Skarby przyrody Powiatu Koszalińskiego
advertisement
799 Skarby przyrody Powiatu Koszalińskiego Koszalin 2011 Szanowni Państwo Projekt „Edukacja ekologiczna z wykorzystaniem osobliwości przyrodniczych Powiatu Koszalińskiego” został objęty honorowym patronatem Sekretarza Stanu w Ministerstwie Środowiska Stanisława Gawłowskiego Z satysfakcją przyjmuję inicjatywę wydawniczą Starostwa Powiatowego w Koszalinie, które podjęło się trudnego zadania prezentacji walorów przyrodniczych powiatu koszalińskiego na łamach tego albumu. Przeglądając kolejne jego karty nie sposób nie podzielić fascynacji autorów urodą i niezwykłością świata przyrodniczego Ziemi Koszalińskiej. Nie sposób też powstrzymać się od refleksji, że w ostatnich latach wiele zrobiliśmy, by te wspaniałe zasoby środowiskowe uchronić przed degradacją, a jednocześnie spopularyzować i udostępnić szerokiemu gronu miłośników przyrody. Z jednej strony służyły temu działania, wynikające z naszej przynależności do Unii Europejskiej, polegające na wyznaczeniu także w powiecie koszalińskim obszarów Natura 2000, z drugiej zaś realizacja wielu inwestycji środowiskowych, związanych z gospodarką wodno-ściekową, gospodarką odpadami, ochroną przeciwpowodziową, termomodernizacją obiektów użyteczności publicznej itd. Nigdy wcześniej nie realizowano tak wielu inwestycji w tym samym czasie, praktycznie we wszystkich gminach w naszym regionie. Cieszę się, że tej aktywności inwestycyjnej, szczególnie ważnej dla zachowania przyrodniczego bogactwa Ziemi Koszalińskiej, towarzyszy także aktywność w zakresie propagowania walorów środowiskowych i turystycznych tego terenu, czego przykładem może być to wydawnictwo. Gorąco zachęcam do uważnego pochylenia się nad tym niezwykłym albumem. Zaskakuje on mnogością zdjęć i informacji o roślinach oraz zwierzętach, których – paradoksalnie - nie trzeba szukać w ogrodach botanicznych czy zoologicznych. Czasem wystarczy po prostu wyjść z domu i rozejrzeć się wokół. Stanisław Gawłowski Sekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska 3 Realizatorzy projektu składają serdeczne podziękowania za życzliwość i pomoc w realizacji niniejszej publikacji Nadleśnictwom: Bobolice, Gościno, Karnieszewice, Manowo, Tychowo i Polanów oraz Ogrodom Tematycznym „Hortulus” w Dobrzycy. Wyrazy szczególnej wdzięczności składają na ręce osób, które użyczyły fotografii pani Dagny Nowak-Staniszewskiej oraz panom: Dariuszowi Lenio, Andrzejowi Kisielowi, Jerzemu Klonowskiemu, Rafałowi Rudzinowi i Dariuszowi Zatorskiemu. Serdeczne podziękowania składa się również za przekazane cennych wskazówek merytorycznych pani Grażynie Martysz-Kociak oraz panom: Tomaszowi Kapustyńskiemu, Januszowi Koczkodajowi, Tadeuszowi Lewandowskiemu, Tomaszowi Stryczkowi i Eugeniuszowi Wasickiemu. 4 Szanowni Państwo Różnorodność biologiczna powiatu koszalińskiego sprawia, że ten zakątek województwa zachodniopomorskiego jest niezmiernie cenny pod względem przyrodniczym, krajobrazowym i turystycznym. Powiat ma dostęp do trzydziestokilometrowego pasa wybrzeża bałtyckiego, posiada tereny równinne, pojezierne, a także malownicze wzniesienia sięgające ponad 200 m n.p.m. Może szczycić się również wieloma cennymi siedliskami, w tym unikatowymi typami torfowisk i źródlisk. Jest miejscem występowania, rzadkich jezior lobeliowych, świadczących o czystości wód. O dobrej kondycji środowiska świadczą również liczne gatunki porostów i mchów. Niewątpliwą osobliwością przyrodniczą jest tu występowanie największego skupiska na Pomorzu pełnika europejskiego. Najpełniej o wartości powiatu pod względem przyrodniczym może świadczyć fakt, że 20% jego ogólnej powierzchni zostało objęte prawną ochroną. Wśród nich znajduje się: 12 rezerwatów przyrody, 4 obszary chronionego krajobrazu, 14 obszarów Natura 2000, 213 pomników przyrody, 1023 ha użytków ekologicznych i zespół przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Rzeki Chociel. Na terenie powiatu koszalińskiego występują 4 rezerwaty florystyczne ( Jezioro Piekiełko, Jodły Karnieszewickie, Wierzchomińskie Bagno i Sieciemińskie Rosiczki), 3 rezerwaty faunistyczne ( Jezioro Lubiatowskie, Parnowo i na Rzece Grabowej), 2 rezerwaty torfowiskowe (Warnie Bagno i Łazy), jeden rezerwat leśny (Buczyna) oraz po jednym rezerwacie florystyczno-wodnym ( Jezioro Szare) i florystyczno-leśnym (Wieleń). W granicach powiatu mamy także: 12 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (SOO) - Dolina Grabowej, Dorzecze Parsęty, Warnie Bagno, Bobolickie Jeziora Lobeliowe, Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski, Jezioro Bukowo, Jezioro Bobęcińskie, Wiązogóra, Dolina Bielawy, Bukowy Las Górki, Dolina Radwi Chocieli i Chotli, Mechowisko Manowo; a także 2 obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) - Zatoka Pomorska i Przybrzeżne Wody Bałtyku. Na szczególną uwagę zasługują również obszary chronionego krajobrazu, które cechują się niespotykanymi walorami krajobrazowymi i zróżnicowanymi ekosystemami. Są to: Koszaliński Pas Nadmorski, Dolina Radwi oraz Okolice Polanowa i Okolice Żydowo-Biały Bór. Te atrakcyjne tereny wykorzystywane są przede wszystkim do celów wypoczynkowo-rekreacyjnych. Warto też odnotować, że na terenie powiatu koszalińskiego znajduje się ponad 210 pomników przyrody, w tym: pojedyncze drzewa, grupy drzew, aleje i głazy narzutowe. Zapraszając Państwa do lektury naszego albumu mam świadomość, że z tego bogactwa różnorodności możemy zaprezentować jedynie niewielki fragment. Mimo to, jestem przekonany, że proponujemy Czytelnikom podróż jedyną w swoim rodzaju, którą każdy, kto pochyli się nad stronami tej książki, przeżyje inaczej. Dla niektórych będzie zapewne zaskoczeniem obecność wielu gatunków roślin i zwierząt na tym terenie. Dla innych informacje i zdjęcia tu zamieszczone staną się inspiracją do własnych wypraw i obserwacji otaczającej przyrody. Mam jednak nadzieję, że nikt nie pozostanie obojętny na środowisko, w którym żyjemy. Od naszej wrażliwości i troski zależy, ile z tego świata zdołamy ocalić dla następnych pokoleń. Roman Szewczyk Starosta Koszaliński 5 Oddech morza 6 7 Morze Bałtyckie z pasem nadmorskim jest niewątpliwą atrakcją turystyczną powiatu koszalińskiego, miejscem wypoczynku miłośników plażowania i wypraw brzegiem morza. Pas nadmorski stanowi również obszar o szczególnych walorach krajobrazowo-przyrodniczych, w skład którego wchodzą wydmy i tereny leśne. Na tym obszarze zachowana jest piaszczysta plaża oraz odcinek drzewiastej i zaroślowej roślinności wydmowej wraz z podmokłymi łąkami i trzcinowiskami na zapleczu wydm. W okolicach Pleśnej występują klify o kilkumetrowej wysokości. Niewątpliwą ciekawostkę przyrodniczą stanowi również jedno z największych jezior przybrzeżnych – Jamno. Klimat nadmorski sprawia, że jesteśmy w stanie przejechać setki kilometrów, ażeby skorzystać z możliwości plażowania, bo któż z nas nie lubi wygrzewać się w promieniach słonecznych, leżąc w letni dzień na ręczniku i słuchając szumu morza. Jednak mało kto zastanawia się nad tym, że plaża to nie tylko piasek i morze, ale również miejsce życia różnych organizmów, niezbyt dla nich latwe. Grupa roślin występujących na wybrzeżu, przystosowała się do życia w tym specyficznym środowisku. Potrafią one przetrwać silne sztormy, duże nasłonecznienie i zasolenie. Potrafią też rozwijać się na glebach ubogich w substancje odżywcze. Przebywając na wybrzeżu musimy pamiętać, by nie zakłócać tej wspaniałej harmonii przyrody, nie spacerować po wydmach, nie zaśmiecać otoczenia, nie hałasować… Pamiętajmy, że to również od nas zależy, jak długo będziemy mogli się cieszyć pięknem naszego wybrzeża. Widok na Morze Bałtyckie w okolicach Łaz 8 Fotograf ie: Archiwum Gminy Mielno (str. 26 i 27) Archiwum Starostwa Powiatowego w Koszalinie (str. 24) Aleksandra Furgał (str. 29) Andrzej Kisiel 9 Plaża w Sarbinowie i klify w Pleśnej Północną granicę powiatu koszalińskiego wyznacza około trzydziestokilometrowy pas wybrzeża Bałtyku, z piaszczystą plażą. W miejscowości Pleśna wybrzeże przybiera charakter klifowy. 10 11 Morze Bałtyckie w Unieściu 12 13 Plaża w Pleśnej i Mielnie Ostrogi redukują oddziaływanie fal na plażę. 14 15 Na wydmach przeważają trawy, takie jak: wydmuchrzyca piaskowa i piaskownica zwyczajna. Porośnięte są one również przez inne gatunki roślin, m.in. mchy, porosty, honkenię piaskową, rozchodnik ostry, kocanki piaskowe, rokitnik zwyczajny, wierzbę piaskową oraz mikołajek nadmorski i turzycę piaskową. Rośliny te mają znaczenie w utrwalaniu wydm. Wydmy 16 Piaskownica zwyczajna Ma bardzo długie korzenie, zakotwiczające ją w podłożu, dzięki czemu stabilizuje piaski. Roślina broni się przed zasypaniem rosnąc bardzo szybko w górę i wypuszczając nowe rozłogi. Rozchodnik ostry Jest rośliną światłolubną i miododajną. Wydaje złotożółte kwiaty. Mikołajek nadmorski Roślina jest mięsista i pokryta grubą warstwą wosku, który tworzy ochronę przed nadmiernym wysychaniem. 18 Rokitnik zwyczajny Rośnie w Polsce na wydmach i klifach. Owoce są bogate w witaminy i mikroelementy. Zawierają one prawie dwuipółkrotnie więcej witaminy C niż czarna porzeczka. 19 Wydmuchrzyca piaskowa Należy do najwyższych i najokazalszych nadmorskich traw. Jej niebieskawe sztywne i szerokie liście pokrywa cienka warstwa wosku, chroniącego ją przed szkodliwymi czynnikami atmosferycznymi. Rukwiel nadmorska W Polsce występuje na piaskach nadmorskich. Znosi doskonale duże zasolenie podłoża, chociaż może również rozwijać się na miejscach pozbawionych soli. Honkenia piaskowa Na naturalnych stanowiskach występuje wyłącznie na nadmorskich pia- Wierzba piaskowa Jest podgatunkiem wierzby płożącej. W Polsce występuje rzadko, dziko rośnie głównie nad Bałtykiem. 20 skach. Pokładające się, mięsiste pędy, gdy zostaną przysypane piaskiem, zaczynają szybko rosnąć do góry, rozgałęziać się i wznosić ponad poziom piasku (podobnie zachowują się pędy mikołajka nadmorskiego, szczotlichy siwej czy wydmuchrzycy piaskowej). 21 Lisy na wydmie 22 23 Nadmorski las sosnowy Jest miejscem występowania karłowatych sosen z nisko osadzonymi i skręconymi konarami. Spowodowane jest to silnymi wiatrami nadmorskimi. 24 25 Jezioro Jamno Ujście kanału do morza oraz mierzeja Jezioro przybrzeżne – Jamno, o powierzchni 2240 ha powstało z byłej zatoki morskiej. Oddzielone jest od Morza Bałtyckiego piaszczystą, zadrzewioną mierzeją. Jezioro połączone jest z morzem przekopem zwanym Jamneńskim Nurtem. 26 Jezioro Jamno Brzegi jeziora są silnie porośnięte szuwarami, które tworzy głównie trzcina pospolita, Kanał „Jamieński Nurt” Kanał o długości około pół kilometra łączy jezioro Jamno z morzem. Różnica poziomów w obu akwenach wynosi około 10 cm. Powstał dopiero w 1690 roku, kiedy to w wyniku sztormu zamknięta została mierzeja pod Łazami. 28 pałka szerokolistna i wąskolistna, oczeret jeziorny, manna mielec i turzyce. Jezioro jest siedliskiem wielu ptaków takich jak: kaczki krzyżówki, perkoza, bąka, czapli siwej, łabędzia. Zimą spotkać tutaj można także ptaki ze strefy arktycznej: gągoły, ogorzałki, tracze, nurzyki, nury i kaczki edredonowe. 29 Kolonia jaskółki oknówki na latarni morskiej w Gąskach Jaskółki oknówki w odróż- nieniu od jaskółek dymówek gnieżdżą się na zewnątrz, np. we wnękach okiennych. Do budowy gniazd używają błota wymieszanego ze śliną. Dlatego też bardzo ważne dla nich jest występowanie błotnych kałuż. 30 31 Tajemnicze i niedostępne 32 33 Kopuła torfowiska bałtyckiego na obszarze Natura 2000 Warnie Bagno. Kopuła porośnięta jest mszarem z udziałem wrzośca bagiennego oraz sosny, której niski i skarłowaciały wygląd spowodowany jest ubogimi w podłożu składnikami odżywczymi. 34 Torfowiska, określane potocznie mianem bagien od zawsze owiane były tajemnicą. W podaniach ludowych krążyły o nich mroczne i siejące grozę opowieści. Na Podlasiu do dziś żywa pozostaje legenda, której głównym bohaterem jest Bagiennik – demon, zamieszkujący bagna i nigdy nie opuszczający swej topieli. W odróżnieniu od utopców, wodników i topielców, nie czynił on ludziom krzywdy, jednakże jego oddech był zabójczy, a maź, którą strzelał z nozdrzy gorąca jak ogień. Strach ludzi przez torfowiskami wynikał niewątpliwie z nieznajomości ich specyfiki. Niedostępność torfowisk pozwoliła im przetrwać przez wieki, zachowując elementy pierwotnej, dzikiej przyrody. Jednak rozwój cywilizacji i techniki stopniowo powodował, iż stawały się one atrakcyjnym obszarem bezpośredniego użytkowania gospodarczego. Działania te doprowadziły do całkowitego wyginięcia lub drastycznego zmniejszenia się powierzchni torfowisk. Jest to niepowetowana strata, ponieważ torfowiska kształtują bilans wodny, przez wchłanianie „nadmiaru” wody i jej ponowne oddawanie w okresie suszy. Należy również podkreślić, że torfowiska są swoistą „księgą” dokumentacji przeszłości, ponieważ w złożach torfu zostały zapisane zmiany klimatyczne, historia przemian roślinności, a niejednokrotnie też ślady kultury materialnej człowieka. Największym zagrożeniem dla torfowisk jest ich odwadnianie, które przyczynia się do mineralizacji szczątków roślinnych i uwalniania się do atmosfery dwutlenku węgla. W obrębie powiatu koszalińskiego występują wszystkie typy torfowisk: torfowiska wysokie, przejściowe i niskie. Wśród nich znajdują się specyficzne i unikatowe wysokie torfowiska bałtyckie, które zasilane są wyłącznie wodami opadowymi. Objęte są one ochroną prawną w rezerwatach Wierzchomińskie oraz Warnie Bagno, jak i w rezerwacie Łazy. Rezerwaty Wierzchomińskie i Warnie Bagno wchodzą w skład obszaru Natura 2000 pod wspólną nazwą Warnie Bagno. Ciekawy przykład ochrony torfowisk przejściowych stanowią rezerwat Sieciemińskie Rosiczki i obszar Natura 2000 Mechowisko Manowo. W powiecie mamy również inne przykłady torfowisk objętych programem Natura 2000, którego celem jest zachowanie ich różnorodności biologicznej. Wśród obszarów Natura 2000, mających w swych obrębach wszelkiego rodzaju torfowiska znajdują się m.in. Wiązogóra, Dolina Radwi, Chocieli i Chotli, Dolina Grabowej i Bobolickie Jeziora Lobeliowe. 35 Podziwiając te unikatowe fragmenty naszej przyrody, stanowiące ostoję rzadkich, zagrożonych i chronionych gatunków roślin i zwierząt, powinniśmy dołożyć wszelkich starań, ażeby torfowiska mogły w sposób niezakłócony spełniać swoje przyrodnicze funkcje i by walory krajobrazowo-przyrodnicze tych siedlisk mogły cieszyć kolejne pokolenia mieszkańców i turystów odwiedzających Ziemię Koszalińską. Fotografie: Archiwum Gminy Sianów (str. 44, 51) Archiwum Nadleśnictwa Gościno (str. 45) Tomasz Kapustyński (str. 71, 72-75) Andrzej Kisiel Wrzosiec bagienny Objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. 36 37 Warnie Bagno Pomorzu. Obejmuje swym zasięgiem dwa rezerwaty przyrody Wierzchomińskie i Warnie Bagno. 38 obszar Natura 2000 Obszar Natura 2000 Warnie Bagno chroni jedno z największych torfowisk wysokich na Jezioro dystroficzne otoczone płem mszarnym „Pło mszarne” jest to ludowa nazwa zwar- tych i przeważnie dość mocnych mat utworzonych głównie z mchów torfowych, jak i siedmiopalecznika błotnego, przygiełki białej, turzycy bagiennej i wielu innych gatunków roślin. Pło układa się na otwarte lustro wody wokół zbiornika. Zazwyczaj są to miejsca trudnodostępne i niebezpieczne, ponieważ podczas chodzenia maty mszarne uginają się pod nogami i kołyszą, a niekiedy pękają pod ciężarem. 40 41 Wełnianka wąskolistna Dawniej puchu z wełnianek używano w tapicerstwie do wypełniania poduszek oraz próbowano z niego wyrabiać nici. 42 43 Kwitnąca żurawina Bażyna czarna Jest reliktem polodowcowym. W Polsce występuje zarówno na torfowiskach, w górach, jak i nad morzem, w tzw. borze bażynowym. 44 45 Wiciokrzew pomorski w naturalnym środowisku podlega ścisłej ochronie gatunkowej. W ogrodnictwie roślina często uprawiana jest głównie ze względu na efektowne i silnie pachnące kwiaty. 46 47 Rezerwat Łazy Rezerwat Łazy Chroni cenne ekosystemy torfowiskowe oraz leśne z rzadkimi gatunkami roślin, w tym szczególnie populację woskownicy europejskiej. 48 Woskownica europejska Jest rośliną rzadką, objętą ochroną gatunkową. Największym zagro- żeniem dla tego gatunku jest osuszanie siedlisk i zbyt zwarty drzewostan. 50 51 System dawnych rowów melioracyjnych. Największym zagrożeniem dla torfowisk jest ich odwadnianie, którego efektem jest dostanie się tlenu do pokładów torfu i uaktywnienie się bakterii tlenowych. Powoduje to bardzo szybki i bezpowrotny proces rozkładu (murszenia) materii organicznej, występującej w torfie. 52 53 Rezerwat Platforma widokowa i torfowisko przejściowe W rezerwacie występują trzy ga- 54 Sieciemińskie Rosiczki tunki rosiczek - długolistna, okrągłolistna i pośrednia oraz wrzosiec bagienny, bagno zwyczajne, modrzewnica zwyczajna, turzyca bagienna, bagnica torfowa, nerecznica grzebieniasta, przygiełka biała, pływacz drobny i zaniedbany, grzybienie północne i torfowce. 55 Jezioro dystroficzne Na powierzchni tafli wody występuje pło mszarne z jego oderwanymi fragmentami, tworzącymi tzw. „wysepki”. Porośnięte jest ono m.in. przygiełką białą i wrzosem zwyczajnym. 56 57 Rosiczka okrągłolistna Jest rośliną owadożerną, znajdującą się pod ścisłą ochroną gatunkową. Owadożerność rekompensuje jej brak składników odżywczych w ubogich glebach, w szczególności przyswajalnego azotu. Rośliny wabią swoje ofiary błyszczącymi kroplami słodkiej cieczy, która wydzielana jest przez włoski porastające powierzchnie liści. Po wejściu ofiary na liść, lepka substancja ją unieruchamia. Powoli pułapka zamyka się. Trawienie owada trwa od jednego do kilku dni. Potem liść otwiera się ponownie. 58 59 Bagno zwyczajne Jest rośliną trującą o charakterystycznym silnym zapachu. Używane jest, jako środek przeciwko molom. 60 61 Wiązogóra 12 kompleksów roślinności bagiennej (od 0,3 do 58 ha), obejmującej torfowiska przejściowe i wysokie, brzeziny bagienne i jeziora dystroficzne. Poza niewielkimi fragmentami kwaśnych buczyn i dąbrów w pozostałej części terenu występują bory sosnowe. 62 obszar Natura 2000 Widok na otoczenie jeziora Czarnego. Na obszarze Natura 2000 Wiązogóra znajduje się Dystroficzne jezioro Czarne koło Strzekęcina Jezioro leży w obszarze torfowisk. Zali- czane jest do jezior borowinowych o charakterystycznym brunatnym kolorze wody. Borowina to inaczej nieodwodniony torf, który powstaje w wyniku rozkładu roślin w środowisku wilgotnym, przy niewielkim dostępnie powietrza. Tak powstały torf jest bogactwem kwasów organicznych i soli mineralnych, które używane są w leczeniu wielu schorzeń, m.in. chorób reumatycznych, zwyrodnieniowych i kobiecych. 64 65 Mech płonnik Jest rozdzielnopłciowy. Występuje na podmokłych i bagiennych siedliskach. 66 Wrzos zwyczajny Jest rośliną miododajną. Z jednego hektara wrzosowiska pszczoły mogą ze- brać nawet 200 kg miodu. 67 Owoce żurawiny 68 Mchy torfowce mogą wchłonąć nawet 20 razy więcej wody niż same ważą po wysuszeniu. Ich liście mają dwa rodzaje komórek, jedne odpowiedzialne są za proces asymilacji, inne za gromadzenie wody. 69 Mechowisko Manowo Chronione jest w ramach obszaru Natura 2000. Występujące tam do- skonale zachowane torfowisko przejściowe, charakteryzujące się wyjątkowym bogactwem florystycznym. 70 Turzyca dwupienna Rośnie na torfowiskach wysokich i przejściowych oraz na glebach o dużej ilości substancji organicznych. 71 Wełnianka delikatna. Jest mieszkańcem torfowisk przejściowych. Wpisana jest do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin jako gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem. 72 73 Lipiennik Loesela Jest rośliną zagrożoną wyginięciem, dla ochrony której tworzy się obszary Natura 2000. Kwiaty pojawiają się dopiero w siódmym roku od wykiełkowania nasion. 74 Trzcinnik prosty. Kwitnie od czerwca do lipca. Kwiaty są wiatropylne. 75 Królowa dolin 76 77 Początek rzeki Radwi 78 Powiat koszaliński posiada duży potencjał przyrodniczy. Niezmiernie różnorodnym i cennym przyrodniczo obszarem jest dolina rzeki Radwi z dolinami jej największych dopływów – rzek Chocieli i Chotli. Radew niewątpliwie króluje w powiecie. Wypływa ona z jeziora Kwiecko, zasilanego źródliskowymi dopływami - rzek Łęcznej i Debrzycy. Płynąc przez 85-kilometrowy odcinek pokazuje różne swoje oblicza. Bywa dzika, poprzecinana zwalonymi pniami drzew, mocno wijąca się, posiadająca liczne starorzecza i rozlewisko, na którym są dwa jeziora zaporowe Rosnowskie i Hajka. Następnie meandrując dąży do Karlina, aby połączyć się z wodami Parsęty. Rzeka Radew z jej dwoma największymi dopływami została wprowadzona do sieci Natura 2000 pod nazwą Dolina Radwi, Chocieli i Chotli. Obszar rozciąga się na prawie 22000 ha, na którym zidentyfikowano 24 ważne i cenne siedliska (na podstawie Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej). Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że na terenie tym występuje największa koncentracja na Pomorzu zjawisk źródliskowych oraz unikatowe torfowiska soligeniczne z populacją situ tępokwiatowego. Dolinie uroku dodają strome wąwozy i jary oraz ogromne nisze źródliskowe z rzadkimi zbiorowiskami wapniolubnych mchów i wątrobowców oraz obecnością roślin naczyniowych o podgórskim charakterze. Występują tutaj jedyne w swoim rodzaju żyzne buczyny na trawertynach (martwicy wapiennej) ze storczykami leśnymi oraz unikalne torfowiska alkaliczne i torfowiska przejściowe z wieloma gatunkami ginącymi oraz zagrożonymi w skali Europy, Polski i Pomorza. W dolinach rzecznych znajdują się rozległe lasy łęgowe o charakterze źródliskowym ze storczykiem Fuchsa oraz łęgi wierzbowe i zarośla wierzbowo-wiklinowe. Spotkać można tutaj wyjątkowo dobrze zachowane łąki w pełnym spektrum zróżnicowania. Niewątpliwą osobliwością przyrodniczą jest największe skupienie pełnika europejskiego na Pomorzu w dolinie Chocieli. Obszar Natura 2000 zasiedlają liczne gatunki fauny, w tym orlik krzykliwy, błotniak stawowy, kania ruda, sokół wędrowny, bielik, puchacz, bocian biały i czarny, derkacz, dzięcioł czarny, zimorodek i żuraw oraz wydra i kumak nizinny. Mają tutaj również miejsce tarliska ryb łososiowatych. Rwące odcinki rzek stanowią środowisko życia populacji głowacza białopłetwego. Jeziora zaporowe - Rosnowskie i Hajka oraz jezioro Kwiecko to z kolei obszary zimowania ptaków wodno-błotnych. 79 Dolina Radwi, Chocieli i Chotli stanowi doskonałe miejsce dla miłośników przyrody i osób lubiących aktywny sposób wypoczynku. Wybierając się na wyprawę pieszą, rowerową czy kajakiem możemy w krótkim czasie doznać niezapomnianych wrażeń i spotkać wiele cennych przyrodniczo siedlisk. Fotograf ie: Archiwum Gminy Biesiekierz (str. 80) Archiwum Starostwa Powiatowego w Koszalinie (str. 100, 102, 116-117,119) Ewa Bojkowska (str. 86, 94, 99) Krzysztof Bukała (str. 85) Dariusz Lenio (str. 136-138, 140-147) Damian Gostkowski (str. 85) Dorota Jóźków (str. 84, 118, 121) Monika Kalkowska (str. 120) Tomasz Kapustyński (str. 105) Andrzej Kisiel Robert Machowicz (str. 110-111, 139) Ryszard Kochanowski( str. 91) Tomasz Stryczek (str. 123) Jacek Todys (str. 87, 90, 91, 95) Jakub Tota (str. 85, 105, 106-107) Dariusz Zatorski (str. 122) Rzeka Radew między Biesiekierzem a Nosowem 80 81 Widok na jezioro Kwiecko i początek rzeki Radwi Rzeka płynąca na odcinku od Żydowa do Karlina musi pokonać odcinek 85 km pośród lasów, borów i łąk. Dolina Radwi 82 Widok na jezioro Kwiecko Jezioro jest dolnym zbiornikiem zespołu elektrowni szczytowo-pompowej, która wykorzystuje różnicę poziomów jezior Kwiecka i Kamiennego połączonych kanałem i gigantycznymi rurami. Kwiecko z jego źródliskowymi dopływami, rzek Łęcznej i Debrzycy oraz przyległymi terenami stanowi miejsce życia wielu gatunków zwierząt, w tym kaczek krzyżówek, zimorodka, saren, jeleni i dzików. 84 85 Obuwik pospolity w okolicy jeziora Kwiecko Ten zdecydowanie jeden z najpiękniejszych polskich storczyków o intensywnym waniliowo-cytrynowym zapachu występuje w okolicy jeziora Kwiecko. Wytwarza tzw. kwiaty pułapkowe, które nie wydzielają nektaru. Owady zwabione barwą i intensywną wonią wchodzą do środka rozdętej warżki, przyczyniając się do zapylenia kwiatu. 86 87 Żyzna buczyna storczykowa na trawertynach (martwicy wapiennej) w okolicach Drzewian. Jak sama nazwa świadczy jest to miejsce występowania storczyków, które znajdują się pod ścisłą ochronną gatunkową. Wśród nich znajdują się buławnik czerwony, gnieźnik leśny i listera jajowata. Spotkać tam można również inne rośliny jak, wawrzynek wilczełyko oraz pospolity o zadziwiających barwach, groszek wiosenny. 88 89 Buławnik czerwony W Polsce jest rośliną rzadką. Jego liczebność spada. 90 91 Groszek wiosenny Kwiaty zebrane w grona, odznaczają się wyraźną zmianą barwy. W począt- kowej fazie kwitnienia mają kolor purpurowy, ażeby pod koniec tego procesu przybrać kolor niebieski. W czasie dłuższych deszczów stają się różowe. 92 93 Gnieźnik leśny Jest bezzieleniowym, pozbawionym liści storczykiem. Roślina ta nie po- siada chlorofilu. Żyć może wyłącznie dzięki pasożytnictwu na grzybach, od których pobiera wodę, sole mineralne i substancje organiczne. Kłącze gnieźnika pokryte jest gęsto posplatanymi ze sobą korzeniami, co przypomina ptasie gniazda – stąd wywodzi się nazwa rośliny. 94 Czworolist pospolity zanieczyszczeń. Występowanie tej rośliny świadczy o niskim poziomie stężenia 95 Wawrzynek wilczełyko Jest to krzew wyrastający do wysokości jednego metra. Zakwita przed rozwojem liści. Wszystkie części rośliny są silnie trujące. 96 97 Źródliska trawertynowe w okolicach Drzewian. Występują tutaj wapniolubne mchy, wątrobowce oraz rośliny naczyniowe, które są charakterystyczne dla siedlisk o charakterze górskim. Na tym terenie stwierdzono bardzo rzadki mech - widłoząb zielony. 98 Widłoząb zielony 99 Torfowiska soligeniczne koło Chocimina. Są to torfowiska zasilane przez wody podziemne bogate w węglan wapnia. Wody te wypływają na powierzchnię ziemi w postaci kilkudziesięciu źródeł z podnóża i zboczy wzgórza, porośniętego kwaśną buczyną. 100 101 Kwaśna buczyna koło Chocimina. Jest miejscem występowania licznych gatunków mchów. Najstarsze buki osiągnęły blisko 150 lat. 102 103 Łąki źródliskowe koło Chocimina Występują na dnie doliny torfowisk soligenicznych i wyróżniają się ogromnym bogactwem flory. Występują tu m.in. kruszczyk błotny, cztery gatunki stoplamków oraz gnidosz błotny i duże skupienie situ tępokwiatowego. 104 Kruszczyk błotny Należy do rodziny storczykowatych. Jest rośliną objętą ochroną gatunkową. Jej liczebność maleje wskutek osuszania podmokłych terenów. 105 Dziki odcinek Radwi pomiędzy Bobrowem a Mostowem 106 107 Kobierzec zawilców gajowych w runie lasu mieszanego w okolicy Górawina. 108 109 Rzeka Radew w okolicach ujścia rzeki Mszanki w otoczeniu olszy czarnej. 110 111 Aleja Mrówek im. Tadeusza Podkówki w Leśnictwie Kościernica Znajduje się poza obszarem Natura 2000 Doliny Radwi, Chocieli i Chotli. Występuje tam największe w Europie skupisko mrówki ćmawej. Cechą charakterystyczną tych owadów są wielomateczne gniazda. Budowa nowego gniazda odbywa się wiosną i polega na wywędrowaniu mrówek z zapłodnioną królową wraz z larwami i poczwarkami. Mrówki te budują okazałe mrowiska w postaci kopców z igliwia, ziemi i gałązek. Wysokość mrowiska może dochodzić do 2 metrów. Pozostała jego część znajduje się pod ziemią. W jednym mrowisku może żyć nawet 100 tysięcy mrówek. 112 113 Rzeka Radew w okolicach Mostowa Rzeka na tym odcinku meandruje, tworząc starorzecza czyli odcięte fragmenty rzeki. 114 115 Rozlewisko rzeki Radwi Przed Mostowem rzeka rozlewa się w płytkie, zabagnione rozlewisko, stanowiące początek jeziora Rosnowskiego. 116 117 Jezioro Rosnowskie Jest jednym z najstarszych zbiorników zaporowych w Polsce o powierzch- ni około 190 ha. Na rzece usytuowana jest szczytowa elektrownia wodna. 118 119 Perkoz dwuczuby i łabędź niemy Jezioro Rosnowskie stanowi ostoję ptactwa wodno-błotnego. 120 121 Jezioro Hajka Jest drugim jeziorem zaporowym na rzece Radwi. Występuje na niej elektrownia 122 wodna typu przepływowego. 123 Dolina Chocieli Źródliska doliny Chocieli Obszar doliny jest bardzo różnorodny. Obejmuje źródliska, torfowiska, rozległe olsy i łęgi źródliskowe, buczyny, ziołorośla oraz łąki trzęślicowe i świeże, w tym również unikatowe łąki pełnikowe. 124 Rzeka Chociel z mostem dawnej kolei wąskotorowej koło Bobolic 126 127 Meander (zakole) rzeki Chocieli 128 129 Źródlisko rzeki Chocieli z wątrobowcem 130 131 Łąki pełnikowe w okolicach Bobolic. Stanowią jedno z największych skupisk pełnika europejskiego na Pomorzu. 132 133 Kwiat pełnika europejskiego Jest kulisty i pełny, przypomina małą różę, stąd też pochodzi nazwa rośliny. 134 135 Dolina Chotli Dolina Chotli Na obszarze doliny występują strome wąwozy i jary porośnięte grądami i buczy- nami z licznymi źródliskami, ogromne nisze źródliskowe ze zbiorowiskami mchów i wątrobowców, rozległe łęgi olszowo-jesionowe, łęgi źródliskowe na zboczach doliny, zarośla wierzbowe, łąki trzęślicowe i świeże oraz ziołorośla. 136 Rzeka Chotla 138 Rzeka Chotla 139 Źródliska rzeki Chotli 140 141 Dopływ rzeki Chotli otoczony lasem łęgowym. Las łęgowy jest to zbiorowisko leśne, Zalany ols. Gatunkiem drzewa dominującym w lesie tego typu jest olsza czarna. 142 występujące głównie nad rzekami i potokami. W drzewostanie łęgów występują m.in.: olsza, topola, wierzba, wiąz, jesion, dąb. 143 Las bukowy. 144 Często porasta, występujące w dolinie Chotli wąwozy i jary. 145 Jezioro z grzybieniami białymi Liście grzybieni unoszą się na powierzchni dzię- Jezioro śródleśne ki licznym komorom powietrznym w blaszce liściowej i ogonku oraz za sprawą śluzu wydzielanego przez włoski gęsto pokrywające spód liścia. 146 147 Delikatna biel 148 149 Lobelia jeziorna Występuje na brzegu jezior o wyjątkowo czystej wodzie, zazwyczaj na głę- bokości 10 – 30 cm. Łodyga z kwiatami wyrasta ponad poziom wody. Białawym kwieciem, jak białe motylki, Unoszą się nad topielą; List ich zielony jak jodłowe szpilki, Kiedy je śniegi pobielą. „Świteź”, A. Mickiewicz Uroki i tajemniczą moc tej rośliny o białych lub biało – niebieskich dzwoneczkowatych kwiatach opisuje już Adam Mickiewicz w balladzie „Świteź”. Tą sławioną przez naszego wieszcza tajemniczą rośliną jest – lobelia jeziorna. Od niej pochodzi nazwa specyficznych, bardzo rzadkich zbiorników wodnych - jezior lobeliowych. W Polsce znajdują się one wyłącznie na Pojezierzu Pomorskim, na obszarze Borów Tucholskich, Równiny Charzykowskiej i Pojezierzu Kaszubskim. W największej ilości występują: w granicach powiatu koszalińskiego, w okolicach Bobolic, jak i w okolicach Złocieńca, Czaplinka, Miastka, Bytowa, Swornychgaci, Charzykowych, Sulęczyna i Kartuz. Poza tymi terenami do jezior lobeliowych zalicza się trzy jeziora na Pojezierzu Olsztyńskim oraz Wielki Staw w Karkonoszach, w którym stwierdzono występowanie poryblinu jeziornego. Należy podkreślić, że jezior lobeliowych w Polsce notuje się tylko około 160 zbiorników. Jezioro leboliowe jest jeziorem oligotroficznym, charakteryzującym się niską zawartością substancji odżywczych rozpuszczonych w wodzie i dobrym natlenieniem. W związku z tym cała wyprodukowana materia organiczna podlega procesowi mineralizacji i powraca do obiegu, stąd też występuje w tych zbiornikach mała ilość osadów. Wody tych jezior cechują się dużą przeźroczystością i piaszczystym dnem. W jeziorach tych mogą żyć tylko specyficzne rośliny, nie wymagające zbyt wielu związków mineralnych, takie jak lobelia jeziorna, poryblin jeziorny czy brzeżyca jednokwiatowa. Na obszarze powiatu koszalińskiego jeziora lobeliowe występują w gminach: Manowo, Polanów i Bobolice. Największe skupisko jezior lobeliowych notuje się na obszarze Natura 2000 Bobolickie Jeziora Lobeliowe, które na terenie powiatu swoim zasięgiem obejmują dwa rezerwaty, utworzone m.in. do ochrony specyficznych roślin tych jezior. Są to rezerwaty Jezioro Szare i Jezioro Piekiełko. 150 151 Wszystkie rośliny występujące w jeziorach lobeliowych należą do roślin wskaźnikowych, ponieważ są bardzo czułe na wszelkie nawet niewielkie zanieczyszczenia, mogące doprowadzić do ich zaniku. Do głównych zagrożeń jezior lobeliowych należy: eutrofizacja (użyźnianie) zbiorników lobeliowych, np. poprzez niewłaściwą gospodarkę wodno-ściekową i nawożenie pól wokół jezior oraz humizacja zbiorników lobeliowych, czyli dostawanie się do zbiorników związków humusowych z odwadnianych torfowisk, jak i hodowla ryb (lub zarybianie) w jeziorach lobeliowych oraz wykorzystywanie jezior w celach rekreacyjnych. Wrażliwość roślin jezior lobeliowych na różnego rodzaju zagrożenia wymaga wielu starań, ażeby nie stracić bezpowrotnie tych unikatowych siedlisk i szczególnie pięknej bieli lobelii jeziornej. Fotograf ie: Andrzej Kisiel Tomasz Kapustyński (str. 160-161) Lobelia jeziorna Jest rośliną trującą, zawierającą alkaloid – lobelinę, która może być podawana palaczom, gdyż działa wymiotnie tuż po zapaleniu papierosa. 152 153 Jezioro Szare Jest jednym z najpiękniejszych jezior oligotroficznych Pomorza Zachodniego. W wodach jeziora występują trzy gatunki z epoki lodowcowej - lobelia jeziorna, poryblin jeziorny i brzeżyca jednokwiatowa. 154 155 Jezioro Morskie Oko Przybiera kształt prawie idealnego koła. Należy do jezior lobeliowych. Jest bardzo malowniczo położone wśród lasów. 156 157 Kwiaty lobelii jeziornej W czerwcu i lipcu na łodygach pojawiają się kwiaty. Każda roślina ma szansę zakwitnąć tylko raz, po wydaniu nasion – obumiera. 158 Lobelia jeziorna w początkowym stadium rozwoju 159 Brzeżyca jednokwiatowa Podobnie jak inne rośliny wskaźnikowe jezior lobeliowych jest zagrożona wyginięciem. 160 Poryblin jeziorny Jest podobnie jak lobelia jeziorna, reliktem epoki lodowcowej. 161 Ostoja ptaków 162 163 Pierwsze skojarzenie jakie przywodzi na myśl słowo „ptaki” wiąże się zapewne z bogatą paletą barw ich upierzenia i różnorodnością dźwięków przez nie wydawanych. Ptaki towarzyszą nam zarówno w aglomeracjach miejskich, jak i w środowisku naturalnym. Niejednokrotnie nie jesteśmy nawet świadomi, jakie ptaki gnieżdżą się w naszym ogrodzie. Jednakże prawdziwym rajem dla ptaków są miejsca, gdzie jest odpowiednia ilość pożywienia i absolutna cisza. Należy tutaj nadmienić, że ptaki niepokojone podczas wysiadywania jaj mogą nawet porzucić gniazdo. W powiecie koszalińskim mamy dużo miejsc, które upodobały sobie różne gatunki ptaków, jednak szczególną ostoją ptactwa są rezerwaty Parnowo i Jezioro Lubiatowskie. Rezerwat Parnowo obejmuje zarastający, wypłycony zbiornik wodny z licznymi pływającymi wyspami. Otoczony jest szuwarem, w przewadze trzcinowo-pałkowym oraz zaroślami wierzbowymi. Powstał w celu zachowania miejsc lęgowych licznych gatunków ptaków wodno-błotnych, w tym gęgawy, łabędzia niemego, krzyżówki, kokoszki, czernicy i śmieszki. Rezerwat Jezioro Lubiatowskie tworzy akwen wodny wraz z pięćdziesięciometrowym pasem przybrzeżnych szuwarów i oczeretów. Przez jezioro przepływa rzeka Dzierżęcinka. Rezerwat położony jest w niecce otoczonej wzniesieniami morenowymi. Na jeziorze i wokół niego wykształciły się różnorodne zbiorowiska roślinności wodnej, szuwarowej, torfowiskowej i łąkowej. Rezerwat jest ostoją licznych gatunków ptaków wodno-błotnych, m. in. łabędzia niemego, krakwy, płaskonosa, perkoza dwuczubego, bąka, czapli siwej, żurawia i błotniaka stawowego. Obydwa rezerwaty są miejscem odpoczynku ptaków migrujących w okresie wiosennych oraz jesiennych przelotów. Rezerwat Parnowo 164 Fotograf ie: Damian Gostkowski (str. 170, 186-187) Andrzej Kisiel Rafał Rudzin (str. 171, 173, 179, 180-185, 192-197) 165 Rezerwat Parnowo Rezerwat Parnowo 166 167 Widok na rezerwat Parnowo 168 Widok na rezerwat Parnowo 169 Łabędź niemy Jest to jeden z najcięższych na świecie ptaków zdolnych do aktywnego lotu. Aby wzbić się w powietrze potrzebuje zbiornika wodnego, na którym wykonuje kilkudziesięciometrowy rozbieg.Czasami startuje też z rozległej, płaskiej powierzchni ziemi lub zamarzniętej tafli wody. Wzbija się w powietrze zawsze pod wiatr, dopiero później zmienia kierunek lotu. Powoli nabiera wysokości intensywnie pracując skrzydłami. Lata najczęściej około 50 metrów nad ziemią. Podczas lotu słychać głośny świst spowodowany wibrującymi lotkami skrzydeł. 170 Mewa śmieszka Jest ptakiem lęgowym, żyjącym w koloniach. W rezerwacie Parnowo notuje się zjawisko zmniejszania się tej populacji. Z uwagi na fakt, że śmieszka żyje w koloniach jest bardzo czujna i z dużym hałasem broni terenu lęgowego. Korzystają z tej „ochrony” inne ptaki, np. perkozy swoje gniazda lokują w pobliżu śmieszek. 171 Gęgawa Po przylocie na stanowisko lęgowe jest bardzo płochliwa. Zaniepokojona zrywa się z głośnym gęganiem. Diametralnie inaczej zachowuje się kiedy ma młode (chowa się w trzcinach, nie wydając żadnych odgłosów). 172 173 Kormoran Żywi się rybami, które zdobywa nurkując. Dziennie średnio jeden ptak zjada około 400–500 g ryb. 174 175 Krzyżówka Występuje u niej bardzo wyraźny dymorfizm płciowy. Samiec w szacie godowej ma zielono opalizującą głowę, odgraniczoną od reszty ciała białą obrożą. 176 177 Zimorodek W czasie polowania siaduje na gałęziach nad wodą i czatuje na ryby. Po za- obserwowaniu ofiary błyskawicznie zanurza się w wodzie i nabija rybę na dziób. Przenosi ją następnie do „czatowni”, aby tam ją spożyć. 178 179 Perkozek Jest najmniejszym z perkozów, płochliwym ptakiem, prowadzącym skryty tryb życia. W związku ze swoim zachowaniem nie jest często obserwowany. 180 181 Czapla biała W Polsce zalicza się do nielicznych ptaków lęgowych. Do niedawna sporadycznie przylatywała do Polski. W ostatnich latach notuje się ekspansję tego gatunku w kierunku północnym. Od kilku lat obserwowane są dwa osobniki w rezerwacie Parnowo. 182 183 Gągoł Jest to kaczka, gnieżdżąca się w opuszczonych dziuplach dzięcioła czarnego. Po wykluciu Czapla siwa Występuje zarówno w rezerwatach Parnowo i Jezioro Lubiatowskie. Nie jest „lubia- się z jaj, pisklęta wyskakują z dziupli, czasem kilkanaście metrów w dół i wędrują z matką nad wodę, nieraz kilkaset metrów. Gągoł żyje nad rzekami, stawami i jeziorami. Zimuje często na wybrzeżu Bałtyku i w niezamarzniętych ujściach rzek. na” przez hodowców ryb, którzy oskarżają ją o powodowanie dużych strat w hodowli. 184 185 Żuraw Jest ptakiem lęgowym, występującym w rezerwacie Parnowo. 186 187 Rezerwat Jezioro Lubiatowskie 188 Widok na jezioro Lubiatowskie i rzekę Dzierżęcinkę 190 191 Remiz Łacińska nazwa „remiza” oznacza „rzemieślnik” – co w pełni oddaje zręczność i wytrwałość, z jaką ptak ten buduje swoje charakterystyczne gniazda przyczepione do końca zwisającej gałązki, ulokowane często nad wodą. Gniazdo jest zbudowane z włókien roślinnych i puchu w kształcie miękkiej, workowatej, pękatej torby z bocznym otworem wlotowym. Samiec może wybudować kilka gniazd. Pomimo pracochłonności nowe gniazda są budowane każdego roku. 192 193 Wąsatka (młode osobniki) Ptak związany jest ściśle z trzcinowiskami . W okresie zimoWąsatka (samiec) 194 wym koczuje w większych stadach. 195 Kowalik Jest to jedynym europejskim ptakiem, który szukając pożywienia, chodzi po pniach drzew głową w dół. Najchętniej lęgnie się od maja do czerwca w dziuplach wykutych przeważnie przez dzięcioły (ale sam ich nie wykuwa). Charakterystyczne jest to, że samica potrafi pomniejszyć otwór dziupli używając gliny zmieszanej ze śliną. Jest to sposób obrony przed drapieżnikami. 196 197 Ogrom lasów 198 199 Lasy oraz grunty zadrzewione i zakrzewione stanowią blisko 45 procent powierzchni powiatu koszalińskiego. Gospodarka leśna stara się utrzymać na odpowiednim poziomie powierzchnię drzewostanów, a jednocześnie zapewnić leśnej roślinności należytą kondycję. Jest to niezmiernie istotne, ponieważ lasy pełnią bardzo ważne funkcje w przyrodzie. Są one ostoją zwierząt i miejscem występowania wielu gatunków roślin. Dzięki procesom fotosyntezy lasy odnawiają zapasy tlenu w atmosferze, wiążąc dwutlenek węgla. Przyjęło się mówić, że są one naszymi „zielonymi płucami”. Dodatkowo kształtują klimat i regulują obieg wody. Spełniają również rolę gospodarczą i społeczną. Drewno wykorzystywane jest w różnych gałęziach przemysłu. Lasy uczą również człowieka obcowania z przyrodą. Stanowią miejsce rekreacji i wypoczynku. Prawie każdy z nas lubi spacerować po lesie. Wyprawa taka daje ukojenie i przywraca harmonię ducha. Lasy są również inspiracją artystyczną. Wielu twórców uwiecznia ich wspaniałość w dziełach literackich lub na płótnie. Od wieków las nas fascynował, dawał schronienie i pożywienie. Szczególnie ciekawe są starodrzewia, czyli lasy w wieku powyżej 100 lat. W nich odnajdujemy ogrom i potęgę natury. Lasy takie wywołują respekt, a zarazem emanują tajemniczością. W powiecie mamy wiele miejsc ze starym drzewostanem, jednak na szczególną uwagę zasługują rezerwaty Buczyna, Wieleń i Jodły Karnieszewickie. Wyjątkowe wrażenie wywiera las bukowy porastający głęboki jar w rezerwacie Wieleń. Na terenie Jodeł Karnieszewickich ewenementem jest enklawa starodrzewia z udziałem jodły pospolitej, poza granicą naturalnego zasięgu tego gatunku w Polsce. Należy wspomnieć, że jodła pospolita jest charakterystycznym drzewem obszarów górskich. Z kolei w rezerwacie Buczyny urzekają nas piękne fragmenty drzewostanu bukowego z licznymi pomnikowymi okazami drzew. Przy temacie lasów warto zwrócić uwagę na to, aby nie zostawiać niechlubnych śladów swojego pobytu w postaci śmieci i różnego rodzaju odpadów. Należy również zaapelować o zachowanie szczególnej ostrożności, aby nie przyczynić się do wywołania pożaru, który może spowodować zniszczenie „ogromu lasu” powstałego przez dziesiątki lat. Rezerwat Jody Karnieszewickie 200 Fotografie: Archiwum Gminy Sianów (str. 200, 212-203) Archiwum Starostwa Powiatowego w Koszalinie (str. 202-203) Andrzej Kisiel 201 Rezerwat Buczyna Rezerwat Buczyna. Przedmiotem ochrony jest kwaśna buczyna niżowa czyli las bukowy na ubogich pod względem żyzności glebach, w którym dominuje buk zwyczajny. 202 Drzewa w rezerwacie osiągają średni wiek około 150 lat, a pojedyncze egzemplarze mają nawet 180 lat i osiągają w pierśnicy 220-285 cm. 204 205 Rezerwat Wieleń Rezerwat Wieleń o powierzchni 2 ha stanowi odcinek głębokiego jaru z lasem bukowym. Jar jest to forma ukształtowania terenu w postaci wydłużonego zagłębienia o wąskim dnie i stromych zboczach. Strome zbocza porośnięte są kwaśną buczyną z dużym udziałem mchów. 206 Na początkowo suchym dnie jaru pojawia się zasilany źródłami strumień, szybko przybierający w wodę, spływającą z bocznych źródlisk. Niektóre ze źródlisk porośnięte są manną gajową. 208 209 Dno strumienia jest kamieniste, dzięki czemu przypomina on górski potok. Krasnorost Występuje przede wszystkim w szybko płynących ciekach. Objęty jest ścisłą ochroną gatunkową i posiada status gatunku narażonego na wymarcie. 210 211 skupia enklawę starodrzewia jodłowego z jodłą pospolitą z domieszką w drzewostanie bukowym. 212 Rezerwat Jodły Karnieszewickie Rezerwat Jodły Karnieszewickie Jodła pospolita. Osiąga nawet 60 m wysokości i uznawana jest za najwyższe rodzime drzewo w Europie! Sylwetką jodła przypomina świerka, jednak w odróżnieniu od niego wierzchołek starych jodeł jest na ogół charakterystycznie spłaszczony, tworząc tzw. bocianie gniazdo. Charakterystyczne dla jodły są stojące szyszki, przypominające z daleka świece, które po dojrzeniu całkowicie rozpadają się na drzewie pozostawiając na gałęziach jedynie sterczące trzpienie (zazwyczaj nie znajduje się pod drzewami całych szyszek). 214 215 Górskie klimaty 216 217 Niewątpliwym atutem powiatu koszalińskiego jest urozmaicona rzeźba terenu, która przechodzi od pasa wybrzeża, poprzez równiny, pojezierza, kończąc się terenami Wysoczyzny Polanowskiej. Na tym ostatnim z obszarów występuje wzniesienie ponad 200 m n.p.m., które miejscowi nazywają swoimi „małymi górami”. Przyroda potwierdza fakty związane z górskim charakterem pewnych fragmentów powiatu. W obszarze Natura 2000 Jezioro Bobęcińskie, w okolicach Gołogóry występuje najwyższe wzniesienie w powiecie, tzw. Góra Żółcin. Osiąga ona wysokość 232 m n.p.m. Na uwagę zasługuje potężna kulminacja Baraniej Góry (217 m n.p.m.) znajdującej się na południe od miejscowości Rzeczyca Wielka. Porośnięta jest ona bukowymi i świerkowymi lasami, które przypominają krajobrazy górskie. Na szczególną uwagę zasługuje rezerwat na Rzece Grabowej, który obejmuje fragment górnego biegu rzeki Grabowej. Ten odcinek posiada cechy rzeki górskiej z właściwym składem ichtiofauny. Na terenie rezerwatu stwierdzono liczne stanowiska pstrąga potokowego, strzebli potokowej (gatunek objęty ochroną), głowacza białopłetwego i miętusa. Grabowa jest rzeką o największym spadku na Pomorzu (5m/1km). W obrębie powiatu występuje szereg odcinków rzek o charakterze górskim, m.in. fragmenty rzek Radwi, Chocieli i Chotli, jak i wiele bezimiennych strumyków. Dodatkowe wrażenia górskiej atmosfery dodają specyficzne widoki wzgórz w gminach Polanów i Bobolice. Fotograf ie: Widok na wzgórza w okolicach Gołogóra-Drzewiany 218 Andrzej Kisiel 219 stry nurt i kamieniste podłoże. 220 Rezerwat na Rzece Grabowej Rzeka Grabowa W górnym odcinku biegu rzeki przybiera charakter górski, ma by- Rzeka Grabowa Jest rzeką o największym spadku na Pomorzu (5m/1km) 222 223 Źródliskowy dopływ rzeki Grabowej 224 225 Łąka w dolinie Grabowej Dla zachowania bioróżnorodności konieczne jest koszenie łąk lub ich wypasanie. 226 227 Podkolan biały Łąki storczykowe doliny Grabowej 228 Stoplamek Stoplamek plamisty Należy do rodziny storczykowatych. 229 Wzgórza Widok na wzgórza w okolicach Gołogóra-Drzewiany 230 Warblewska Góra Jest jednym z najwyższych wzniesień (170 m n.p.m.) otaczających Polanów. Dawniej zwana była „Wielkim Widokiem”, na którym znajdowały się restauracja, taras widokowy oraz aleje spacerowe. 232 233 Barania Góra o wysokości 217 m n.p.m. 234 235 Świadkowie historii 236 237 Pomnikami przyrody mogą być twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych okazów. Na terenie powiatu koszalińskiego znajduje się ponad 210 takich obiektów, w tym: pojedyncze drzewa, grupy drzew, aleje i głazy narzutowe. Jeżeli weźmiemy pod uwagę to, że okazy drzew, ażeby osiągnąć pomnikowe rozmiary, muszą wzrastać przez wiele dziesiątek lat, to można powiedzieć, że są one swoistymi świadkami historii. Trwając przez wieki, stają się niemymi uczestnikami różnego rodzaju wydarzeń o wymiarze historycznym, towarzyszą ludziom w okresach radości i smutków. Żeby przetrwać opierają się wichurom, ulewom, gradobiciom, burzom i naporowi śniegu. Gdyby mogły mówić, byłyby niewątpliwie skarbnicą historycznej wiedzy o ziemi, w którą zapuściły swoje mocne korzenie. Warto przystanąć przy nich w skupieniu i wsłuchać się w szum liści - niezmienną muzykę przemijania. W niniejszej publikacji prezentujemy tylko wybrane pomniki przyrody, gdyż ilość tych okazów jest zbyt duża na możliwości tego albumu. Dąb szypułkowy Sławomir w Mielnie 238 Fotograf ie: Archiwum Gminy Polanów (str. 240-241) Andrzej Kisiel (str. 238, 244-249) 239 Aleja bukowa. Rozciąga się wzdłuż drogi nr 206 na odcinku Jacinki-Nacław. Aleja 240 Aleja Bukowa jest jedynym tego typu pomnikiem przyrody w Polsce. Około 400 drzew tworzących żywy tunel. Okazy liczą ponad 200 lat i niektóre obwody pni sięgają 400 cm. 242 243 bów szypułkowatych i jednego jesiona wyniosłego. Znajduje się na nieczynnym składowisku odpadów komunalnych w Mielnie. 244 Drzewa pomnikowe w Mielnie Pomnik przyrody w Mielnie tworzy grupa jedenastu drzew: pięciu buków zwyczajnych, 5 dę- Aleja leszczynowa zlokalizowana jest w odległości 3 km od Mielna na zachód, 246 Aleja leszczynowa na sporym odcinku szosy za miejscowością Mielenko w kierunku do Gąsek. Drzewa charakteryzują się koronami sztandarowymi, czyli rozwiniętymi koronami i gałązkami tylko po jednej, odwietrznej stronie pnia. Aleję leszczynową tworzą dwa rzędy leszczyny tureckiej posadzone prawdopodobnie w latach dwudziestych XX wieku. Jest to drzewo pochodzące z południowo – wschodniej Europy i Azji Mniejszej. W Polsce spotykane jest bardzo rzadko. Okazy w alei dochodzą do 12 metrów wysokości. 248 249 Dotyk ludzkiej ręki 250 251 Ogród „Hortulus” w Dobrzycy 252 Zarówno ogrody, jak i rosnące tam rośliny towarzyszyły człowiekowi od początku jego istnienia. Już w Biblijnej Księdze Genesis znajdujemy taki zapis: „Potem zasadził Pan Bóg ogród w Edenie na wschodzie. Tam umieścił człowieka, którego stworzył”. Wprawdzie od początku okresu osadnictwa wysadzano rośliny, dostarczające pożywienia lub innych korzyści ówczesnemu człowiekowi jednak dopiero wraz z rozwojem cywilizacji i kultury społeczeństw zaczęto interesować się ozdobnymi walorami roślin i uprawiać je. W ten sposób już w starożytności istniały wspaniałe ogrody. Wśród nich najsłynniejsze były wiszące ogrody Semiramidy w Babilonii (VII w.p.n.e.) zaliczane do siedmiu cudów świata starożytnego, które niestety nie zachowały się do dziś. Podobnie jak w przypadku ogrodów botanicznych gromadzenie kolekcji roślin drzewiastych w arboretach rozpoczęło się już w starożytności. Greckie Gimnazjony – zadrzewienia przy szkołach sportowych, były równocześnie ogólnodostępnymi parkami ludowymi. W Grecji, a zwłaszcza w Cesarstwie Rzymskim, kolekcje roślin drzewiastych gromadzono również przy rezydencjach prywatnych, których część z czasem udostępniono zwiedzającym. Także i w innych krajach w ciągu wieków kolekcje dendrologiczne stanowiły główne tworzywo ogrodów królewskich i magnackich oraz miejskich parków i ogrodów publicznych. Ogrody i arboreta są namiastką dzikiej przyrody i pozwalają na podziwianie stworzonych przez człowieka kompozycji złożonych z rodzimych odmian roślin, jak i z różnych gatunków flory, niejednokrotnie pochodzących z najbardziej odległych zakątków świata. Stanowią one pewnego rodzaju azyl dla ginących gatunków, ale pełnią również rolę kształcącą i edukacyjną, dostarczają wrażeń estetycznych oraz służą wytchnieniu od codziennych spraw. Częsty kontakt z roślinami rozwija zmysł obserwacyjny, pozwala dostrzegać nie tylko piękno, ale także niezwykłą różnorodność świata roślin i ich przystosowań. W powiecie koszalińskim mamy cztery obiekty stanowiące ostoję roślin. Są to: Ogrody Tematyczne „Hortulus” w Dobrzycy, Pomorski Ogród Edukacyjny „Wiciokrzewy” we Włokach, Park Leśników im. Jana Łobodźca przy leśniczówce Osetno oraz Arboretum w Nadleśnictwie Karnieszewice. Ogrody „Hortulus” w Dobrzycy udostępniają do zwiedzania 28 różnych ogrodów tematycznych, wśród których najbardziej charakterystycznymi są japoński, francuski, rosarium oraz ogrody zmysłów, w tym wodny, ziołowy, zapachu i cienia. Można tam również podziwiać ogród leśny oraz ogród w stylu hiszpańskiego architekta Antoniego Gaudiego. Łącznie w „Hortulusie” zgromadzonych jest kilkadziesiąt tysięcy gatunków i odmian roślin. Pomorski Ogród Edukacyjny „Wiciokrzewy” we Włokach składa się z części roślin wrzosowatych i iglastych, buczyn z roślinami chronionymi w Polsce, dużej kolekcji hortensji i piwonii, polanki 253 z wieloma odmianami narcyzów i wielu cennych gatunków roślin. W ogrodzie można podziwiać również skalniak, przechodzący w ogrody wzorowane na Dalekim Wschodzie, z licznymi małymi stawkami ozdobionymi grzybieniami o kolorowych kwiatach, zwanych liliami wodnymi. Park Leśników w Osetnie, powstały w 1995 roku zgromadził już około 200 taksonów roślin. W dalszym ciągu kolekcja jest wzbogacana i urozmaicana nowymi gatunkami rodzimej flory oraz roślin z różnych rejonów świata. Podziwiać można tutaj m.in. kolekcje paproci i różaneczników, ogrody skalne, wrzosowiska, roślinność bagnisk. Wszystko poprzeplatane jest ciekawie wkomponowanymi źródełkami, oczkami wodnymi i specjalnymi miejscami do odpoczynku. Z kolei Arboretum w Nadleśnictwie Karnieszewice położone jest przy drodze ze wsi Karnieszewice do Wierciszewa. Park leśny powstał najprawdopodobniej w 1881 roku z okazji Zjazdu Pomorskiego Towarzystwa Leśnego w celu badania rozwoju i aklimatyzacji gatunków obcego pochodzenia, a szczególnie daglezji zielonej, której aleja jest jedną z największych osobliwości obiektu. Na 4,79-hektarowej powierzchni rośnie kilkaset taksonów (gatunków i odmian) drzew, krzewów, bylin i roślin zielnych. Poza wspomnianą daglezją, w arboretum znajdują się: jodła kalifornijska, tulipanowiec, buk pospolity strzępolistny, kasztan jadalny, choina kanadyjska, jesion pensylwański, bluszcz pospolity, kalina koralowa, mahonia, tawuła japońska, wawrzynek wilczełyko i inne. Jest tu ponad 1400 drzew. Daglezje dochodzą do ponad 40 m wysokości i 4 m obwodu w pierśnicy. Wiek najstarszych drzew wynosi około 120 lat. Warto odwiedzić te szczególne miejsca stworzone ludzką ręką i stanowiące „okno” na świat przyrody. Można tam znaleźć inspirację do zaprojektowania architektury własnego ogrodu, w którym znajdą się piękne gatunki roślin i wydające owoce. Rośliny takie mogą stać się pożywieniem dla zwierząt, głównie ptaków. Wówczas być może ogród stanie się siedliskiem życia nie tylko roślin, ale i zostanie ostoją pewnych gatunków fauny. Fotograf ie: Archiwum Ogrodów „Hortulus” w Dobrzycy (str. 268-273) Archiwum Starostwa Powiatowego w Koszalinie (str. 252, 253, 274-277) Andrzej Kisiel (str. 264-267) Jerzy Klonowski (str. 256-257) Waldemar Kosowski (str. 258-259, 260-263) Ogród „Hortulus” w Dobrzycy (ogród angielski) 254 255 256 Arboretum Karnieszewice Aleja daglezji zielonych Kamień pamiątkowy Zjazdu Pomorskiego Towarzystwa Leśnego 258 Jesień w arboretum 259 Daglezja zielona Metasekwoja chińska 260 Gniewosz Kasztan jadalny 261 Żywotnik 262 Buk strzępolistny 263 Park Leśników Mostek i oczko wodne 264 Bindaż i altana 266 267 Hortulus w Dobrzycy Jesień przy stawie w ogrodzie japońskim 268 Ogród wiejski i kwitnące begonie 270 271 Ogród wodny w stylu Gaudiego Obsadzony jest roślinnością śródziemnomorską w połącze- niu z ceramiką, kolorowym szkłem i kutymi elementami nawiązującymi do stylu Antonio Gaudiego. Paleta barw w Ogrodach „Hortulus” 272 273 Ogród Włoki Rośliny wrzosowate i iglaste 274 Hortensje Kwitnące hortensje i rudbekie 276 277 Partnerzy projektu 278 279 Nadleśnictwo Bobolice Pomorze Środkowe to kraina, w której „połączyły się” Bieszczady z Mazurami. Wzgórza Bieszczadów i jeziora Mazur stworzyły przepiękny krajobrazowy konglomerat, na terenie którego znajduje się Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Szczecinku. W jej centrum, ekofizjograficznie w Krainie Bałtyckiej, w Dzielnicy Pojezierza Drawsko-Kaszubskiego i w Dzielnicy Pobrzeża Słowińskiego, leży Nadleśnictwo Bobolice. Utworzone zostało w 1945 roku. Po reorganizacji jednostek administracyjnych Lasów Państwowych w 1973 roku do Nadleśnictwa Bobolice włączono Nadleśnictwo Kurowo. Obecnie Nadleśnictwo gospodaruje na powierzchni ponad 19 tys. ha, z czego prawie 17,5 tys. ha stanowi powierzchnia leśna. Nadleśnictwo stale zwiększa powierzchnię przejmując grunty od innych jednostek organizacyjnych.W ostatnich latach zalesiono ok.800 ha gruntów porolnych.W Nadleśnictwie jest trzynaście leśnictw i szkółka leśna. Obejmuje dwa obręby – Bobolice i Kurowo, położone na terenie siedmiu gmin. Na zróżnicowanym pod względem geomorfologicznym obszarze młodoJezioro Żubrowo glacjalnym, na którym znajdują się liczne jeziora i zbiorniki wodne, lasy wodochronne, spełniające szczególną rolę. Zajmują powierzchnię prawie 3,2 tys. ha. Ważną grupę lasów stanowią lasy glebochronne, lasy stanowiące ostoję zwierząt podlegających ochronie gatunkowej i drzewostany nasienne. Przejmowanie i zalesianie dużych ilości gruntów porolnych jest przyczyną znacznego udziału młodszych klas wieku w drzewostanach Nadleśnictwa. Średni wiek waha się w granicach 50 lat. Głównymi gatunkami tworzącymi lasy są: sosna - 46% i buk - 16%. Pomimo tak dużego udziału sosny podstawowymi siedliskami są siedliska leśne, zajmujące 67% powierzchni, głównie: las świeży i las mieszany świeży, co warunkuje sposoby zagospodarowania lasu. Mało jest zrębów zupełnych, gdzie drzewa wycina się na dużych, kilkuhektarowych powierzchniach. W znacznym stopniu stosuje się rębnie częściowe z naturalnym odnowieniem lasu. Do odnowienia sztucznego wykorzystuje się materiał sadzeniowy własnej produkcji ze szkółki leśnej Wrzosowiec, gdzie, oprócz głównych gatunków, hoduje się całą gamę gatunków drzew i krzewów domieszkowych oraz biocenotycznych. Obszar Nadleśnictwa Bobolice, należący do terenów zlewni rzek Przymorza – Radwi i Parsęty, jest mocno zróżnicowany pod względem geomorfologicznym, a tym samym posiada bogatą szatę roślinną. W falistym, pagórkowatym terenie, z licznymi wąwozami i jarami jest dużo jezior i oczek wodnych, w znacznym stopniu decydujących o atrakcyjności turystycznej. Bioróżnorodność sprawia, że na terenie Nadleśnictwa znajduje się wiele obiektów i obszarów objętych ochroną prawną. Wodne rezerwaty florystyczne: „Jezioro Szare”, „Jezioro Kiełpino” i „Jezioro Piekiełko” mają za zadanie chronić reliktową roślinę wodną – lobelię jeziorną, która często występuje razem z poryblinem jeziornym i brzeżycą jednokwiatową. W rezerwacie „Buczyna Pomorska” chroniony jest 160-letni drzewostan bukowy, charakterystyczny dla Pomorza, znajduje się w nim również rzadko spotykane zbiorowisko 280 45 porostów, rosnących na roślinach żywych, rozkładającym się drewnie i na kamieniach. W rezerwacie występuje również około 20 mszaków. Szczególnie cenne elementy krajobrazu objęte są ochroną prawną jako obszary chronionego krajobrazu: „Dolina Radwi”, „Okolice Żydowo – Biały Bór” i „Jeziora szczecineckie”. W zespole przyrodniczo-krajobrazowym „Dolina Chocieli” znajduje się najdalej na północ wysunięte stanowisko pełnika europejskiego, rośliny chronionej, rosnącej wśród storczyków na rzadkich zbiorowiskach łąkowych i na torfowiskach. W leśnictwie Sarnowo i Kurowo znajdują się dwa głazy narzutowe – pomniki przyrody, imponujące swoją wielkością. Na terenie NadlePełnik europejski śnictwa miejsce gniazdowania i zakładania lęgowisk znalazły rzadkie gatunki ptaków drapieżnych: bielik, bocian czarny, orlik krzykliwy i rybołów. Przez kilka lat Nadleśnictwo realizowało program reintrodukcji sokoła wędrownego na Pomorzu Środkowym. Nielotne sokoły przez kilka tygodni przystosowywane były do wypuszczenia na wolność na wieży przeciwpożarowej w leśnictwie Lubowo. Przezroczysta folia umożliwiała im zapoznanie się z okolicą z dużej wysokości. Wypuszczone na wolność nie wróciły w te okolice i nie zasiedliły sztucznych gniazd, które dla nich zbudowano. Na terenie utworzonej w 2001 roku przy współudziale EkoFunduszu małej retencji wodnej, składającej się z 12 zbiorników wodnych i wodno-błotnych, prowadzono program reintrodukcji cisa i jarząba szwedzkiego. Walory przyrodnicze, krajobrazowe i rekreacyjno-wypoczynkowe przyciągają turystów z kraju i zagranicy. Uwagę ich zwracają liczne obiekty archeologiczne (kościoły, dworki, pałace). Na szczególną uwagę zasługuje zabytek archeologiczny „Kamienne Kręgi”, świadek pobytu na tych ziemiach, przed dwoma tysiącami lat, plemienia Gotów. Znajduje się on w pobliżu drogi Koszalin – Bobolice i jest jednym z niewielu obiektów z prehistorycznymi konstrukcjami kamiennymi zachowanymi w Polsce. Konstrukcjami te sąsiadują z grobami o budowie kamiennej znajdującej się na powierzchni, kurhanami i grobami płaskimi. Najbardziej interesującym elementem kamiennej architektury jest zespół pięciu kręgów. Ich usytuowanie jest nieprzypadkowe i z pewnością rola, jaką pełniły, była niezwykle ważna Drzewostan bukowy dla wspólnoty użytkującej cmentarzysko. Czyste wody rzek i jezior przyciągają wielu wędkarzy, są dla nich wędkarskim rajem. Złowić w nich można piękne egzemplarze pstrąga, lipienia a w przyujściowym odcinku Radwi troć wędrowną i łososia. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom turystów, Nadleśnictwo, w celu ukierunkowania ruchu turystycznego, stara się ciągle rozbudowywać infrastrukturę turystyczną, na którą składają się miejsca postoju przy głównych drogach i dla wędkarzy oraz szlaki piesze i ścieżki rowerowe, a także ścieżki dydaktyczne prowadzące przez najciekawsze tereny Nadleśnictwa. 281 W lasach bobolickich bytują wszystkie gatunki zwierzyny łownej występujące na Pomorzu – jelenie, sarny, dziki oraz duża ilość ptaków łownych. Dobrze zagospodarowane łowiska i właściwe liczebnie stany zwierzyny utrzymują szkody leśne na poziomie gospodarczo znośnym. Od wielu lat Nadleśnictwo Bobolice współpracuje ze szkołami, przedszkolami, organizacjami społecznymi i samorządem. Można powiedzieć, że edukacją leśną społeczeństwa zajmuje się Nadleśnictwo. Edukację prowadzi większość pracowników Służby Leśnej. W szkółce leśnej w leśnictwie Wrzosowiec oddano do użytkowania „Zieloną Szkołę”, w której zajęcia znacznie przybliżają uczniom Jezioro Chlewo w Poroście i dorosłym wiedzę o lesie i leśnictwie. Dobrze wyposażona sala audiowizualna, ścieżka dydaktyczna składająca się z 25 barwnych tablic, przestronna wiata z miejscem na ognisko i dendrologiczny ogród edukacyjny ze stawem i sadzawkami służą przekazywaniu wiedzy leśnej wycieczkom szkolnym i turystom. Edukacja leśna to również częste spotkania w szkołach, pogadanki, wycieczki do lasu i cyklicznie organizowane przez Nadleśnictwo imprezy o charakterze edukacyjnym – „I ty posadź swoje drzewko”, „Dzień Ziemi” itp. Dobrze układa się również współpraca Nadleśnictwa z samorządami, która coraz częściej zaczynają dostrzegać potrzeby ochrony przyrody ziemi bobolickiej, jako głównego atutu jej rozwoju. Kontynuowane są działania wspólne na rzecz promowania walorów turystycznych regionu. Współpraca obejmuje realizację wspólnych przedsięwzięć z LOP, OSP, PZŁ . Najowocniej układa się, z założonym ponad 20 lat temu Towarzystwem Ekologiczno-Kulturalnym w Bobolicach, do którego należy wielu leśników, również z innych nadleśnictw. Największym bogactwem natury jest środowisko leśne, jego bioróżnorodność, czyli wspólne występowanie różnych, złożonych ekosystemów od pradziejów towarzyszących człowiekowi. Wraz z upływającym czasem, zaczęto spostrzegać nie tylko produkcyjną rolę lasów, ale przede wszystkim ich funkcję społeczną i środowiskowo-kulturotwórczą. Dostępność lasów powoduje ciągły wzrost zainteresowania społeczeństwa problemami i tematyką leśną. Warunkiem właściwego i pełnego korzystania z walorów leśnych jest zrozumienie reguł i zasad panujących w środowisku przyrodniczym. Przepiękne tereny Nadleśnictwa Bobolice są przyjazne dla turystów. Zapraszamy wszystkich, którzy lubią przyrodę i chcą zażyć wypoczynku w nieskażonym przemysłem środowisku. Apelujemy jednocześnie o niewyrządzanie lasom krzywdy – niezaśmiecanie i niepodpalanie. Zostawmy następnym pokoleniom jeszMartwy mocarz wśród żywych cze piękniejsze i zdrowsze lasy. Tekst i zdjęcia: Janusz Koczkodaj 282 Kamienne Kręgi 283 Nadleśnictwo Gościno Nadleśnictwo Gościno wyróżnia się ogromnym zasięgiem terytorialnym - 110 tysięcy hektarów, posiada 442 kompleksy leśne. Powierzchnia ogólna nadleśnictwa to prawie 25 tysięcy hektarów. Nadleśnictwo jest trzyobrębowe (Dygowo, Gościno, Rymań), podzielone na 18 leśnictw i gospodarstwo szkółkarskie. Lasy położone są na terenie województwa zachodniopomorskiego i obejmują pięć powiatów. Pod względem rejonizacji przyrodniczo-leśnej należy do Krainy Bałtyckiej, dzielnicy Pasa Nadmorskiego, mezoregionu Wybrzeża Słowińskiego. Nadleśnictwo (do roku 1952 noszące nazwę Gostyń Pomorski), jako jednostka administracyjna Lasów Państwowych powstało w 1946 Siedziba Nadleśnictwa Gościno roku. Teren nadleśnictwa ukształtowała epoka lodowcowa oraz procesy rzeźbotwórcze zachodzące po ustąpieniu lądolodu. Większość obszarów stanowi morena denna z licznymi ciekami wodnymi o zawiłym przebiegu, w zagłębieniach terenowych występują liczne torfowiska i bagna. Zróżnicowanie siedlisk jest bardzo duże, zapas drewna na pniu wynosi 6,5 mln metrów sześciennych, przeciętna zasobność drzewostanów wynosi około 300 m3/ha, przyrost bieżący roczny jest na poziomie około 8 m3/ha. Lasy głównie sosnowe, bukowe i mieszane z domieszką dębu, świerka, olchy i brzozy. Rocznie w ramach cięć pielęgnacyjnych i cięć odnowieniowych pozyskuje się około 120 tysięcy m3 drewna, co stanowi 1,6% ogólnego zapasu drzewostanów. Rocznie leśnicy sadzą ponad 140 ha lasu, wykonują zabiegi pielęgnacyjne na 1000 ha oraz zabiegi trzebieżowe na powierzchni 1500 ha. W Nadleśnictwie Gościno pracuje 60 osób, całość zadań gospodarczych wykonują specjalistyczne Zakłady Usług Leśnych. Unikatowe kompleksy torfowisk wysokich, mszarników wrzośca bagiennego, ekosystemy boru bagiennego, zbiorniki dystroficzne, zostały uznane za rezerwaty przyrody jako Wierzchomińskie Bagno, Warnie Bagno, oraz Stramniczka. W gościńskich lasach występują bardzo ciekawe, pokaźnych rozmiarów drzewa i głazy narzutowe uznane jako pomniki przyrody. Najsłynniejsze z nich to 800-letni dąb Bolesław – jeden z najstarszych dębów w Polsce oraz Warcisław i Bogusław. Nadleśnictwo posiada ponad 110 ha użytków ekologicznych, ponadto flora i fauna prawnie chroniona występuje także licznie poza terenami objętymi ochroną. Inwentaryzacja Natura 2000 wykazała, że z tego tytułu około 30% powierzchni nadleśnictwa będzie objęte programem ochronnym. Rezerwat Wierzchomińskie Bagno Tekst Eugeniusz Wasicki 284 Na zdjęciach (od lewej strony): aleja bukowa, borowik szlachetny, warchlaki dzika, dąb Bolesław, rzeka Parsęta, rzekotka drzewna, grzybienie północne. Zdjęcia: Nadleśnictwo Gościno 285 Nadleśnictwo Karnieszewice Nadleśnictwo Karnieszewice jako jednostka organizacyjna jest jednym z 30 nadleśnictw należących do Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinku. Nadleśnictwo powstało około 1880 roku i na przestrzeni lat wielokrotnie zmieniało swoją powierzchnię i zasięg terytorialny. Obecnie Nadleśnictwo Karnieszewice administruje na powierzchni 18104 ha i jest podzielone na 12 leśnictw. Swym zasięgiem obejmuje dziesięć gmin województwa zachodniopomorskiego, tj.: miasto Koszalin i gminy: Sianów, Świeszyno, Będzino, Biesiekierz, Polanów, Mielno, Darłowo i Malechowo. Siedziba Nadleśnictwa Karnieszewice Główne gatunki lasotwórcze w nadleśnictwie to: sosna, buk, brzoza, olsza, świerk, dąb, jesion. Różnorodność gatunków drzew, urozmaicona rzeźba terenu, sąsiedztwo Morza Bałtyckiego oraz Jezior Jamno i Bukowe, czynią Nadleśnictwo Karnieszewice bardzo atrakcyjnym przyrodniczo i turystycznie. Przez nadleśnictwo przebiegają trzy ścieżki edukacyjne: Góra Chełmska przy Koszalinie, Wysoka Góra w okolicy miejscowości Pękanino, Leśna Przygoda w okolicy miejscowości Sianów, a także liczne turystyczne szlaki piesze, rowerowe i kajakowe. Jedną z największych atrakcji turystycznych nadleśnictwa jest arboretum Ścieżka edukacyjna w Pękaninie zlokalizowane w okolicach miejscowości Karnieszewice. Na terenie Nadleśnictwa Karnieszewice znajduje się pięć rezerwatów przyrody: Łazy, Bielica, Sieciemińskie Rosiczki, Parnowo, Jodły Karnieszewickie, przy czym do celów edukacyjnych przeznaczone są tylko dwa: Bielica i Sieciemińskie Rosiczki. W roku 2012 Nadleśnictwo Karnieszewice planuje otwarcie Centrum Edukacji Ekologicznej, które pozwoli przybliżyć najmłodszym tematykę gospodarki leśnej, ochrony przyrody, kultury i historii tych terenów. Mamy również nadzieję, że uda nam się stworzyć miejsce spotkań i dyskusji dla wszystkich miłośników przyrody. Zapraszamy do Nadleśnictwa Karnieszewice Rosiczka okrągłolistna Zajęcia edukacyjna nad Jeziorem Topiele Zdjęcia: Nadleśnictwo Karnieszewice i Archiwum Gminy Biesiekierz 286 Rezerwat Sieciemieńskie Rosiczki Rezerwat Parnowo 287 Nadleśnictwo Manowo Nadleśnictwo Manowo położone jest w województwie zachodniopomorskim, w powiecie koszalińskim oraz na terenie miasta Koszalina. Siedziba nadleśnictwa mieści się w Manowie. Powierzchnia ogólna nadleśnictwa wg stanu na 01.01.2011 roku wynosi 17 949 ha, w tym powierzchnia leśna 17 113 ha. Nadleśnictwo położone jest w Bałtyckiej Krainie, w dzielnicy przyrodniczo-leśnej Pobrzeża Słowińskiego. W skład nadleśnictwa wchodzą dwa obręby leśne: Manowo 7 960 ha (5 leśnictw od 2006 roku) i Wyszobórz 9 989 ha (8 leśnictw od 2006 roku). Przeciętna powierzchnia leśnictw wynosi: Siedziba Nadleśnictwa Manowo 1 381 ha. Lasy ochronne zajmują powierzchnię 13 002 ha. Najważniejszymi gatunkami lasotwórczymi są: sosna - 83 % , świerk - 5%, brzoza - 3%, buk - 4%, dąb - 2%, modrzew - 1%, olsza - 3%. Przeciętny wiek drzewostanów wynosi 58 lat, a przeciętna zasobność drzewostanów kształtuje się na poziomie 249 m3/ha, przy zapasie drewna w lesie ponad 4 mln m3. Odnowienia i zalesienia to ponad 150 ha rocznie . Historia nadleśnictwa Powstanie Nadleśnictwa Manowo datuje się od 1945 r. Na przestrzeni dziesięcioleci na skutek zmian organizacyjnych w skład nadleśnictwa wchodziło kilka obrębów leśnych. W latach 1973-1975: Manowo, Wyszebórz i Poniki, a w latach 1978-1983 obręby: Manowo, Wyszebórz oraz Karnieszewice. W obecnym kształcie Nadleśnictwo Manowo istnieje od 1 stycznia 1984 roku, kiedy to decyzją Dyrektora Naczelnego Zarządu Lasów Państwowych z dnia 14 października 1983 roku z nadleśnictwa wyłączono Obręb Karnieszewice. Gospodarka leśna Rzeźba terenu ukształtowana w czasie ostatniego zlodowacenia jest zróżnicowana, przechodzi od terenu równinnego do pagórkowatego. Wysokość nad poziom morza waha się od 30 m do 130 m. Stosunkowo długi okres wegetacyjny, duży opad, ciepłe lata i łagodne zimy sprzyjają produkcji leśnej. W związku z bliskością Bałtyku obserwuje się jego łagodny wpływ na klimat. Przeciętna temperatura roczna wynosi około 7 stopni Celsjusza, przy rocznym opadzie około 790 mm. Okres wegetacyjny trwa średnio 240 dni. Niekorzystny wpływ późnych przymrozków często odbija 288 Mała retencja się na jakości upraw. Obszar Nadleśnictwa pokrywają w przeważającej części piaski sandrowe z płatami piasków zwałowych i glin zwałowych. Wzdłuż cieków i zbiorników wodnych występują współczesne osady bagienne: torfy i mursze. Przeważającym typem gleby są gleby rdzawe zajmujące 75% powierzchni. Ponadto występują gleby bielicowe 15%, brunatne 4% i gleby torfowo - murszowe 4%. Dominującymi typami siedliskowymi są bory świeże, bory mieszane świeże i lasy mieszane świeże. Łącznie siedliska borowe zajmują 80%, a lasowe 20% powierzchni. Przewaga siedlisk borowych wpływa na kształtowanie się wąskosłoistego drewna tartacznego o wysokiej Aleja Mrówek jakości technicznej. Gospodarka łowiecka prowadzona jest na obszarze 8 obwodów łowieckich przez 6 kół myśliwskich: „Jeleń”, „Oręż”, „Trop”, „Bekas”, „Żerań”, „Bażant” oraz Ośrodek Hodowli Zwierzyny z siedzibą w Manowie, podlegający PZŁ Odział Okręgowy w Koszalinie. Główną zwierzyną na terenie nadleśnictwa jest jeleń, sarna i dzik. Licznie występujące monokultury sosnowe sprzyjają powstawaniu szkód biotycznych i abiotycznych. Udział gruntów porolnych wynosi około 50 %. Drzewostany te są często łukowate, opanowane przez hubę korzeniową. Na przestrzeni minionych dziesięcioleci nadleśnictwo doświadczyło kilku gradacji szkodników pierwotnych i wtórnych. Do czynników abiotycznych wyrządzających szkody zaliczyć można huraganowe wiatry i okiść śnieżną. Odporność drzewostanów podnoszona jest poprzez stosowanie przebudowy drzewostanów, bioróżnorodność, wykorzystanie naturalnego odnowienia oraz szereg metod ochronnych przyjaznych środowisku. Nadleśnictwo znajduje się w drugiej kategorii zagrożenia pożarowego. Monitorowanie drzewostanów odbywa się za pomocą dwóch wież obserwacyjnych zlokalizowanych w Klisznie i Osetnie, współpracujących z ogólnoregionalnym systemem przeciwpożarowym. Ochrona przyrody Na terenie nadleśnictwa znajdują się trzy obszary Natura 2000 (obszary o znaczeniu wspólnotowym - OZW): - Dolina Radwi, Chocieli i Chotli – obejmująca jeziora Rosnowskie, Hajka, Nicemino oraz okolice rzeki Radew i Mszanka, - Wiązogóra – obejmująca okolice jeziora Czarne wraz z przyległymi bagnami, - Mechowisko Manowo – obejmujący bagna w pobliżu Manowa. Na terenie Nadleśnictwo występują również dwa obszary chronionego krajobrazu: - „Dolina Radwi” – obejmująca zaporowe jezioro Rosnowskie wraz z pasem przyległych lasów, - „ Koszaliński Pas Nadmorski” – obejmujący lasy głównie Leśnictwa Lubiatowo. 289 Na granicy z Nadleśnictwem Karnieszewice oraz Polanów, na trasie Koszalin - Polanów znajduje się „Aleja Bukowa” wpisana do zabytków przyrodniczych. W pobliżu Lubiatowa i Bonina rozpościera się faunistyczny rezerwat częściowy „Jezioro Lubiatowskie”. W Manowie do obejrzenia jest pomnikowy dąb szypułkowy. Ponadto występuje użytek ekologiczny : „Rozworowskie Szuwary” w pobliżu Wyszewa. Florę terenów nadleśnictwa urozmaicają stanowiska roślin chronionych, z których na szczególną uwagę zasługują: grążele, grzybienie, jarząb szwedzki, lilia złotogłów, lobelia jeziorna, parzydło leśne, poryblin jeziorny, podrzeń żebrowiec, storczyki, wiciokrzew pomorski, Park Leśników w Osetnie widłaki, rosiczki oraz wiele innych. Spośród chronionych grzybów występują szmaciak gałęzisty oraz sromotnik bezwstydny. Do gatunków zwierząt objętych całkowitą ochroną, stwierdzonych w nadleśnictwie zaliczyć można: grzebiuszkę ziemną, rzekotkę drzewną, kumaka nizinnego, traszki, zaskrońca, żmiję zygzakowatą, bąka, orła bielika, bociana czarnego, brzęczka, cyrankę, czaplę siwą, dzięcioła czarnego i zielonego, gągoła, kanię rudą, kokoszkę wodną, łabędzia niemego, perkozy, remiza, rybołowa, zimorodka, wąsatkę, żurawia, bobra, wydrę oraz nietoperze. Edukacja i turystyka W celu podniesienia bioróżnorodności i retencji gleb stworzono kompleks 16-tu zbiorników retencyjnych „Mokre”, nagrodzony prestiżową nagrodą „Lidera Polskiej Ekologii” w 2000 roku. W tym samym roku dla celów edukacji przyrodniczej społeczeństwa stworzono w Manowie interaktywną Izbę Edukacji Leśnej z przyległą Ścieżką Edukacji Przyrodniczej „Czapla Góra”, gdzie znajPark Lesników w Osetnie duje się kolonia lęgowa czapli siwej. Głównym jej zadaniem jest przybliżenie gospodarki leśnej, zapoznanie odwiedzających z miejscową przyrodą, przedstawienie wizji jej ochrony, jak również zasadę zrównoważonego gospodarowania w lesie. W czerwcu 2005 roku oddano do użytku w Leśnictwie Osetno „Park Leśników im. Jana Łobodźca”, gdzie wysadzono drzewa, krzewy i krzewinki pomiędzy istniejącym odnowieniem naturalnym. W parku można skorzystać z wigwamu, wieży widokowej, wiaty, mola oraz podziwiać oczka i kaskady wodne. Ośrodek Edukacji Ekologicznej 290 Na strzelnicy myśliwskiej w Manowie będącej pod zarządem Polskiego Związku Łowieckiego zostanie oddany w 2011 roku Ośrodek Edukacji Ekologicznej, stanowiąc wraz z obiektami w Manowie, należącymi do nadleśnictwa oraz kolejką wąskotorową kompleks edukacyjno-przyrodniczy. Przez tereny nadleśnictwa biegną piesze i rowerowe trasy turystyczne spośród których na szczególną uwagę zasługują: szlaki piesze im. Józefa Chrząszczyńskiego, Kamieni Granicznych, Jeziorny, Słoneczny, Gotów. Jedną z atrakcji turystycznych jest również Radwiański szlak kajakowy, biegnący korytem rzeki Radwi. Ciekawostki przyrodnicze Do zaobserwowania w lasach nadleśnictwa są oprócz gatunków chronionych bobra i wydry, kuna, jenot, borsuk, lis. Strefowo chroni się stanowiska orła bielika i bociana czarnego. Nierzadkimi na terenie nadleśnictwa są inne gatunki chronione i łowne jak: gęś gęgawa, żuraw, kania rdzawa i czarna, rybołów, kruk, dzikie kaczki i puchacz. Do walorów przyrodniczych nadleśnictwa należy zaliczyć kolonie mrówki ćmawej w Leśnictwie Kościernica, której wysokość kopców jest rzadkością przyrodniczą. W 2005 roku odsłonięto tablicę pamiątkową, nadając jej nazwę Aleja Mrówek im. dra Tadeusza Podkówki, prekursora myrmekologii leśnej (nauki o mrówkach). Spośród tworów przyrody nieożywionej liczne są przykłady źródlisk rzecznych, dających początek bałtyckim rzekom. Inne atrakcje Duża ilość zbiorników i cieków wodnych stwarza szczególnie korzystne warunki do wypoczynku. Jeziora: Nicemino, Cieszyno, Rosnowskie, Kąpielowe, Morskie Oko, Czarne, Hajka oraz rzeki: Mszanka, Uniesta, Dzierżęcinka stały się w związku z ich czystością i malowniczym położeniem miejscem szczególnie odwiedzanym przez wędkarzy oraz mieszkańców Koszalina i okolic. W miejscowości Włoki funkcjonuje prywatny Pomorski Ogród Botaniczny „Wiciokrzewy”, masowo odwiedzany przez młoPark Leśników w Osetnie dzież szkolną. W Strzekęcinie znajduje się „Bursztynowy Pałac” wraz z kompleksem parkowym. Zabytkowe parki leśne w Manowie oraz Policku są również miejscem uprawiania turystyki. Przez tereny Nadleśnictwa Manowo biegnie trasa zabytkowej kolejki wąskotorowej. Manowo 2011 rok Tekst i zdjęcia: Nadleśnictwo Manowo 291 Nadleśnictwo Polanów - krajobraz do zachwytu Nikt, kto choć raz zobaczył okolice Polanowa, nie zakwestionuje niezwykłej urody krajobrazu. Zalesione zbocza gór, pagórków, doliny rzek, urokliwe źródliska, jeziora stanowią niepowtarzalny charakter tego terenu. W okresie międzywojennym nazywano ziemię Polanowską „Perłą Pomorza”. Miasto i okolica nosiły wtedy rangę kurortu. Bogate zasoby leśne, przyrodnicze, walory historyczne i krajobrazowe to atuty Nadleśnictwa Polanów. Różnorodność form krajobrazu wynika z ukształtowania rzeźby terenu po ostatnim zlodowaceniu. Nadleśnictwo Polanów leży w I Krainie Bałtyckiej Dzielnicy 5 Pojezierza Drawsko-Kaszubskiego, w ramach której wyróżnia się dwa mezoregiony: – Wysoczyzny Polanowskiej (część północna), – Pojezierza Drawsko-Pomorskiego (część południowa). Rzeźba terenu jest silnie zróżnicowana, charakterystyczna dla moreny czołowej ostatniego zlodowacenia, kojarzona z regionami podgórskimi. Zbocza porośnięte są głównie lasami liściastymi, tzw. buczyną pomorską. Różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniższym punktem wynosi 217 m. Najwyższe szczyty to Barania Góra 217 m n.p.m., Góra Żółcin 232 m n.p.m., znaczne są również przewyższenia – np. 66 m Warblewska Góra (120 m n.p.m.). Od południa występują tu liczne jeziora morenowe, których lustra znajdują się na różnych wysokościach ( Jezioro Bobęcińskie 176 m n.p.m., Jezioro Kamienne 166 m n.p.m.). W okresie międzywojennym oraz w czasie II wojny światowej przez ziemię polanowską przebiegał „Wał Pomorski” – system umocnień niemieckich. Jego ślady są do dziś silnie widoczne na obszarach leśnych. Lasy polanowskie stanowią niezwykłe wyzwanie dla archeologów, historyków, botaników, bo do dziś kryją zagadki z przeszłości. Stan lasów w okresie powojennym wskazywał, że w byłych lasach państwowych i większych kompleksach majątkowych wprowadzony był sztuczny podział powierzchniowy, na działki w kształcie prostokąta i wielkości 20 – 25 ha. W drzewostanach sosnowych i mieszanych z przewagą sosny stosowano zrębowy sposób gospodarowania. Znacznie gorzej zagospodarowane były mniejsze kompleksy leśne. Lokalizacja zrębów była przypadkowa, zręby nieregularne, a odnowienie następowało często w wyniku samosiewu z drzew wątpliwej jakości. W drzewostanach liściastych prowadzono nierzadko gospodarkę rabunkową. Pod koniec XX wieku służby leśne zmodyfikowały sposób uprawy lasu, wprowadzając do drzewostanów nasadzenia drzew liściastych. Dziś dominują młode drzewostany mieszane, głównie sosnowe i świerkowe z bardzo gęstym podrostem gatunków drzew liściastych i krzewów. Lasy są gęste i bardzo zacienione. 292 Nadleśnictwo Polanów zostało utworzone w 1945 roku. W skład Nadleśnictwa weszły dawne lasy państwowe o powierzchni 1600 ha oraz lasy dawnych majątków ziemskich: Wieleń, Świerkowiec, Dalkowo, Laski, Bożnica o łącznej powierzchni 2600 ha. W 1975 r. Nadleśnictwo Polanów zostało zlikwidowane i włączone do Nadleśnictwa Warcino. W 1983 r. Zarządzeniem Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych zostało utworzone ponownie Nadleśnictwo Polanów. Swoim zasięgiem obejmowało: - obręb Polanów, - część obrębu Przytocko, - od 1987 r. obręb Żydowo. Powierzchnia ogólna działalności Nadleśnictwa wynosi obecnie 16725 ha i jest podzielona na 13 leśnictw i szkółkę leśną. Tekst: Tadeusz Lewandowski, zdjęcia: archiwum Nadleśnictwa Polanów, Ewa Bojakowska Źródlisko koło Drzewian Kurhany w Żydowie 293 Nadleśnictwo Tychowo Jako jednostka organizacyjna powstało w 1945 roku. W skład Nadleśnictwa weszły upaństwowione dawne lasy poniemieckiej własności prywatnej, dużych i średnich posiadłości rolno-leśnych oraz lasy drobnej własności. Z dniem 01.01.1973 roku grunty Nadleśnictwa Tychowo włączone zostały do Nadleśnictwa Białogard, jako obręb Tychowo. Nadleśnictwo Tychowo reaktywowane zostało dnia 01.01.1985 roku i podzielone jest na dwa obręby leśne Poniki i Tychowo, które zawierają 15 leśnictw oraz Gospodarstwo Nasienno-Szkółkarskie. Według stanu na 1 stycznia 2011 roku powierzchnia Nadleśnictwa wynosi 22 275,94 ha, z tego powierzchnia leśna zajmuje 20 957,10 ha. Siedziba Nadleśnictwa Tychowo Średnia powierzchnia leśnictwa wynosi 1 485ha. Lesistość obszaru utrzymuje się na poziomie 57%. Głównym gatunkiem jest sosna, która zajmuje 71% powierzchni. Poza sosną największą powierzchnię zajmują: dąb - 7%, brzoza - 7%, buk - 4%, świerk - 4%, olsza - 4%. Przeciętny wiek drzewostanu wynosi 53 lata. Nadleśnictwo położone jest w środkowo-wschodniej części województwa zachodniopomorskiego w powiatach białogardzkim, koszalińskim i szczecineckim. Nadleśnictwo prowadzi produkcję sadzonek drzew i krzewów leśnych. Corocznie wydawane jest do odnowień i zalesień około 2,2 mln sadzonek, 24 gatunków. W namiotach produkuje się sadzonki lipy, buka, graba, olszy, świerka i sosny. Specyfiką produkowanych sadzonek jest ich wysoka jakość i zdrowotność – stosujemy produkcję sadzonek mikoryzowanych. Lasy będące w zarządzie Nadleśnictwa Tychowo wypełniają wszystkie funkcje, których oczekuje społeczeństwo, a prowadzona gospodarka leśna jest zgodna z międzynarodowymi standardami ekologiczRezerwat Przyrody Cisy Tychowskie nymi, społecznymi i ekonomicznymi, co potwierdza międzynarodowy certyfikat FSC. Ochrona przyrody Lasy tychowskie to miejsce bytowania gatunków roślin i zwierząt chronionych i rzadkich. Aby chronić piękno przyrody utworzono obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) „Ostoja Drawska”, gdzie na uwagę zasługuje bocian czarny oraz bielik, dla których wyznaczono specjalne strefy ochronne. Krajobraz nadleśnictwa wzbogacają liczne strumienie i rzeczki żłobiące podłoże. Najbardziej znaczącymi są doliny rzek - Parsęty, Bielicy, Trzebiegoszczy i Grzybnicy oraz źródliska i doliny Leszczynki, Leśnicy i Chotli. Ich niepowtarzalne piękno i charakter sprawiły, że stworzono specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO): Dorzecze Parsęty oraz Dolina Radwi, Chocieli i Chotli. Łącznie obszary Natura 2000 zajmują 10% powierzchni Nadleśnictwa. 294 Na terenie Nadleśnictwa występuje także rezerwat przyrody „Cisy Tychowskie”, którego celem ochrony jest zachowanie stanowiska cisa pospolitego (Taxus baccata). Rezerwat jest jedynym większym skupiskiem cisów, występującym na terenie byłego województwa koszalińskiego w warunkach naturalnych. Ogółem występuje tu 70 sztuk cisa, w tym 7 sztuk poza granicami rezerwatu. Szacunkowy wiek drzew to 120-140 lat. Północna cześć Nadleśnictwa, która przylega do Zalewu Rosnowskiego jest bardzo cenna przyrodniczo o czym świadczy fakt, że teren ten jest chroniony potrójnie. Rosnące tam lasy pełnią funkcję Zrewitalizowane stawy przedwojenne wodochronnych, ponadto włączone zostały do Obszaru Natura 2000 Dolina Radwi, Chocieli i Chotli, a od 1975 roku, ze względu na zróżnicowane ekosystemy, które zaspokajają potrzeby związane z turystyką i wypoczynkiem, utworzono tu obszar chronionego krajobrazu - „DOLINA RADWI”! W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa znajduje się 21 obiektów opisanych, jako parki pałacowe i dworskie objęte ochroną konserwatorską. Sześć z nich znajduje się w zarządzie Nadleśnictwa są to : parki w Krępie, Wojęcinie, Dargini, Bukówku, Tyczewie i Kopaninie. Parki zachwycają swoją oryginalnością a o ich dawnej świętności przypominają duże okazy drzew. W mieście Tychowo znajduje się największy w Polsce i jeden z największych w Europie głaz narzutowyTrygław. Jego obwód wynosi 44 m, wysokość nad ziemią 3,8 m, a pod ziemią ukryte jest jeszcze ponad 4 m głazu. Na terenie leśnictwa Smęcino możemy spotkać mniejszego brata Trygława. Głaz ten ma wysokość 1,9 m nad powierzchnią ziemi, obwód - 11,8 m. W lasach tychowskich, poza pomnikami przyrody nieożywionej występuje 5 pomników przyrody ożywionej - są to 4 dęby szypułkowe i jedna lipa szerokolistna. Na terenie Nadleśnictwa występują liczne rośliny chronione, takie jak grzybienie północne, grążel drobny, podkolan biały, pełnik europejski, rosiczka, skrzyp olbrzymi oraz wiele innych. Ochronie gatunkowej podlega aż 73 gatunków dziko występujących roślin i grzybów. Z ptaków gniazdujących na terenie nadleśnictwa na uwagę zasługuje bielik, bocian czarny, żuraw i czapla. Przebiegające przez nasze tereny szlaki turystyczne (piesze, rowerowe i kajakowe) ukazują wyjątkowe piękno naszych lasów, odkrywając bogactwo borówek i grzybów, a także zróżnicowanej fauny. Zlokalizowana w leśnictwie Krępa ścieżka edukacyjna pozwala zwiedzającym poznać strukturę lasu, jego wielofunkcyjność, wygląd środowiska wodnego w lesie, a także najważniejsze zagadnienia z zakresu hodowli , ochrony i użytkowania lasu. Chcąc umilać pobyt w naszych lasach przygotowaliśmy 12 miejsc postoju pojazdów oraz 3 miejsca wypoczynku z możliwością organizacji ogniska, które usytuowane są przy leśniczówkach w miejscowościach: Dargiń, Pobądź i Tychowo. Zapraszamy! Zielona Klasa w Tychowie Tekst: Małgorzata Lenio., zdjęcia: Dariusz Lenio. 295 Realizator projektu: Powiat Koszaliński Projekt pn. „Edukacja ekologiczna z wykorzystaniem osobliwości przyrodniczych Powiatu Koszalińskiego” dofinansowany został ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie Wydawca: Wydawnictwo IBIS, www.wydawnictwoibis.pl ISBN: 978-83-7738-195-3 Tekst : Weronika Pechmann oraz Piotr Kozakowski (rozdział „Dotyk ludzkiej ręki) Rafał Rudzin (rozdział „Ostoja ptaków) Redakcja: Weronika Pechmann Opieka merytoryczna: Tomasz Kapustyński Anna Chmielińska - Bernacka Korekta językowa: Jerzy Banasiak Opracowanie graficzne: Elżbieta Korybut-Daszkiewicz, www.splashart.pl Druk: Konińska Drukarnia Dziełowa
