Katecheza 1:

I SPOTKANIE – kwiecień 2006.
Rozdział I: Chrystus odwołuje się do „początku”
Katecheza 1 ” Co oznacza Początek?”:
1. Na czym polegają różnice między pierwszym i drugim opisem stworzenia?
2. W jakim znaczeniu opisy stworzenia mogą być nazwane mitami?
3. W Jakim znaczeniu „ludzkie doświadczenie jest uprawnionym środkiem
interpretacji teologicznej”?
Katecheza 2 „Pierwotna samotność”
1. W jaki sposób Księga Rodzaju wskazuje na fenomen samotności Adama
(człowieka)?
2. Jak wygląda papieska interpretacja biblijnej samotności człowieka?
3. Jakie są kolejne etapy zdobywania tożsamości przez człowieka.
4. w jakim znaczeniu ciało unaocznia człowiekowi jego pierwotną
samotność?
5. w jakim znaczeniu praca wchodzi do znaczenia pierwotnej samotności?
6. Co to znaczy, że człowiek jest podmiotem przez swoje ciało?
7. Papieska interpretacja zakazu spożywania owocu z drzewa poznania
dobra i zła.
Katecheza 3 „Pierwotna jedność”
1. Dlaczego znaczenie pierwotnej samotności jest „merytorycznie”
wcześniejsze od znaczenia „pierwotnej jedności”?
2. Znaczenie określeń: Adam, sen, żebro w Rdz 2.
3. Co oznacza określenie „komunia osób” w odniesieniu do jedności Adama
i Ewy.
4. W jaki sposób wg Rdz 1-2 człowiek jest obrazem Boga?
5. Co oznaczają określenia:
- „ciało objawiające człowieka” (MN, 40)
- „osobotwórcza funkcja płci” (MN, 42)
6. W jaki sposób „stawanie się jednym ciałem” oznacza na nowo
„odkrycie tajemnicy stworzenia”?
7. W
jakim
znaczeniu
małżeńskie
zjednoczenie
zakłada
„dojrzałą świadomość ciała”?
II SPOTKANIE – 13.05.2006
Katecheza 4: „Znaczenie pierwotnej nagości”
1. Co to jest „pierwotne doświadczenie człowieka?”
2. Dlaczego wstyd jest „doświadczeniem granicznym”?
3. Co oznacza stwierdzenie, że pojawienie się wstydu oznacza „zmianę
znaczenia nagości”?
4. W jakim znaczeniu brak wstydu przed pierwszym grzechem odpowiada
„pełni poczucia sensu ciała”?
5. Proszę o wyjaśnienie związku między terminami: nagość ciał przed
grzechem, „niewinność poznania”, „międzyosobowa komunikacja”,
„komunia osób” oraz afirmacja osoby.
6. Dlaczego wstyd jest „ograniczeniem widzenia”?
III SPOTKANIE – 10.06.2006
Katecheza 5: „Człowiek w wymiarze daru”
A. „Oblubieńcze znaczenie ciała”
1. Co
oznacza stwierdzenie, że
„stworzenie
jest obdarowaniem
podstawowym i radykalnym”?
2. Dlaczego Papież pisze, że tylko o człowieku „ w całym dziele stworzenia
należy myśleć jako o obdarowanym”?
3. Co oznacza stwierdzenie, że „dar ujawnia szczególną prawidłowość
osobowego bytowania”?
4. Co oznacza określenie: „oblubieńczy sens ciała”?
5. Z czego płynie niechęć Papieża do określenia: popęd seksualny?
6. Proszę wyjaśnić odnoszące się do człowieka przed grzechem określenia:
„wolność od przymusu ciała”/ „wolność daru”.
7. W jakim znaczeniu wzajemny dar pozwala mężczyźnie i kobiecie
„odnaleźć się wzajemnie tak, jak Stwórca każdego z nich chciał - dla
niego samego”?
8. Co oznacza określenie: „uszczęśliwiający początek” („uszczęśliwiające
poczucie sensu ciała”) – w jakim znaczeniu jest on „absorpcją wstydu
przed miłość”?
B. „Tajemnica pierwotnej niewinności”
1. Co to jest pierwotna niewinność - w jaki sposób grzeszny człowiek,
(czyli my) ma do niej dostęp?
2. Co to jest „niewinność wzajemnego przeżycia ciała”?
3. Co oznacza stwierdzenie, że odebranie drugiemu jego daru jest
„zepchnięciem go na pozycję przedmiotu dla mnie”?
4. Na czym polega dawanie i odebranie daru przez mężczyznę i kobietę – czy
mamy tu do czynienia z jakimś brakiem symetrii?
5. W jakim znaczeniu podobieństwo człowieka do Boga (imago Dei) obejmuje
również
„jego
widzialność
w
świecie,
jego
cielesność,
jego
męskość/kobiecość”?
6. Co oznacza określenie Papieża: „sakrament ciała”?
Katecheza 6: „Poznanie” i rodzenie.
1. Co Pismo św. rozumie przez określenie „poznania” (jada)?
2. Dlaczego Jan Paweł II nalega na określenie współżycia małżeńskiego
słowem „poznanie”?
3. Dlaczego rodzenie jest poznaniem?
SPOTKANIE IV – 7.10.2006
Rozdział II: Chrystus odwołuje się do „serca” ludzkiego
Katecheza 1: W świetle Kazania na górze.
1. Proszę o zapoznanie się z Kazaniem na Górze (Mt 5, 1 – 7, 29)
2. Dlaczego Kazanie na Górze stanowi „wypełnienie Prawa”?
3. Co to znaczy, że Chrystus w Kazaniu na górze zwraca się do człowieka
historycznego i wewnętrznego?
4. Czy pożądanie własnej żony/męża jest cudzołóstwem w sercu?
Katecheza 2: Człowiek pożądliwości.
- Znaczenie 1 J 2, 16-17 dla naszych rozważań nt. Kazania na Górze.
A. Znaczenie pierwotnego wstydu:
1. W jakim sensie grzech jest „zakwestionowaniem daru”?
2. Jaki jest związek między wstydem i lękiem pierwszych rodziców po
grzechu?
3. Co to znaczy, że wstyd pierwszych rodziców po grzechu jest:
a) kosmiczny, b) immanentny, c) relatywny, d) seksualny?
4. Jaka jest różnica między biblijnym i psychologicznym określeniem
pożądliwości?
B. Niedosyt zjednoczenia.
1. W jaki sposób wstyd zaszkodził komunii osób?
2. Co zdaniem Papieża oznaczają słowa z monologu Jahwe po grzechu:
„on będzie panował nad tobą” (Rdz 3, 16)
3. Jak Papież rozumie „niedosyt zjednoczenia”?
4. Czy wstyd niesie również jakieś pozytywne znaczenia?
C. Naruszenie oblubieńczego sensu ciała
1. W jaki sposób wstyd zniekształca oblubieńczy sens ciała?
2. Co to znaczy, że po grzechu „podmiotowość osoby ustępuje przed
przedmiotowością ciała”?
Notatka z konwersatorium Teologia ciała Jana Pawła II
(spotkanie IV - 7.10.2006):
Przypomnienie wybranych zagadnień z poprzednich spotkań.
1. Teologiczne okresy historii człowieka
- stanowią równocześnie warstwy doświadczenia człowieka:
I. pre-historia, początek (Adam i Ewa jedyni ludzie początku) – przed
grzechem;
II. grzech-odkupienie, człowiek historyczny, żyjący w perspektywie
odkupienia – po grzechu;
III. post-historia, życie przyszłe, eschatologia.
W doświadczeniu każdego człowieka historycznego korzystanie z tej
trójwymiarowej wizji człowieka, pozwoli mu zrozumieć sens człowieczeństwa
i ludzkiego działania - (podstawa samo zrozumienia i samoświadomości
człowieka).
2. Hermeneutyka
– taki opis uprawiania wiedzy humanistycznej, który odwołuje się do
doświadczenia człowieka (spójność natury ludzkiej przez wieki pozwala nam
odczytać stare treści), świadomość czytania źródeł (tekstów dawnych) z poziomu
człowieka ze współczesnym mu doświadczeniem – pozwala uniknąć
zniekształceń przy zachowaniu szacunku dla stanu wiedzy przeszłej, wiedzy
autorów tekstów badanych.
Hermeneutyka to dobry opis dla reinterpretacji Jana Pawła II teologii ciała.
3. O metodzie prowadzonych analiz.
- Początek – (gr) arché – (łac) principium – (pl) zasada
Początek to zasada wszystkiego.
Tales z Miletu: arché jest woda – bo wszystko z wody powstało – zatem: woda
jest zasadą życia.
Jan Paweł II: arché = zasada; początek to zasada wszystkiego – interpretacja
papieska 3 okresów.
- źródłem całości tej wiedzy jest objawienie (zawarte w Piśmie Świętym),
a metodą badań: egzegeza biblijna. Jan Paweł II wychodzi w MN od wypowiedzi
Chrystusa. Papież w świetle Chrystusa tworzy tę antropologię.
Analizowane w rozdz. II (odwołanie do serca) Kazanie na górze – to konstytucja
chrześcijaństwa.
Rozumienie zagadnień – rozważanie.
Katecheza 1: W świetle kazania na górze
1. Kazanie na górze wypełnieniem Prawa – radykalne oczyszczenie prawa
faryzejskiego (600 przykazań) do dekalogu, jako podstawy ustanowionej przez
Boga. Chrystus dokonuje reinterpretacji tradycji Starego Przymierza, mówiąc
o takim wypełnianiu Prawa, które obfitować będzie sprawiedliwością w sercu
człowieka – Chrystus objaśnia prawdziwą treść przykazań, oczyszczając je
z kazuistycznych przepisów Starego Zakonu. „Mówi jak ten, który ma władzę” –
zatem stanowi Prawo.
2. Chrystus zwraca się do:
- człowieka historycznego, czyli Jemu współczesnego, człowieka naszych
czasów i przyszłych pokoleń ludzi – bo zwraca się do człowieka II okresu,
człowieka po grzechu;
- człowieka wewnętrznego, czyli serca człowieka, gdzie może on odnaleźć
niewinność człowieka początku, kształt jaki nadał człowiekowi Stwórca, w tym
świetle człowiek może oceniać swe postępowanie po grzechu. Ale to również w
sercu zostaje złamane Przymierze człowieka z Bogiem i serce jest miejscem
narodzin pożądliwości.
Św. Paweł przywołuje „tablice serca”, nie „tablice Mojżeszowe”, bo ciało nie
grzeszy, duch grzeszy.
3. Czy pożądanie własnej żony/męża jest cudzołóstwem w sercu?
- tak, gdyż cudzołóstwo w sercu nie jest aktem zewnętrznym – cudzołóstwem
„w ciele” ocenianym w odniesieniu do prawnej relacji kobiety i mężczyzny (nie
zachodzi pomiędzy ludźmi stanowiącymi małżeństwo), ale jest postawą ducha
człowieka grzesznego (status naturae lapsae), który poprzez pożądliwe patrzenie
na kobietę – przyjęcie wewnętrznej postawy pożądania ciała w odniesieniu do
określonej kobiety - (niezależnie czy jest ona jego żoną, czy też nie) redukuje ją
do roli przedmiotu spełnienia własnego popędu seksualnego, niszczy osobową
relację wzajemności „dla” zastępując ją utylitaryzmem. Małżeństwo nie niweluje
cudzołóstwa w sercu jakiego dopuszcza się mąż/żona pożądliwie patrzący na
swą żonę/męża – współmałżonka który „poniekąd przestaje bytować jako
podmiot (współpodmiot) odwiecznego wezwania, a zaczyna być tylko
przedmiotem pożądliwości ciała.” (MN)
Katecheza 2: Człowiek pożądliwości
- Znaczenie 1 J 2, 16-17 dla rozważań nt. Kazania na Górze
- człowiek po grzechu to człowiek trzech pożądliwości: oczu, ciała i pychy
żywota. Ta prawda o człowieku, znana z własnego doświadczenia człowieka
historycznego, pojawia się „nie jako owoc tajemnicy stworzenia, lecz jako owoc
drzewa poznania dobra i zła w sercu człowieka” (MN) – pochodzi „od świata”,
nie „od Ojca”. U św. Augustyna rozróżnienie: uti (dobra użyteczne) i frui
(Bóg i wspólnota ludzka), u Kanta: rzecz i osoba.
Pożądliwość oczu – posiadanie, koncentracja na mieć.
Pożądliwość ciała – schlebianie przyjemnościom cielesnym.
Pycha żywota – znaczenie człowieka.
Paul Ricoeur (hermeneutyka podejrzeń – ‘praca wokół „konfliktu interpretacji”,
czyli demistyfikacje ludzkiego życia proponowane przez Marksa, Nietzschego
i Freuda w opozycji do fenomenologii zachowań wobec sacrum’ – za G. Vesey,
P. Foulkes Słownik Encyklopedyczny Filozofia; „mistrzowie podejrzeń”: Karol
Marks, Siegmund Freud, Friedrich Nietzsche). W jego ocenie mistrzowie
podejrzeń twierdzili, że w sferze wartości chodzi zawsze o coś innego, niż
człowiek mówi, że o to właśnie chodzi.
Za Ricoeurem Karol Wojtyła przyjął przypisanie:
Marks (mieć) – pożądliwość oczu.
Freud (libido) – pożądliwość ciała.
Nietzsche (moralność panów – moralność niewolników, wola mocy) – pycha
żywota.
Ale człowiek 3 pożądliwości, to tylko pewna „warstwa” człowieka, która
deformuje człowieka stworzonego na obraz i podobieństwo Boga. Jednakże na
tej deformacji mistrzowie podejrzeń budują swoje antropologie opisowe. Nie są
to antropologie adekwatne/normatywne czerpiące z objawienia. U mistrzów
podejrzeń determinizm kieruje działaniem człowieka, stąd przekonywanie, że nie
ma grzechu.
Marks – „nie świadomość ludzi stanowi o ich bycie, lecz, odwrotnie, ich byt
społeczny stanowi o ich świadomości” (słowami Engelsa: „ludzie muszą przede
wszystkim jeść, pić, mieć mieszkanie i odzież, zanim będą mogli zajmować się
polityką, nauką sztuką, religią itd.”) Za: W. Tatarkiewicz - Historia filozofii, tom
III. Filozofia XIX wieku i współczesna.
Freud – „Potęga id wyraża właściwy cel życiowy jednostki. Celem tym jest
zaspokojenie własnych potrzeb. (…) Siły, które – jak sądzimy – kryją się za
napięciami towarzyszącymi potrzebom id, nazywamy popędami. Reprezentują
one wymogi jakie ciało stawia życiu psychicznemu. (…) … zdecydowaliśmy się
przyjąć jedynie dwa popędy podstawowe: erosa i popęd niszczycielski.” Za:
S. Freud – Poza zasadą przyjemności.
Nietzsche – „każdy ma taką moralność, jaką ma naturę”, później „jedna jest
tylko właściwa moralność, moralność panów”. Za: W. Tatarkiewicz - Historia
filozofii, tom III. Filozofia XIX wieku i współczesna.
A. Znaczenie pierwotnego wstydu:
1. Zakwestionowanie daru
- miłości Stwórcy, akt zerwania przymierza zobrazowany przez sprzeciw woli
człowieka wobec woli Boga, uległość wobec sugestii węża braku
bezinteresowności Boga w obdarowaniu człowieka istnieniem i światem i imago
Dei. „Gdy spożyjecie owoc z tego drzewa, otworzą się wam oczy i tak jak Bóg
(‘jako bogowie’) będziecie znali dobro i zło”. Człowiek okazał się w swej wolności
podatny na wątpliwość, co do prawdziwości miłości Bożej.
Człowiek początku to człowiek zaufania, człowiek grzechu staje się
człowiekiem podejrzeń.
Kartezjusz jako „protoplasta mistrzów podejrzeń” – złośliwy duch konstruuje
rzeczywistość, którą my odbieramy przez zmysły.
Dominun et Vivificantem – duch kłamstwa skłonił Adama i Ewę do zmiany
postawy zaufania na postawę podejrzeń.
2. Wstyd a lęk pierwszych rodziców po grzechu
- wstyd łączący się z wiedzą o ludzkiej słabości i niedoskonałości, o umiejętności
czynienia zła, utraty wiary w bezinteresowność miłości (poczucie braku doświadczenie pierwszych rodziców po złamaniu zakazu Stwórcy, „Pożądliwość
łączy się z brakiem” (MN)) ujawnia się jako lęk przed Bogiem („skryli się przed
Panem Bogiem wśród drzew ogrodu”, „przestraszyłem się, bo jestem nagi”).
To nie lęk przed karą – wszak nie pomarli, jak było zapowiedziane (w naszym
historycznym rozumieniu, choć można by przyjąć, że „umarli” dla pierwotnej
niewinności) – ale znaleźli się w całkiem nowej, nieznanej sytuacji –
zakwestionowali bezinteresowność miłości Boga, w której do tego momentu
bezpiecznie żyli. Ulegając sugestii węża, zdeformowali obraz Boga w nich
samych. Odkrycie własnej „inności” – podejrzliwości i wolności w dokonywaniu
wyborów zarówno dobra jak zła - zrodził lęk człowieka przed nim samym
i własnymi aktami woli. Tym samym - lęk o miłość Stwórcy w wyniku „Poznania
dobra i zła z pozycji doświadczenia i przeżycia zła, czyli zawinionej utraty dobra”
(MN).
Wraz z grzechem człowiek traci umiejętność czytania ciała drugiego człowieka
jako obrazu osoby (osoba - duch i ciało) – poznanie zatrzymuje się na
„powierzchni ciała”, co umożliwia jego uprzedmiotowienie (uti/rzecz). Stąd lęk
przed drugim człowiekiem. Osoba rozpoznawana w pełni do tej pory przez
ciało, próbuje – po grzechu - przed drugim człowiekiem ochronić siebie („osoba
jest takim dobrem, z którym nie godzi się używanie, które nie może być
traktowane jako przedmiot użycia i w tej formie jako środek do celu” za:
Karol Wojtyła – Miłość i odpowiedzialność), z obawy o możliwe wykorzystanie
przez człowieka historycznego, który utracił pierwotną niewinność („otworzyły
się im obojgu oczy i poznali, że są nadzy; spletli więc gałązki figowe i zrobili
sobie przepaski”).
3. Wstyd: kosmiczny, immanentny, relatywny, seksualny
- kosmiczny: wobec świata, którym wolą Stwórcy obdarowany był człowiek od
początku. Z grzechem znika prostota życia, współpracy człowieka ze światem.
To wstyd wiążący poczucie bezradności człowieka po grzechu („przestraszyłem
się, bo jestem nagi” – słaby wobec potęgi i oporu przyrody, mający wypełniać
powołanie czynienia sobie ziemi poddaną „w trudzie”, „w pocie czoła”) z brakiem
akceptacji dla świata materialnego i ciała człowieka jako znaku osoby. Panujący
światu człowiek jest tylko prochem ziemi i w proch się obróci.
- immanentny: samym człowieczeństwem, zdolnym do zakwestionowania
bezinteresowności miłości Stwórcy, do odrzucenia daru miłości, które to
człowieczeństwo zniekształca „obraz Boga” we wnętrzu osoby. Wstyd
immanentny, sięgający głęboko wnętrza człowieka „po grzechu”, można by
uznać za znak niezgody na, zdobytą w akcie sprzeciwu wobec Boga, wiedzę
o własnej niewierności, podejrzliwości, nieufności. To wstyd jakby najgłębszy,
najważniejszy, konstytuujący człowieka historycznego.
- relatywny: wstyd zakwestionowania bezinteresowności daru miłości wiąże
również postawy wzajemne kobiety i mężczyzny, gdyż zniekształcenie imago Dei
w człowieku prowadzi do zachwiania komunii mężczyzny i kobiety. Pojawia się
wstyd w odniesieniu do drugiej osoby, wstyd wzajemny skłaniający do „ukrycia
siebie” przed drugim człowiekiem, który już nie potrafi odczytać pełni osoby
z obrazu jej ciała. Człowiek przestaje być przezro-czysty, odczuwa lęk.
- seksualny: równocześnie z brakiem akceptacji dla ciała jako znaku osoby w
świecie pojawia się trudność utożsamiania się z własnym ciałem. Ciało nie
objawia już człowieka - jedni ciała i ducha. Wstyd ten ma zarówno charakter
immanentny (niezgoda we wnętrzu człowieka na to, że „ciało pożąda przeciw
duchowi, a duch przeciw ciału”) jak i relacyjny, gdyż dotyczy relacji kobietamężczyzna. Wstyd seksualny pojawia się jednocześnie z pożądliwością doznaną
w sercu człowieka „po grzechu” – wstyd własnej seksualności „wobec” drugiego
człowieka zjawia się właśnie w odpowiedzi na obecność pożądliwości w sercu
człowieka historycznego. „I nie tyle wstydzi się ciała, ile właśnie pożądliwości –
wstydzi się ciała ze względu na nią.” (MN)
4. Różnica między biblijnym i psychologicznym określeniem pożądliwości:
- biblijna pożądliwość to stan ducha ludzkiego, który utracił pierwotną
prostotę przyjmowania człowieka jako jedni wartości ducha i ciała, w której
ciało będąc obrazem osoby umożliwiało pełną komunię mężczyzny i kobiety –
bezinteresowny dar z siebie jako pełnia wartości. Wraz z grzechem następuje
pęknięcie w jedni ciała i ducha, znika umiejętność rozpoznawania się
wzajemnego kobiety i mężczyzny poprzez ciało - obraz osoby, a w sercu
człowieka rodzi się pożądliwość, a wraz z nią wstyd.
- psychologiczne określenie pożądliwości wiąże ją z działaniem człowieka w
celu zaspokojenia pewnego braku lub potrzeby, którą zaspokoić ma właśnie
wartość pożądana.
B. Niedosyt zjednoczenia
1. Wstyd a komunia osób
- wstyd zmienił relacje kobiety i mężczyzny w odpowiedzi na pożądliwość
człowieka historycznego. W efekcie załamania się „po grzechu” zdolności
komunikowania się wzajemnego ludzi poprzez ich ciała w pełnym obrazie
kobiecości i męskości, znikła prostota i otwartość w „bezinteresownym dawaniu
siebie”, zachwiana została komunia osób.
Przed grzechem – ciało „tworzywem” komunii osób, radość z odmienności
umożliwiająca wzajemne obdarowanie sobą Adama i Ewy, kiedy „łączą się ze
sobą tak ściśle, że stają się jednym ciałem”,
Po grzechu – płciowość ciała przeszkodą w osobowym odniesieniu mężczyzny
i kobiety, ciało „przestało tworzyć ‘niepodejrzane’ tworzywo komunii osób” (MN)
Katecheza 3: Przykazanie a etos
-
Co to znaczy, że adresatem Kazania na Górze jest „człowiek
pożądliwości”?
Co to znaczy, że w Kazaniu na Górze Chrystus odwołuje się do
serca ludzkiego”?
i.
Powiedziano: „Nie będziesz cudzołożył”
1. Na czym polegały moralne kompromisy Ludu Starego Przymierza w
dziedzinie przykazania: Nie cudzołóż?
2. Jak temat cudzołóstwa jest przedstawiany przez proroków Starego
Testamentu?
3. Jaka jest istotna różnica w przedstawianiu cudzołóstwa przez
prawodawstwo Starego Przymierza i przez proroków?
ii.
„Każdy, kto pożądliwie patrzy...”
1. Czym cudzołóstwo w ciele różni się od cudzołóstwa w sercu?
2. W jakim znaczeniu „Chrystus każe zatrzymać się na progu spojrzenia”?
3. O granicach mówienia o „potrzebie seksualnej”.
iii.
„Scudzołożył w sercu”.
1. Czy można dokonać cudzołóstwa wewnątrz małżeństwa?
Katecheza 4: „Serce”: oskarżone czy wezwane?
A. Potępienie ciała?
1. W czym chrześcijańskie rozumienie odkupienia ciała różni się od
poglądów manichejskich?
B. Serce postawione w stan podejrzenia?
1. Czy poglądy „mistrzów podejrzeń” są adekwatne do naszych rozważań?
2. Na czy polega adekwatność poglądów trzech „mistrzów podejrzeń”
z treścią 1 J 2, 16-17?
C. Etos i eros
1. Znaczenie tych dwóch określeń, ich wzajemny stosunek.
2. Czy etos odbiera erosowi jego spontaniczność?