu ma charakter kumulacyjny. Występujące w środowisku dźwięki niepoŜądane lub szkodliwe dla zdrowia człowieka określamy mianem hałasów. Miarą hałasu jest poziom dźwięku wyraŜony w decybelach (dB). Zakres poziomów dźwięku obejmuje : - wartość progową (poziom 0 dB), - próg słyszalności (wartości wywołujące u człowieka wraŜenie słuchowe), - wartość powodująca odczucie bólu (130 dB - granica bólu). Państwowy Zakład Higieny opracował skalę subiektywnej uciąŜliwości zewnętrznych hałasów komunikacyjnych. UciąŜliwość ta zaleŜy od wartości poziomu równowaŜnego LAeq: ♦ mała uciąŜliwość LAeq < 52 dB, ♦ średnia uciąŜliwość 52 dB < LAeq > 62 dB, ♦ duŜa uciąŜliwość 63 dB < LAeq > 70 dB, ♦ bardzo duŜa uciąŜliwość LAeq > 70 dB. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), przekroczenie granicy poziomu hałasu na zewnątrz budynku 70 dB w porze dziennej i 60 dB w porze nocnej, stanowi powaŜne zagroŜenie dla zdrowia. Najbardziej naraŜeni na hałas są mieszkańcy duŜych miast oraz osiedli połoŜonych wzdłuŜ ruchliwych tras komunikacyjnych i w pobliŜu obiektów przemysłowych. Parametry określające dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku zawarte są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004r. (Dz. U. Nr 178, poz. 1841 z dnia 13 sierpnia 2004r.). Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 91 Tabela 4.5-1 Dopuszczalne poziomy hałasu L.p. Przeznaczenie terenu 1. a. obszary A ochrony uzdrowiskowej b. tereny szpitali poza miastem a. tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem b. tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej c. tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieŜy d. tereny domów opieki e. tereny szpitali w miastach a. tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi c. tereny zabudowy zagrodowej a. tereny w strefie śródmiejskiej miast powyŜej 100 tyś. Mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych 2. 3. 4. Dopuszczalny poziom hałasu wyraŜony równowaŜnym poziomem dźwięku A w dB Drogi lub linie kolejowe Pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu Pora dnia – Pora nocy – Pora dnia – Pora nocy – przedział przedział przedział przedział czasu czasu czasu czasu odniesienia odniesienia odniesienia odniesienia równy 16 równy 8 równy 8 równy 1 godzinom godzinom najmniej najmniej korzystnym korzystnej godzinom dnia godzinie nocy 50 45 45 40 55 50 50 40 60 50 55 45 65 55 55 45 4.5.1 Stan aktualny Źródła hałasu w środowisku Ze względu na środowisko występowania hałas dzielimy na: ♦ komunikacyjny (wywołany przez środki transportu), ♦ przemysłowy (wywołany procesami technologicznymi), ♦ komunalny (występujący w pomieszczeniach mieszkalnych pochodzenia zewnętrznego). Hałas komunikacyjny Charakteryzując hałas drogowy posłuŜono się „Sprawozdaniem z pomiarów monitoringowych hałasu w powiecie kamiennogórskim w 2000r.”, sporządzonym przez Inspekcję Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Delegatura w Jeleniej Górze. Hałas drogowy większy niŜ 70 dB stwarza krytyczne warunki akustyczne, których przez dłuŜszy czas nie jest w stanie tolerować Ŝaden człowiek, bez ujemnego wpływu na zdrowie. Tereny eksponowane na tak wysoki hałas zwane są terenami szczególnie Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 92 zagroŜonymi (strefa zagroŜenia), natomiast zasięgi oddziaływania hałasu przekraczające 60 dB stanowią strefę uciąŜliwości. Najbardziej uciąŜliwy jest hałas dla mieszkańców budynków zlokalizowanych w odległości mniejszej niŜ 3 m od drogi. Dotyczy to zwłaszcza mieszkańców Marciszowa, Dębrznika, Ptaszkowa i Kamiennej Góry. Miasto Kamienna Góra W mieście Kamienna Góra zaobserwowano znaczący spadek poziomu hałasu w porównaniu z latami poprzednimi. Najbardziej zauwaŜalne jest to przy ul. Jeleniogórskiej, która w poprzednich latach była jedną z najbardziej uciąŜliwych ulic w regionie jeleniogórskim. NatęŜenie ruchu zmalało tam o ponad połowę, a poziom hałasu spadł o 3,3 dB. Najbardziej hałaśliwą ulicą jest ul. Bohaterów Getta, na której stwierdzono poziom hałasu 70,0 ÷70,8 dB (przekroczona wartość progowa równa 70,0 dB) oraz ul. Legnicka, gdzie poziom hałasu wzrósł o 4,0 dB. Pozostałe ulice nie powodują zagroŜeń akustycznych. Średnie natęŜenie ruchu w porze nocnej nie przekracza 50 poj./h. Poziom hałasu przy głównych ulicach miasta wynosi 65 dB. Gmina Kamienna Góra Na obszarze gminy Kamienna Góra klimat akustyczny kształtują: - droga krajowa nr 5 (odcinek Kamienna Góra – Marciszów), - droga wojewódzka nr 367 do Jeleniej Góry, - droga powiatowa nr 12 176 do Krzeszowa. Najbardziej zagroŜone hałasem przy drodze krajowej są budynki mieszkalne we wsi Ptaszków i Dębrznik (znajdujące się najbliŜej krawędzi jezdni). Mieszkańcy budynków znajdujących się przy krawędzi jezdni drogi wojewódzkiej nr 367 skarŜą się na uciąŜliwość wibroakustyczną (hałas i drgania) powodowane przez pojazdy cięŜkie, (z których znaczny udział stanowią pojazdy przewoŜące kruszywa z Kopalni „Ogorzelec”). Trasa z Jeleniej Góry przez Kowary, Kamienną Górę do Wałbrzycha uznawana jest za jedną z najbardziej hałaśliwych na terenie powiatu. Najbardziej obciąŜona jest w samej Kamiennej Górze ul. Bohaterów Getta i Wałbrzyska. Średnie natęŜenie ruchu wynosi tu 375 poj./h, z czego 10% stanowią pojazdy cięŜkie. Poziom hałasu wynosi 71 dB. Gmina Lubawka Na obszarze gminy Lubawka klimat akustyczny kształtują: - droga krajowa nr 5 (trasa: Świecie – Bydgoszcz – Poznań – Wrocław – Bolków Kamienna Góra do przejścia granicznego w Lubawce), - droga wojewódzka nr 369 (z Lubawki do Przełęczy Kowarskiej). NatęŜenie ruchu przy drodze nr 5 wynosi 200 poj./h, a w porze nocnej praktycznie zanika. Poziom hałasu nie przekracza tu 70 dB, nie powoduje więc uciąŜliwości akustycznej. UciąŜliwy dla mieszkańców i groźny dla konstrukcji budynków moŜe być wzrost ruchu towarowego. Droga wojewódzka nr 369 straciła swoje znaczenie po załamaniu się produkcji w zakładach przemysłowych na terenie Miszkowic i Jarkowic. NatęŜenie ruchu jest tu rzędu 50 poj./h. Gmina Marciszów Na obszarze gminy Marciszów klimat akustyczny kształtują: - droga krajowa nr 5, - droga wojewódzka nr 328 do Kaczorowa. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 93 UciąŜliwość akustyczna w gminie Marciszów związana jest głównie z trasą nr 5. NatęŜenie ruchu wynosi tu około 200 poj./h w porze dziennej i 40 poj./h w porze nocnej. Budynki mieszkalne najbliŜej krawędzi jezdni przy ul. Głównej i Księcia Bolka I znajdują się w strefie zagroŜenia, gdzie poziom hałasu przekracza 70 dB. Trasa nr 328 nie stwarza zagroŜenia akustycznego wzdłuŜ całej swojej długości (w Marciszowie, Ciechanowicach i Świdniku). Pomimo tego, iŜ natęŜenie ruchu pojazdów ciągle wzrasta, średni poziom hałasu drogowego zmniejszył się na przełomie ostatnich lat. MoŜna ten fakt tłumaczyć poprawą stanu technicznego pojazdów. Jedynie w przypadku drogi nr 5 (zanotowano wzrost poziomu hałasu o 5 dB). Ograniczanie uciąŜliwości hałasu drogowego polega przede wszystkim na przesunięciu ruchu samochodowego, zwłaszcza pojazdów cięŜkich poza tereny zamieszkane. Realizowane jest to głównie poprzez kierowanie ruchu tranzytowego na obwodnice. Powinny one być izolowane akustycznie (np. przez stosowanie ekranów), lokalizowane z dala od obszarów o intensywnej zabudowie i w dostatecznej odległości od obiektów chronionych. WaŜnym elementem dla ograniczenia emisji hałasu jest poprawa stanu technicznego nawierzchni dróg. Procesy te są jednak dosyć kosztowne. Hałas przemysłowy Z licznych kontroli przeprowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska wynika, Ŝe zakładami powodującymi największą uciąŜliwość akustyczną są: - zakłady przemysłu spoŜywczego, - zakłady przemysłu drzewnego, - zakłady przemysłu maszynowego, - zakłady kamieniarskie, - lokale rozrywkowe, - instalacje wentylacyjne i chłodnicze, - drobne zakłady rzemieślnicze. Głównymi przyczynami nadmiernej emisji hałasu z zakładów przemysłowych są: - brak właściwych zabezpieczeń akustycznych źródeł hałasu pracujących na zewnątrz budynków produkcyjnych (instalacje wentylacyjne i odciągowe), - niewystarczająca izolacyjność akustyczna ścian budynków produkcyjnych (otwarte okna, drzwi, bramy), - niewłaściwa organizacja działalności produkcyjnej realizowanej z udziałem hałaśliwych środków technicznych, - nieprawidłowa lokalizacja linii technologicznych, instalacji i urządzeń na terenie zakładów oraz samych zakładów pośród zabudowy mieszkaniowej (głównie działalność rozrywkowo-gastronomiczna). Liczba uciąŜliwych akustycznie zakładów przemysłowych, usługowych i rzemieślniczych stale wzrasta. WaŜne jest przestrzenne planowanie ich lokalizacji, tak Ŝeby nie znajdowały się w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej. Ich uciąŜliwość jest duŜa, poniewaŜ są one wyjątkowo głośne i źródła tego typu mają najczęściej charakter ciągły. Zakłady przemysłowe powinny dostosować się do wymagań ochrony środowiska przed hałasem poprzez stosowanie zabezpieczeń akustycznych, działania organizacyjne, remont, modernizację, zmianę profilu produkcji lub likwidację zakładu. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 94 4.6 Formy przyrody objęte ochroną prawną Aktem prawnym w Polsce określającym cele, formy i zasady ochrony przyrody oŜywionej i nieoŜywionej oraz krajobrazu jest Ustawa o ochronie przyrody. Powiat kamiennogórski ze względu na swoje połoŜenie, charakteryzuje się cennymi walorami krajobrazowymi oraz szeregiem ciekawych zabytków przyrody 4.6.1 Rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, parki narodowe oraz inne formy ochrony Rezerwat przyrody jest obszarem, na którym zachowane są w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieoŜywionej mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych. Na terenie powiatu znajdują się następujące prawne formy ochrony przyrody: ♦ „Kruczy kamień”- rezerwat geologiczno-krajoznawczy, połoŜony w odległości 2,5 km na południowy wschód od Lubawki, o obszarze 10,21 ha (wg. Słownika geografii turystycznej Sudetów), obejmujący skaliste wzniesienie Kruczą Skałę (681 m n.p.m.). Rezerwat ten stanowi ciekawą formę intruzji porfiru w skały osadowe ze środkowego permu, stanowiąc przykład metamorfozy kontaktowej. ♦ „Głazy Krasnoludków” w Gorzeszowie - rezerwat geologiczny o interesujących formach wietrzenia skał piaskowca ciosowego zlokalizowany w odległości 5 km od Krzeszowa. Długość obszaru, na którym występują skałki wynosi 1,2 km, szerokość 0,2 km. Powierzchnia rezerwatu wynosi 9,04 ha. Ochroną objęto utwory skalne w postaci maczug, baszt, słupów z labiryntowymi szczelinami. Wysokość poszczególnych form waha się w granicach 7-25 m. ♦ „Rudawski Park Krajobrazowy” – park krajobrazowy utworzony w 1989 roku, o powierzchni 8814 ha. Występują tu liczne ciekawe formy skalne, gołoborza i głazowiska. Lasy parku są głównie świerkowe. W piętrze pogórza występują: grab, jesion, dąb, jodła,; w reglu dolnym: buczyna z domieszką jodły, jaworu i jesionu. Pod ścisłą ochroną rosną tu: wawrzyn wilcze łyko, brzoza karpacka, dziewięćsił bezłodygowy, lilia złotogłów i goryczka orzęsiona. ♦ Otulina Karkonoskiego Parku Narodowego, zajmuje teren leśny od Niedamirowa do Jarkowic o powierzchni około 1400 ha. Całość otuliny znajduje się na terenie gminy Lubawka oraz Nadleśnictwa Kamienna Góra. Ponadto na terenie powiatu kamiennogórskiego zlokalizowany został obszar Natura 2000 „Rudawy Janowickie”. Zajmuje on powierzchnię 8298 ha. Został on utworzony ze względu na ochronę cennych gatunków wymienionych w załączniku nr 2 do Dyrektywy Rady UE nr 92/43/EWG. 4.6.2 Pomniki przyrody Pomniki przyrody są to pojedyncze twory przyrody lub ich skupiska chronione ze względu na szczególne wartości naukowe, kulturowe, historyczno-pamiątkowe oraz swoiste cechy krajobrazu. Tabela 4.6-1 Liczba pomników przyrody na terenie powiatu kamiennogórskiego. Lp. Kategoria Ilość w sztukach 1. 2. pojedyncze drzewa grupy drzew Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 29 4 95 aleje w sztukach Skałki 3. 4. Ogółem 2 3 38 Tabela 4.6-2 Powierzchnia obszarów prawnie chronionych i pomniki przyrody (stan w dniu 31 grudnia 2002r. wg GUS ). Powierzchnia obszarów prawnie chronionych Pomniki w% Parki Rezerwaty Parki Obszary UŜytki Powiat w ha powierzchni narodowe przyrody krajobrazowe chronionego ekologiczne przyrokamiendy ogółem krajobrazu nogórski 42 9954,7 25,1 21,7 6323,0 3610,0 w ha Rejestr pomników przyrody, w rozbiciu na kamiennogórskiego, został przedstawiony w załączniku. gminy, na terenie powiatu Parki i zespoły pałacowo-ogrodowe Na terenie miasta i gminy Kamienna Góra zinwentaryzowano 11 obiektów będących parkami lub parkami podworskimi. Parki miejskie i skwery skupione są wyłącznie na terenie miasta Kamienna Góra (7 sztuk). Dwa spośród nich to parki przyszpitalne, zamknięte dla ruchu turystycznego. Najcenniejszym parkiem miejskim jest zespół na Górze Parkowej, w południowej części miasta. Na terenie powiatu kamiennogórskiego znajdują się 4 parki podworskie i zespoły pałacowo-ogrodowe. Na szczególną uwagę zasługują: 1. park w Dębrzniku, 2. zespół pałacowo-ogrodowy w Pisarzowicach, 3. zespół pałacowo-ogrodowy w Szarocinie. Zieleń cmentarna i przykościelna Na terenie miasta i gminy Kamienna Góra znajduje się 8 zespołów zieleni cmentarnej i przykościelnej. Najcenniejszy zespół stanowi otoczenie klasztoru Sióstr Benedyktynek w Krzeszowie (grupa 26 bezcennych lip oraz klon jawor). Ciekawym obiektem jest teŜ cmentarz komunalny i otoczenie kościoła P.W. Matki Boskiej RóŜańcowej w Kamiennej Górze oraz stary cmentarz w Leszczyńcu (z pomnikowym cisem). Punkty widokowe Spośród wielu punktów widokowych na uwagę zasługuje 12. Najbardziej atrakcyjne znajdują się w wysokich partiach Rudaw Janowickich (kopuła Skalnika, przełęcze pod Wilkowyją i Bobrzakiem). W niŜszych partiach górskich na uwagę zasługują np. stoki pod Długoszem, punkt widokowy nad Raszowem (ok. 1,5 km od Kamiennej Góry). Większość z nich znajduje się w pobliŜu lub na trasie uczęszczanych szlaków turystycznych. 4.6.3 Flora Powiatu Kamiennogórskiego Obecna flora powiatu kamiennogórskiego zuboŜała z powodu rabunkowej działalności człowieka. Pozyskiwanie źródeł energii w postaci drewna spowodowało wytrzebienie drzewostanów. Poszukiwanie surowców naturalnych, zakładanie pastwisk, pól uprawnych, karczowanie lasów, doprowadziło do znacznych zmian na tym terenie. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 96 Roślinność powiatu jest kontynuacją okresu polodowcowego. Ciepłolubna roślinność trzeciorzędowa, zniszczona w czasie zlodowacenia, nie pozostała nawet w formie szczątkowej. Ukształtowana w holocenie puszcza o mieszanym drzewostanie uległa niszczycielskiej działalności człowieka. W miejsce wyciętych lasów mieszanych wprowadzono jednogatunkowe kultury iglaste. Charakterystyczną cechą roślinności górskiej jest układ piętrowy, ukształtowany głównie warunkami klimatycznymi, pogarszającymi się wraz ze wzrostem wysokości. Cały obszar kotliny kamiennogórskiej znajduje się w zasięgu regla dolnego. Lasy, poszycie i runo leśne są zróŜnicowane. NajuboŜsza roślinność występuje w rejonie Gór Kruczych, gdzie na pokładach porfirów gleby są płytkie i ubogie w składniki pokarmowe. W niŜszych partiach gór, np. północno-zachodnie stoki Gór Wałbrzyskich, porasta brzoza brodawkowa (Betula verrucosa), klon (Acer platanoides), dąb (Quercus petraera), lipa drobnolistna (Tilia cordata), pojedyncze sosny (Pinus silvestris). W poszyciu znajdują się podrosty występujących gatunków drzew oraz leszczyna (Corylus avellana), róŜa dzika (Rosa canina), malina (Rubus idaeus), bez czarny (Sambucus nigra) i szczególnie w buczynach bez koralowy (Sambucus racemosa) oraz gatunki rzadziej spotykane, jak jarzębina (Sorbus aucuparia), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum). W runie występują rośliny typowe dla określonych gatunków lasów w ilości ponad 30 gatunków, w tym równieŜ gatunki górskie, jak starzec (Senecio Fuchsii), przynęt purpurowy (Prenanthes purpurca), podbiałek alpejski (Homogyne alpina), na Lasockim Grzbiecie liczydło górskie (Streptopus amplexifolius). Najbardziej ubogie w roślinność jest runo obszarów szczytowych zbudowanych ze skał porfirowych, a śmiałek darniowy (Deschampsia caespitosa) tam występujący świadczy o ubóstwie gleby. Podmokłe łąki na zboczach górskich, pastwiska, brzegi potoków porasta wiele roślin typowych dla obszarów górskich i chronionych. Bardzo pospolity na kamienistych, szczytowych i zboczowych łąkach jest dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis). Pełnik europejski (Trollies europaeus) rośnie na łąkach w pobliŜu Pustelnika, Kamiennej Góry, Okrzeszyna i Olszyn. RóŜę alpejską (Rosa pendulina) spotyka się w okolicach Opawy i na zboczach Kruczej Skały, goryczkę trojeściową (Gentiana asclepiadea) w okolicach Przęłęczy Kowarskiej. Nad potokami i na podmokłych łąkach rośnie lepięŜnik biały (Petasites albus), a na łąkach nad Jarkowicami ciemięŜyca zielona (Veratrum lobelianum). Wiosną zakwitają na łąkach śnieŜyca wiosenna (Leucoium vernum) i śnieŜyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis). W północnym krańcu Gór Kruczych rośnie podkolan biały (Platanthera bifolia) i gółka długoostrogowa (Gymnadenia conopea), a wyŜej na skałkach występują duŜe skupiska rojnika pospolitego (Sempervivum soboliferum). Najbogatszym siedliskiem roślinnym są łąki koło Raszowa, nad Ogorzelcem i na zboczu Góry Szubieniczna k/Pisarzowic. Na łąkach tych projektuje się utworzenie rezerwatów florystycznych. Flora Miasta i Gminy Kamienna Góra Na przedmiotowym terenie stwierdzono występowanie ogółem 40 gatunków roślin chronionych, w tym: 25 gatunków roślin naczyniowych objętych ochroną całkowitą, 11 gatunków objętych ochroną częściową oraz 4 gatunki grzybów. Dla miasta Kamienna Góra liczby poszczególnych grup przedstawiają się następująco: 6 gatunków chronionych całkowicie, 8 gatunków chronionych częściowo i 2 gatunki grzybów, zaś dla gminy Kamienna Góra: 24 gatunki chronione całkowicie, 11 gatunków chronionych częściowo oraz 3 gatunki grzybów. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 97 Do gatunków bardzo rzadkich naleŜą: storczyk męski (Orchis mascula), kruszczyk błotny (Epipactis palustris), storczyk bzowy (Dactylorhiza sambucina), pełnik europejski (Trollius europaeus–ochrona całkowita), orlik pospolity (Aquilegia vulgaris–ochrona całkowita), tojad pstry (Aconitum variegatum). Do gatunków typowo górskich naleŜą: ciemięŜyca zielona (Veratrum lobelianum–ochrona częściowa), gorczyca trojeściowa (Gentiana asclepiadea), podrzeń Ŝebrowiec (Blechnum spicant). Do gatunków leśnych naleŜą: kruszyna pospolita (Frangula alnus), kalina koralowa (Viburnum opulus). Do gatunków charakterystycznych dla runa leśnego naleŜą: konwalia majowa (Convallaria majalis), marzanka wonna (Galium odoratum), kopytnik pospolity (Asarum europaeum). Flora Gminy Lubawka Występujące na terenie gminy rzadkie gatunki roślin i zwierząt, urozmaicona rzeźba terenu o zróŜnicowanej budowie geologicznej, walory krajobrazowe, zwarte kompleksy leśne, duŜe nasycenie cennych dóbr kultury i sztuki (szczególnie w Kotlinie Krzeszowskiej) spowodowały, Ŝe powstały koncepcje utworzenia Parku Krajobrazowego Gór Kruczych i Zaworów. Obejmowałby on pasmo Gór Kruczych, Kotlinę Krzeszowską oraz Masyw Zaworów. Na terenie gminy Lubawka znajdowałaby się ponad połowa parku. Część obszarów leśnych gminy stanowi otulinę Karkonoskiego Parku Narodowego. Są to lasy przyległe do nadleśnictwa Kowary. Jedynym rezerwatem na terenie gminy jest rezerwat krajobrazowy „Kruczy Kamień”, o powierzchni 10,21 ha. PołoŜony jest 1,5 km na południowy-wschód od miasta Lubawki. Cennym siedliskiem fauny, flory i przyrody nieoŜywionej, posiadającym wszelkie cechy niezbędne do utworzenia rezerwatu jest grzbiet Jańskiego Wierchu koło Okrzeszyna. Ze względu na występowanie duŜej liczby roślin i zwierząt prawnie chronionych bardzo ciekawe są łąki w dolinie Złotej i Srebrnika. Na terenie miasta Lubawka odnaleziono 14 gatunków roślin chronionych, z czego 6 gatunków znajduje się pod ochroną całkowitą. Są to: - ochrona całkowita: dziewięćsił bezłodygowy (Carlina aculis), jarząb szwedzki (Sorbus intermedia), lilia złotogłów (Lilium martagon), naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora), pełnik europejski (Trollius europaeus), rojnik pospolity (Sempervivum subolieferum), - ochrona częściowa: kalina koralowa (Viburnum opilus), konwalia majowa (Convallaria maialis), kopytnik pospolity (Asarum europaeum), kruszyna pospolita (Frangula alnus), marzanka wonna (Galium odoratum), pierwiosnka wyniosła (Primula elatior), zimowit jesienny (Colchicum autumnale), paprotka pospolita (Polypodium vulgare) . Na pozostałym obszarze gminy stwierdzono występowanie24 gatunków roślin chronionych: Do objętych ochroną całkowitą naleŜy 14 z nich: bluszcz pospolity (Hedera helix), dziewięćsił bezłodygowy (Carlina aculis), lilia złotogłów (Lilium martagon), orlik pospolity (Aquilegia vulgaris), parzydło leśne (Aruncus dioicus), pełnik europejski (Trollius europaeus), rojnik pospolity (Sempervivum subolieferum), gółka długoostrogowa (Gymnadenia conopsea), storczyk Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii), storczyk plamisty (Dactylorhiza maculata), podkolan biały (Platanthera bifolia), śnieŜyca wiosenna (Leucojum vernum), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), podrzeń Ŝebrowiec (Blechnum spicant), Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 98 ochrona częściowa: ciemięŜyca zielona (Veratrum lobelianum), kalina koralowa (Viburnum opulus), konwalia majowa (Convallaria maialis), kopytnik pospolity (Asarum europaeum), marzanka wonna (Galium odoratum), naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea), paprotka pospolita (Polypodium vulgare), pierwiosnka wyniosła (Primula elatior), porzeczka czarna (Ribes nigrum), zimowit jesienny (Colchicum autumnale). Gatunki objęte ochroną częściową występują w większej ilości niŜ chronione całkowicie. Rozmieszczenie gatunków chronionych w obrębie gminy wykazuje wyraźną strefowość. Tylko nieliczne z nich występują na obszarach zagospodarowanych – łąki, pastwiska, niewielkie zagajniki w dolinie Bobru i jego dopływów oraz potoku Szkło (inaczej OstroŜnica). Tu spotykane są głównie: pierwiosnka wyniosła oraz dziewięćsił bezłodygowy. Zagęszczenie gatunków chronionych wyraźnie wzrasta w obszarach zalesionych wzniesień zajętych przez drzewostany bukowe oraz w dolinach potoków. Do szczególnie cennych obszarów zaliczyć naleŜy: - doliny potoków Biała Woda i Srebrnik, - dolinę bezimiennego potoku płynącego spod Stankowej do wsi Jarkowice, - kompleks lasów bukowych i zbiorowisk zastępczych pomiędzy Opawą i Niedamirowem, - granica państwa, w szczególności lasy na pd.-zach. od Niedamirowa, - kompleks lasów bukowych pomiędzy górą Zadzierna, a górą Skowroniec (z wyłączeniem tej ostatniej), - kompleks lasów bukowych na zachód od Okrzeszyna, - Grzbiet Szczepanowski wraz z potokiem spływającym od Szczepanowa do Bobru, - podnóŜa Zaworów, - dolina potoku Złotna pomiędzy RozdroŜem Kowarskim, a wsią Jarkowice, - dolina potoku Szkło (OstroŜnica). - Flora Gminy Marciszów Na terenie gminy Marciszów ukształtował się krajobraz o niespotykanych walorach nazwany „Cudem Natury”. Całość terenu o powierzchni 2,799 ha znajduje się w części Rudawskiego Parku Krajobrazowego i jest prawnie chroniona. Znajduje się tu okazały las świerkowy, w którym znajdują się wyrobiska po nie działających juŜ kopalniach. Przepływający tamtędy potok Mienica i jego dopływy powodują okresowe zalewanie poszczególnych wyrobisk, tworząc zbiorniki wodne, w których woda zabarwiona jest w zaleŜności od zawartych w ich podłoŜu związków chemicznych. I tak: ♦ „Purpurowe jeziorko” – ze względu na występujące tu związki Ŝelaza i siarki, miało niegdyś kolor purpurowy, który obecnie przechodzi w brunatny i jest w zasadzie roztworem kwasu solnego. W jego wodach Ŝyje tylko jeden gatunek bakterii. ♦ „śółte jeziorko” – swój kolor zawdzięcza kumulacji związków Ŝelaza i siarki bardzo skondensowanych. Okresowo wysycha. ♦ „Błękitne jeziorko” – którego wody przybrały taką barwę od nacieków i nalotów. Istnieje w nim dość bogate Ŝycie biologiczne. śyje tu salamandra, traszka, Ŝaba. ♦ „Zielone jeziorko” – ma barwę zieloną z uwagi na obecność łupków pirytonośnych. Woda w nim gromadzi się tylko okresowo. Największe zagęszczenie stanowisk roślin chronionych znajduje się w zachodniej części gminy (Wieściszowice, Ciechanowice, Świdnik). Mniej interesująca botanicznie jest część wschodnia gminy (Domanów, Sędzisław, Nagórnik). - Wykaz chronionych gatunków roślin w gminie Marciszów: Całkowicie chronione: barwinek pospolity, bluszcz pospolity, dziewięćsił bezłodygowy, gnieźnik leśny, gółka długoostrogowa, kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów, listera Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 99 - - jajowata, naparstnica zwyczajna, parzydło leśne, pełnik europejski, podkolan biały, rojnik pospolity, sromotnik bezwstydny, storczyk fuchsa, storczyk szerokolistny, śnieŜyca wiosenna, wawrzynek wilczełyko, widłak jałowcowaty. Częściowo chronione: ciemięŜyca zielona, kalina koralowa, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kruszyna pospolita, marzanka wonna, paprotka zwyczajna, pierwiosnka lekarska, pierwiosnka wyniosła, zimowit jesienny. Najczęściej chronionymi roślinami leśnymi na terenie gminy Marciszów są: całkowicie chronione: lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, częściowo chronione: pierwiosnka wyniosła, kruszyna pospolita, kalina koralowa. Najczęściej chronionymi roślinami łąkowymi na terenie gminy Marciszów są: całkowicie chronione: dziewięćsił bezłodygowy (łąki suche), storczyk szerokolistny (łąki wilgotne), - częściowo chronione: pierwiosnka wyniosła (łąki wilgotne). W związku z melioracją terenów łąkowych lub zajmowaniem ich na grunty orne, zasięg roślin chronionych znacznie się zmniejsza. Ponadto do bardziej interesujących botanicznie miejsc w gminie naleŜą: - obszar między Przybkowicami a Orliną - liczne zagęszczenie gatunków chronionych, a w szczególności 4 gatunków z rodziny storczykowatych (storczyk szerokolistny, storczyk Fuchsa, gółka długoostrogowa, listera jajowata), - dosyć liczne stanowisko śnieŜycy wiosennej, na zachód od południowych krańców Świdnika, - dwa stanowiska górskiego gatunku ciemięŜycy zielonej – rosnącej na łące oraz w zaroślach nad potokiem powyŜej Przełęczy Rędzińskiej w towarzystwie gatunku wysokogórskiego - jaskra platanolistnego. - 4.6.4 Fauna powiatu kamiennogórskiego Faunę podobnie jak florę zniszczoną w epoce lodowcowej kształtowały na nowo gatunki napływające na teren Sudetów, a tylko nieliczne przetrwały z trzeciorzędu i epoki lodowcowej. Fauna Miasta oraz Gminy Kamienna Góra Ryby Na terenie miasta i gminy występują następujące gatunki ryb: pstrąg potokowy (gatunek rzadki), lipień, tęczak, szczupak, płoć, kleń, strzebla potokowa (chroniona), słonecznica, karaś srebrzysty, kiełb, śliz, ciernik, okoń, głowacz białopłetwy (gatunek rzadki). ♦ ZagroŜenia ZagroŜeniem dla bytowania ryb mogą być zanieczyszczenia powierzchniowe wód związane z działalnością gospodarczą człowieka. ♦ Proponowane zabiegi ochronne: - zmniejszenie ilości zanieczyszczeń dopływających do rzek (głównie ścieków bytowych odprowadzanych do Świdnika, śywicy i Zadrny, z połoŜonych w ich dolinach miejscowości), - całkowite zaniechanie regulacji górnych i środkowych biegów rzek i potoków, - ograniczenie regulacji koryt w dolnym biegu śywicy (od m. Pisarzowice) i Zadrny (od m. Krzeszów) do prac niezbędnych dla ochrony przed powodzią i dla zabezpieczenia mostów i odcinków dróg przebiegających w pobliŜu rzek. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 100 Płazy i gady Na terenie gminy Kamienna Góra w ostatnich latach obserwuje się zanikanie drobnych cieków wodnych. Pogłębiający się deficyt wód powierzchniowych powoduje zmniejszanie się populacji traszki górskiej. Wysychające w sezonie letnim drobne zbiorniki wodne (w których następuje rozród) są pułapką dla larw traszki górskiej, które giną zanim zdołają się przeobrazić. Na obszarze tej gminy stwierdzono występowanie następujących gatunków: - płazy: Ŝaba trawna, Ŝaba wodna, ropucha zwyczajna, traszka górska, traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna. - gady: jaszczurka zwinka, jaszczurka Ŝyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny, Ŝmija zygzakowata. Największym zagroŜeniem dla tej grupy zwierząt jest pogłębiający się deficyt wód powierzchniowych. Ptaki Ptaki są jednym z największych bogactw przyrodniczych gminy Kamienna Góra. Występuje tu 107 gatunków. Najliczniejszą grupę stanowią ptaki leśne (48 gatunków), mniejszą ptaki terenów otwartych (31 gatunków) i ptaki osiedli ludzkich (15 gatunków). Najmniejszą grupę stanowią ptaki wodno-błotne (13 gatunków). Spośród 107 gatunków ptaków tu występujących większość to gatunki objęte ochroną całkowitą. Dziewięć gatunków to ptaki łowne, mające albo okresy ochronne albo będące okresowo pod ochroną całoroczną. Trzy gatunki ptaków mają zapewnioną ochronę w okresie lęgowym (kawka, wróbel, mazurek). Dwa gatunki są pozbawione ochrony (wrona, sroka). Stosunkowo duŜe obszary leśne oraz duŜa ilość zieleni w osiedlach ludzkich stanowią naturalne siedliska ptactwa. Pomimo tego, Ŝe gmina Kamienna Góra leŜy na terenach górzystych, to najliczniejszą grupę ptaków stanowią tu gatunki typowo nizinne, a wśród nich jaskółka oknówka, jaskółka dymówka, jerzyk, a w lasach iglastych płochacz pokrzywnica. Inne popularne na ziemi kamiennogórskiej gatunki ptaków to: kopciuszek, świergotek łąkowy, pluszcz, zimorodek, orzechówka, drozd śpiewak, drozd obroŜny, dzięcioł (szczególnie trójpalczasty), pliszka górska, pokrzewka czarnołbiasta, mysikrólik, sikora, sójka, świergotek drzewny, rudzik i zięba. Z pośród ptaków tu występujących bocian czarny i włochatka znajdują się na Krajowej Liście Gatunków ZagroŜonych i Rzadkich. Z listy gatunków zagroŜonych w skali Śląska na terenie gminy gnieŜdŜą się: kobuz, przepiórka, derkacz, pluszcz. Na liście gatunków potencjalnie zagroŜonych znajdują się: trzmielojad, słonka, siniak, turkawka, świergotek łąkowy, pliszka górska, paszkot, świerszczak, jarzębatka, gąsiorek, orzechówka, dziwonia. Ssaki WaŜniejszymi środowiskami występowania ssaków są: tereny lasu szpilkowego z podszytem i bez podszytu, lasu mieszanego, lasu liściastego, zarośli, młodników, zrębów, łąk, rumowisk skalnych, brzegów strumyków oraz tereny podmokłe i bagniste. Na terenie gminy Kamienna Góra występują następujące ssaki: - owadoŜerne /chronione/: jeŜ zachodni, kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, - zajęczaki: zając szarak, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 101 - gryzonie: wiewiórka pospolita, piŜmak, nornica ruda, karczownik, nornik bury, polnik zwyczajny, mysz domowa, szczur wędrowny, badylarka, mysz polna, mysz leśna, mysz zaroślowa, - drapieŜne /chronione/: lis, borsuk, kuna leśna, kuna domowa, tchórz zwyczajny, gronostaj, łasica łaska, - parzystokopytne: dzik, sarna, jeleń, muflon, - nietoperze. Najliczniejsze skupiska nietoperzy oraz ich największa róŜnorodność na terenie gminy Kamienna Góra obserwuje się w pobliŜu zbiorników i cieków wodnych oraz kompleksów leśnych, będących miejscami ich Ŝerowania. Spotkać je moŜna równieŜ na strychach kościołów, budynków i w innych obiektach. Występują tu: nocek duŜy, nocek rudy, mroczek późny, gacek brunatny, karlik malutki, nocek wąsatek, nocek Brandta. Fauna Gminy Lubawka Na obszarze gminy Lubawka stwierdzono występowanie 36 gatunków ssaków, 120 gatunków ptaków, 6 gatunków płazów, 5 gatunków gadów i 13 gatunków ryb. Z tego chronionych jest 15 gatunków ssaków, 104 gatunki ptaków, 4 gatunki płazów, 5 gatunków gadów i 1 gatunek ryb. Fauna gminy uległa zuboŜeniu z powodu zmian w środowisku naturalnym jak równieŜ w wyniku rabunkowej działalności człowieka (bezplanowy odstrzał). Obecnie Ŝyją tu następujące zwierzęta: Ryby Na terenie gminy Lubawka występują następujące gatunki ryb: minog strumieniowy (chroniony), pstrąg potokowy, szczupak, płoć, kleń, strzebla potokowa (chroniona), słonecznica, karaś srebrzysty, kiełb, śliz, głowacz, ciernik, okoń. Największymi potencjalnymi zagroŜeniami dla nich są niekontrolowane zrzuty zanieczyszczeń (szczególnie niebezpieczne przy niskich stanach wód), zarybianie zbiorników wodnych szczupakiem i rybami karpiowatymi oraz regulacja koryt rzek i strumieni. Proponowane zabiegi ochronne: - zmniejszenie ilości zanieczyszczeń odprowadzanych do wód, - wyznaczenie rybackiego uŜytkownika zbiornika zaporowego w Bukówce, zobowiązanego do: zakazu połowu ryb z brzegu, zakazu połowu na przynęty naturalne, propagowania ryb łososiowatych (z preferencją dla rodzimego pstrąga potokowego z dopływów Bobru), - ograniczenie regulacji koryt rzek i strumieni do prac niezbędnych dla ochrony przed powodzią i dla ochrony mostów i odcinków dróg przebiegających w pobliŜu rzek, - całkowite zaniechanie regulacji potoków Srebrnik i OstręŜnik, w którym występują najliczniejsze populacje pstrągów potokowych, Płazy i Gady Łąki, obrzeŜa lasów oraz tereny podmokłe (między Lubawką a Bukówką) zamieszkują następujące gatunki: - płazy: Ŝaba trawna, Ŝaba wodna, ropucha zwyczajna, traszka górska, traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna, - gady: jaszczurka zwinka, jaszczurka Ŝyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny, Ŝmija zygzakowata. Największym zagroŜeniem dla tej grupy zwierząt jest pogłębiający się deficyt wód powierzchniowych. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 102 Ptaki Na terenie gminy występuje 120 gatunków ptaków, z czego: - 5 gatunków to ptaki przelotne, - 104 gatunki objęte są ochroną gatunkową, - 10 gatunków objętych jest ochroną częściową (ptaki łowne), - 3 gatunki są chronione w okresie lęgowym, - 3 gatunki pozbawione są ochrony. Do ptaków umieszczonych na Krajowej Liście Gatunków ZagroŜonych i Rzadkich naleŜą: bocian czarny, włochatka, czeczotka. Z ptaków znajdujących się na liście gatunków zagroŜonych w skali Śląska na terenie gminy gnieŜdŜą się: kobuz, cietrzew, przepiórka, derkacz, pluszcz, drozd obroŜny. Na liście gatunków potencjalnie zagroŜonych znajdują się: płaskonos, trzmielojad, słonka, bekas, siniak, turkawka, zimorodek, świergotek łąkowy, pliszka górska, paszkot, świerszczak, jarzębatka, muchówka mała, gąsiorek, orzechówka, dziwonia. ZagroŜeniem dla dziuplaków jest zmniejszająca się powierzchnia drzewostanów. Kuraki leśne i osłonka naleŜą do ptaków wraŜliwych na niepokojenie w okresie lęgowym oraz na presję drapieŜników (tym teŜ tłumaczy się zanik głuszca w ostatnich latach). W środowisku wodnym, niewielką liczebność niektórych gatunków - pluszcza, zimorodka, brzegówki) naleŜy tłumaczyć przekształceniem w znacznym stopniu naturalnych cieków. ZagroŜeniem dla ptaków występujących w dolinach rzecznych jest utrzymywanie się nieprawidłowych stosunków wodnych. NaleŜy ograniczyć stosowanie wyłącznie melioracji odwadniających, powodujących osuszanie pasa wilgotnych łąk nadrzecznych, poniewaŜ przyczynia się to do deficytu wody na terenach przyległych. Ssaki WaŜniejszymi środowiskami występowania ssaków są: tereny lasu szpilkowego z podszytem i bez podszytu, lasu mieszanego, lasu liściastego, zarośli, młodników, zrębów, łąk, rumowisk skalnych, brzegów strumyków oraz tereny podmokłe i bagniste. Na terenie gminy Lubawka występują: - owadoŜerne /chronione/: jeŜ zachodni, kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, - zajęczaki: zając szarak, - gryzonie: wiewiórka pospolita, piŜmak, nornica ruda, karczownik, nornik bury, polnik zwyczajny, mysz domowa, szczur wędrowny, badylarka, mysz polna, mysz leśna, popielica, - drapieŜne /chronione/: lis, borsuk, kuna leśna, kuna domowa, tchórz zwyczajny, gronostaj, łasica łaska, jenot, Ŝbik, - parzystokopytne: dzik, sarna, jeleń. W starych wyrobiskach kopalnianych w Okrzeszynie, w wieŜach oraz na strychach kościołów i budynków mieszkalnych moŜna spotkać nietoperze. Występują tu: nocek duŜy, nocek rudy, mroczek późny, gacek brunatny, karlik malutki. Występowanie nietoperzy uzaleŜnione jest od dostępności miejsc na kryjówki dzienne, kolonie rozrodcze, miejsc zimowania oraz bazy pokarmowej. Dla części gatunków kryjówkami tego rodzaju są najczęściej dziuple drzew. Dla ich ochrony konieczne jest zachowanie starodrzewia. Wskazane jest równieŜ wieszanie w niektórych miejscach, specjalnej konstrukcji, budek dla nietoperzy. W przypadku gatunków szukających schronienia na strychach budynków, szczególnym zagroŜeniem są silnie toksyczne środki ochrony drewna, słuŜące do konserwacji więźby dachowej. Niebezpieczeństwo dla nich stanowią równieŜ prace remontowe na Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 103 strychach w okresie przebywania tam kolonii rozrodczych. DuŜym zagroŜeniem dla nietoperzy są równieŜ stosowane w rolnictwie i leśnictwie insektycydy, powodujące masowe wymieranie Ŝywiących się owadami nietoperzy. Fauna Gminy Marciszów Atrakcją turystyczną gminy jest występowanie tu nietoperzy, znalazły one w szczelinach skalnych, wyrobiskach i sztolniach pozostałych po górniczej eksploatacji, warunki do zimowej hibernacji. Na terenie gminy stwierdzono występowanie 7 gatunków nietoperzy: nocek rudy, nocek duŜy, nocek Natterera, mroczek późny, gacek brunatny, karlik malutki, mopek. Ryby Na terenie gminy Marciszów występują następujące gatunki ryb: pstrąg potokowy, płoć, strzelba potokowa, kiełb, śliz, okoń. Podstawowym zagroŜeniem dla nich są niekontrolowane zrzuty ścieków. Aby poprawić ich bytowanie naleŜy ograniczyć ilości ścieków przedostających się do wód powierzchniowych. W połączeniu z racjonalnymi zabiegami zarybieniowymi pozwoli to zwiększyć liczebność ryb, a zwłaszcza pstrąga potokowego. Płazy i Gady Na terenie gminy odnotowano występowanie 6 gatunków płazów i 3 gatunki gadów. Zarówno płazy jak i gady naleŜą do rzadziej spotykanych przedstawicieli rodzimej fauny. Wykaz gatunków płazów i gadów występujących na obszarze gminy: - płazy: traszka zwyczajna, traszka górska, traszka grzebieniasta, ropucha szara, Ŝaba trawna, Ŝaba wodna. - gady: jaszczurka Ŝyworódka, padalec zwyczajny, Ŝmija zygzakowata. Płazy i gady naraŜone są na róŜnego rodzaju zagroŜenia. NaleŜy tu wymienić wykorzystywanie zbiorników wodnych jako wysypisk śmieci oraz masowe zabijanie przez pojazdy w czasie wędrówek do zbiorników wodnych w okresie godowym. Ptaki Na terenie gminy stwierdzono występowanie 88 gatunków ptaków, z czego: - 62 gatunki związane są z lasami - 11 gatunków to ptaki terenów otwartych - 6 gatunków wodno-błotnych - 9 gatunków synantropijnych Spośród 88 gatunków ptaków: - 80 gatunków objętych jest ochrona gatunkową - 3 gatunki objęte są ochroną częściową - 2 gatunki mają zapewnioną ochronę w okresie lęgowym - 3 gatunki są pozbawione jakiejkolwiek ochrony Do ptaków umieszczonych na Krajowej Liście Gatunków ZagroŜonych i Rzadkich naleŜą: bocian czarny. Z listy gatunków zagroŜonych w skali Śląska na terenie gminy gnieŜdŜą się: kobuz, przepiórka, derkacz, pluszcz. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 104 Lista gatunków potencjalnie zagroŜonych: trzmielojad, słonka, siniak, turkawka, zimorodek, świergotek łąkowy, pliszka górska, paszkot, świerszczak, jarzębatka, muchówka mała, gąsiorek, orzechówka, dziwonia, czyŜ, gil. ZagroŜeniem dla ptaków jest likwidacja zwartych zakrzaczeń i roślinności zielnej przylegającej do ściany lasu, na rzecz gospodarki leśnej i rolnej. Podobnie sytuacja wygląda z likwidacją zakrzaczeń i zadrzewień połoŜonych na łąkach i miedzach pól uprawnych Usuwanie takich środowisk przyczynia się do zanikania takich gatunków jak gąsiorek, turkawka, kląskawka, pokrzewka, w tym rzadka pokrzewka jarzębata. Ssaki - - Fauna ssaków obejmuje 29 gatunków w tym 9 chronionych: owadoŜerne-chronione: jeŜ zachodni, kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, zajęczaki: zając szarak. gryzonie: wiewiórka pospolita, piŜmak, nornica ruda, karczownik, nornik bury, polnik (nornik zwyczajny), mysz domowa, szczur wędrowny, badylarka, mysz polna, mysz leśna, mysz zaroślowa, popielica-chroniona. drapieŜne: lis, borsuk, kuna leśna, kuna domowa (chroniona), tchórz zwyczajny, gronostaj (chroniony), łasica łaska (chroniona). parzystokopytne: dzik, sarna, jeleń. 4.7 Ochrona gleb Zagadnienia związane z ochroną gleb, rekultywacją oraz poprawą ich wartości uŜytkowej zostały omówione w ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Ponadto w art. 26 i 109 ustawy Prawo Ochrony Środowiska /Dz.U. Nr 62, poz. 627 – ze zmianami/ określony został obowiązek prowadzenia monitoringu gleby i ziemi w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Ponadto okresowe przeprowadzanie badania jakości gleby i ziemi powierzono staroście jako zadania własne. Źródła przekształceń i zanieczyszczeń gleb Degradacja środowiska glebowego jest wynikiem wspólnego działania kilku czynników pochodzenia naturalnego i antropogenicznego. Na terenie powiatu podstawowe znaczenie ma chemiczna i fizyczna degradacja gleb, związana z wprowadzaniem zanieczyszczeń, usuwaniem z gleb składników pokarmowych i substancji organicznych, zakwaszaniem, niszczeniem struktury gleby poprzez zagęszczanie i przesuszanie. Pewne znaczenie ma równieŜ erozja wodna gleb. Największy wpływ na fizyczną degradację gleb miały przekształcenia powierzchni terenu związane z działalnością przemysłową, wydobyciem kopalin – kruszyw naturalnych, surowców ilastych i melafirów, budownictwem i komunikacją. Z reguły są to przekształcenia gleb nieodwracalne związane z całkowitą utratą obszaru. PowaŜnym zagroŜeniem na obszarach o rozwiniętym intensywnym rolnictwie moŜe być erozja wietrzna gleb zwłaszcza w warunkach występowania deficytu wody w profilu glebowym. Otwarte przestrzenie rolnicze pozbawione zadrzewień są przyczyną zmniejszania się szorstkości terenowej co prowadzi do wzrostu prędkości wiatrów na tym obszarze, przesuszania nadmiernego górnych warstw profilu i wynoszenia cząstek gleby. W ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzone są badania gleb uŜytkowanych rolniczo pod kątem wpływu zanieczyszczeń ze źródeł rolniczych oraz źródeł pozarolniczych (antropopresji). Z badań przeprowadzonych przez IUNG – Puławy, w ramach Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 105 sieci monitoringu krajowego nie moŜna wysnuć bezpośrednich wniosków, gdyŜ na terenie miasta Kamienna Góra nie ma punktu monitoringu. NajbliŜszy punkt zlokalizowany jest w Lubawce. Wyniki z tego punktu przez analogie mogą być uogólnione dla terenu całego powiatu kamiennogórskiego. Badania te przeprowadzane są na zawartość metali cięŜkich: kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i cynku a takŜe WWA. W punkcie pomiarowym nr 303 Lubawka nie stwierdzono przekroczeń zawartości zanieczyszczeń w gruntach ornych. Stopień zagroŜenia gleb powiatu określono jako „1” co spowodowane zostało stwierdzeniem podwyŜszonego stęŜenia cynku. Inną waŜniejszą cechą gleb ornych jest jej odczyn a takŜe poziom przyswajalnych makroelementów (fosfor, potas, magnez) jak i mikroelementów. Odczyn pH jest decydującym czynnikiem w zakresie przyswajania ww. składników pokarmowych i decyduje w ten sposób o przydatności rolniczej gruntów. Poziom pH ma decydujący wpływ na wielkości plonowania, koncentrację metali cięŜkich jak i róŜnorodność biologiczną w glebie. Na obszarze powiatu w wyniku prowadzonych badań gleby pod względem odczynu zakwalifikowano do kwaśnych. Korekty odczynu wymaga ponad 80% powierzchni gruntów, w tym 73% określono na poziomie koniecznym do wapnowania, 10% jako „potrzebne”, 7% jako wskazane. Daje to ogólny obraz jakości gleb w tym parametrze. Badania prowadzone pod kątem zawartości makroelementów, która to zawartość decyduje o potrzebach nawozowych roślin, i na podstawie której ustala się niezbędne dawki nawozów bez ryzyka przenawoŜenia i utraty składników. Dawki te są równieŜ bezpieczne dla środowiska, gdyŜ ich wysokość jest optymalna tzn. maks. ilość składników zostaje w glebie i jest absorbowana przez rośliny. I tak zawartość fosforu określona została jako b. niska na 44% gleb, niska na 29%, średnia na 14% gleb, wysoka na 4% i b. wysoka na 9%. Podobnie, choć nieco lepiej sytuacja wygląda pod względem zawartości potasu, a nieco wyŜsza jest zawartość magnezu. Reasumując gleby rolnicze powiatu nalezą do kategorii gleb o średniej i niskiej zawartości składników pokarmowych. Tendencje zmian Ze względu na rozwój przemysłu i nieodwracalne procesy degradacji gleb związane z lokalizacją nowych zakładów przemysłowych stan gleb na terenie powiatu moŜe ulec pogorszeniu. Rolnictwo prowadzone w sposób racjonalny i z poszanowaniem środowiska nie stanowi zagroŜenia. Istnieją obszary wymagające rekultywacji, przewaŜnie nieczynne wyrobiska po eksploatacji surowców mineralnych, rekultywacja powinna poprawiać stan środowiska i powoli zmniejszać powierzchnię obszarów ze zdegradowanymi glebami. Zwiększone zagroŜenie zanieczyszczeniami związane jest natomiast z rozwijającą się komunikacją samochodową. 4.8 Lasy Źródła zmian i zagroŜeń 1. abiotyczne – przemysł, czynniki meteorologiczne tj. wiatry, okiście (opady atmosferyczne), wymroŜenia, 2. biotyczne – ze strony owadów (istotne zagroŜenie stanowią korniki), grzybów (huba korzeniowa) i zwierzyny, 3. antropogenne - ze strony ludzi (poŜary, zaśmiecanie, penetracja). Całość lasów na terenie powiatu znajduje się w strefach uszkodzeń przemysłowych, w tym w I strefie słabych uszkodzeń (12,0%), w II strefie średnich uszkodzeń (85,7%) i w III strefie silnych uszkodzeń ( 2,3%). Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 106 Począwszy od lat 70-tych ubiegłego stulecia do 1999 roku na trenie powiatu miało miejsce szereg klęsk Ŝywiołowych w wyniku, których została wylesiona powierzchnia około 2000 ha. Przez wiatr wyłamane zostały drzewostany osłabione wskutek czynników abiotycznych i biotycznych. Powstałe wtedy halizny zostały w całości odnowione. Od 1999 roku wylesienia wystąpiły na powierzchni 19 ha. WiąŜe się to przede wszystkim ze zmniejszeniem zanieczyszczeń przemysłowych na tym terenie oraz prowadzeniem intensywnych zabiegów ochronnych. W celu uzyskania większej stabilności i odporności drzewostanów na szkody biotyczne i abiotyczne prowadzi się przebudowę istniejących monokultur świerkowych na drzewostany wielogatunkowe i wielopiętrowe. Mimo iŜ lasy w powiecie nie naleŜą do silnie naraŜonych na poŜary to jesienne i wiosenne wypalanie traw i ściernisk stanowi istotne i stałe zagroŜenie dla lasów. Dlatego teŜ w okresie od wiosny do jesieni utrzymywany jest stały dyŜur przeciwpoŜarowy, a istniejące zbiorniki małej retencji w ilości 9 sztuk są dostosowane do poboru wody dla celów przeciwpoŜarowych. Tendencje zmian ♦ Wzrost powierzchni lasów na terenie powiatu kamiennogórskiego wskutek zalesienia terenów porolnych. ♦ Przebudowa drzewostanów z iglastych na mieszane. Analizując dane uzyskane z ewidencji gruntów powiatu kamiennogórskiego moŜna stwierdzić, Ŝe ogólna powierzchnia lasów w powiecie zwiększa się. Tabela 4.8-1 Powierzchnia lasów na terenie powiatu kamiennogórskiego w latach 1999-2003. Rok Powierzchnia lasów w ha 1999 14 136 2000 14 136 2001 14 344 2002 14 506 2003 14 508 W latach 2001 – 2003 funkcjonowała ustawa o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia /Dz. U. Nr 73, poz. 764 - ze zm./, w ramach której zalesiono 36,822 ha. (7,16 ha w 2002r., 29,602 ha w 2003r.) Zgodnie z ustawą o lasach nadzór nad gospodarką leśną w lasach stanowiących własność Skarbu Państwa sprawuje minister właściwy do spraw środowiska a w lasach nie stanowiących własność Skarbu Państwa, nazywanych prywatnymi, wojewoda lub starosta. W powiecie kamiennogórskim nadzór nad gospodarką leśną w lasach prywatnych, w latach 1999-2004, w drodze porozumienia sprawował Nadleśniczy Nadleśnictwa Kamienna Góra. 4.9 Melioracje wodne Powiat kamiennogórski prawie w całości leŜy w zlewni rzeki Bóbr. Sieć wód powierzchniowych powiatu jest stosunkowo rozbudowana. Główną oś hydrograficzną uzupełnia system kanałów i rowów melioracji szczegółowych. Pod pojęciem małej retencji kryją się zabiegi i inwestycje zmierzające do poprawy bilansu wodnego na danym obszarze, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 107 zwłaszcza w sektorze rolnictwa. Są to inwestycje polegające na zwiększeniu zasobów wodnych zlewni poprzez budowę zbiorników wodnych, stawów, zastawek, nasadzeń drzew. Na terenie powiatu, w miejscowości Bukówka, gmina Lubawka, znajduje się dość duŜy zbiornik wodny mający znacznie w ochronie przeciwpowodziowej tego obszaru. Od lat 80 - tych ubiegłego stulecia spełnia on równieŜ rolę zbiornika gromadzącego wodę konsumpcyjną. Przy zbiorniku "Bukówka" planowana była budowa zakładu uzdatniania wody o produkcji dobowej 50 000 m3, co miało rozwiązać problemy jakości wody oraz jej ilości do zaopatrzenia mieszkańców Kamiennej Góry i Wałbrzycha. Jednak nie zrealizowano tego obiektu. Z uwagi na dość małą retencję wód w powiecie kamiennogórskim, związaną z charakterem cieków – potoki górskie, występują tu dość częste powodzie. Te niekorzystne zjawiska regulowane są w pewnym stopniu zbiornikami suchymi Krzeszów I i Krzeszów II, zlokalizowanymi na potoku Zadrna. Ponadto na terenie miasta Kamienna Góra, równieŜ na rzece Zadrnie, znajduje się sztuczny zbiornik - zalew miejski. Gminy z terenu powiatu dąŜą do zmiany niekorzystnego bilansu wodnego, jak i ograniczenia zagroŜenia powodziowego, poprzez zwiększenie retencji rzeki Bóbr. MoŜliwości retencji wody istnieją równieŜ w innych formach. NaleŜy wykorzystać do tego celu tereny podmokłe, obszary bagienne, oczka wodne oraz stosować odpowiednie zabiegi agrotechniczne. Mała retencja odgrywa niezwykle istotną rolę w kształtowaniu się warunków mikroklimatycznych. Ma duŜe znaczenie w rolnictwie oraz wpływa na kształtowanie się krajobrazu. Rozwój retencji na terenie całej zlewni ma niebagatelny wpływ na ochronę przeciwpowodziową, a takŜe na regulację (zmniejszenie) odpływu ze zlewni, co pozwala na pokrycie niedoborów wody pojawiających się w okresie niŜówek. Rozwój małej retencji powoduje równieŜ wzrost ilości fauny wodnej i awifauny na tych terenach. NaleŜy dąŜyć do zwiększania retencji na ciekach poprzez wykonanie takich obiektów jak stopnie, przepusty z piętrzeniem, jazy itp. NaleŜy wzmóc działania zmierzające do zwiększenia ilości magazynowanej wody. 4.10 Ochrona przeciwpowodziowa Miasta i wsie z terenu powiatu kamiennogórskiego, zlokalizowane w dolinie Bobru, naraŜone są na częste powodzie. Na przestrzeni ostatnich kilku lat, tj. od 1997 roku, praktycznie co roku mamy do czynienia ze stanami powodziowymi, a ich zasięg uzaleŜniony jest od intensywności opadów lub gwałtowności wiosennego ocieplenia. W granicach miast wykonano obwałowania i mury oporowe broniące obszary nadrzeczne przed zalaniem. Obliczenia hydrauliczne wykonane na Bobrze w granicach miasta Kamienna Góra, wskazują, Ŝe koryto rzeki na tym odcinku jest w stanie przeprowadzić wody o przepływie Q0.5% = 173,96 m3/s, a więc o przepływach o prawdopodobieństwie pojawienia się raz na 200 lat i większych. W km 269 + 500 biegu rzeki Bóbr zlokalizowano zbiornik retencyjny „Bukówka”. Ma on duŜe znaczenie w ochronie przeciwpowodziowej powiatu, a zwłaszcza miasta Kamienna Góra i terenów połoŜonych poniŜej, gdyŜ powoduje „ścięcie” czoła fali powodziowej. Szacuje się, Ŝe dzięki temu systemowi następuje ok. 40-50 % redukcja kulminacji fali powodziowej o prawdopodobieństwie pojawienia się p = 1 % (Q1% ). Te niekorzystne zjawiska regulowane są równieŜ w pewnym stopniu zbiornikami suchymi Krzeszów I i Krzeszów II zlokalizowanymi na potoku Zadrna. Ponadto na terenie miasta Kamienna Góra, równieŜ na rzecze Zadrnie, znajduje się zbiornik wodny, tzw. zalew miejski. JednakŜe jego moŜliwości przeciwpowodziowe są bardzo ograniczone. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy Lubawka na terenie miejscowości Stara Białka został ujęty do wybudowania zbiornik retencyjny, mający na celu ochronę przeciwpowodziową przyległych terenów. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 108 Jednym z priorytetowych zadań władz samorządowych z terenu powiatu jest utworzenie systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego i zmiana niekorzystnego bilansu wodnego. Po uszkodzeniach koryta i obwałowań wywołanych przejściem fal wezbraniowych w 1997 roku na rzecze Bóbr i potoku Zadrna, dokonano przebudowy obwałowań na niektórych odcinkach, uzupełniono zniszczone odcinki koryta oraz uzupełniono większość wyrw w ich konstrukcji. Utrzymanie systemu przeciwpowodziowego wymaga: ♦ systematycznej regulacji cieków wodnych i konserwacji obiektów regulacyjnych, ♦ przystosowania obiektów hydrotechnicznych do warunków zagroŜenia powodziowego, ♦ doskonalenia systemu szybkiego ostrzegania i reagowania w przypadku zagroŜenia powodzią. Za działania związane z ochroną przeciwpowodziową odpowiada, zgodnie z ustawą Prawo wodne, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej (RZGW). Z jego inicjatywy powstaje projekt planu ochrony przeciwpowodziowej w danym regionie wodnym. Regionalne zarządy gospodarki wodnej są równieŜ odpowiedzialne za prowadzenie działań informacyjnych i koordynację w razie powodzi lub suszy na podległym terenie. Inwestycje w zakresie przeciwdziałania skutkom powodzi wykraczają znacznie poza moŜliwości powiatu (równieŜ terytorialnie). Istnieje jednak moŜliwość zwiększenia bezpieczeństwa powodziowego mieszkańców poprzez działania niezwiązane bezpośrednio z inwestowaniem w urządzenia przeciwpowodziowe. W zasadzie wszystkie przedsięwzięcia moŜna podzielić na czynne i bierne. Bardzo często ich rodzaj wymuszony jest własnością. W przypadku ochrony przeciwpowodziowej jest to równieŜ pewnego rodzaju wyróŜnik, chociaŜ własność nie jest czynnikiem determinującym charakter tych działań. Ze strony powiatu moŜna wyróŜnić działania, zarówno bierne jak i czynne. Został powołany Powiatowy Zespół Reagowania Kryzysowego, który ma za zadanie przeciwdziałać klęskom Ŝywiołowym, w tym powodziom. Do innych działań biernych (ale tylko w czasie kiedy powódź nie występuje) oraz czynnych, które władze powiatu powinny podjąć oraz na bieŜąco uzupełniać i regulować naleŜy zaliczyć: ♦ opracowanie Powiatowego Planu Przeciwpowodziowego ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień dotyczących ograniczenia skutków powodzi i profilaktyki powodziowej dla całego powiatu, ♦ opracowanie Planu Ograniczania Skutków Powodzi i Ochrony Ludności dla Powiatu Kamiennogórskiego, ♦ utworzenie i bieŜące utrzymywanie magazynu przeciwpowodziowego dla ludności powiatu, ♦ współudział w Programie dla Odry 2006, dającego szansę na poprawienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego powiatu, ♦ wystąpienie do zarządzających rzeką Bóbr i jej dopływami oraz zdecydowane monitowanie o przeprowadzenie niezbędnych remontów i bieŜące utrzymywanie w zadawalającym stanie odcinków koryt i innych zabezpieczeń przeciwpowodziowych, ♦ dbałość o właściwy stan przepustów w drogach powiatowych oraz współdziałanie z pozostałymi zarządcami dróg publicznych w zakresie konserwacji przepustów pod drogami krajowymi, wojewódzkimi i gminnymi, przebiegającymi przez teren powiatu, ♦ opracowanie procedur ochrony przeciwpowodziowej oraz usuwania jej skutków przez Powiatowy Zespół Reagowania Kryzysowego, ♦ akceptacja planów zagospodarowania przestrzennego pod kątem wykluczenia z zabudowy potencjalnych terenów zalewowych na terenie powiatu. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 109 5. ZałoŜenia wyjściowe programu Opracowując Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego jako załoŜenia wyjściowe przyjęto uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, wynikające z obowiązujących aktów prawnych, programów wyŜszego rzędu oraz dokumentów planistycznych uwzględniających problematykę ochrony środowiska. NaleŜało równieŜ uwzględnić zamierzenia rozwojowe powiatu, zarówno w zakresie gospodarczym i przestrzennym, jak i społecznym. Uwarunkowania te, w powiązaniu z aktualnym stanem środowiska w powiecie były podstawą do zdefiniowania priorytetów i celów w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego uŜytkowania zasobów naturalnych. 5.1 Polityka ekologiczna państwa Zasady realizacji polityki ekologicznej, cele i zadania ujęte w "Programie wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002 - 2010" oraz w dostosowanej do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska, "Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 -2010", zostały przyjęte jako podstawa niniejszego Programu. Głównym celem Polityki Ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa polskiego w XXI wieku oraz stworzenie podstaw dla opracowania i realizacji strategii zrównowaŜonego rozwoju kraju. Wiodącą zasadą Polityki Ekologicznej naszego państwa jest zasada zrównowaŜonego rozwoju. Podstawowym załoŜeniem zrównowaŜonego rozwoju jest takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i Ŝycia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające uszczerbku, moŜliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej róŜnorodności biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Istotą zrównowaŜonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Zasada zrównowaŜonego rozwoju powinna być przy realizacji polityki ekologicznej państwa uzupełniona szeregiem zasad pomocniczych i konkretyzujących, które znalazły zastosowanie w rozwiniętych demokracjach. W Polityce ekologicznej państwa jako zasady szczegółowe przyjęto: Zasadę prewencji, oznaczającą w szczególności: ♦ zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), ♦ recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 110 ♦ zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagroŜeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (tzw. dyrektywa IPPC), ♦ wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyraŜonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care, itp. Zasadę "zanieczyszczający płaci” odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagroŜeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki uŜytkujące środowisko a więc takŜe konsumenci, zwłaszcza, gdy mają moŜliwość wyboru mniej zagraŜających środowisku dóbr konsumpcyjnych. Zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznaczająca uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. Zasadę regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych). Zasadę subsydiarności, oznaczającą przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwiązywany na najniŜszym szczeblu, na którym moŜe zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany. Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska, a oznaczającą potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Zasada przezorności, stosowana powszechnie w polityce ekologicznej krajów rozwiniętych, przewiduje, Ŝe rozwiązywanie pojawiających się problemów powinno następować po "bezpiecznej stronie", tj. Ŝe odpowiednie działania powinny być podejmowane juŜ wtedy, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo, Ŝe problem wymaga rozwiązania, a nie dopiero wtedy, gdy istnieje pełne tego naukowe potwierdzenie. Pozwala to unikać zaniechań wynikających z czasochłonnych badań, braku środków lub zachowawczego działania odpowiedzialnych osób bądź instytucji. Związana z nią zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska zakłada, Ŝe stosowanie zasad prewencji i przezorności powinno być ukierunkowane na wysoki i bezpieczny dla zdrowia ludzkiego poziom ochrony środowiska. Zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi wynika z konstytucyjnej zasady zintegrowanego rozwoju i skutkuje niŜej wymienionymi zasadami prewencji (w tym ideą likwidacji zanieczyszczeń u źródła), przezorności i wysokiego poziomu ochrony środowiska. W praktyce oznacza ona uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. Zasady równego dostępu do środowiska przyrodniczego, traktowanej w następujących kategoriach: ♦ sprawiedliwości międzypokoleniowej - zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń; ♦ sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej - zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych społeczeństw, grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do ograniczonych zasobów i walorów środowiska, wraz z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczności lokalnych i jednostek; ♦ równowaŜenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą, poprzez zapewnienie zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania (w sensie fizycznym, psychicznym, społecznym i Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 111 ekonomicznym) jednostek ludzkich przy zachowaniu trwałości podstawowych procesów przyrodniczych wraz ze stałą ochrona róŜnorodności biologicznej. Zasada regionalizacji, oznaczająca m. in.: ♦ rozszerzenie uprawnień dla samorządu terytorialnego i wojewodów do ustalania regionalnych opłat, normatywów, ulg i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych; ♦ regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej w odniesieniu do trzech rodzajów obszarów: - obszarów silnie przekształconych i zdegradowanych lub zagroŜonych degradacją, - obszarów o wysokich walorach przyrodniczych (z przewagą funkcji ochronnych, naukowych i rekreacyjnych oraz znaczącą rolą leśnictwa i ekologicznego rolnictwa), - obszarów pośrednich (z przewagą intensywnego rolnictwa i umiarkowanie rozwijanego przemysłu, przede wszystkim przetwórczego); ♦ skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (Morze Bałtyckie i strefy przybrzeŜne, tereny górskie i podgórskie, doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych). Zasada uspołecznienia polityki ekologicznej będzie realizowana poprzez stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu zrównowaŜonego rozwoju, przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudzaniu świadomości i wraŜliwości ekologicznej oraz kształtowaniu nowej etyki zachowań wobec środowiska. Proces ten będzie przebiegał z wykorzystaniem mechanizmów i zaleceń wynikających z "Konwencji w sprawie dostępu do informacji, udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji i dostępu do procedur sądowych w sprawach dotyczących środowiska". W Polityce ekologicznej państwa przedstawione zostały takŜe cele ogólne o charakterze strategicznym i realizacyjnym, w róŜnych horyzontach czasowych. Jako oddzielne zagadnienie omówione zostało zagadnienie włączania aspektów ochrony środowiska do polityk sektorowych takich jak: przemysł i energetyka, transport, rolnictwo, leśnictwo, budownictwo i gospodarka komunalna, zagospodarowanie przestrzenne, turystyka, ochrona zdrowia, handel i działalność obronna. Wskazane zostały przede wszystkim cele i działania, jakie naleŜy podjąć w ramach programów sektorowych, jako konieczny udział sektorów w realizacji zrównowaŜonego rozwoju. Cele ekologiczne zostały ujęte w czterech blokach tematycznych, są to: ♦ cele i zadania o charakterze systemowym (przyszłościowy rozwój gospodarczo-społeczny Powiatu z priorytetem ochrony środowiska, w tym systemy zarządzania środowiskowego i włączanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych, edukacja ekologiczna i udział społeczeństwa w sprawach ochrony środowiska, współpraca ponadlokalna), ♦ ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne uŜytkowanie zasobów przyrody (m.in.: ochrona przyrody i krajobrazu, ochrona lasów, ochrona powierzchni ziemi), ♦ zrównowaŜone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii: wykorzystanie energii odnawialnej, kształtowanie stosunków wodnych, ♦ jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne: jakość wód, w tym gospodarka wodnościekowa, gospodarowanie odpadami (w oparciu o plan gospodarki odpadami), jakość powietrza atmosferycznego, oddziaływanie hałasu, pola elektromagnetyczne, awarie przemysłowe. Z wymienionych w Polityce ekologicznej państwa celów i działań szczegółowych wybrano zagadnienia szczególnie istotne z punktu widzenia problemów występujących w Powiecie kamiennogórskim. Są to: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 112 ♦ promowanie najlepszych technik (BAT) w celu zmniejszenia materiałochłonności i odpadowości produkcji, ♦ ograniczenie zuŜycia energii o 25% do roku 2010, a do roku 2025 o 50% w stosunku do roku 2000, intensyfikacja rozwoju energetyki odnawialnej, do roku 2010 co najmniej podwojenie wykorzystania tej energii w stosunku do roku 2000 w celu zmniejszenia energochłonności gospodarki i wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, ♦ łączenie racjonalności ekonomicznej i ekologicznej w wykorzystaniu zasobów gleb, ochrona gleb i powierzchni ziemi, ♦ gospodarowanie odpadami - wzrost odzysku surowców, opakowań, recyklingu materiałów z opakowań, do roku 2010 wtórne wykorzystywanie co najmniej 50% papieru i szkła, ♦ zapobieganie zanieczyszczeniu słodkich wód powierzchniowych i podziemnych, przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego (zapewnienie źródeł poboru wody do picia), ♦ zmniejszenie naraŜenia mieszkańców na zanieczyszczenie powietrza i hałas, zmniejszenie intensywności degradacji powierzchni ziemi, poprawa estetyki otoczenia, ♦ przeciwdziałanie powstawaniu zanieczyszczeń powietrza, ♦ eliminowanie lub zmniejszanie skutków dla środowiska z tytułu nadzwyczajnych zagroŜeń środowiska, a takŜe doskonalenie istniejącego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii i klęsk Ŝywiołowych. Zwiększenie skali renaturalizacji obszarów wiejskich, na których rozwinęła się intensywna produkcja rolnicza, wprowadzenie zasad zrównowaŜonej gospodarki rolnej, ochrona gatunków dzikiej flory i fauny, ochrona najbardziej zagroŜonych ekosystemów oraz gatunków i ich siedlisk przez tworzenie i powiększanie sieci obszarów chronionych. 5.2 Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego W 2002 roku Sejmik Województwa Dolnośląskiego uchwałą nr XLIV/842/2002 przyjął i zatwierdził Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego pt. „Program zrównowaŜonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego”. Analizę przedmiotowego dokumentu sprowadzono do celów strategicznych do roku 2015 w strategii długoterminowej. Tam gdzie to było konieczne odniesiono się do celów i zadań szczegółowych. Cele strategiczne dla województwa dolnośląskiego przedstawiają się następująco: ♦ Poprawa jakości powietrza atmosferycznego osiągana przez: - Dalsze ograniczanie emisji z zakładów przemysłowych. - Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza ze źródeł niskiej emisji. - Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pochodzącego ze źródeł komunikacyjnych. - Wzmocnienie współpracy międzynarodowej w dziedzinie minimalizowania zanieczyszczeń transgranicznych. ♦ Zmniejszenie uciąŜliwości hałasu osiągane przez: - Zmniejszenie uciąŜliwości hałasu komunikacyjnego. - Zmniejszenie uciąŜliwości hałasu przemysłowego. ♦ Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych, podziemnych i ich ochrona osiągane przez: - Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej (w szczególności na terenach wiejskich). - Zmniejszenie zuŜycia wody. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 113 - Ograniczenie zanieczyszczenia spowodowanego niekontrolowanymi spływami powierzchniowymi. - Podniesienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. - Zwiększenie małej retencji. - Rozwój współpracy regionalnej na wodach granicznych. - Ochrona zasobów wód podziemnych. ♦ Ograniczenie negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko osiągane przez: - Uporządkowanie gospodarki odpadami przemysłowymi. - Uporządkowanie gospodarki odpadami komunalnymi. ♦ Podniesienie jakości gleb osiągane przez: - Ograniczenie procesu degradacji gleb. - Rekultywacja gleb zdegradowanych. ♦ Ochrona zasobów złóŜ poprzez ich racjonalne wykorzystanie osiągane przez: - Minimalizacja presji wywieranej na środowisko w procesie wykorzystania surowców mineralnych. - Zabezpieczenie złóŜ perspektywicznych i prognostycznych. ♦ Ochrona i wzrost róŜnorodności przyrodniczej osiągana przez: - Określenie zasobów przyrodniczych w województwie. - Objęcie ochroną obszarów o wysokich walorach przyrodniczych. - Podniesienie róŜnorodności biologicznej i krajobrazowej. - Powiększenie zasobów leśnych i zapewnienie im kompleksowej ochrony. - Rozwój terenów zieleni w miastach i na terenach wiejskich. ♦ Ograniczenie wystąpień nadzwyczajnych zagroŜeń środowiska osiągane przez: - Poprawę bezpieczeństwa ekologicznego związanego z działalnością produkcyjną przedsiębiorców. - Zapewnienie bezpieczeństwa przewozu drogowego i kolejowego materiałów niebezpiecznych. ♦ Podniesienie świadomości ekologicznej w społeczeństwie - Rozwój edukacji ekologicznej. ♦ Otwarta i dwustronna komunikacja pomiędzy wszystkimi stronami zaangaŜowanymi w ochronę środowiska - Rozwój komunikacji społecznej. ♦ Uzyskanie pełnej informacji o stanie środowiska - Dalszy rozwój monitoringu wszystkich elementów środowiska zgodnie z wymogami prawa polskiego i przepisami Unii Europejskiej. Analiza powyŜszych zapisów określających cele strategiczne dla województwa dolnośląskiego określiła konieczność ujęcia powyŜszych celów w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu kamiennogórskiego. NaleŜy uwzględnić uzyskanie poprawy standardów jakości powietrza przez zmniejszenie uciąŜliwości niskiej emisji i zanieczyszczeń komunikacyjnych. Sugeruje się takŜe ograniczanie emisji przez zmiany urządzeń grzewczych oraz oszczędność energii cieplnej i termomodernizację. Ograniczenie emisji hałasu zakłada odniesienie się przede wszystkim do hałasu komunikacyjnego sugerując, Ŝe właściwe gospodarowanie przestrzenią, utrzymywanie nawierzchni dróg w dobrym stanie technicznym, będzie skutkowało zmniejszeniem uciąŜliwości akustycznej. Poprawa jakości wód powinna być ujęta w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego jako poprawa czystości wód do picia i wód powierzchniowych oraz podziemnych. NaleŜy zaproponować do wykonania, w krótkiej i długiej perspektywie, zadania powodujące uporządkowanie gospodarki ściekowej i to zarówno w kwestii zanieczyszczeń komunalnych jak teŜ specyficznych – obszarowych czy deszczowych. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 114 Właśnie ograniczenie tego rodzaju zanieczyszczeń spowodowane realizacją zaplanowanych w Programie zadań, będzie skutkowało ograniczeniem ich szkodliwego wpływu na wody podziemne. Wykonywanie zadań określonych w poszczególnych częściach Programu, a związanych z ochroną powierzchni ziemi, zalesianiem, ochroną przyrody, powietrza czy z likwidacją zanieczyszczeń obszarowych i specyficznych, utrzymaniem właściwych stosunków wodnych, likwidacją starych obciąŜeń środowiska, popieraniem i propagowaniem odzysku odpadów spowoduje poprawę jakości gleb. KaŜdy z działów ochrony środowiska sygnalizuje konieczność prowadzenia szeroko rozumianej edukacji proekologicznej oraz kampanii informacyjnej na rzecz zwiększania się świadomości ekologicznej w kaŜdej z grup społecznych, wiekowych czy zawodowych. Prowadzenie takich działań oraz dialog między organami administracji samorządowej podczas prowadzenia postępowań administracyjnych przy lokalizacji nowych obiektów przemysłowych czy ochronnych, w ramach dostępu społeczeństwa do informacji, moŜe spowodować tylko poprawę zjawiska określanego dzisiaj jako komunikacja społeczna. Reasumując naleŜy stwierdzić, Ŝe Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego, jeŜeli zostanie wykonany w zaproponowanym zakresie będzie zgodny z „Programem zrównowaŜonego rozwoju i ochrony środowiska dla województwa dolnośląskiego”. 5.3 Dotychczasowe działania w zakresie ochrony środowiska w powiecie Stan środowiska na terenie powiatu ulega systematycznej poprawie, głównie w wyniku likwidacji lub ograniczeniu działalności niektórych gałęzi przemysłu i ograniczaniu wielkotowarowego rolnictwa (likwidacja PGR). Wynika to równieŜ z zaostrzenia przepisów dotyczących ochrony środowiska i wzrostu nakładów na jego ochronę. W przypadku zanieczyszczenia powietrza o jego stanie decyduje głównie nie przemysł, ale niska emisja i motoryzacja. W związku z zagroŜeniem, jakie stanowi niska emisja, od lat podejmowane są działania na rzecz jej ograniczenia. W zakładach przemysłowych na terenie powiatu podejmowano działania polegające na zmianach w technologii, modernizacji lub montaŜu urządzeń słuŜących do ochrony powietrza. Ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej a takŜe Gminnych Funduszy, mogą być dotowane zadania modernizujące systemy ogrzewania, takie jak: wymiana kotłów węglowych na gazowe, olejowe lub elektryczne; wykonanie instalacji ogrzewania elektrycznego w miejsce pieców węglowych. Zaplanowane na najbliŜsze lata działania zmierzające w kierunku poprawy jakości wód, będą miały swoje odzwierciedlenie w zrealizowanych inwestycjach związanych z porządkowaniem gospodarki ściekowej na terenie powiatu. Wymagają one ogromnych nakładów finansowych, co związane jest z koniecznością pozyskania funduszy pozabudŜetowych. Prowadzone są równieŜ działania projektowe i finansowe w celu wykonania na terenie całej Kotliny Kamiennogórskiej kanalizacji sanitarnej i deszczowej i oczyszczalnia ścieków. W ubiegłych latach gminy powiatu kamiennogórskiego prowadziły systematyczne działania w celu ograniczania nielegalnego deponowania odpadów. W celu ograniczenia ilości niebezpiecznych odpadów w strumieniu odpadów komunalnych, biorąc pod uwagę takŜe względy edukacyjne, zapoczątkowana została selektywna zbiórka odpadów, którą planuje się wprowadzić na terenie całego powiatu. Ponadto organizuje się konkursy dla uczniów szkół podstawowych w zakresie ochrony środowiska. Na nagrody w w/w konkursach przeznacza się równieŜ środki z Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Z tych Funduszy przeznacza się takŜe środki na: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 115 edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i profilaktykę zdrowotną dzieci i młodzieŜy, na finansowanie wyjazdów dzieci na tzw. zielone szkoły, na organizowanie imprez z okazji Dnia Ziemi. Z Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Powiecie kamiennogórskim w ubiegłych latach dofinansowane zostały następujące zadania: ♦ obozy szkoleniowe dla dzieci i młodzieŜy z terenu powiatu kamiennogórskiego o tematyce związanej z ochroną środowiska naturalnego, ♦ szkolne projekty ekologiczne, ♦ termomodernizacja budynków uŜyteczności publicznej w Kamiennej Górze, ♦ wykonanie przyłącza kanalizacji sanitarnej, ♦ udroŜnienie systemów melioracji wodnej, słuŜącej polepszeniu stosunków wodnych na terenach przyległych do dróg powiatowych, zapobiegając degradacji środowiska, ♦ promocja turystyki ekologicznej, ♦ utrzymanie zadrzewień, ♦ imprez o charakterze proekologicznym upowszechniających zasadę zrównowaŜonego rozwoju. 5.4 Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony środowiska Podstawowymi aktami prawnymi w dziedzinie ochrony środowiska są następujące ustawy: ♦ Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085 – ze zmianami). ♦ Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 – ze zmianami). ♦ Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92 poz. 880 – ze zmaianmi). ♦ Rozporządzenia Rady Ministrów 9 listopada 2004r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573). ♦ Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. nr 62, poz. 628 – ze zmianami). ♦ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206). ♦ Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115 poz.1229 - ze zm.). ♦ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu /Dz. U Nr 1, poz. 12/. ♦ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002 r w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji. /Dz. U Nr 87 poz. 796/. ♦ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13.06.2003 r w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji /Dz. U Nr 110 poz.1057/. ♦ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 roku w sprawie warunków, jakie naleŜy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. /Dz. U. Nr 168 poz. 1763/. ♦ Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. Nr 72, poz. 747 - ze zmianami). Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 116 5.5 Strategia Rozwoju Powiatu Kamiennogórskiego. Strategia rozwoju powiatu kamiennogórskiego została przyjęta przez Radę Powiatu Kamiennogórskiego Uchwałą nr XX/82/2000, z dnia 17.02.2000r. W pracach nad stworzeniem strategii rozwoju wykorzystana została pomoc konsultantów UNDP Umbrella Project. Struktura strategii: W ramach strategii rozwoju występuje kilka poziomów planowania: ♦ Wizja rozwoju powiatu, czyli poŜądany obraz przyszłości powiatu funkcjonującego według reguł gwarantujących jego zrównowaŜony rozwój. Cel nadrzędny stanowi hasłowe wyraŜenie wizji rozwoju (odpowiada na pytania: dlaczego działamy?, co chcemy osiągnąć?). ♦ Cele bezpośrednie to cele, które powiat chce osiągnąć w całości i za osiągnięcie, których ponosi pełną odpowiedzialność. Cele te odpowiadają na pytanie: w jaki sposób ma być zrealizowany cel nadrzędny (jaki rozwój zapewni powiatowi realizację celu nadrzędnego?). Dla kaŜdego z wyodrębnionych ładów (ekologicznego, społecznego, gospodarczego, przestrzennego oraz instytucjonalno – politycznego) formułowany jest jeden cel bezpośredni. ♦ Cele szczegółowe to stany, które powiat chce w pełni osiągnąć w zaplanowanym okresie dla rozwiązania określonego problemu i w ten sposób zbliŜyć się do zrealizowania wizji rozwoju. Cele te wynikają z analizy SWOT (słabych i mocnych stron oraz szans i zagroŜeń rozwoju powiatu), ze szczególnym uwzględnieniem problemów rozwojowych powiatu. ♦ Zadania strategiczne to zadania, które naleŜy wypełnić, aby osiągnąć poszczególne cele strategiczne. Zadania strategiczne zestawiane są w postaci programów działań wskazujących: poszczególne zadania (działania), instytucje, bądź osoby zobowiązane do ich koordynowania, termin w jakim powinny być one zrealizowane oraz podstawowe źródła ich finansowania. Na strategię rozwoju składa się pięć wzajemnie powiązanych ze sobą programów: Program zrównowaŜonego rozwoju ochrony środowiska; Program zrównowaŜonego rozwoju gospodarczego; Program zrównowaŜonego rozwoju społecznego; Program działań z zakresu ładu przestrzennego; Program usprawniania zarządzania powiatem. Część zadań zawartych w poszczególnych programach wymaga opracowania oddzielnych programów ich realizacji. Celem nadrzędnym rozwoju powiatu kamiennogórskiego jest: wysoka jakość Ŝycia mieszkańców powiatu kamiennogórskiego. Cel ten będzie realizowany poprzez realizację celu głównego, a mianowicie zrównowaŜonego rozwoju powiatu kamiennogórskiego i celów szczegółowych, określonych jako: ♦ ZrównowaŜony rozwój ochrony środowiska: - Racjonalne gospodarowanie zasobami środowiska przyrodniczego. - Kompleksowa i nowoczesna gospodarka w zakresie energetyki. - Właściwa gospodarka wodna. - Kompleksowa gospodarka odpadami. - Wysoki poziom świadomości ekologicznej. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 117 ♦ Rozwój społeczny: - Istnieje zespół czynników mobilizujących wykształconą młodzieŜ do osiedlania się na terenie powiatu. - Istnieje zróŜnicowana, dostosowana do potrzeb oferta mieszkaniowa. - Wysoki poziom bezpieczeństwa publicznego. - Łatwy dostęp do opieki zdrowotnej. - Dobry poziom wykształcenia mieszkańców. - DuŜa mobilność społeczna oraz dobra współpraca róŜnych sektorów Ŝycia w powiecie. ♦ Rozwój gospodarczy: - Odpowiedni poziom i struktura wykwalifikowania kadr. - Optymalne wykorzystanie potencjału gospodarczego powiatu. - Dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna. - DuŜe zainteresowanie inwestorów terenem powiatu. - Racjonalne wykorzystanie walorów turystycznych, rekreacyjnych i sportowych. - Zwiększenie efektywności rynku rolnego. - Utrzymanie i tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich. - Poprawa standardów higienicznych i zdrowotnych w produkcji Ŝywności. ♦ Ład przestrzenny: - Aktualny i kompletny zasób geodezyjny. - Efektywne zarządzanie nieruchomościami Skarbu Państwa. - Wykorzystanie walorów połoŜenia dla poprawy dostępności komunikacyjnej powiatu. - Główne zespoły zabytkowe są odnowione i właściwie wykorzystane. - Funkcjonuje powiatowa baza danych o gminnych planach zagospodarowania przestrzennego. ♦ Zarządzanie powiatem: - Dobra komunikacja Starostwa z otoczeniem. - Wysoka jakość pracy Starostwa. Z uwagi na fakt, Ŝe strategia została przyjęta w 2000 roku, niektóre z załoŜonych celów zostały na dzień dzisiejszy zrealizowane. 5.6 Plan Rozwoju Lokalnego Powiat kamiennogórski posiada przyjęty Uchwałą Rady Powiatu Kamiennogórskiego Plan Rozwoju Lokalnego na lata 2005 - 2013 wraz z wyodrębnionym Wieloletnim Planem Inwestycyjnym na lata 2005-2007. Dokument ten określa zasady programowania zadań inwestycyjnych, których realizacja w perspektywie roku 2013 będzie związana z zakresem działania Starostwa Powiatowego i moŜliwościami pozyskania dla nich wsparcia zewnętrznego. Celem nadrzędnym przyjętych w Planie zadań jest uzyskanie spójności powiatu z jego otoczeniem oraz równowaŜenia jego rozwoju w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Zadania ujęte w Planie, wiąŜą się z poprawą stanu powiatu w trzech sferach: ♦ rozwoju społecznego, ♦ rozwoju gospodarczego, ♦ poprawie dostępności komunikacyjnej i ładu przestrzennego. W Planie przyjmuje się, Ŝe w perspektywie najbliŜszych 10 lat priorytetowymi obszarami działań na rzecz poprawy stanu powiatu będą: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 118 ♦ sfera rozwoju społecznego (ze wskazaniem na potrzebę modernizacji i rozbudowy obiektów słuŜących obsłudze mieszkańców powiatu i poprawą ich bezpieczeństwa), ♦ sfera rozwoju gospodarczego (ze wskazaniem na wykorzystanie walorów turystycznych, rekreacyjnych i sportowych powiatu), ♦ sfera poprawy dostępności komunikacyjnej i ładu przestrzennego (ze wskazaniem na kontynuowanie zadań związanych z modernizacją dróg powiatowych). W Planie przyjęto do realizacji następujące projekty: ♦ w sferze rozwoju społecznego: - budowę obiektów Komendy Powiatowej StraŜy PoŜarnej (jako zadanie kontynuowane), - remont budynku Starostwa przy ul. Sienkiewicza w Kamiennej Górze (jw.), - modernizację systemu ogrzewania w szkole specjalnej, - poprawę termoizolacji budynków Starostwa, - utworzenie ośrodka edukacji ekologicznej; ♦ w sferze rozwoju gospodarczego, w tym turystyki: - budowę zbiornika retencyjno-rekreacyjnego w Sędzisławiu, - przebudowa budynku byłego dworca PKP w Lubawce na Centrum Dziedzictwa Wielokulturowego, - budowę miejsc wypoczynkowych i widokowych przy szlakach turystycznych i rowerowych, - zagospodarowanie otoczenia rezerwatu „Głazy Krasnoludków”, przystosowanie nie uŜytkowanych linii kolejowych do funkcji turystycznych; ♦ w sferze poprawy dostępności komunikacyjnej: - remonty zamiejskich dróg powiatowych, - remonty miejskich dróg powiatowych 6. Poprawa jakości środowiska 6.1 Ochrona wód Główny cel strategiczny: Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz ochrona jakości wód podziemnych i racjonalizacja ich wykorzystania. Cel strategiczny będzie osiągany przez: ♦ Poprawę jakości wód powierzchniowych rzeki Bóbr, potoku Zadrna i ich dopływów. ♦ Optymalizację zuŜycia wody do celów socjalno-bytowych i przemysłowych. ♦ Ochronę przed negatywnymi skutkami aktualnej i przyszłej działalności gospodarczej prowadzonej na powierzchni ziemi. ♦ Sukcesywne ograniczanie negatywnego wpływu zanieczyszczeń obszarowych i ścieków deszczowych na wody powierzchniowe. ♦ Promowanie działań mających na celu zmniejszenie zuŜycia wody w gospodarstwach domowych. ♦ Utworzenie i utrzymywanie korytarzy ekologicznych oraz przeciwdziałanie tworzeniu nowych barier ekologicznych, a w szczególności - ochronę doliny Bobru i Zadanej jako Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 119 ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ najlepszych korytarzy ekologicznych i potencjalnych obszarów zalewowych wód powodziowych. Ochrona ich przed zabudową, zajmowaniem przez działki, drogi i inną infrastrukturę techniczną. Pozostawienie ich jako tereny leśne i zadrzewione, ekstensywnie uŜytkowane łąki i pastwiska (w miarę moŜliwości). Ograniczenie do minimum wycinki drzew i krzewów wzdłuŜ rzek i strumieni. Zachowanie terenów podmokłych w dolinach rzek i strumieni, renaturyzacja wybranych fragmentów dolin rzecznych. Pozwalanie na częściowe “zdziczenie” odcinków juŜ uregulowanych, budowę przepławek dla ryb na istniejących piętrzeniach na ciekach, nie budowanie wałów przeciwpowodziowych poza obszarami zurbanizowanymi. Ochrona doliny rzeki Bóbr we współpracy z okolicznymi gminami - celem współpracy jest poprawa jakości wód poprzez modernizację istniejących oczyszczalni ścieków i budowę nowych, budowę kanalizacji, przeciwdziałanie zanieczyszczeniom obszarowym oraz utrzymanie i zwiększenie bioróŜnorodności doliny Bobru i jego dopływów, w tym stworzenie lepszych warunków Ŝycia dla ryb. Utworzenie uŜytków ekologicznych obejmujących cenne przyrodniczo obszary podmokłe i oczka wodne. Oczka wodne i starorzecza są elementami małej retencji, mają korzystny wpływ na poziom wód gruntowych na terenach przyległych oraz przyczyniają się do zwiększenia róŜnorodności biologicznej. Tworzenie oczek wodnych na terenach zielonych. Utrzymanie ekstensywnej gospodarki łąkowej i pastwiskowej na terenach przyrodniczocennych, dąŜenie do wprowadzenia tam programów rolno-środowiskowych. Otoczenie szczególną troską zachowanych półnaturalnych łąk z duŜą liczbą traw, ziół, roślin kwiatowych. Objęcie najcenniejszych z nich ochroną jako uŜytków ekologicznych. Promowanie działań związanych z zaprzestaniem prowadzenia melioracji zmierzających do obniŜenia lustra wody w dolinach rzek, odbudową systemu zastawek na istniejących systemach melioracyjnych na polach i w lasach. Zwiększenia nasycenia zielenią juŜ istniejących obszarów (poza lasami) poprzez dosadzenie dodatkowych drzew, krzewów, roślinności okrywowej, zielnej, traw, poprzez pozostawienie części odnowień naturalnych, odrostów. Cele długoterminowe: ♦ Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej (w szczególności na terenach wiejskich). Racjonalizacja poboru wody ♦ Ograniczenie zanieczyszczenia spowodowanego niekontrolowanymi spływami powierzchniowymi. ♦ Podniesienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. ♦ Ochrona zasobów wód podziemnych. ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ Cele krótkoterminowe: Redukcja ilości ścieków nieoczyszczonych. Racjonalny pobór i zapewnienie dobrej jakości wody. Ograniczenie ilości zanieczyszczeń obszarowych. Poprawa działań w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej. Budowa systemów małej retencji. Ograniczenie poboru wód podziemnych. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 120 Cele te mogą zostać osiągnięte poprzez realizację następujących zadań priorytetowych: ♦ WdroŜenie kompleksowych programów gospodarki wodno-ściekowej w gminach powiatu kamiennogórskiego. ♦ Dalszą rozbudowę systemów kanalizacyjnych we wszystkich gminach powiatu kamiennogórskiego oraz podłączenie do istniejących oczyszczalni ścieków w celu ich efektywniejszego wykorzystania. ♦ Rozbudowę i modernizację istniejących oczyszczalni ścieków (w Kamiennej Górze i Lubawce). ♦ Budowę oczyszczalni ścieków w Marciszowie, Okrzeszynie gm. Lubawka, Pisarzowicach gm. Kamienna Góra ♦ Budowę oczyszczalni przydomowych (w przypadkach uzasadnionych ekonomicznie i technologicznie) ♦ Zmniejszenie strat sieciowych poprzez wymianę i renowację wyeksploatowanych odcinków wodociągów, tj. ograniczenie awarii ♦ Modernizację stacji uzdatniania wody ♦ Aktualizację pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód powierzchniowych i podziemnych. ♦ Wprowadzenie wodooszczędnych technologii w zakładach przemysłowych ♦ Zorganizowanie systemu kontroli wodochłonności produkcji – system sprawozdawczości publicznej ♦ Instalowanie wodomierzy w indywidualnych gospodarstwach ♦ Podnoszenie świadomości ekologicznej w zakresie oszczędzania wody ♦ Opracowanie i realizację programu szkoleń dla rolników ♦ Stosowanie kodeksu dobrych praktyk rolniczych ♦ Promowanie i wyróŜnianie gospodarstw rolnych mających największe osiągnięcia w zakresie wdraŜania kodeksu dobrych praktyk rolniczych ♦ Sukcesywną realizację programu w zakresie ochrony przeciwpowodziowej uwzględniającego tworzenie map terenów zalewowych ♦ Opracowanie i wdroŜenie programów zwiększenia retencji naturalnej ♦ Budowę zbiornika „Sędzisław” ♦ Wprowadzenie i egzekwowanie hierarchizacji poboru wód w zaleŜności od sposobu uŜytkowania ♦ Ograniczenie poboru wód podziemnych na cele przemysłowe 6.2 Ochrona powietrza Główny cel strategiczny: Poprawa jakości powietrza atmosferycznego Cele długoterminowe: ♦ ograniczenie emisji z zakładów przemysłowych ♦ ograniczenie zanieczyszczenia powietrza ze źródeł niskiej emisji ♦ ograniczenie wielkości emisji ze źródeł komunikacyjnych ♦ minimalizowanie zanieczyszczeń transgranicznych Cele te mogą zostać osiągnięte poprzez realizację następujących zadań: ♦ modernizacji i hermetyzacja procesów technologicznych Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 121 ♦ instalowaniu urządzeń oczyszczających ♦ likwidacji źródeł emisji niezorganizowanej ♦ likwidacja małych kotłowni i palenisk domowych w centrach miast oraz podłączenie budynków do sieci cieplnej lub kotłowni gazowych/olejowych ♦ poprawę izolacji cieplnej budynków ♦ wprowadzenie ekonomicznych regulacji zuŜycia energii cieplnej (liczniki) ♦ wzrost wykorzystania alternatywnych źródeł energii: biomasy, energii wód płynących, energii wiatru, energii słonecznej i energii geotermalnej ♦ zastępowanie paliw tradycyjnych paliwami gazowymi i olejowymi ♦ podnoszeniu świadomości ekologicznej w zakresie stosowania paliw ekologicznych i benzyny bezołowiowej ♦ wycofanie z ruchu pojazdów nie spełniających obowiązujących norm ekologicznych ♦ poprawie stanu technicznego dróg, modernizacji i rozbudowie infrastruktury drogowej ♦ wyprowadzanie ruchu tranzytowego z obszarów zamieszkałych (obwodnice) ♦ wydzielenie stref ograniczonego ruchu w centralnych częściach miast ♦ dalszym rozwoju współpracy międzynarodowej ♦ modernizacji istniejącego systemu monitoringu transgranicznych zanieczyszczeń powietrza. 6.3 Hałas Główny cel strategiczny: Poprawa środowiska akustycznego powiatu Cele długo i krótkoterminowe: ♦ Zmniejszenie uciąŜliwości hałasu pochodzącego z ruchu drogowego ♦ Stopniowe ograniczanie uciąŜliwości hałasu przemysłowego Cele te mogą zostać osiągnięte poprzez realizację następujących zadań: stopniowe wyprowadzanie ruchu tranzytowego poza obszary zamieszkane, w tym budowa obwodnic, ♦ budowa zabezpieczeń akustycznych ciągów komunikacyjnych przebiegających w pobliŜu zabudowy mieszkaniowej, ♦ poprawa stanu technicznego pojazdów, ♦ poprawa stanu technicznego dróg. ♦ kontrola przestrzegania zasad właściwej lokalizacji nowych zakładów, ♦ lokalizacja nowych osiedli z dala od uciąŜliwych źródeł hałasu, ♦ modernizacja lub wymiana urządzeń generujących hałas, ♦ zapewnienie odpowiedniej izolacji zakładów przemysłowych. ♦ 6.4 Ochrona gleb Główny cel strategiczny: Racjonalne wykorzystanie gleb wraz z ich ochroną i rekultywacją Cele te mogą zostać osiągnięte na terenie powiatu kamiennogórskiego przez: ♦ zagospodarowanie gleb w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 122 ♦ ♦ ♦ ♦ ograniczanie czynników wpływających na degradację gleby, rekultywację gleb i ziemi zdegradowanej, ochronę gruntów rolnych, przeciwdziałanie degradacji chemicznej gleb poprzez ochronę powietrza i wód powierzchniowych, ♦ racjonalne stosowanie wapna, nawozów sztucznych i środków ochrony roślin na terenach rolnych i leśnych, ♦ racjonalizację prowadzenia upraw na terenach rolnych,nakazywanie sprawcom degradacji lub uŜytkownikom terenów zdegradowanych przeprowadzenie ich rekultywacji, ♦ zwiększanie rozmiaru zadrzewień śródpolnych. 6.5 Lasy Główny cel strategiczny: Wzbogacenie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych Cele długoterminowe ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ wzrost lesistości powiatu poprzez zalesianie terenów porolnych, ochrona zasobów leśnych i poprawa kondycji przyrodniczej obszarów leśnych, zapewnienie trwałości i wielofunkcyjności lasów, renaturalizacja obszarów leśnych, powiększanie róŜnorodności biologicznej w lasach na poziomie genetycznym i gatunkowym, ♦ poprawa zdrowotności i odporności drzewostanów. Cele te mogą zostać osiągnięte poprzez realizacje następujących zadań priorytetowych: ♦ inwentaryzacja zasobów leśnych pod kątem ich stanu zdrowotnego, ♦ wyznaczenie granicy rolno - leśnej w planach zagospodarowania przestrzennego, ♦ zalesianie terenów porolnych, ♦ przebudowę drzewostanów zmienionych lub silnie uszkodzonych przez zanieczyszczenia powietrza w kierunku drzewostanu mieszanego, ♦ rozwijanie wielofunkcyjności lasów i wzmocnienie ich korzystnego oddziaływania na środowisko (poprawa funkcji wodochronnej, klimatotwórczej i glebochronnej), ♦ dostosowanie lasów i leśnictwa, w większym niŜ dotychczas zakresie, do wypełniania zróŜnicowanych funkcji nie tylko przyrodniczych ale takie społecznych (np. turystycznych) - powszechne, choć sterowane, udostępnienie lasów społeczeństwu z zachowaniem zasady niedopuszczania do zagroŜenia trwałości i jakości zasobów leśnych, ♦ ochronę gleb leśnych, a szczególnie substancji organicznej gleby, ♦ prowadzenie ciągłej kampanii edukacyjno – informacyjnej w celu podnoszenia świadomości społeczeństwa w zakresie celów i korzyści trwałej i zrównowaŜonej gospodarki leśnej, rozwój edukacji i nauk leśnych, ♦ uŜytkowanie zasobów leśnych w sposób zgodny z zasadami ochrony przyrody, bioróŜnorodności i krajobrazu, ♦ wzmocnienie nadzoru nad gospodarką leśną w lasach prywatnych, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 123 ♦ współdziałanie nadleśnictwa z samorządem i administracją państwową, ♦ stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepoŜądanym (poŜary, choroby, szkodniki). W celu realizacji powyŜszych załoŜeń Nadleśnictwo Kamienna Góra posiada opracowane następujące programy: ♦ program selekcji i nasiennictwa, ♦ program przebudowy drzewostanów, ♦ program zwiększania odporności drzewostanów, ♦ program ochrony przyrody, ♦ program edukacji ekologicznej społeczeństwa. Wszystkie te programy są wzajemnie powiązane i mają duŜy wpływ na gospodarkę leśną. Mimo, Ŝe są to programy wieloletnie to moŜna juŜ zaobserwować efekty ich realizacji. Program selekcji i nasiennictwa ma na celu przywrócenie rodzimych ekotypów w lasach. W ramach programu realizowany jest „Program resytucji sudeckiego ekotypu jodły na terenie Sudetów”, której udział na dzień dzisiejszy wynosi zaledwie 0,15%. Program przebudowy drzewostanów ma na celu uzyskanie większej stabilności i odporności drzewostanów na szkody biotyczne i abiotyczne, a więc ściśle związany jest z programem zwiększania odporności drzewostanów. Na terenie powiatu kamiennogórskiego prowadzi się przebudowę istniejących monokultur świerkowych na drzewostany wielogatunkowe i wielopiętrowe. W ramach poprawy odporności drzewostanów na szkody w lasach wykonano 11 zbiorników małej retencji oraz zabudowano 30 km potoków. Program edukacji ekologicznej społeczeństwa prowadzony jest przy współpracy przedstawicieli samorządów, szkół i stowarzyszeń. Ponadto na terenie Nadleśnictwa Kamienna Góra realizowany jest Krajowy Plan Zwiększania Lesistości. W ramach tego programu na terenie powiatu kamiennogórskiego zalesianych jest co roku około 50 ha terenów porolnych. Istotne znaczenie w ochronie lasów ma właściwe prowadzenie gospodarki leśnej. Podstawowym dokumentem gospodarki leśnej jest plan urządzenia lasu (lub uproszczony plan urządzenia lasu), zawierający opis i ocenę stanu lasu, zadania i sposoby prowadzenia gospodarki leśnej. 6.6 Edukacja proekologiczna Warunkiem koniecznym i niezbędnym realizacji celów zarówno w zakresie racjonalnego uŜytkowania zasobów naturalnych, jak i poprawy jakości środowiska jest dobrze zorganizowany system edukacji ekologicznej społeczeństwa. Działania edukacyjne powinny być działaniami systemowymi z jasno sprecyzowanymi celami i sposobem ich realizacji. Jednym z efektów edukacji powinno być wspieranie powstawania i zachowania tzw. „zielonych” miejsc pracy, w szczególności w: rolnictwie ekologicznym, agro- i ekoturystyce, leśnictwie i ochronie przyrody, odnawialnych źródłach energii, transporcie publicznym, działaniach na rzecz oszczędzania zasobów (zwłaszcza energii i wody), odzysku produktów lub ich części oraz odzysku opakowań i wykorzystania odpadów jako surowców wtórnych. Edukacja ekologiczna formalna (szkolna) i pozaszkolna Ten rodzaj edukacji to zorganizowany system kształcenia uczniów i studentów (system oświaty i szkolnictwa wyŜszego), nastawiony na wykształcenie u nich umiejętności obserwowania środowiska i zmian w nim zachodzących, wraŜliwości na piękno przyrody i szacunku dla niej. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 124 W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie niektórych grup osób dorosłych zdobywaniem wiedzy na temat otaczającego ich środowiska, a takŜe moŜliwości uczestniczenia w działaniach na rzecz jego ochrony. Zachowania obserwowane w społeczeństwie wskazują jednak, Ŝe poziom akceptacji dla działań z zakresu ochrony środowiska maleje, a zachowania pro-konsumpcyjne dominują nad proekologicznymi. Dlatego rola edukacji ekologicznej i wprowadzanie jej nowych form są nadal bardzo istotne. Szczególną rolę w rozwijaniu edukacji ekologicznej wśród dorosłych mieszkańców powiatu spełniają urzędy. Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej dorosłych jest zaangaŜowanie mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a takŜe o moŜliwościach prawnych uczestniczenia mieszkańców w podejmowaniu decyzji mających wpływ na stan środowiska. Wśród wielu tematów edukacji ekologicznej, znaczące miejsce naleŜy przypisać edukacji w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, ochrony powietrza atmosferycznego, oszczędności energii, itp. Główny cel strategiczny: Wykształcenie wśród mieszkańców powiatu poczucia odpowiedzialności za stan i jakość środowiska naturalnego. Cel ten wpisuje się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. Cel strategiczny będzie osiągany przez: ♦ prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej młodzieŜy i dzieci, ♦ wspieranie finansowe i merytoryczne działań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach , ♦ zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji nt. stanu środowiska i działań na rzecz jego ochrony, ♦ współdziałanie władz powiatowych ze szkołami, przedstawicielami środowiska naukowego, zakładami pracy i pozarządowymi organizacjami w celu efektywnego wykorzystania róŜnych form edukacji ekologicznej, ♦ współdziałanie władz powiatowych z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony, ♦ prowadzenie działań w zakresie edukacji ekologicznej społeczności lokalnej na terenach cennych przyrodniczo, ♦ sukcesywne rozszerzanie działalności informacyjno-wydawniczej, ♦ rozwijanie międzynarodowej współpracy w zakresie edukacji ekologicznej, zwłaszcza wiedzy na temat wymagań dotyczących stanu środowiska w świetle integracji z Unią Europejską, ♦ rozszerzenie zakresu edukacji szkolnej o przyrodę Powiatu kamiennogórskiego i terenów sąsiadujących: - uzupełnienie programów nauczania o tematykę związaną z przyrodą powiatu, - wspieranie formuły „Dni Ziemi”. 6.7 Ochrona przyrody Główny cel strategiczny: Ochrona i wzrost róŜnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 125 Cele długoterminowe: ♦ Zwiększenie skuteczności narzędzi planistycznych w ochronie przyrody i krajobrazu, ♦ Wzmocnienie ochrony gatunkowej roślin i zwierząt na terenie powiatu, ♦ Zachowanie tradycyjnego urozmaiconego krajobrazu rolniczego na terenie powiatu, ♦ Zwiększenie poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa w zakresie jego roli w ochronie przyrody, jako elementu środowiska. Cele te mogą zostać osiągnięte poprzez realizacje następujących zadań priorytetowych: ♦ Przegląd miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego pod kątem zabezpieczenia obszarów chronionych przed niewłaściwym inwestowaniem, poprzez ewentualne wprowadzenie odpowiednich zapisów dotyczących: zajmowania terenów pod budowę w dolinach rzek, ograniczenia eksploatacji surowców naturalnych, zakazu budowy obiektów architektonicznie kolidujących z krajobrazem, wyznaczania minimalnej wielkości działek budowlanych oraz minimalnej powierzchni zieleni. ♦ Przeanalizowanie trybu wydawania pozwoleń wodnoprawnych, koncesji geologicznych, itp., aby w szczególnie uzasadnionych przypadkach poprzedzać te decyzje ekspertyzą przyrodniczą. ♦ Przeprowadzenie kompleksowej inwentaryzacji przyrodniczej w gminach pod kątem przeglądu istniejących i planowanych terenów chronionych takich jak: uŜytki ekologiczne i rezerwaty przyrody, co do których istnieje potrzeba wnioskowania oraz uwzględnienia w planach zagospodarowania przestrzennego jak równieŜ w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. ♦ Zabezpieczenie moŜliwości migracji róŜnych gatunków zwierząt przy okazji planowanych inwestycji liniowych (dróg) i modernizacji istniejących – analiza inwestycji pod kątem potrzeby zabezpieczeń dla migrujących gatunków zwierząt na drogach powiatowych i gminnych (np. wiosenne migracje płazów). ♦ Wspieranie działań promocyjnych i edukacyjnych ukierunkowanych na wyeliminowanie podpalania łąk i przydroŜy na terenie powiatu. ♦ Promowanie produktów rolniczych pochodzących z gospodarstw o tradycyjnym typie gospodarowania jako produktów ekologicznych. ♦ Opracowanie programu wspierania rozwoju gospodarstw agroturystycznych i ekologicznych we wszystkich gminach. ♦ WdraŜanie działań mających na celu podniesienie świadomości o roli róŜnorodności biologicznej w rozwoju gmin i powiatu. 6.8 Energooszczędność gospodarki Główny cel strategiczny: ZrównowaŜone i racjonalne gospodarowanie energią w powiecie. Cele długoterminowe: ♦ Racjonalizacja wykorzystania energii w powiecie ♦ Zmniejszenie energochłonności procesów wytwórczych, świadczenia usług oraz konsumpcji ♦ Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych ♦ Zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowo-energetycznym powiatu Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 126 Cele te mogą zostać osiągnięte poprzez realizacje następujących zadań priorytetowych: ♦ Opracowanie i uchwalenie planów energetycznych w powiecie. ♦ Dokonanie przeglądu budynków uŜyteczności publicznej na terenie powiatu w celu oceny moŜliwości przeprowadzenia działań modernizacyjnych (ocieplenia, wymiana lub naprawa stolarki okiennej i drzwiowej, usprawnienie sieci wewnętrznej centralnego ogrzewania) oraz pod kątem moŜliwości zastosowania w nich energooszczędnych urządzeń i oświetlenia. ♦ Wykonanie działań modernizacyjnych w powiatowych obiektach i budynkach uŜyteczności publicznej w celu uzyskania oszczędności energii. ♦ Oszacowanie moŜliwości przyłączenia do sieci c.o. nowych odbiorców, tam gdzie istnieją rezerwy mocy w systemach ciepłowniczych. ♦ Wymiana oświetlenia ulicznego na energooszczędne. ♦ Modernizacja układów technologicznych w ciepłowniach i kotłowniach poprzez wprowadzenie nowoczesnych technik spalania paliw. ♦ rozwój energetyki odnawialnej na szczeblu powiatowym i lokalnym, pracującej w układach zdecentralizowanych na powiatowe i lokalne potrzeby, ♦ popularyzacja i wdraŜanie najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w sferze rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych, ♦ wprowadzenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii do programów ochrony środowiska, a takŜe do gminnych planów energetycznych oraz do planów zagospodarowania przestrzennego. ♦ Oszacowanie zasobów odnawialnych źródeł energii w powiecie. ♦ Prowadzenie akcji uświadamiających korzyści z wykorzystania odnawialnych źródeł energii ♦ Rozbudowa sieci gazowej w powiecie i przyłączanie nowych odbiorców. 6.9 Awarie przemysłowe Główny cel strategiczny: Zapobieganie powaŜnym awariom przemysłowym oraz eliminowanie i minimalizacja ich skutków. Cele te mogą zostać osiągnięte poprzez realizacje następujących zadań priorytetowych: ♦ opracowanie i uaktualnianie planu reagowania kryzysowego i planu operacyjno – ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii, ♦ prowadzenie akcji informacyjno – edukacyjnej dla ogółu społeczeństwa dotyczącej zasad postępowania w razie wystąpienia awarii, w celu ukształtowania właściwych postaw i zachowań, ♦ wspieranie PSP poprzez wyposaŜanie jej w sprzęt specjalistyczny. 6.10 Gospodarka odpadami Cele i zadania związane z gospodarką odpadami zostały w całości omówione w „Planie Gospodarki Odpadami dla Powiatu Kamiennogórskiego”, przyjętym Uchwałą nr LII/188/2002 Rady Powiatu Kamiennogórskiego, z dnia 22 sierpnia 2002 roku, który zgodnie z zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska, stanowi integralną część niniejszego programu. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 127 Główny cel strategiczny: Minimalizacja powstawania odpadów w sektorze komunalnym i gospodarczym i ich oddziaływania na środowisko. Cele krótko i długoterminowe: ♦ wprowadzanie selektywnej zbiórki odpadów, ♦ likwidacja miejsc nielegalnego deponowania odpadów, ♦ rekultywacja wypełnionych kwater składowiska odpadów w Lubawce, ♦ rekultywacja składowiska odpadów w Ciechanowicach ♦ zapewnienie poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych zgodnego z obowiązującymi przepisami, ♦ usuwanie wyrobów zawierających azbest. 7. Harmonogram rzeczowo - finansowy realizacji zadań określonych w programie Program Ochrony Środowiska to instrument, który ma ułatwić efektywne zarządzanie środowiskiem. „Program…” nie jest aktem prawa miejscowego, oznacza to, Ŝe pomimo iŜ zostaje on przyjęty przez Radę Powiatu w drodze uchwały, to nie posiada on charakteru takiego jak np. wynikający z art. 84 ustawy prawo ochrony środowiska tzw. program naprawczy. „Program…” ma wskazywać kierunki działań, a opisane w nim zadania stanowią swoistą wytyczną pokazującą moŜliwości inwestycyjne gmin i powiatu w tym zakresie, w ciągu czterech lat. Z tego teŜ względu zawarte w nim zapisy nie mają charakteru obligatoryjnego, nie wynikają z nich Ŝadne konsekwencje prawno – administracyjne dla powiatu oraz nie wywołują one bezpośrednich skutków prawnych wobec podmiotów zewnętrznych. Wskazane kierunki działań naleŜy traktować jako wszechstronną propozycję, która stwarza moŜliwości kształtowania ładu przestrzennego zgodnie z zasadami zrównowaŜonego rozwoju. „Program…” daje moŜliwość ubiegania się o dofinansowanie ze źródeł zewnętrznych zadań w nim przedstawionych. Ustawa prawo ochrony środowiska mówi wprost, Ŝe środki funduszy ochrony środowiska wszystkich szczebli przeznacza się na realizację zadań wynikających z programów ochrony środowiska. Oznacza to, Ŝe inwestycje, które nie zostały uwzględnione w „Programie…” nie powinny być z tych źródeł dofinansowywane. Ta sama zasada dotyczy równieŜ moŜliwości otrzymania dofinansowania z funduszy strukturalnych i funduszu spójności. Brak odpowiednich zapisów, co do realizacji określonej inwestycji zamyka drogę do tych źródeł finansowania. Biorąc powyŜsze pod uwagę, przy podejmowaniu decyzji dotyczącej wykazu zadań do realizacji (inwestycyjnych i pozainwestycyjnych) kierowano się następującymi zasadami: • zadania te muszą być zgodne z polityką ekologiczną państwa, • zakres ich wykonania oraz charakter muszą umoŜliwiać optymalne zarządzanie środowiskiem. Ponadto, umieszczenie tych zadań w „Programie…” ma ułatwić samorządom ubieganie się o środki finansowe ze źródeł zewnętrznych. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 128 7.1 Ochrona wód Lp. 1. 2. 3. 4. 5. Termin realizacji Zadanie Budowa i rozbudowa sieci kanalizacyjnych oraz 2010 oczyszczalni ścieków w gminie Marciszów. (Budowa sieci kanalizacyjnej o długości 43 km i oczyszczalni ścieków o przepustowości łącznej 500 m3/dobę). Uporządkowanie gospodarki ściekowej na terenie 2006 gminy Lubawka. (Budowa kanalizacji sanitarnej dla wsi BłaŜkowa, Stara Białka, Okrzeszyn, Uniemyśl oraz miasta Lubawka i oczyszczalni ścieków o przepustowości 65 m3/d w Okrzeszynie). Porządkowanie gospodarki ściekowej na terenie gminy 2010 Kamienna Góra. (Budowa nowej oraz uszczelnienie istniejącej kanalizacji sanitarnej; budowa oczyszczalni ścieków o przepustowości 37,5 m3/d w Pisarzowicach oraz modernizacja oczyszczalni ścieków w Krzeszowie). Modernizacja oczyszczalni ścieków w Kamiennej Górze 2007 związana z uporządkowaniem gospodarki wodnościekowej na terenie miasta i gminy Kamienna Góra oraz gminy Lubawka. Budowa oczyszczalni przydomowych (w przypadkach praca ciągła uzasadnionych ekonomicznie i technologicznie). 6. Opracowanie i wdroŜenie retencji wód. programów zwiększania 2006 7. Sukcesywne ograniczanie zanieczyszczenia wód praca ciągła spowodowanego niekontrolowanymi spływami powierzchniowymi. Budowa urządzeń oczyszczających wody deszczowe wprowadzane siecią kanalizacyjną. Instytucja odpowiedzialna Podmioty uczestniczące Koszt tys. zł. Źródło finansowania Rodzaj przedsięwzięcia gmina WZWiK, słuŜby komunalne, mieszkańcy gminy 7 000 fundusze ekologiczne, fundusze UE koordynowane gmina „SANIKOM” Sp. z o.o. 6 972 śr. własne, fundusze ekologiczne, fundusze UE koordynowane gmina słuŜby komunalne 3 404 śr. własne, fundusze ekologiczne, fundusze UE koordynowane gminy MPWiK w Kamiennej Górze 26 000 śr. własne, fundusze UE koordynowane gminy, osoby fizyczne powiat brak danych do ustalenia kosztów koordynowane RZGW DZMiUW powiat, gminy 20 GDDKiA zarządy dróg, podmioty gospodarcze, producenci rolni słuŜby komunalne, słuŜby planistyczne, zarządy dróg brak danych do ustalenia kosztów śr. własne gmin i osób fizycznych, fundusze ekologiczne śr. własne, fundusze ekologiczne, fundusze UE śr. własne gmin, fundusze ekologiczne, fundusze UE, inne Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego koordynowane koordynowane 129 8. Budowa i modernizacja systemów dystrybucji wody na terenie powiatu kamiennogórskiego. 9. Wprowadzanie wodooszczędnych zakładach przemysłowych. gmina przedsiębiorstwa komunalne podmioty gospodarcze, gminy, powiat Urząd Marszałkowski Urząd Wojewódzki, RZGW, DZMiUW powiat RZGW, PPIS - właściciele gospodarstw ARiMR, ODR, WIOŚ brak danych do ustalenia kosztów 12. Modernizacja urządzeń wodnych słuŜących ochronie sukcesywnie powiat, RZGW, powiat, RZGW, środowiska i gospodarce wodnej. DZM i UW, DZM i UW, gminy, pozostali gminy, pozostali właściciele właściciele brak danych do ustalenia kosztów technologii 2010 w praca ciągła 10. Doskonalenie nadzoru nad przestrzeganiem ustaleń praca ciągła zawartych w pozwoleniach wodnoprawnych, związanych z poborem wody. inwestycji ograniczających sukcesywnie 11. Realizowanie zanieczyszczenia azotowe pochodzące z rolnictwa (głównie budowa płyt gnojowych i zbiorników na gnojowicę). 8 000 1000 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego śr. własne gmin, kredyty komercyjne, fundusze unijne śr. własne inwestora, fundusze ekologiczne, fundusze UE, kredyty preferencyjne śr. własne śr. własne właścicieli, fundusze ekologiczne, fundusze UE śr. własne, budŜet państwa, fundusze ekologiczne, fundusze UE koordynowane koordynowane własne koordynowane własne/ koordynowane 130 7.2 Ochrona powietrza Lp. Termin realizacji Zadanie Instytucja odpowiedzialna Jednostki uczestniczące Koszt tys. zł. Źródło finansowania Rodzaj przedsięwzięcia śr. własne fundusze ekologiczne, fundusze UE śr. własne fundusze ekologiczne, fundusze UE koordynowane 1. Modernizacja lub wymiana istniejących źródeł ciepła sukcesywnie opalanych paliwem stałym. gminy administracja obiektów brak danych 2. Ograniczenie emisji z procesów technologicznych praca ciągła poprzez hermetyzację, instalowanie urządzeń oczyszczających i odpylających oraz likwidację emisji niezorganizowanej. podmioty gospodarcze brak danych 3. Ograniczenie emisji spalin ze źródeł mobilnych. sukcesywnie właściciele pojazdów 4. Ograniczenie emisji spalin oraz emisji wtórnej pyłu sukcesywnie spowodowanej motoryzacją, poprzez poprawę stanu dróg, budowę obwodnic terenów zabudowanych, budowę systemów parkingowych w centrach administracyjno-usługowych oraz zagospodarowanie zielenią otoczenia dróg. Termomodernizacja budynków uŜyteczności 2007 publicznej (ocieplenie budynków, wymiana stolarki budowlanej, montaŜ liczników ciepła i zaworów termostatycznych oraz kurtyn powietrznych). samorządy gminy, powiat, WIOŚ, Urząd Wojewódzki, Urząd Marszałkowski Samorządy, Policja, StraŜ Graniczna, WIOŚ, PIH GDDKiA, zarządy dróg, samorządy właściciele budynków powiat, gminy, 2 000 Ministerstwo Gospodarki, Wojewoda podmioty gospodarcze brak danych do ustalenia kosztów gminy mieszkańcy, przedsiębiorstwa komunalne, powiat, Wojewódzki Konserwator Zabytków 1 000 5. 6. Zmniejszenie energochłonności produkcji poprzez sukcesywnie wprowadzenie nowych energooszczędnych procesów technologicznych, wykorzystujących najlepsze dostępne techniki. 7. Ograniczenie tzw. „niskiej emisji” ze źródeł opalanych paliwem stałym, poprzez rozbudowę istniejących sieci ciepłowniczych i gazowych oraz zmianę nośnika energii. 2010 brak danych do ustalenia kosztów brak danych do ustalenia kosztów Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego koordynowane śr. własne podmiotów uczestniczących, fundusze ekologiczne, fundusze UE budŜet państwa, śr. własne, fundusze ekologiczne, fundusze UE koordynowane śr. własne właścicieli budynków, fundusze ekologiczne, fundusze UE, budŜet państwa (kredyty bankowe) śr. własne podmiotów gospodarczych, fundusze ekologiczne, fundusze UE, budŜet państwa (kredyty bankowe) śr. własne właścicieli budynków, fundusze ekologiczne, fundusze UE, kredyty bankowe koordynowane koordynowane koordynowane koordynowane 131 8. Realizacja inwestycji związanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. 2007 podmioty gospodarcze samorządy brak danych do ustalenia kosztów 9. Modernizacja oraz rozbudowa istniejącego systemu monitoringu zanieczyszczenia powietrza (równieŜ ze źródeł transgranicznych) 2006 samorząd województwa WIOS, PIOŚ, PPIS 40 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego śr. własne podmiotów gospodarczych i osób fizycznych, fundusze ekologiczne i UE budŜet państwa, fundusze ekologiczne, fundusze UE koordynowane koordynowane 132 7.3 Ochrona przed hałasem i promieniowaniem niejonizującym Lp. Zadanie Termin realizacji Instytucja odpowiedzialna Jednostki uczestniczące Koszt tys. zł. Źródło finansowania koordynowane 30 śr. własne, budŜet państwa, powiatu, i województwa, fundusze ekologiczne, budŜet państwa, fundusze ekologiczne, kredyty, fundusze UE, śr. wł. podmiotów gosp. 600 budŜet gmin koordynowane 10 000 śr. własne, budŜet państwa, fundusze UE koordynowane brak danych do ustalenia kosztów śr. własne podmiotów gospodarczych, fundusze ekologiczne, fundusze UE, śr. własne podmiotów, fundusze ekologiczne, fundusze UE śr. własne podmiotów uczestniczących, fundusze ekologiczne, fundusze UE koordynowane 1. Budowa ekranów akustycznych w miejscach nasilonej sukcesywnie emisji hałasu. zarządy dróg, GDDKiA, gminy WIOŚ, powiat, gminy 2 000 2. Wycofywanie z eksploatacji środków transportu, praca ciągła maszyn i urządzeń nie odpowiadających aktualnym standardom. Kontrola przestrzegania przepisów ruchu drogowego. właściciele, 3. Aktualizacja i opracowanie miejscowych planów 2007 zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem podziału na strefy przemysłowe i mieszkalnorekreacyjne. Poprawa stanu nawierzchni istniejących dróg mająca na sukcesywnie celu poprawę płynności ruchu (w tym budowa chodników i zatok). gminy WIOŚ, PIP, Policja, StraŜ Graniczna, PPIS, podmioty gospodarcze, samorządy powiat, instytucje opiniujące 4. zarządy dróg, gminy powiat, gminy, GDDKiA, Zarząd Dróg Wojewódzkich WIOŚ, PPIS, powiat, gmina Rodzaj przedsięwzięcia 5. Ograniczenie ponadnormatywnych emisji hałasu przez sukcesywnie zakłady przemysłowe. podmioty gospodarcze 6. Nasadzenia zieleni izolacyjnej wzdłuŜ dróg. praca ciągła zarządy dróg samorządy gmin, powiat 20 7. Ustanowienie obszarów ograniczonego uŜytkowania sukcesywnie wokół emitorów promieniowania niejonizującego samorząd województwa powiat, WIOŚ brak danych do ustalenia kosztów Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego koordynowane koordynowane koordynowane 133 7.4 Ochrona przyrody Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Zadanie Przeprowadzenie przeglądu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego pod kątem zabezpieczenia obszarów chronionych przed niewłaściwym inwestowaniem oraz opracowanie nowych uwzględniających powyŜsze priorytety. Przeprowadzenie kompleksowej inwentaryzacji przyrodniczej w gminach pod kątem istniejących i planowanych do utworzenia obszarów chronionych. Termin realizacji Instytucja odpowiedzialna Jednostki uczestniczące Koszt tys. zł. Źródło finansowania Rodzaj przedsięwzięcia 2006 gminy powiat brak danych śr. własne gmin koordynowane 2006 powiat i gminy samorządy wszystkich szczebli budŜet państwa, śr. własne, fundusze ekologiczne koordynowane 100 śr. własne, fundusze ekologiczne, fundusze ekologiczne, fundusze UE śr. własne oraz podmiotów uczestniczących fundusze ekologiczne, fundusze UE koordynowane fundusze ekologiczne, fundusze UE koordynowane Zabezpieczenie moŜliwości migracji róŜnych gatunków sukcesywnie zwierząt w ramach planowanych inwestycji liniowych i modernizację istniejących. Opracowanie programu wspierania rozwoju 2007 gospodarstw agroturystycznych i ekologicznych we wszystkich gminach. Doskonalenie kontroli zakazu handlu zagroŜonymi praca ciągła gatunkami roślin i zwierząt. Opracowanie programu w zakresie promowania produktów rolniczych pochodzących z gospodarstw o tradycyjnym typie gospodarowania jako produktów ekologicznych w ramach promocji produktu lokalnego. Opracowanie programu wspierania rozwoju gospodarstw agroturystycznych w powiecie kamiennogórskim. 2007 2005 zarządy dróg, GDDKiA, gminy powiat, ODR samorządy, ministerstwo środowiska powiat, ODR powiat, ODR samorządy, urząd wojewódzki gminy, DIR, organizacje pozarządowe policja, straŜ graniczna, urząd celny gminy, DIR, organizacje pozarządowe, brak danych ECEAT, stowarzyszenia, gminy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 20 brak danych 20 20 własne własne własne 134 7.5 Ochrona gleb i powierzchni ziemi Termin realizacji Instytucja odpowiedzialna Jednostki uczestniczące Koszt tys. zł. Źródło finansowania Rodzaj przedsięwzięcia Umieszczenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego granic obszarów udokumentowanych złóŜ kopalin. sukcesywnie gminy zadanie wł. gminy Opracowywanie planów eksploatacji kopalin i rekultywacji terenów poeksploatacyjnych sukcesywnie podmioty gospodarcze dodatkowe działania przy sporządzaniu planów 30 śr. własne 2. Kompleksowa rekultywacja starych składowisk i terenów poprzemysłowych. sukcesywnie podmioty gospodarcze, władający powierzchnią ziemi śr. własne podmiotów gospodarczych śr. własne podmiotów, fundusze ekologiczne, fundusze UE koordynowane 3. województwo, powiat, Ministerstwo Środowiska, PIG gminy, powiat, województwo, Urząd Górniczy samorządy 4. WdroŜenie „Kodeksu dobrej praktyki rolniczej” zadanie ciągłe producenci rolni powiat, gminy, ODR, DIR, ARiMR 10 5. Powiększenie obszaru zadrzewień śródpolnych oraz areału uŜytków zielonych. 2007 rolnicy powiat, gminy, ODR, DIR 20 6. Rozbudowa i modernizacja urządzeń melioracji wodnych szczegółowych. zadanie ciągłe Marszałek Województwa spółki wodne, właściciele gruntów, gminy, powiat 1200 Zadanie Lp. 1. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 6 000 budŜet państwa, fundusze ekologiczne, fundusze UE, śr. własne rolników fundusze ekologiczne, fundusze UE, śr. własne rolników fundusze ekologiczne, fundusze UE, śr. własne koordynowane koordynowane koordynowane koordynowane 135 7.6 Ochrona lasów. Termin realizacji Zadanie Lp. 1. 2. 3. Sporządzenie planów zalesień i zadrzewień zgodnych 2005 ze stanem siedlisk i potrzebami ochrony przyrody, a takŜe pod kątem tworzenia korytarzy ekologicznych. Przygotowanie i wdroŜenie programu edukacyjno2005 informacyjnego mającego na celu podniesienie świadomości nt. potrzeb ochrony lasów jako zasobów przyrodniczych. Intensyfikacja prac związanych z opracowywaniem i sukcesywnie aktualizacją operatów urządzeniowych lasów niepaństwowych oraz doskonalenie nadzoru nad realizacją tych planów. Instytucja odpowiedzialna Jednostki uczestniczące powiat i gminy województwo, LP Koszt tys. zł. 15 Źródło finansowania Rodzaj przedsięwzięcia fundusze ekologiczne, fundusze UE fundusze ekologiczne, fundusze UE, budŜet państwa zadanie wł .gmin LP gminy, powiat, województwo, 12 powiat samorządy 25 Termin realizacji Instytucja odpowiedzialna Jednostki uczestniczące Koszt tys. zł. Źródło finansowania Rodzaj przedsięwzięcia 2007 powiat PPSP 6 215 dotacja z budŜetu państwa koordynowane budŜet powiatu koordynowane własne 7.7 Ochrona przed awariami. Lp. 1. Zadanie Budowa Centrum (wspólnego) Zarządzania Kryzysowego Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 136 7.8 Edukacja ekologiczna Lp. Termin realizacji Instytucja odpowiedzialna Jednostki uczestniczące Koszt tys. zł. Źródło finansowania Rodzaj przedsięwzięcia praca ciągła WIORiN powiat, gminy, ODR, DIR 10 koordynowane Opracowanie programu edukacji ekologicznej 2007 społeczeństwa, zawierającego elementy oceny stanu i zagroŜeń środowiska w powiecie oraz potrzeby udziału społeczeństwa w ochronie środowiska. Upowszechnianie i praktyczne wdraŜanie zasad praca ciągła „Kodeksu dobrej praktyki rolniczej”. powiat, gminy organizacje pozarządowe 12 budŜet państwa, fundusze ekologiczne, fundusze UE, śr. własne rolników fundusze ekologiczne, fundusze UE ODR, samorządy 10 śr. własne, fundusze ekologiczne koordynowane Prowadzenie działalności wydawniczej, wspieranie praca ciągła produkcji filmów i innych materiałów posiadających walory edukacyjne oraz innego rodzaju działań o charakterze ekologicznym. Wspieranie działań promocyjnych i edukacyjnych praca ciągła ukierunkowanych na wyeliminowanie wiosennego wypalania traw. powiat, gminy organizacje pozarządowe, ARiMR organizacje pozarządowe, szkoły 30 śr. własne, fundusze ekologiczne własne parki krajobrazowe, PPSP, szkoły, organizacje pozarządowe szkoły, organizacje pozarządowe, media szkoły, organizacje pozarządowe, media 10 śr. własne, fundusze ekologiczne koordynowane 10 śr. własne, fundusze ekologiczne koordynowane 15 śr. własne, fundusze ekologiczne koordynowane Zadanie 1. Prowadzenie szkoleń dla rolników nt. racjonalnego stosowanie wapna, nawozów sztucznych i środków ochrony roślin na terenach rolnych i leśnych. 2. 3. 4. 5. powiat, gminy 6. Promowanie działań podnoszących świadomość praca ciągła ekologiczną społeczeństwa w zakresie racjonalnego korzystanie z naturalnych zasobów środowiska. powiat, gminy 7. Wspieranie działań edukacyjnych wśród mieszkańców praca ciągła powiatu w zakresie gospodarki odpadami (selektywna zbiórka odpadów itp.) powiat, gminy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego własne 137 7.9 Gospodarka odpadami Lp. 1. Zadanie Przygotowanie dokumentacji związanej z modernizacją i rozbudową składowiska odpadów w Lubawce oraz budową zakładu segregacji odpadów Termin realizacji Instytucja odpowiedzialna Jednostki uczestniczące Koszt tys. zł. Źródło finansowania Rodzaj przedsięwzięcia 2005 PGK „SANIKOM”, Gmina Lubawka powiat, gminy 250 koordynowane 2005-2006 PGK „SANIKOM”, Gmina Lubawka powiat, gminy 50 PGK „SANIKOM”, Gmina Lubawka PGK „SANIKOM”, Gmina Lubawka Gmina Marciszów powiat, gminy 10500 powiat, gminy organizacje pozarządowe, powiat, gminy 4 000 powiat organizacje pozarządowe, powiat, urząd wojewódzki 250 fundusze ekologiczne, fundusze UE, śr. własne fundusze ekologiczne, fundusze UE, śr. własne śr. własne, fundusze ekologiczne, fundusze UE śr. własne, fundusze ekologiczne, fundusze UE śr. własne, fundusze ekologiczne, fundusze UE śr. własne, fundusze ekologiczne, fundusze UE śr. własne 2. Modernizacja składowiska odpadów w Lubawce 3. Budowa zakładu segregacji odpadów przy składowisku odpadów w Lubawce 2006 4 Budowa nowej kwatery oraz rekultywacja istniejących kwater na składowisku odpadów w Lubawce 2010 5. Rekultywacja składowiska odpadów w Ciechanowicach 2010 6. Opracowanie i wdroŜenie systemu selektywnej zbiórki odpadów 2005-2010 gminy 7. Inwentaryzacja obiektów zawierających azbest 2005 gminy, przedsiębiorcy 8. Opracowanie i wdroŜenie programu usuwania azbestu 2006 - 2010 gminy powiat, urząd wojewódzki 1000 9. Likwidacja „dzikich wysypisk śmieci” praca ciągła gminy powiat, organizacje pozarządowe 100 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 150 10 śr. własne, fundusze ekologiczne, fundusze UE śr. własne, fundusze ekologiczne, koordynowane koordynowane koordynowane koordynowane koordynowane koordynowane koordynowane koordynowane 138 8. WdraŜanie programu 8.1 Zarządzanie i monitorowanie Programu Ochrony Środowiska Polityka ekologiczna powiatu jest i nadal będzie realizowana oraz egzekwowana za pomocą róŜnego rodzaju instrumentów: prawnych, finansowych, społecznych oraz strukturalnych (strategie rozwoju). Zwykle, największe znaczenie mają instrumenty prawne i finansowe. Jednak w powiecie kamiennogórskim wysoką rangę nadano instrumentom społecznym i strukturalnym. Dzięki temu preferowane będą dobrowolne działania podejmowane przez grupy zadaniowe przy stymulacyjnej roli władz powiatu. 8.1.1 Instrumenty prawne Instrumenty prawne, słuŜące do zarządzania środowiskiem wynikają z ustaw: Prawo ochrony środowiska, Prawo wodne, ustawy o odpadach, o ochronie przyrody, o ochronie gruntów rolnych i leśnych, o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Prawa budowlanego, Prawa geologicznego i górniczego, ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska. Na ich podstawie wydawane są między innymi następujące pozwolenia: ♦ pozwolenia zintegrowane, ♦ pozwolenia wodnoprawne, ♦ pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, ♦ pozwolenia na emitowanie hałasu do środowiska, ♦ pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych do środowiska, ♦ decyzje dotyczące gospodarki odpadami, ♦ koncesje geologiczne na rozpoznawanie i eksploatację surowców mineralnych. Poprzez system pozwoleń moŜna bezpośrednio wpływać na ochronę środowiska realizowaną w zakładach przemysłowych. Dla zakładów przemysłowych z państwowej i wojewódzkiej listy, a takŜe dla pozostałych duŜych zakładów, korzystniej będzie realizować ochronę środowiska poprzez systemy zarządzania środowiskiem. Kontrola przestrzegania prawa Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu Delegatura w Jeleniej Górze oraz Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, Inspektorat w Jeleniej Górze zajmują się kontrolą przestrzegania prawa na obszarze powiatu kamiennogórskiego. Informacje na temat przeprowadzanych kontroli, w formie zaleceń pokontrolnych, przekazywane są do tut. Starostwa. Bardzo waŜnymi instrumentami ochrony środowiska, słuŜącymi właściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska są: ocena oddziaływania na środowisko oraz plan zagospodarowania przestrzennego. Wprowadzenie wymogów Dyrektywy IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control) do polskiego systemu prawnego ochrony środowiska wpłynęło na funkcjonowanie wielu przedsiębiorstw w Polsce. W powiecie kamiennogórskim tylko dwie instalacje będą musiały uzyskać pozwolenia zintegrowane („Energetyka Cieplna w Kamiennej Górze” Sp. z o.o. oraz Ferma drobiu w Czadrowie) WdroŜenie wymagań Dyrektywy IPPC spowodowało konieczność stosowania zintegrowanego podejścia do zapobiegania i ograniczania emisji z prowadzonych procesów technologicznych oraz zasady ochrony środowiska jako całości. Oznacza to odejście od stosowanej dotychczas praktyki wydawania pozwoleń i decyzji administracyjnych, odnoszących się do poszczególnych komponentów środowiska (emisja do powietrza gazów Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 139 lub pyłów, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wody, gospodarka odpadami, emisja hałasu do środowiska czy teŜ pól elektromagnetycznych) na rzecz wydawania pozwolenia zintegrowanego. Zawarte w pozwoleniach ograniczenia emisji będą uwzględniały wymogi BAT (najlepsza dostępna technika). 8.1.2 Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych naleŜą: ♦ opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska – za emisję zanieczyszczeń do powietrza, za składowanie odpadów, za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, za pobór wody powierzchniowej lub podziemnej itp., ♦ opłaty eksploatacyjne za wydobywanie kopalin, ♦ administracyjne kary pienięŜne w zakresie przekroczeń określonych limitów w pozwoleniach, naruszenie decyzji zatwierdzających eksploatację składowiska odpadów lub decyzji określających miejsce i sposób magazynowania odpadów, ♦ odpowiedzialność cywilna w zakresie szkód spowodowanych niekorzystnym oddziaływaniem na środowisko, ♦ kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych funduszy, w tym fundusze UE, ♦ pomoc publiczna w postaci preferencyjnych poŜyczek, kredytów, dotacji, odroczeń spłat kredytu, rozłoŜenia na raty itp. ♦ opłaty produktowe i depozytowe. Celem polityki w skali powiatu jest osiągnięcie takiej sytuacji, kiedy wszystkie podmioty gospodarcze będą spełniały warunki określone w pozwoleniach. Zgodnie z reformą administracyjną państwa prawo rozliczania prawidłowości naliczania opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska spoczywa na Marszałku Województwa. Kredyty i dotacje na inwestycje ekologiczne są waŜnym instrumentem stymulującym dąŜenie do harmonijnej produkcji i konsumpcji. Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej określi strategię finansowania procesu wdraŜania powiatowego programu ochrony środowiska. Podstawą do przyznawania dotacji i nisko oprocentowanych kredytów w ramach FOŚiGW i funduszy pomocowych, powinna być realizacja strategii programu przez zakłady przemysłowe i jednostki gospodarcze. 8.1.3 Instrumenty społeczne ♦ ♦ ♦ Głównymi instrumentami społecznymi są: edukacja ekologiczna, informacja i komunikacja współpraca. Edukacja ekologiczna Edukacja ekologiczna to róŜnorodne działania, które zmierzają do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz wykształcenia przyjaznych dla środowiska nawyków i postaw w Ŝyciu codziennych. To sposób, aby przygotować ludzi do realizacji zasad zrównowaŜonego rozwoju. U podstaw skuteczności tych działań leŜy rzetelnie i przystępnie przekazywana wiedza o stanie środowiska. W społeczeństwie zaczyna istnieć Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 140 coraz większa potrzeba posiadania takiej wiedzy. Dla odniesienia sukcesu w realizacji edukacji konieczna jest informacja o środowisku i podejmowanych działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem. Pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego powinni współpracować z instytucjami naukowymi, pozarządowymi organizacjami ekologicznymi, instytucjami finansującymi przedsięwzięcia w zakresie ochrony środowiska, jak równieŜ ze słuŜbami ochrony środowiska gmin wchodzących w skład powiatu. Władze powiatowe powinny uwzględnić konieczność komunikowania się ze społeczeństwem przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Edukacja oraz informacja z komunikacją społeczną są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji. Z drugiej strony, w przypadku osiągnięcia właściwego poziomu edukacji, komunikacja jest łatwiejsza, a przekazywane informacje są właściwie wykorzystywane. Szkoły podstawowe i średnie pełnią istotną rolę w edukacji społeczeństwa i władze powiatu powinny doprowadzić do szerszego włączenia w program zajęć lekcyjnych zagadnień i problemów ochrony środowiska, specyficznych dla miejsca zamieszkania. Informacja i komunikacja (porozumiewanie się) Jak juŜ wspomniano, rzetelna informacja o stanie środowiska i o działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem są niezbędne dla sukcesu realizowanej edukacji ekologicznej. Strategia działań dotycząca zagadnienia przekazywania informacji i wzajemnego porozumiewania się moŜe być scharakteryzowana poprzez dwa terminy; strukturyzacja i wdroŜenie. Strukturyzacja oznacza, Ŝe władze powiatu zamierzają rozpocząć strukturalną (opartą o właściwy system) współpracę z grupami społecznymi. WdroŜenie oznacza, Ŝe celem polityki ochrony środowiska jest osiągnięcie konkretnych rezultatów, tj. poprawy stanu środowiska. Aby zapewnić sprawny przekaz informacji, poŜądany jest udział innych organizacji rządowych i samorządowych, tak aby w oparciu o współpracę realizować wspólną strategię ekorozwoju w skali powiatu. Równoległe lub niezaleŜne działania tych instytucji będą popierane wówczas, gdy będą dostosowane do strategii powiatowej. 8.1.4 Instrumenty strukturalne Strategia rozwoju powiatu Strategia Rozwoju Powiatu Kamiennogórskiego jest dokumentem nadrzędnym, wytyczającym główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla programów sektorowych (np. dot. rozwoju przemysłu, turystyki, ochrony środowiska, itd.) 8.2 Monitoring realizacji programu Jednym z instrumentów zarządzania środowiskiem w skali powiatu jest Powiatowy Program Ochrony Środowiska. Dostęp do Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami zostanie zapewniony poprzez umieszczenie tych dokumentów na stronie internetowej Starostwa Powiatowego. Przestrzeganie procedury realizacji programu, tj. cykliczna weryfikacja planu operacyjnego i aktualizacja programu wraz z oceną stopnia wykonania przedsięwzięć i osiągania wyznaczonych celów, pozwoli wypracować Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 141 instrumentarium, które umoŜliwi osiągnięcie unifikacji zarządzaniem środowiskiem w powiecie. zarządzania programem z Uczestnicy realizacji programu Z punktu widzenia realizacji programu moŜna wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim z uwagi na rolę jaką pełnią. Są to: - podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem, - podmioty realizujące zadania programu, - podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu, - społeczność powiatu jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu. Włączanie do procesu realizacji zrównowaŜonego rozwoju szerokiego grona partnerów zapewnia jego akceptację i przyjmowanie odpowiedzialności tak za sukcesy, jak i za poraŜki. Stąd waŜnym elementem jest uspołecznienie procesu planowania i podejmowania decyzji, przejrzystość procedur włączających szerokie grono partnerów. Istotny jest równieŜ rozwój partnerstwa ze wszystkimi lokalnymi, krajowymi i międzynarodowymi programami działającymi w regionie, w celu zapewnienia maksymalnej synergii i efektów zwielokrotnienia pomiędzy tymi programami, jak równieŜ skupienia zasobów technicznych i finansowych. Ustanowienie międzynarodowego partnerstwa i współpracy z instytucjami UE, lokalnymi i regionalnymi władzami oraz działaczami prywatnymi, umoŜliwia skorzystanie z doświadczeń innych obszarów, regionów, które zostały juŜ zrestrukturyzowane lub są w trakcie procesu róŜnicowania i modernizowania swojej gospodarki. 8.3 Struktura zarządzania programem Głównym wykonawcą programu jest zarząd powiatu. Zarząd powiatu współdziała z organami administracji rządowej, a w szczególności z wojewodą i podległymi mu słuŜbami zespolonymi, organami administracji niezespolonej i instytucjami działającymi w ramach zdefiniowanych podsystemów: społecznego, gospodarczego i technicznego oraz z jednostkami samorządu terytorialnego. Samorząd dysponuje kompetencjami o charakterze strategicznym: tak jak wcześniej powiedziano - ustala strategię rozwoju powiatu, a takŜe powiatowe programy sektorowe. NaleŜy podkreślić, Ŝe samorząd powiatu będzie realizował powiatowy program ochrony środowiska po raz pierwszy. Nie moŜe się kierować wypracowanymi wzorcami i procedurami, a będzie je tworzyć w procesie realizacji programu. Kierować się moŜe i będzie jedynie zasadami przyjmowanymi dotychczas, a pochodzącymi z dokumentów dotyczących zrównowaŜonego rozwoju. 8.4 Kontrola realizacji programu Kontrola realizacji programu oznacza, Ŝe regularnie oceniane i analizowane będą: - stopień wykonania działań, - stopień realizacji przyjętych celów, - rozbieŜność pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem, - przyczyny tych rozbieŜności. Zarząd powiatu (poprzez wyznaczonego koordynatora wdraŜania programu) będzie oceniał co rok postępy we wdraŜaniu programu w zakresie przedsięwzięć przewidzianych do Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 142 realizacji w latach 2004 – 2007, a co dwa lata będzie przygotowywał raport z wykonania programu. Na podstawie raportu określona zostanie aktualizacja programu. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011 powinny być oceniane co dwa lata. Zaproponowana procedura pozwoli na spełnienie wymagań zapisanych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotyczących okresu na jaki jest przyjmowany powiatowy program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu. Zatem główne działania to: - ocena postępów we wdraŜaniu programu ochrony środowiska (co roku); - raport z wykonania programu, (co dwa lata) - aktualizacja programu, (co dwa lata) Wskaźniki wdraŜania programu Podstawą właściwego systemu oceny realizacji programu jest dobry system sprawozdawczości, oparty na wskaźnikach (miernikach) stanu środowiska i zmiany presji na środowisko, a takŜe na wskaźnikach świadomości społecznej. Określenie wskaźników stanu środowiska wymaga posiadania odpowiednich informacji: ♦ pochodzących z monitoringu środowiska (grupa A). Informacje te powinny być opracowane przez WIOŚ, marszałka województwa, urzędy gmin, zakłady gospodarki komunalnej i tut. Starostwo; ♦ pochodzących z przeprowadzenia odpowiednich badań społecznych (grupa B), np. raz na 4 lata. W oparciu o analizę wskaźników grupy A i grupy B, zarząd powiatu będzie mógł oceniać skuteczność realizacji programu ochrony środowiska, a wnioski z tej oceny będą brane pod uwagę przy cyklicznej weryfikacji programu. 8.5 Źródła finansowania przedsięwzięć ekologicznych Zasadniczymi źródłami finansowania zadań proekologicznych niezbędnych do realizacji „Programu Ochrony Środowiska” są: − środki własne przedsiębiorstw, − środki jednostek samorządu terytorialnego, − budŜet państwa, − fundusze ekologiczne, − fundusze zagraniczne. Powiaty dysponują środkami finansowymi zgromadzonymi na utworzonym od stycznia 1999 roku tzw. Powiatowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Środki powiatowych funduszy powinny być przeznaczane na realizację zadań określonych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony środowiska, jak równieŜ inne zadania ustalone przez radę powiatu, słuŜące ochronie środowiska i gospodarce wodnej wynikające z zasady zrównowaŜonego rozwoju. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 143 9. Wytyczne do sporządzania gminnych programów ochrony środowiska Cele i kierunki działań oraz zadań określone Powiatowym Planie Ochrony Środowiska powinny zostać uwzględnione w gminnych programach ochrony środowiska. Zadania, w których jako instytucje odpowiedzialne, wskazane zostały gminy, powinny zostać włączone w gminne programy ochrony środowiska, uwzględniając specyfikę, potrzeby i moŜliwości danej jednostki samorządowej (np. określenie wykazu oczyszczalni ścieków przeznaczonych do budowy lub rozbudowy, wykazu stacji uzdatniania wody przeznaczonych do budowy lub rozbudowy). Cele i kierunki działań mogą stanowić podstawę do formułowania zadań analogicznych do zadań na szczeblu powiatu (np. wykonanie przeglądów budynków uŜyteczności publicznej na terenie gminy w celu oceny moŜliwości przeprowadzenia działań modernizacyjnych mających na celu ograniczenie zuŜycia energii). Struktura gminnych programów ochrony środowiska powinna nawiązywać do struktury „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”. W gminnych programach ochrony środowiska powinny znaleźć się następujące rozdziały: ♦ racjonalne uŜytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszanie materiałochłonności, energochłonności i wodochłonności gospodarki, ochrona gleb, racjonalna eksploatacja lasów, ochrona zasobów kopalin), ♦ poprawa jakości środowiska (ochrona wód, ochrona powietrza, gospodarowanie odpadami, hałas, pola elektromagnetyczne, bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne, powaŜne awarie, ochrona przyrody i bioróŜnorodności), ♦ narzędzia i instrumenty realizacji programu, ♦ harmonogram realizacji i nakłady na realizację programu (terminy realizacji, wielkość nakładów i źródła finansowania, jednostki odpowiedzialne za ich wykonanie), ♦ kontrola realizacji programu. Zadania do realizacji w programach gminnych powinny być ujęte z pełnym zakresem informacji niezbędnej do kontroli ich realizacji (opis przedsięwzięcia, terminy realizacji, instytucja odpowiedzialna, koszty, źródła finansowania). W prace nad gminnymi programami ochrony środowiska powinny zostać włączone wszystkie, właściwe ze względu na zasięg swojej działalności, instytucje związane z ochroną środowiska i zagospodarowaniem przestrzennym, przedsiębiorstwa oddziaływujące na środowisko, oraz przedstawiciele społeczeństwa. Gminne programy ochrony środowiska powinny być skoordynowane z: ♦ lokalnymi, miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, ♦ lokalnymi planami rozwoju infrastruktury (jeśli są): mieszkalnictwa, transportu, zaopatrzenia w energię, itd., ♦ obejmującymi tereny gmin programami ochrony powietrza, programami ochrony środowiska przed hałasem i programami ochrony wód, jeśli takie programy (dla obszarów obejmujących teren danej gminy) zostały lub zostaną opracowane w związku z wymaganiami wynikającymi z ustawy Prawo ochrony środowiska, ♦ programami ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 144 10. Spis tabel, wykresów i rysunków SPIS TABEL TABELA 3.1-1.WYKAZ JEDNOSTEK ADMINISTRACYJNYCH POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO [ŹRÓDŁO: DANE Z GMIN]. ... 9 TABELA 3.3-1 ZAWARTOŚĆ FOSFORU, POTASU, MAGNEZU W GLEBACH (% POWIERZCHNI UśYTKÓW ROLNYCH). ......... 16 TABELA 3.3-2. ZAWARTOŚĆ AZOTU MINERALNEGO W GLEBACH ................................................................................ 16 TABELA 3.3-3. ŚREDNIE ZAWARTOŚCI METALI CIĘśKICH W GLEBACH POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO ...................... 17 TABELA 3.3-4 CHARAKTERYSTYKA GRUNTÓW POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO WEDŁUG KLAS BONITACYJNYCH Z PODZIAŁEM NA .............................................................................................................................................. 18 TABELA 3.4-1. WSKAŹNIK LESISTOŚCI POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO W ROZBICIU NA GMINY WG EWIDENCJI GRUNTÓW (STAN NA STYCZEŃ 2004 R.)............................................................................................................................ 19 TABELA 3.6-1. STRUKTURA UśYTKOWANIA GRUNTÓW W POWIECIE KAMIENNOGÓRSKIM ............................................ 21 TABELA 3.7-1. LICZBA LUDNOŚCI W POSZCZEGÓLNYCH GMINACH POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO [STAN NA 31.12.2003R. WG GUS]............................................................................................................................... 22 TABELA 3.7-2. PRZYROST NATURALNY W POWIECIE KAMIENNOGÓRSKIM [STAN NA 31.12.2003R. WG GUS]................ 22 TABELA 3.7-3. RUCH NATURALNY LUDNOŚCI POWIATU NA TLE WOJEWÓDZTWA.......................................................... 22 TABELA 3.7-4. PROGNOZA LICZBY LUDNOŚCI W POWIECIE KAMIENNOGÓRSKIM NA TLE WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO [WG GUS]. ....................................................................................................................... 23 TABELA 3.7-5. LICZBA I CHARAKTERYSTYKA LUDNOŚCI W 2003 ROKU [WG GUS]...................................................... 24 TABELA 3.7-6. STRUKTURA WIEKOWA POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO W 2003 ROKU (DANE GUS). .......................... 25 TABELA 3.9-1. URZĄDZENIA GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ POWIATU W LATACH 1999 I 2002.[ŹRÓDŁO: GUS] .... 28 TABELA 3.9-2. WODOCIĄGI W POWIECIE KAMIENNOGÓRSKIM NA TLE WOJEWÓDZTWA [ŹRÓDŁO: GUS.] .................... 29 TABELA 3.9-3. DŁUGOŚĆ SIECI WODOCIĄGOWEJ W POWIECIE KAMIENNOGÓRSKIM W 2003R. [INFORMACJE OD GMIN.] ..................................................................................................................................................................... 29 TABELA 3.9-4 STRUKTURA ZWODOCIĄGOWANIA GMIN POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO – STAN NA 30.06.2004R [ŹRÓDŁO: DANE Z GMIN.].............................................................................................................................. 30 TABELA 3.9-5. CHARAKTERYSTYKA UJĘĆ WODNYCH POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO. .............................................. 35 TABELA 3.9-6 CHARAKTERYSTYKA GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO [ŹRÓDŁO: GUS] ......... 36 TABELA 3.9-7. DŁUGOŚĆ SIECI KANALIZACYJNEJ W POWIECIE KAMIENNOGÓRSKIM – STAN NA 31.12.2003R. [INFORMACJE OD GMIN] ................................................................................................................................ 37 TABELA 3.9-8. STRUKTURA SKANALIZOWANIA GMIN POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO – STAN NA 30.06.2004R. [ŹRÓDŁO: DANE Z GMIN]................................................................................................................................ 37 TABELA 3.9-9. CHARAKTERYSTYKA SIECI KANALIZACYJNEJ NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO ................... 39 TABELA 3.9-10. OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW – STAN NA 31.12.2002R. I 31.12.2003R. [DANE GUS]. ........................... 40 TABELA 3.9-11. CHARAKTERYSTYKA ISTNIEJĄCYCH KOMUNALNYCH OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW W POWIECIE KAMIENNOGÓRSKIM (STAN NA 31.12.2003 ROK - DANE Z GMIN)....................................................................... 40 TABELA 3.10-1. STRUKTURA GOSPODARSTW ROLNYCH W POWIECIE KAMIENNOGÓRSKIM. ......................................... 44 TABELA 3.10-2. STRUKTURA ZASIEWÓW ORAZ ŚREDNIE PLONY WAśNIEJSZYCH ZIEMIOPŁODÓW NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO ................................................................................................................................... 45 TABELA 4.2-1. WYBRANE WARTOŚCI GRANICZNE WSKAŹNIKÓW JAKOŚCI WODY W KLASACH JAKOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH..................................................................................................................................... 58 TABELA 4.2-2. PRZEKROJE KONTROLNO- POMIAROWE W KRAJOWEJ I REGIONALNEJ SIECI MONITORINGU WÓD.. ......... 61 TABELA 4.2-3. OCENA JAKOŚCI WÓD RZEKI BÓBR I JEJ DOPŁYWU POTOKU ZADRNA (METODĄ BEZPOŚREDNIĄ) NA PODSTAWIE MONITORINGU KRAJOWEGO I REGIONALNEGO (WG „RAPORTU...” WIOŚ ZA ROK 2001 I 2002). ..... 62 TABELA 4.2-4. OCENA JAKOŚCI WÓD RZEKI BÓBR I JEJ DOPŁYWU ZADRNY NA PODSTAWIE MONITORINGU KRAJOWEGO I REGIONALNEGO (WG „RAPORTU...” WIOŚ ZA ROK 2003). .............................................................................. 63 TABELA 4.2-5 STANOWISKA BADAWCZE PIG NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO Z KLASYFIKACJĄ JAKOŚCI ZWYKŁYCH WÓD PODZIEMNYCH W 2003R. ...................................................................................................... 69 TABELA 4.2-6 STANOWISKA BADAWCZE WIOŚ NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO Z KLASYFIKACJĄ JAKOŚCI ZWYKŁYCH WÓD PODZIEMNYCH W 2003R. ...................................................................................................... 69 TABELA 4.2-7STANOWISKA BADAWCZE PIG NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO Z KLASYFIKACJĄ JAKOŚCI ZWYKŁYCH WÓD PODZIEMNYCH W 2004R. ...................................................................................................... 69 TABELA 4.2-8 STANOWISKA BADAWCZE WIOŚ NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO Z KLASYFIKACJĄ JAKOŚCI ZWYKŁYCH WÓD PODZIEMNYCH W I PÓŁROCZU 2004R. ................................................................................... 70 TABELA 4.2-9 STANOWISKA BADAWCZE WIOŚ NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO Z KLASYFIKACJĄ JAKOŚCI ZWYKŁYCH WÓD PODZIEMNYCH W II PÓŁROCZU 2004R................................................................................... 70 TABELA 4.3-1. TABELA ILOŚCI ODPADÓW DEPONOWANYCH NA SKŁADOWISKACH ODPADÓW W LUBAWCE I CIECHANOWICACH W LATACH 1999 – 2003. ................................................................................................... 73 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 145 TABELA 4.3-2. WSKAŹNIKI WYTWARZANIA ODPADÓW KOMUNALNYCH DLA OBSZARÓW WIEJSKICH I MIEJSKICH W ROZBICIU NA FRAKCJE. .................................................................................................................................. 74 TABELA 4.3-3. SKŁAD MORFOLOGICZNY ODPADÓW KOMUNALNYCH. ........................................................................ 75 TABELA 4.4-1. CHARAKTERYSTYKA EMITORÓW ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA NA TERENIE MIASTA KAMIENNA GÓRA. ..................................................................................................................................................................... 77 TABELA 4.4-2. CHARAKTERYSTYKA EMITORÓW ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA NA TERENIE GMINY KAMIENNA GÓRA. ..................................................................................................................................................................... 79 TABELA 4.4-3. CHARAKTERYSTYKA EMITORÓW ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA NA TERENIE GMINY LUBAWKA. ........ 80 TABELA 4.4-4. CHARAKTERYSTYKA EMITORÓW ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA NA TERENIE GMINY MARCISZÓW...... 80 TABELA 4.4-5. WYNIKI POMIARÓW SO2 W 2003 ROKU W STAŁEJ STACJI POMIAROWEJ W KAMIENNEJ GÓRZE NA UL. SIENKIEWICZA, W µG/M3: ............................................................................................................................... 84 TABELA 4.4-6. ZMIANY STĘśEŃ ŚREDNIOROCZNYCH SO2 W µG/M3 W PUNKCIE POMIAROWYM W KAMIENNEJ GÓRZE W LATACH 1999-2003. ...................................................................................................................................... 84 TABELA 4.4-7. WYNIKI POMIARÓW DWUTLENKU SIARKI W 2003 R. – POMIARY PASYWNE [µG/M3]. .............................. 84 TABELA 4.4-8. WYNIKI POMIARÓW NO2 W 2003 ROKU W STAŁEJ STACJI POMIAROWEJ W KAMIENNEJ GÓRZE UL. SIENKIEWICZA [µG/M3].................................................................................................................................. 85 TABELA 4.4-9. ZMIANY STĘśEŃ ŚREDNIOROCZNYCH NO2 W µG/M3 W PUNKCIE POMIAROWYM W KAMIENNEJ GÓRZE W LATACH 1999-2003. ...................................................................................................................................... 85 TABELA 4.4-10. WYNIKI POMIARÓW DWUTLENKU AZOTU W 2003 R. – POMIARY PASYWNE [µG/M3]............................ 86 TABELA 4.4-11 WYNIKI POMIARÓW PYŁU ZAWIESZONEGO REFLEKTOMETRYCZNEGO PRZELICZONEGO NA PYŁ PM 10 W 2003 ROKU W STAŁEJ STACJI POMIAROWEJ W KAMIENNEJ GÓRZE NA UL. SIENKIEWICZA [µG/M3]..................... 87 TABELA 4.4-12 ZMIANY STĘśEŃ ŚREDNIOROCZNYCH PYŁ W PUNKCIE POMIAROWYM W KAMIENNEJ GÓRZE W 1999 2003............................................................................................................................................................. 87 TABELA 4.5-1 DOPUSZCZALNE POZIOMY HAŁASU ..................................................................................................... 91 TABELA 4.6-1 LICZBA POMNIKÓW PRZYRODY NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO....................................... 94 TABELA 4.6-2 POWIERZCHNIA OBSZARÓW PRAWNIE CHRONIONYCH I POMNIKI PRZYRODY (STAN W DNIU 31 GRUDNIA 2002R. WG GUS ).......................................................................................................................................... 95 TABELA 4.8-1 POWIERZCHNIA LASÓW NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO W LATACH 1999-2003. ............ 106 SPIS WYKRESÓW WYKRES 3.1-1 UDZIAŁ PROCENTOWY POWIERZCHNI POSZCZEGÓLNYCH GMIN W OGÓLNEJ POWIERZCHNI POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO ..................................................................................................................................... 9 WYKRES 3.3-1. PROCENTOWY UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH TYPÓW GLEB NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO. 16 WYKRES 3.3-2. ODCZYN GLEB UśYTKOWANYCH ROLNICZO W POWIECIE KAMIENNOGÓRSKIM.................................... 17 WYKRES 3.3-3. UśYTKI ZIELONE ............................................................................................................................. 18 WYKRES 3.3-4. GRUNTY ORNE ................................................................................................................................ 19 WYKRES 3.4-1. POWIERZCHNIA LASÓW NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO................................................ 20 WYKRES 3.7-1. PROCENTOWY UDZIAŁ LUDNOŚCI GMIN POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO W STOSUNKU DO OGÓŁU MIESZKAŃCÓW............................................................................................................................................... 22 WYKRES 3.7-2. PROGNOZA LICZBY LUDNOŚCI W POWIECIE KAMIENNOGÓRSKIM DO ROKU 2030 [WG GUS] ............... 23 WYKRES 3.7-3. PROGNOZA LICZBY LUDNOŚCI WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO DO ROKU 2030 [WG GUS] ............. 23 WYKRES 3.7-4 GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO NA TLE WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO I KRAJU ........................................................................................................................................................... 24 WYKRES 3.7-5. CHARAKTERYSTYKA LUDNOŚCI W ZALEśNOŚCI OD WIEKU PRODUKCYJNEGO ....................................... 24 WYKRES 3.8-1. STRUKTURA DRÓG NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO W 2003 ROKU [ŹRÓDŁO: GUS]....... 26 WYKRES 3.9-1. PROCENT ZWODOCIĄGOWANIA GMIN POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO.............................................. 30 WYKRES 3.9-2. PROCENT LUDNOŚCI KORZYSTAJĄCEJ Z WODOCIĄGU NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO .... 31 WYKRES 3.9-3. PROCENT SKANALIZOWANIA GMIN POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO .................................................. 38 WYKRES 3.9-4. PROCENT LUDNOŚCI KORZYSTAJĄCEJ Z KANALIZACJI NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO..... 38 WYKRES 3.10-1. STRUKTURA GOSPODARSTW ROLNYCH NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO W STOSUNKU DO OGÓLNEJ LICZBY GOSPODARSTW. ................................................................................................................... 44 WYKRES 4.3-1. GOSPODAROWANIE OPADAMI PRZEMYSŁOWYMI. ............................................................................... 75 WYKRES 4.4-1. ZMIANY STĘśEŃ ŚREDNIOROCZNYCH SO2 W µG/M3 W PUNKCIE POMIAROWYM W KAMIENNEJ GÓRZE W LATACH 1999-2003. ...................................................................................................................................... 84 WYKRES 4.4-2. ZMIANY STĘśEŃ ŚREDNIOROCZNYCH NO2 W µG/M3 W PUNKCIE POMIAROWYM W KAMIENNEJ GÓRZE W LATACH 1999-2003. ...................................................................................................................................... 86 WYKRES 4.4-3 ZMIANY STĘśEŃ ŚREDNIOROCZNYCH PYŁU W PUNKCIE POMIAROWYM W KAMIENNEJ GÓRZE W LATACH 1999 -2003................................................................................................................................................... 87 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 146 WYKRES 4.4-4 ZANIECZYSZCZENIA SO2, NO2 I PYŁU W 2003 ROKU WG DANYCH Z PUNKTU POMIAROWEGO ZLOKALIZOWANEGO W KAMIENNEJ GÓRZE, PRZY UL. SIENKIEWICZA................................................................ 87 SPIS RYSUNKÓW RYSUNEK 3.1-1. POWIAT KAMIENNOGÓRSKI – PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY .................................................................. 8 RYSUNEK 3.9-1. LOKALIZACJA KOMUNALNYCH OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO. ..................................................................................................................................................................... 41 RYSUNEK 4.1-1. SIEĆ HYDROLOGICZNA POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO .................................................................. 48 RYSUNEK 4.4-1. WSPÓLNY SYSTEM MONITORINGU POWIETRZA (JAMS) W CZARNYM TRÓJKĄCIE .............................. 82 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 147 11. Załączniki 11.1 Załączniki tekstowe Załącznik nr 1 Wykaz komunalnych oczyszczalni ścieków z terenu powiatu kamiennogórskiego Lp Adres obiektu /nazwa miejscowości/ 1 1 2 Kamienna Góra ul. Zamkowa 3 2 Lubawka 3 Chełmsko Śl. 4 Krzeszów 5 Przedwojów 6 Pisarzowice 7 Ogorzelec 8 Sędzisław 9 Marciszów 10 Kamienna Góra ul. Korczaka 11 Krzeszówek 12 Ogorzelec 52 Nazwa właściciela /uŜytkownik 3 Gmina Miejska Kamienna Góra Pl. Grunwaldzki 1, 58-400 Kamienna Góra -Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Kamiennej Górze ul. Zamkowa 3 Gmina Lubawka Pl. Wolności 1, 58-420 Lubawka - PGK „SANIKOM” Sp. z o.o. w Lubawce, ul. NadbrzeŜna 5a Gmina Lubawka Pl. Wolności 1, 58-420 Lubawka - PGK „SANIKOM” Sp. z o.o. w Lubawce, ul. NadbrzeŜna 5a Gmina Kamienna Góra Al. Wojska Polskiego 10 58-400 Kamienna Góra Gmina Kamienna Góra Al. Wojska Polskiego 10 58-400 Kamienna Góra Gmina Kamienna Góra Al. Wojska Polskiego 10 58-400 Kamienna Góra Gmina Kamienna Góra Al. Wojska Polskiego 10 58-400 Kamienna Góra Gmina Marciszów ul. Główna 86, 58-410 Marciszów - Wałbrzyskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Wałbrzychu, Al. Wyzwolenia 30. 58-300 Wałbrzych Gmina Marciszów ul. Główna 86, 58-410 Marciszów Dolnośląskie Centrum Rehabilitacji Sp. z o.o. , ul. Korczaka 1, 58-400 Kamienna Góra Kopalnia Piasku Kwarcowego „Krzeszówek” S.A.. w Krzeszówku „INCO VERITAS” S.A. Oddział w Ogorzelcu, Grupa Wyrobów Budowlanych; Ogorzelec 52, 58-425 Leszczyniec Rodzaj oczyszczalni Średnie Ilość ścieków dobowe dopływająca natęŜenie do przepływu oczyszczalni (m 3/d) ścieków 3 (m /d) 4 5 6 mech.-biol.-chem. 14 730 8710 mech.-biol. 4875 1614 mech.-biol.chem. 473 155 mech-biol.-chem. 550 368 mech.-biol. 190 176 mech.-biol. 30 15 mech.-biol. 55 21 mech.-biol.-chem. 150 93 mech.-biol. - w budowie mech.-biol. 500 - 600 - mech.-biol. 5 - biologiczna 9 - Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 148 Załącznik nr 2 Punkty zrzutu ścieków na terenie powiatu kamiennogórskiego Ilość zrzucanych ścieków (m 3/d) Nazwa odbiornika 3 mieszane/stałe Średnie dobowe natęŜenie przepływu ścieków (m3/d) 4 14 730 5 8710 6 Bóbr km 242+600 mieszane/stałe 4875 1614 Bóbr km 261+500 mieszane/stałe 473 155 Zadrna km 15+450 komunalne /stałe 550 368 Zadrna km 4+875 komunalne /stałe 190 176 Bóbr km 258+200 komunalne/stałe 30 15 śywica 4+350 komunalne/stałe 55 21 Świdnik km 10+400 komunalne/stałe 8 6,6 Świdnik km 9+550 komunalne/stałe 150 93 Lesk km 0+600 komunalne/stałe 600 komunalne/stałe 5 Lp Nazwa i adres podmiotu zrzucającego ścieki Rodzaj ścieków 1 1 2 Oczyszczalnia ścieków w Kamiennej Górze - Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Kamiennej Górze ul. Zamkowa 3 Oczyszczalnia ścieków w Lubawce - PGK „SANIKOM” Sp. z o.o. w Lubawce ul. NadbrzeŜna 5a Oczyszczalnia ścieków w Chełmsku Śl. - PGK „SANIKOM” Sp. z o.o. w Lubawce, ul. NadbrzeŜna 5a Oczyszczalnia ścieków w Krzeszowie - Gmina Kamienna Góra Al. Wojska Polskiego 10 58-400 Kamienna Góra Oczyszczalnia ścieków w Przedwojowie - Gmina Kamienna Góra Al. Wojska Polskiego 10 58-400 Kamienna Góra Oczyszczalnia ścieków w Pisarzowicach - Gmina Kamienna Góra Al. Wojska Polskiego 10 58-400 Kamienna Góra Oczyszczalnia ścieków w Ogorzelcu – przy osiedlu „Krokus” - Gmina Kamienna Góra Al. Wojska Polskiego 10 58-400 Kamienna Góra Oczyszczalnia ścieków w Ogorzelcu – przy budynku nr 80 - Gmina Kamienna Góra Al. Wojska Polskiego 10 58-400 Kamienna Góra Oczyszczalnia ścieków w Sędzisławiu - Wałbrzyskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Wałbrzychu Al. Wyzwolenia 30 58-300 Wałbrzych Oczyszczalnia ścieków w Kamiennej Górze - Dolnośląskie Centrum Rehabilitacji Sp. z o.o. ul. Korczaka 1, 58-400 Kamienna Góra Oczyszczalnia ścieków w Krzeszówku - Kopalnia Piasku Kwarcowego „Krzeszówek”S.A. w Krzeszówku 58-405 Krzeszówek 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego Zadrna km 2+500 5 Zadrna km 10+825 149 12 Osadniki ziemne - Kopalnia Piasku Kwarcowego „Krzeszówek” S.A. w Krzeszówku 58-405 Krzeszówek wody kopalniane/ okresowo (w okresie produkcyjnym) - 4080 13 Osadniki ziemne - Kopalnia Piasku wody kopalniane/ Kwarcowego „Krzeszówek”S.A. w okresowo Krzeszówku (w okresie przerw produkcyjnych) 58-405 Krzeszówek Jeleniogórskie Kopalnie Surowców wody kopalniane Mineralnych S.A. w Szklarskiej Porębie ul. Bronka Czecha 2– Kopalnia Dolomitu „Rędziny”w Rędzinach Oczyszczalnia ścieków „Mini-San” komunalne /stale - „INCO VERITAS” S.A. Oddział w Ogorzelcu Grupa Wyrobów Budowlanych Ogorzelec 52, 58-425 Leszczyniec Zakład Uzdatniania Wody „Mała Woda” popłuczyny/ w Marciszowie stałe - Wałbrzyskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. Al. Wyzwolenia 39, 58-300 Wałbrzych „LEN” S.A. w Kamiennej Górze wody opadowe/ ul. Nadrzeczna 1a okresowe 58-400 Kamienna Góra „Energetyka Cieplna w Kamiennej Górze” wody opadowe/ Sp. z o.o. okresowe ul. Szpitalna 4A, 58-400 Kamienna Góra „EnergiaPro” Koncern Energetyczny S.A. wody opadowe/ Oddział w Jeleniej Górze okresowe ul. Bogusławskiego 32, 58-500 Jelenia Góra - 7200 294 - Potok bez Nazwy km 2+330 9 9 Świdnik km 9+891 614 - Bóbr km 255+540 - - - - Bóbr km 256+100 i 256+077 Bóbr km 248+283 - - 14 15 16 17 18 19 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego rów melioracyjny – następnie potok Meta km 0+600 Zadrna km 0+600 Bóbr km 253+820 150 Załącznik nr 3 Rejestr pomników przyrody na terenie powiatu kamiennogórskiego Miasto Kamienna Góra Lp. Nr rejestru 1 2/616 Obiekt Dąb szypułkowy Quercus robur L. Aleja -20szt.drzew 2 577 3 572 Dąb szypułkowy Quercus robur L. 19 szt. (1 szt. to pp nr 578), Olsza, olcha czarna – Alnus glutinosa (L.) Gaertn – 3 szt.; Grupa drzew Dąb szypułkowyQuercus robur L. Lokalizacja Podstawa prawna wprowadzająca ochronę Rozporządzenie nr 19/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.). Kamienna Góra, Rozporządzenie nr 20/94 ul. Fornalskiej, nad brzegiem Bobru Wojewody Jeleniogórskiego - od początku ul. Wiejskiej, po z dnia 13 maja 1994r. (Dz. lewej stronie (teren Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr ZPL „Len”); 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Kamienna Góra- obok ruin zamku Grodztwo, wzdłuŜ skarpy sąsiadującej ze stacją CPN i zabudowaniami byłego PGR; Kamienna Góra – pomiędzy budynkami nr 4 i 6 przy ul. Skłodowskiej – w podwórzu, 10-15m od ulicy; Rozporządzenie nr 20/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Kamienna Góra teren posesji Rozporządzenie nr 20/94 internatu LO przy ul. Słonecznej, Wojewody Jeleniogórskiego około 8m od naroŜnika nowo z dnia 13 maja 1994r. (Dz. dobudowanej części budynku; Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. z 25 maja 1994r.). Kamienna Góra - ul. Fornalskiej, na Rozporządzenie nr 20/94 podwórzu byłego hotelu Wojewody Jeleniogórskiego pracowniczego ZPL ‘’Len’’; z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Kamienna Góra, Rozporządzenie nr 2/92 przy ul. PapieŜa Jana Pawła II Wojewody Jeleniogórskiego (dawna Świerczewskiego) obok z dnia 24 marca 1992r. (Dz. mostu na Bobrze i pawilonu Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr handlowego; 8, poz. 69 z dnia 6 kwietnia 1992r.). 4 575 Dąb szypułkowyQuercus robur 5 578 Dąb szypułkowy Quercus robur L. 6 419 Klon srebrzysty Acer saccharinum L. 7 564 Lipa szerokolistna Tilia platyphyllos Scop. Kamienna Góra – na skarpie (przy metalowym ogrodzeniu) za boiskiem Szkoły Podstawowej Nr 1 (ul. Słoneczna); Rozporządzenie nr 20/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). 8 565 Lipa szerokolistna Tilia platyphyllos Scop. Kamienna Góra - 10 m od naroŜnika Internatu LO ( w rozbudowie) przy ul. Słonecznej, w pobliŜu Ośrodka Zdrowia; Rozporządzenie nr 20/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 151 Gmina Kamienna Góra Lp Nr rejestru Obiekt Lokalizacja Podstawa prawna wprowadzająca ochronę 1 7/619 Lilia drobnolistna Tilia cordata Mill. Na dziedzińcu pocysterskiego zespołu klasztornego w Krzeszowie – nasadzenia przy alei głównej i alejkach bocznych (do kościoła św. Józefa i skrzydła południowego klasztoru); Rozporządzenie nr 19/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.). Czarnów – w najwyŜszej części miejscowości – obrzeŜe drzewostanu graniczące z łąką przy zabudowaniach nr 14, w pobliŜu szlaku niebieskiego; Rozporządzenie nr 19/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.). Aleja - 25szt.: 24 szt. (lipa) i 1 szt. (klon pospolity); 2 114/634 Buk pospolity Fagus sylvatica L. Grupa 4szt. drzew aktualnie – 3szt (1szt świeŜo uprzątnięty ‘’złom’’) Lipa drobnolistna Tilia cordata Mill GD 2szt. 3 4/617 4 8/620 Cis pospolity Taxus baccata L. 5 113/633 Buk pospolity Fagus sylvatica L. 6 15/622 Buk pospolity Fagus sylvatica L. 7 22/629 Dąb szypułkowy Quercus robur L. 8 26/630 Dąb szypułkowy Quercus robur L. Rozporządzenie nr 19/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.). Leszczyniec – około 1,5 m od Rozporządzenie nr 19/94 ściany (naroŜnika) kościoła Wojewody Jeleniogórskiego cmentarnego św. Bartłomieja – z dnia 13 maja 1994r. (Dz. w pobliŜu szlaku czarnego); Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z 25 maja 1994r.). Czarnów – w najwyŜszej części Rozporządzenie nr 19/94 miejscowości – obrzeŜe Wojewody Jeleniogórskiego drzewostanu graniczące z łąką, na z dnia 13 maja 1994r. (Dz. wprost (50 m) od zabudowań nr 14, Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr w pobliŜu szlaku niebieskiego; 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.). Raszów – 200m od ostatnich Rozporządzenie nr 19/94 Wojewody Jeleniogórskiego zabudowań wioski, przy Ŝółtym szlaku (po prawej stronie) z dnia 13 maja 1994r. (Dz. w kierunku Kamiennej Góry (na Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr granicy lasu i terenów rolnych); 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.). Krzeszów – na terenie (przy Rozporządzenie nr 19/94 wejściu) posesji nr 203, około 5 m Wojewody Jeleniogórskiego od naroŜnika budynku jak wyŜej; z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.). Ogorzelec 39 – przy jezdni drogi Rozporządzenie nr 19/94 głównej (niebieski szlak) – około 15 Wojewody Jeleniogórskiego m od naroŜnika budynku jak wyŜej; z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z 25 maja 1994r.). Krzeszówek – w prawo 30m. od drogi głównej z Kamiennej Góry do Mieroszowa przy drodze gruntowej (po lewej stronie); Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 152 Krzeszów po lewej stronie drogi (na Rozporządzenie nr 19/94 skarpie) Krzeszów-Krzeszówek, Wojewody Jeleniogórskiego obok budynku nr 156; z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.). Ogorzelec 95 –25 m od naroŜnika Rozporządzenie nr 19/94 budynku Nadleśnictwa ‘’Kamienna Wojewody Jeleniogórskiego Góra’’ nr 40/165 – drzewo z częścią z dnia 13 maja 1994r. (Dz. pnia w drewnianej szopie Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr gospodarczej; 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.). Dębrznik – w parku byłego PGR, Rozporządzenie nr 19/94 po lewej stronie alei wyłoŜonej Wojewody Jeleniogórskiego betonowymi płytami w pobliŜu (80 z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr m) głównego wejścia; 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.). Dębrznik – w parku byłego PGR, Rozporządzenie nr 19/94 po lewej stronie alei wyłoŜonej Wojewody Jeleniogórskiego betonowymi płytami – w pobliŜu z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr (20 m) głównego wejścia; 21, poz. 115 z 25 maja 1994r.). Pisarzowice – na terenie Rozporządzenie nr 19/94 niewielkiego parku przy pałacu – Wojewody Jeleniogórskiego posesja nr 156 (15 m od ściany z dnia 13 maja 1994r. (Dz. zachodniego skrzydła). Obiekt od Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1991r. jest własnością prywatną; 1994r.). 9 6/618 Dąb szypułkowy Quercus robur L. 10 9/621 Dąb szypułkowy Quercus robur L. 11 17/624 Jesion wyniosły Fraximus excelsior L. 12 19/626 Jesion wyniosły Fraximus excelsior L.. 13 30/631 Jesion wyniosły Fraximus excelsior L. 14 112/632 Czarnów – przy dojazdowej drodze Klon jawor Acer pseudoplatanus L. asfaltowej, 4 m od naroŜnika dawnego schroniska ‘’Czartak’’; 15 524 Klon jawor Acer pseudoplatanus L Na obrzeŜu dziedzińca pocysterskiego zespołu klasztornego w Krzeszowie – przy kamiennych schodkach prowadzących do siedziby krzeszowskiej parafii – w południowym skrzydle klasztoru; 16 20/627 Lipa drobnolistna Tilia cordata Mill. Dębrznik – na skraju miejscowości (z kierunku Kamiennej Góry po prawej stronie) w drzewostanie (alei) parku byłego PGR, 30 m od naroŜnika budynku nr 84; Rozporządzenie nr 19/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z 25 maja 1994r.). 17 21/628 Lipa drobnolistna Tilia cordata Mill. Dębrznik – przy głównej drodze (po lewej stronie) z Kamiennej Góry do Marciszowa, 10 m od części naroŜnej budynku (sklep) nr 79; Rozporządzenie nr 19/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.). Rozporządzenie nr 19/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.). Rozporządzenie nr 20/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 153 18 523 Lipa drobnolistna Tilia cordata Mill 19 522 Droga KrzyŜowa (Krzeszów) – Lipa szerokolistna, poza terenem leśnym, w pobliŜu wielkolistna Tilia platyphyllos Scop. stacji VIII; Dom Annasza – wśród innych lip; 20 1/762 Ostaniec skalny ‘’Diabelska Maczuga’’ 21 536 Kasztanowiec pospolity, biały Aesculus hippocastanum L. Na terenie ogrodu klasztornego Sióstr Benedyktynek, 10 m za najstarszą częścią klasztoru w Krzeszowie – w pobliŜu bramy wjazdowej, pomiędzy kościołem Wniebowzięcia NMP i skrzydłem południowym klasztoru; Rozporządzenie nr 20/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Rozporządzenie nr 20/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Gorzeszów przy drodze Krzeszów – Rozporządzenie nr 19/94 Gorzeszów w pobliŜu skrzyŜowania Wojewody Jeleniogórskiego z polną drogą; z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z 25 maja 1994r.). Jawiszów – naprzeciw budynku nr Rozporządzenie nr 20/94 209 sklep), 10 m od przystanku Wojewody Jeleniogórskiego PKS i 2 m od kapliczki z XIX w.; z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Gmina Lubawka Podstawa prawna wprowadzająca ochronę Lp Nr Obiekt rejestru Lokalizacja 1 541 BłaŜejów – po lewej stronie głównej drogi (z Chełmska w kierunku przystanku końcowego PKS), nr 1 – około 100 m przed duŜą kapliczką, nr 2 – około 15-20 m za kapliczką jak wyŜej; Rozporządzenie nr 20/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Rozporządzenie nr 20/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Rozporządzenie nr 20/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Kasztanowiec pospolity, biały Aesculus hippocastanum L. Grupa 2 szt. drzew 2 539 Sosna wejmutka Pinus strobus L. Chełmsko Śląskie – na czynnym cmentarzu obok kościoła p.w. Świętej Rodziny – 50 m od głównego wejścia na cmentarz; 4 538 Kasztanowiec pospolity, biały Aesculus hippocastanum L. Chełmsko Śląskie, ul. Sądecka 25/26-obok budynku mieszkalnego nr 26, po prawej stronie drogi w kierunku Mieroszowa Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 154 5 534 Klon jawor Acer pseudoplatanus 6 320 Lipa drobnolistna Tilia cordata Mill 7 542 Lipa drobnolistna Tilia cordata Mill BłaŜejów-na posesji przed budynkiem nr 3 8 763 Ostaniec skalny Skała Porfirowa Uniemyśl, oddz. Lasu 184a Nadleśnictwo Kamienna Góra; 9 764 Słupy porfirowe Okrzeszyn, oddz. Lasu 242, Nadleśnictwo Kamienna Góra Jarkowice nr 136-15 m od schroniska PTTK przy Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu „Srebrny Potok”- przy szlaku czerwonym i Ŝółtym, początek szlaku zielonego Chełmsko Śląskie, ul. Ogrodowa 14-około 10 m od naroŜnej części budynku jak wyŜej (nad zabudowanym potokiem) Rozporządzenie nr 20/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Rozporządzenie nr 7/91 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 4 listopada 1991r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 31, poz. 241 z dnia 25 listopada 1991r.). Rozporządzenie nr 20/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 116 z dnia 25 maja 1994r.). Rozporządzenie nr 19/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z 25 maja 1994r.). Rozporządzenie nr 19/94 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.) Gmina Marciszów Lokalizacja Podstawa prawna wprowadzająca ochronę Lp Nr rejestru Obiekt 1 10/635 Marciszów ul. Stawowa 1, przy Rozporządzenie nr 19/94 Klon jawor Acer pseudoplatanus L. wejściu do osady N-ctwa Wojewody Jeleniogórskiego Kamienna Góra, w pobliŜu stawu; z dnia 13 maja 1994r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 21, poz. 115 z dnia 25 maja 1994r.) Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 155 11.2 Załączniki graficzne Średnioroczne stęŜenia dwutlenku azotu na terenie poszczególnych powiatów województwa dolnośląskiego (dane WIOŚ za 2003r.). Średnioroczne stęŜenia dwutlenku siarki na terenie poszczególnych powiatów województwa dolnośląskiego (dane WIOŚ za 2003r.). Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 156 ZuŜycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych w 2003 roku (dane GUS). Procent ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w stosunku do ogólnej liczby mieszkańców w 2003 roku (dane GUS). Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 157 Procentowy udział lasów w ogólnej powierzchni poszczególnych powiatów województwa dolnośląskiego w 2003 roku (dane GUS). Procentowy udział powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych w stosunku do ogólnej powierzchni powiatu na terenie województwa dolnośląskiego w 2003 roku (dane GUS). Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego 158 Ilość wytworzonych odpadów na terenie powiatów województwa dolnośląskiego w 2003 roku (dane WIOŚ). Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamiennogórskiego
