Elementarz Zambii
advertisement
Elementarz Zambii 2015-12-01 13:26:52 2 Zambia należy do najszybciej rozwijających się państw na świecie. Podstawą gospodarki jest przemysł wydobywczy i hutnictwo. Chociaż znajduje się tu wiele rzek i jezior, a także liczne wodospady, w tym największy Wodospad Wiktorii, to kraj nie jest przyjazny dla turystów. źródło: http://www.zambiatourism.com ■ ■ ■ ■ ■ ■ ang. (the) Republic of Zambia Stolica: Lusaka Powierzchnia: 752,6 tys. km kw. Liczba ludności: 15 mln Gęstość zaludnienia: 15 osób/km kw. Waluta: zambijska kwacha (ZMK) Zambia leży w południowej Afryce i nie ma dostępu do morza. Liczy 752,6 tys. km kw., a jej stolicą jest Lusaka z ok. 3 mln mieszkańców. Inne większe miasta to: Ndola, Kitwe, Chingola, Kabwe, Mufulira, Livingstone. Walutą narodową jest zambijska kwacha (ZMK), której oficjalny kurs wobec złotego można sprawdzić na stronie www.nbp.pl 3 Z danych Banku Światowego wynika, że ok. 70 proc. mieszkańców Zambii żyje poniżej progu ubóstwa. Afrykanie stanowią 98,7 proc. ludności Zambii, w tym: 36 proc. Bemba, 18 proc. Malawi, 15 proc. Tonga, 5 proc. Mambwe, 5 proc. Tumbuka, 10 proc. Lozi, 6 proc. Lunda, 5 proc. Luena, 4 proc. Ngoni, 3 proc. Fipa, 2 proc. Nkoyi. Europejczycy liczą 1,1 proc. populacji Zambii. Czytać i pisać umie 80,5 proc. Zambijczyków (86,8 proc. mężczyzn i 74,8 proc. kobiet). Ocenia się, że 14,3 proc. ludności jest zarażonych HIV/AIDS. W miastach odsetek ten sięga 20 proc. Przeciętna długość życia w Zambii wynosi 38 lat. Religia 4 źródło: http://www.zambiapretoria.net Zambia jest państwem wielowyznaniowym. Chrześcijanie stanowią 60 proc. ogółu, pozostali to wyznawcy wierzeń lokalnych (27 proc.), nieliczni muzułmanie i hinduiści. Język Językiem urzędowym jest angielski, ale często używane są też języki bantu. 5 Warunki życia Dostęp do czystej wody w proc. w latach 1990 i 2011 w Afryce Kraj 1990 2011 Kraj 1990 2011 Somalia - 30 Burundi 69 74 Dem. Rep. Konga 43 46 Gwinea 51 74 Mozambik 34 47 Liberia - 74 Madagaskar 29 48 Uganda 41 75 Etiopia 14 49 Benin 57 76 Czad 40 50 Lesotho 80 78 Mauretania 30 50 Zimbabwe 79 80 Niger 35 50 Burkina Faso 44 80 Angola 42 53 Wyb. Kości Słoniowej 76 80 Tanzania 55 53 Maroko 73 82 Sudan 67 55 Algieria 94 84 6 Sierra Leone 37 58 Malawi 42 84 Togo 49 59 Ghana 53 86 Kenia 43 61 Gabon - 88 Nigeria 47 61 Gambia 75 89 Zambia 49 64 RPA 83 92 Mali 28 65 Dżibuti 75 93 Rep. Środkowoafrykańska 59 67 Namibia 64 93 Rwanda 62 69 Tunezja 82 96 Kongo - 72 Seszele 96 96 Gwinea Bissau 36 72 Wyspy Św. Tomasza i Książęca - 97 Suazi 39 72 Botswana 92 97 Senegal 60 73 Egipt 93 99 Kamerun 49 74 Mauritius 99 100 Źródło: www.fao.org/economic/ess/ess-fs/ess-fadata/en/ 7 Dostęp do urządzeń sanitarnych w proc. w latach 1990 i 2011 w Afryce Kraj 1990 2011 Kraj 1990 2011 Niger 4 10 Namibia 24 32 Togo 13 11 Gabon - 33 Czad 8 12 Rep. Środkowoafrykańska 11 34 Tanzania 7 12 Wyspy Św. Tomasza i Książęca - 34 Sierra Leone 11 13 Uganda 27 35 Madagaskar 8 14 Zimbabwe 41 40 Benin 5 14 Zambia 42 42 Ghana 7 14 Kamerun 47 48 Kongo - 18 Burundi 42 50 Burkina Faso 8 18 Senegal 36 51 Liberia - 18 Malawi 39 53 Mozambik 9 19 Suazi 49 57 Gwinea 10 19 Angola 29 59 8 Gwinea Bissau - 19 Dżibuti 62 61 Etiopia 2 21 Rwanda 32 61 Mali 15 22 Botswana 39 64 Somalia - 24 Gambia - 68 Sudan 27 24 Maroko 53 70 Wyb. Kości Słoniowej 20 24 RPA 64 74 Lesotho - 26 Tunezja 73 90 Mauretania 16 27 Mauritius 89 91 Kenia 25 29 Algieria 89 95 Dem. Rep. Konga 17 31 Egipt 72 95 Nigeria 38 31 Libia 97 97 Seszele 97 97 Źródło: www.fao.org/economic/ess/ess-fs/ess-fadata/en/ Średnia liczba lat nauki w 2011 roku w Afryce 9 Mozambik 1,2 Senegal 4,5 Burkina Faso 1,3 Uganda 4,7 Niger 1,4 Nigeria 5,0 Czad 1,5 Tanzania 5,1 Etiopia 1,5 Madagaskar 5,2 Gwinea 1,6 Togo 5,3 Mali 2,0 Gwinea Równikowa 5,4 Gwinea-Bissau 2,3 Kamerun 5,9 Burundi 2,7 Kongo 5,9 Gambia 2,8 Lesotho 5,9 Sierra Leone 2,9 Egipt 6,4 Sudan 3,1 Tunezja 6,5 Rwanda 3,3 Zambia 6,5 Benin 3,3 Algieria 7,0 Wyb. Kości Słoniowej 3,3 Kenia 7,0 10 Erytrea 3,4 Ghana 7,1 Dem. Rep. Konga 3,5 Suazi 7,1 Rep. Środkowoafrykańska 3,5 Mauritius 7,2 Rep. Zielonego Przylądka 3,5 Zimbabwe 7,2 Mauretania 3,7 Libia 7,3 Dżibuti 3,8 Namibia 7,4 Liberia 3,9 Gabon 7,5 Wyspy Św. Tomasza i Książęca 4,2 RPA 8,5 Malawi 4,2 Botswana 8,9 Maroko 4,4 Seszele 9,4 Angola 4,4 Źródło: UNDP Human development report 2011, New York Oxford University Press 2011 Procent dzieci aktywnych ekonomicznie w wieku 7-14 w 2010 roku w Afryce Mozambik 1,8 Liberia 37,4 Lesotho 2,6 Gwinea Równikowa 37,7 11 Rwanda 7,5 Kenia 37,7 Egipt 7,9 Uganda 38,2 Botswana 8,0 Togo 38,7 Suazi 11,2 Dem. Rep. Konga 39,8 Burundi 11,7 Malawi 40,3 Maroko 13,2 Burkina Faso 42,1 Zimbabwe 14,3 Gambia 43,5 Sierra Leone 14,9 Wybrzeże Kości Słoniowej 45,7 Namibia 15,4 Niger 47,1 Senegal 18,5 Gwinea 48,3 Mali 23,0 Ghana 48,9 Madagaskar 26,0 Gwinea Bissau 50,5 RPA 27,7 Etiopia 56,0 Angola 30,1 Czad 60,4 Kongo 30,1 Rep. Środkowoafrykańska 67,0 12 Tanzania 31,1 Zambia 34,4 Benin 74,4 Źródło: FAO Statistical Yearbook 2012 Procent osób niedożywionych w Afryce w latach 1990-92 i 2011-2013 Kraj 1990-92 2011-13 Kraj 1990-92 2011-2013 Algieria <5,0 <5,0 Wyb. Kości Słoniowej 13,3 20,5 Egipt <5,0 <5,0 Senegal 22,0 21,6 Libia <5,0 <5,0 Angola 63,2 24,4 Tunezja <5,0 <5,0 Burkina Faso 22,9 25,0 Ghana 44,4 <5,0 Botswana 25,1 25,7 RPA <5,0 <5,0 Kenia 34,8 25,8 Maroko 6,7 5,0 Madagaskar 24,4 27,2 Mauritius 8,6 5,4 Rep. Środkowoafrykańska 48,5 28,2 Gabon 9,5 5,6 Liberia 29,6 28,6 13 Benin 22,4 6,1 Namibia 36,2 29,3 Wyspy Św. Tomasza i Książęca 22,9 7,2 Czad 60,1 29,4 Mali 24,9 7,3 Sierra Leone 42,5 29,4 Nigeria 21,3 7,3 Rwanda 52,3 29,7 Mauretania 12,9 7,8 Uganda 27,1 30,1 Seszele 16,5 8,3 Zimbabwe 43,6 30,5 Gwinea Bissau 21,8 10,1 Kongo 42,4 33,0 Kamerun 38,3 13,3 Tanzania 28,8 33,0 Niger 35,5 13,9 Suazi 15,8 35,8 Gwinea 18,2 15,2 Mozambik 57,8 36,8 Togo 34,8 15,5 Etiopia - 37,1 Lesotho 17,0 15,7 Sudan 41,9 38,9 Gambia 18,2 16,0 Zambia 33,8 43,1 Malawi 45,2 20,0 Erytrea - 61,3 14 Dżibuti 70,2 20,5 Burundi 44,4 67,3 Źródło: www.fao.org/economic/ess/ess-fs/ess-fadata/en/ Wskaźniki rozwoju społecznego (HDI) na świecie i w Afryce w 2011 roku Mierniki wyznaczające wskaźnik rozwoju społecznego Regiony i kraje Ranga HDI Wskaźnik rozwoju społecznego HDI Świat - Afryka Ogółem Przewidywana długość życia w momencie urodzin w latach Średnia liczba lat nauki Oczekiwana liczba lat nauki Dochód narodowy brutto na 1 mieszkańca w USD* 0,682 69,8 7,4 11,3 10 082 - 0,493 57,4 4,8 9,6 2 616 Afryka Północna - 0,650 73,0 6,2 11,8 5 972 Algieria 96 0,698 73,1 7,0 13,6 7 658 Egipt 113 0,644 73,2 6,4 11,0 5 269 Libia 64 0,760 74,8 7,3 16,6 12 637 Maroko 130 0,582 72,2 4,4 10,3 4 196 Tunezja 94 0,698 74,5 6,5 14,5 7 281 Afryka Subsaharyjska - 0,463 54,4 4,5 9,2 1 966 Afryka Środkowa - 0,366 50,0 4,0 8,7 1 660 15 Angola 148 0,486 51,1 4,4 9,1 4 874 Czad 183 0,328 49,6 1,5 7,2 1 105 Dem. Rep. Konga 187 0,286 48,4 3,5 8,2 280 Gabon 106 0,674 62,7 7,5 13,1 12 249 Gwinea Równikowa 136 0,537 51,1 5,4 7,7 17 608 Kamerun 150 0,482 51,6 5,9 10,3 2 031 Kongo 137 0,533 57,4 5,9 10,5 3 066 Rep. Środkowoafrykańska 179 0,343 48,4 3,5 6,6 707 Wyspy Świętego Tomasza i Książęca 144 0,509 64,7 4,2 10,8 1 792 Afryka Wschodnia - 0,406 56,0 3,8 8,6 1 174 Burundi 185 0,316 50,4 2,7 10,5 368 Dżibuti 165 0,430 57,9 3,8 5,1 2 335 Erytrea 177 0,349 61,6 3,4 4,8 536 Etiopia 174 0,363 59,3 1,5 8,5 971 Kenia 143 0,509 57,1 7,0 11,0 1 492 Malawi 171 0,400 54,2 4,2 8,9 753 Madagaskar 151 0,480 66,7 5,2 10,7 824 16 Mauritius 77 0,728 73,4 7,2 13,6 12 918 Mozambik 184 0,322 50,2 1,2 9,2 898 Rwanda 165 0,429 55,4 3,3 11,1 1 133 Seszele 52 0,773 73,6 9,4 13,3 16 729 Sudan 169 0,408 61,5 3,1 4,4 1 894 Tanzania 152 0,466 58,2 5,1 9,1 1 328 Uganda 161 0,446 54,1 4,7 10,8 1 124 Zambia 164 0,430 49,0 6,5 7,9 1 254 Zimbabwe 173 0,376 51,4 7,2 9,9 376 Afryka Zachodnia - 0,431 54,1 4,2 8,4 1 656 Benin 167 0,427 56,1 3,3 9,2 1 364 Burkina Faso 181 0,331 55,4 1,3 6,3 1 141 Gambia 168 0,420 58,5 2,8 9,0 1 282 Ghana 135 0,541 64,2 7,1 10,5 1 584 Gwinea 178 0,340 54,1 1,6 8,6 863 Gwinea-Bissau 176 0,353 48,1 2,3 9,1 994 Liberia 182 0,329 56,8 3,9 11,0 265 Mali 175 0,359 51,4 2,0 8,3 1 123 17 Mauretania 159 0,453 58,6 3,7 8,1 1 859 Niger 186 0,295 54,7 1,4 4,9 641 Nigeria 156 0,459 51,9 5,0 8,9 2 069 Senegal 155 0,459 59,3 4,5 7,5 1 708 Sierra Leone 180 0,336 47,8 2,9 7,2 737 Togo 162 0,435 57,1 5,3 9,6 798 Rep. Zielonego Przylądka 133 0,568 74,2 3,5 11,6 3 402 Wyb. Kości Słoniowej 170 0,400 55,4 3,3 6,3 1 387 Afryka Południowa - 0,611 53,0 8,3 12,8 9 062 Botswana 118 0,633 53,2 8,9 12,2 13 049 Lesotho 160 0,450 48,2 5,9 9,9 1 664 Namibia 120 0,625 62,5 7,4 11,6 6 206 RPA 123 0,619 52,8 8,5 13,1 9 469 Suazi 140 0,522 48,7 7,1 10,6 4 484 *według siły nabywczej w 2005 Źródło: UNDP Human development report 2011, New York Oxford University Press 2011 Ustrój 18 źródło: http://www.zambiatourism.com/ Zambia to republika prezydencka. Głową państwa i szefem rządu jest prezydent, wybierany na pięć lat w głosowaniu powszechnym. Po zaciętej kampanii kandydat partii rządzącej, 58-latni Edgar Lungu, wygrał wybory prezydenckie w Zambii w 2015 roku. Edgar Lungu jest prawnikiem. Prezydentem zostanie po Michaelu Sacie, który zmarł w październiku2014 roku podczas sprawowania urzędu. Największym rywalem Lungu we wtorkowych wyborach był Hakainde Hichilema, ekonomista i jeden z najbogatszych zambijskich biznesmenów. W sobotę tuż przed ogłoszeniem wyników kandydat UPND powiedział dziennikarzom, że wybory "zostały skradzione i nie są odzwierciedleniem woli obywateli". Centralna komisja wyborcza odrzuciła te zarzuty. Wspierany przez inwestorów i klasę średnią Hichilema w kampanii wyborczej apelował o obniżenie podatków w przemyśle górniczym i stworzenie warunków przyjaznych dla międzynarodowych inwestycji. Władzę ustawodawczą sprawuje Zgromadzenie Narodowe, które liczy 158 deputowanych. Spośród nich 150 wybieranych jest w wyborach powszechnych, a ośmiu wyznaczanych przez prezydenta. Doradczym ciałem, pozostającym poza strukturą parlamentu, jest 27-osobowa Izba Wodzów, która składa się z 19 reprezentantów poszczególnych prowincji. Różnice kulturowe Niechęć Afryki do homoseksualizmu wynika z jej patriarchalnego konserwatyzmu, przywiązania do tradycji i pobożności, ale obserwowany w ostatnich latach wzrost homofobii wiąże się też z polityką. Od zwycięstwa w zimnej wojnie i upadku komunizmu na początku lat 90. rządzony przez liberałów Zachód przekonywał Afrykę do liberalnych porządków i praw. Zachęcał do demokracji i praw człowieka, uzależniał od tego swoją gospodarczą pomoc. Z ponad 50 państw Afryki w prawie 40 homoseksualizm uważany jest za przestępstwo. W Sudanie, Mauretanii czy Somalii grozi za niego kara śmierci. W pozostałych krajach karze się go więzieniem – kilkoma miesiącami w Burundi, trzema latami w Tunezji czy Maroku, pięcioma w Kamerunie i Senegalu, czternastoma w Nigerii, Ugandzie, Kenii czy Malawi. Te ostatnie są byłymi brytyjskimi koloniami, a kary za homoseksualizm, jako sprzeczny z naturą ludzką, wprowadzili tam jeszcze Brytyjczycy. Jedynym na Czarnym Lądzie krajem, w którym związki homoseksualne zrównano z heteroseksualnymi w konstytucji i gdzie zezwolono na homoseksualne małżeństwa, jest Republika Południowej Afryki, która po upadku apartheidu w 1994 r., wzorując się na Zachodzie, wprowadziła u siebie najbardziej liberalne przepisy na całym kontynencie. Ale nawet w liberalnej RPA homoseksualiści są piętnowani przez społeczeństwo, lesbijki są poddawane „korekcyjnym gwałtom”. Polityczni przywódcy, którzy jednomyślnie potępiają homoseksualizm, a widząc aplauz rodaków, sięgają po homofobię jako oręż w walce o władzę. Prezydent Zimbabwe Robert Mugabe od lat wyklina homoseksualistów jako „wybryk natury i obrazę godności ludzkiej”, „gorszych niż świnie i psy”. Wrogość do homoseksualizmu jest jedną z niewielu spraw, które łączą zwaśnionych chrześcijan i muzułmanów w Nigerii. Imamowie w Senegalu zakazują grzebać homoseksualistów na cmentarzach, a kapłani np. w Malawi wyklinają ich jako sługi szatana, owoc zachodniej dekadencji i upadku. Kryzys gospodarczy i wojny w Afganistanie i Iranie, które na początku XXI wieku podkopały potęgę Zachodu, sprawiły, że afrykańscy przywódcy przestali bezkrytycznie przyjmować zalecane przez Zachód mody, a jako pierwsze odrzucili przyjęte na Zachodzie zrównanie heteroseksualizmu z homoseksualizmem. „Zachód mówi, że to prawa człowieka, a według nas to występek i zło” – tłumaczą wiernym w świątyniach kapłani, zauroczeni konserwatywnymi imamami z Bliskiego Wschodu i pastorami z USA. Co warto wiedzieć 20 źródło: http://www.zambiatourism.com/ Wizy pobytowe i tranzytowe obywatele polscy uzyskują w punktach przekraczania granicy. Okres ważności paszportu przy wjeździe powinien wynosić minimum trzy miesiące. Wymagane jest okazanie biletu powrotnego (lub środków na jego zakup), dokumentów (wiz) umożliwiających dalszą lub powrotną podróż oraz środków wystarczających na pokrycie kosztów pobytu (minimalna kwota na dzień pobytu nie jest określona). Przy wylocie należy wnieść opłatę lotniskową w wysokości 20 dol. Nie ma ograniczeń w przywozie walut obcych. W paszporcie musi być co najmniej jedna strona przeznaczona na wizy, całkowicie wolna od wszelkich stempli, wiz itp. Najbliższe, właściwe terytorialnie polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne to Ambasada RP w Pretorii (RPA). W Lusace działa też polski konsul honorowy. Transport 21 źródło: https://www.facebook.com/pages/Zambian-High-Commission-Pretoria-South-Africa/70367218972195 Podstawowe znaczenie dla gospodarki mają połączenia kolejowe z portami w Angoli (Lobito), RPA (przez Zimbabwe) i Tanzanii (linia Tazara do Dar es Salam) oraz połączenia drogowe z portami w Mozambiku i Tanzanii. Długość linii kolejowych wynosi 2.173 km (linie wąskotorowe), drogowych 91.440 km (w tym 22 proc. o utwardzonej nawierzchni). Zambia posiada 107 lotnisk w tym dziewięć z pasami betonowymi. Lotnisko w stolicy kraju Lusace obsługuje loty międzynarodowe. Pozostałe lotniska kraju to: Livingstone Ndola, Solwezi, Mfuwe, Chipata, Kasompe. Święta państwowe ■ ■ ■ ■ 1 - stycznia Nowy Rok 8 marca - Międzynarodowy Dzień Kobiet 12 marca - Dzień Młodzieży Wielki Piątek (święto ruchome) 22 ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ 1 maja - Dzień Pracy 25 maja - Dzień Niepodległości Afryki 6 lipca - Dzień Bohaterów 7 lipca - Dzień Jedności Narodowej 3 sierpnia - Dzień Rolnika 3 września - Dzień Pamięci Levy Mwanawasa 24 października - Dzień Niepodległości 25 grudnia - Boże Narodzenie Zambia w międzynarodowych organizacjach ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ World Trade Organisation (WTO) Southern African Development Community (SADC) World Bank International Monetary Fund African Union (AU) United Nations Organisation (ONZ) Common Market for Eastern and Southern Africa (COMESA) British Commonwealth Afrykański Bank Rozwoju (African Development Bank, AfDB) International Bank for Reconstruction and Development (IBRD) Food Agriculture Organization (FAO) African Caribbean Pacific Group of States (ACP) Kontakty Administracja gospodarcza Ministerstwo Handlu i Przemysłu Ministry of Commerce, Trade and Industry www.mcti.gov.zm Bank of Zambia www.boz.zm Oficjalna strona Rządu Zambii z linkami The Government of Zambia www.statehouse.gov.zm – w trakcie konstrukcji 23 Samorządy gospodarcze Izba Handlowo-Przemysłowa Zambii Zambia Association of Chamber of Commerce and Industry (ZACCI) www.zambiz.co.zm Oficjalna prasa ekonomiczna Zambia Daily Mail, Times of Zambia, The Post, The Zambian Oficjalne strony o charakterze ekonomicznym www.times.co.zm www.zamnet.zm www.zambiz.co.zm Ambasada Republiki Zambii w Berlinie Axel-Springer Strasse 54 A, D-10117 Berlin Tel.: + 49 30 206 29 40, fax: + 49 30 206 29 419 E-mail: [email protected] Web: www.sambia-botschaft.de Ministerstwo Handlu i Przemysłu Republiki Zambii Ministry of Commerce, Trade and Industry - www.mcti.gov.zm Bank of Zambia - www.boz.zm Zambia Association of Chamber of Commerce and Industry (ZACCI) -www.zambiz.co.zm 24 Zambia Development Agency Privatisation House, Nasser Road, P.O. Box 30819, Lusaka Tel: +260 211 220177 / 223859, Fax: +260 211 225270 / 222509 http://www.zda.org.zm/ Warunki geograficzne, klimat Powierzchnię Zambii stanowi płaskowyż (1000-1400 m n.p.m.), z rozległymi obniżeniami, zajętymi przez doliny rzeczne. Najniżej położona jest dolina rzeki Zambezi (ok. 400 m. n.p.m.). Wschodnią część kraju przecina rów tektoniczny rzeki Luangua, wchodzący w skład systemu Wielkich Rowów Afrykańskich. Na północnym wschodzie znajduje się pasmo górskie Muczinga (do 1850 m n. p. m.), na granicy z Malawi masyw Nyika z najwyższym wzniesieniem Zambii (Malinga Hills, 2301 m n. p. m.). 25 źródło: http://www.zambiatourism.com Na całym terytorium występuje rozległa sieć rzek. Na rzekach występują liczne wodospady, największy Wodospad Wiktorii na rzece Zambezi. Zambia posiada liczne jeziora, m.in. Bangweulu, Muru, Tanganika, oraz jezioro zaporowe – Kariba. Szatę roślinną tworzą sawanny i widne lasy zrzucające liście w porze suchej; tereny bagniste są porośnięte trzciną i papirusem. Zambię zamieszkuje wiele gatunków zwierząt, m.in. żyrafy, słonie, lamparty, lwy. Na obszarze Zambii znajduje się 19 parków narodowych, największe: Kafue, Luangua Południowa i Północna, oraz liczne rezerwaty, głównie faunistyczne. W Zambii dominuje klimat podrównikowy suchy. Roczna suma odpadów waha się od 600 do 800 mm na południu (dolina Zambezi), do 1000-1200 mm na północnym zachodzie. Pora deszczowa na północy trwa od listopada do kwietnia, a na południu od grudnia do marca. Deszcze są ulewne i burzowe. W stolicy średnia temperatura i opady wynoszą: w styczniu 27°C i 126 mm, a w lipcu 22°C i 7 mm. 26 źródło: http://www.zambiatourism.com Gospodarka Gospodarka Zambii należy do najszybciej rozwijających się na świecie. Jej podstawą jest przemysł wydobywczy i hutnictwo. Jej podstawą jest przemysł wydobywczy i hutnictwo. Zambia to czołowy producent miedzi, zajmuje 2. miejsce w Afryce, a 8. na świecie wśród jej producentów. Sprzedaż miedzi daje 70 proc. krajowych wpływów z eksportu. 27 źródło: http://www.zambiapretoria.net Zambia jest drugim w Afryce i ósmym na świecie producentem tego surowca. W ostatnich latach sektor górniczy zapewniał krajowi wzrost PKB na poziomie 6-7 proc. PKB rocznie, jednak duży spadek cen miedzi na światowych rynkach w 2015 r. spowolnił wzrost do 5,5 proc. W styczniu 2015 r. rząd zambijski obłożył firmy wydobywcze 20-procentowym podatkiem. Zdaniem opozycji podwyższenie podatku w sytuacji, kiedy ceny miedzi na światowych rynkach są najniższe od sześciu lat, może doprowadzić do zamknięcia kolejnych kopalń i pogrążyć uzależnioną od surowców naturalnych gospodarkę kraju. Spór pomiędzy rządem a inwestorami o podwyższenie podatków i 800 mln dol. zaległych płatności z ich tytułu może zagrażać dalszym inwestycjom. 28 źródło: http://www.zambiatourism.com/ Zambia posiada liczne bogactwa mineralne, oprócz rudy miedzi, także kobaltu, berylu, cynku, manganu i innych metali oraz węgla kamiennego, srebra, złota, pirytu. Wydobywa się tu także kamienie szlachetne, m.in. ametysty, szmaragdy czy diamenty. Ze względu właśnie na bogactwa naturalne Zambią interesują się światowe koncerny wydobywcze. Makroekonomia W 2014 r. PKB Zambii wyniósł 25,61 mld dol., a PKB na osobę - ok. 1900 dol. W 2014 r. wzrost PKB wyniósł 6,5 proc. Bezrobocie sięgnęło 13,3 proc. Średnia miesięczna płaca nominalna brutto nie przekracza 600 dol. Usługi dają ponad 47 proc. PKB, a przemysł – ok. 39 proc. Sektor rolniczy przynosi ok. 20 proc. PKB i zatrudnia 85 proc. populacji. 29 Na tle innych krajów Afryki Subsaharyjskiej gospodarka Zambii charakteryzuje się w miarę zrównoważonym, równoległym rozwojem wielu jej gałęzi, aczkolwiek sektor wydobywczy (głównie miedzi) pozostaje zdecydowanie najbardziej rozwiniętym obszarem całej gospodarki, przyciągając jednocześnie najwięcej inwestycji zagranicznych. Rząd Zambii konsekwentnie realizuje program przyciągania inwestorów zagranicznych. Według Banku Światowego i MFW, Zambia wyróżnia się wśród krajów afrykańskich stosunkowo pomyślną realizacją procesów liberalizacji i prywatyzacji gospodarki. Bank Światowy wskazuje (2013 r.), że to jedno z niewielu państw, w którym wprowadzono reformy ekonomiczne mające na celu ułatwienie dalszego rozwoju gospodarczego. Wskaźniki makro 2011 2012 2013* PKB (w mld dol.) 22,3 24,0 25,4 PKB na 1 mieszkańca (dol.) 1 600 1 700 1 800 30 PKB (wzrost w %) 6,8 7,2 6,0 Deficyt budżetowy (% PKB) b.d. b.d. -8.4% Dług publiczny (% PKB) b.d. 29,5 31,8 Inflacja (w %) b.d. 6,6 7,1 Zadłużenie zagraniczne (mld dol.) b.d. 5,6 6,0 Rezerwy dewizowe (wł. złoto, mld dol.) b.d. 3,0 2,8 Eksport towarów (w mld dol.) b.d. 9,4 8,5 Import towarów (w mld dol.) b.d. 7,9 8,2 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Zambii (mln dol.) 1108 1066 1892 Inwestycje bezpośrednie Zambii za granicą (w mln dol.) -2 177 b.d. *dane szacunkowe Źródło : CIA The World Factbook; African Economic Outlook 2014 Zambia w rankingach W zestawieniu Doing Business 2015 dotyczącym prowadzenia działalności gospodarczej Zambia zajęła 111. pozycję wśród 189 ujętych w rankingu gospodarek świata (spadek o 4 miejsca w rankingu). W subregionie Zambia znajduje się na wysokim 9. miejscu na 47 sklasyfikowanych państw Afryki Subsaharyjskiej. Znaczny wzrost w porównaniu z edycją 2014 Doing Business z 30. lokaty na 23. miejsce odnotowano w kategorii przyznawania kredytu. Równie dobrze Zambia wypadła w kategorii rozpoczęcia działalności biznesowej – zmiana pozycji z 72. na 68. Najsłabsze wyniki kraj ten osiągnął w takich kategoriach jak: rejestr własności – spadek o 46 31 miejsc na 152. pozycję oraz handel zagraniczny – 177. pozycja w rankingu w ujęciu światowym. W kwestii wolności gospodarczej według Indeksu Wolności Gospodarczej 2015 publikowanym przez The Wall Street Journal i Heritage Foundation, Zambia plasuje się na pozycji 100. pośród 178 klasyfikowanych krajów. Stanowi to 12. pozycję w regionalnym rankingu obejmującym kraje Afryki sub-saharyjskiej. Udział sektorów w tworzeniu PKB w 2013 roku* Sektor Udział w PKB w proc. Rolnictwo 19,8 Przemysł 33,8 Usługi 46,5 *dane szacunkowe CIA The World Factbook Główne sektory Bogate złoża miedzi znajdują się w tzw. Prowincji Pasa Miedzionośnego (złoża z formacji geologicznej znajdują się także w sąsiadującej z Zambią Demokratycznej Republice Konga). Miedź wydobywana w Zambii ma stężenie 2-3 proc., podczas gdy średnia stężenia wydobywanego na świecie surowca wynosi 0,8 proc. Na poziomie makroekonomicznym system gospodarczy Zambii nadal bazuje na wydobyciu miedzi i na obecnym etapie, biorąc pod uwagę aktualne priorytety rządu, wydaje się, że sektor ten pozostanie na długo kluczową gałęzią gospodarki Zambii. W konsekwencji dalsze zwiększanie wydobycia w coraz większym stopniu uzależnia ekonomię Zambii od globalnych cen surowców. Oprócz miedzi w Zambii na szeroką skalę wydobywa się kobalt. Kraj zajmuje 2. miejsce na świecie pod względem wydobycia tego surowca (2014). Zambia i Demokratyczna Republika Kongo pokrywają łącznie połowę zapotrzebowania światowego na ten surowiec. Przemysłowe wydobycie odkrywkowe węgla kamiennego w Zambii rozpoczęto w 1967 r. i koncentruje się na południu kraju w kopalni spółki Mamba Coal Mine. W latach 2000 – 2010 wydobycie surowca spadło z 214 tys. ton do 10 tys. ton. W 2013 r. osiągnęło już 400 tys. ton. Zasoby węgla kamiennego Maamba Coal Mine szacuje się na ok. 80 mln ton (w pozostałych regionach do 700 mln ton). 32 Zambia jest jednym z krajów afrykańskich o relatywnie niskim poziomie wydobycia węgla kamiennego, niemniej ma ono wzrosnąć do 2 mln ton w 2017 r. Wydobywany surowiec zarówno obecnie, jak i w przyszłości będzie w całości zużywany w Zambii do produkcji energii elektrycznej (95 proc. podaży energii elektrycznej w Zambii pochodzi ze źródeł odnawialnych – energia wodna). Przemysł wytwórczy źródło: http://www.zambiapretoria.net Główne branże przemysłu wytwórczego Zambii to produkcja: nawozów, tekstyliów, szkła, wyrobów przemysłu petrochemicznego, wyrobów stalowych i aluminiowych, artykułów spożywczych. Przemysł wytwórczy nastawiony jest głównie na produkcję wyrobów na rzecz rozbudowanego sektora górniczego, który jest lokomotywą zambijskiej gospodarki. Według przedstawicieli władz to właśnie ten sektor ma największe szanse na dalszy dynamiczny rozwój ze względu na postępujące ożywienie w górnictwie oraz rosnące zainteresowanie ze strony inwestorów zagranicznych. Produkcja przemysłowa skoncentrowana jest głównie na sprzedaży produktów na rzecz rozbudowanego sektora górniczego, który jest „lokomotywą” zambijskiej gospodarki. Według przedstawicieli władz to właśnie ww. sektor gospodarki ma największe szanse na dalszy dynamiczny rozwój ze względu na postępujące ożywienie górnictwa oraz wielomiliardowe inwestycje zagraniczne. Dodatkowym impulsem jest postępujący rozwój rolnictwa, a przede wszystkim postępujący proces mechanizacji. W jego wyniku zaczął rozwijać się sektor części zamiennych oraz podstawowych maszyn i urządzeń rolniczych. Rolnictwo Rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo stanowią 17,7 proc. PKB kraju. Głównymi produktami rolnymi kraju są: kukurydza, zboża, kawa, soja, orzechy, warzywa, tytoń, bawełna oraz kwiaty (w większości eksportowane). Zambia realizuje program aktywizacji rolnictwa, w ramach tej inicjatywy w 2010 r. doprowadzono elektryczność i wodę do ok. 165 tys. hektarów ziemi, która ma być przekazana rolnikom, dysponującym wiedzą i funduszami do prowadzenia gospodarstw wielkoobszarowych. Program ten jest skierowany nie tylko do obywateli Zambii, ale również do rolników z innych krajów. Dotychczas największe zainteresowanie ww. projektem wykazuje Południowoafrykański Związek Rolników, który próbuje ulokować w Zambii białych farmerów z RPA, którzy zgodzili się sprzedać swoją ziemię rolną władzom RPA. Dodatkowo w ramach tego programu Zambia w 2010 r. zmniejszyła do zera cła na urządzenia i maszyny rolnicze. 33 Zambia dysponuje ok. 35 mln hektarów ziemi nadającej się do upraw, lecz zagospodarowane jest jedynie 7 proc. W Zambii z rolnictwa utrzymuje się 65 proc. ludności Na uwagę zasługuje fakt, iż Zambia dysponuje znaczącymi zasobami dobrej gatunkowo ziemi, zaś odpowiednia ilość opadów zapewnia prowadzenie efektywnej działalności rolnej. Największymi wyzwaniami stojącymi przed zambijskim rolnictwem są brak kapitału zarówno finansowego, jak i ludzkiego (brakuje osób z wiedzą rolniczą) oraz zły stan infrastruktury komunikacyjnej. Głównymi produktami rolnymi kraju są: kukurydza, zboża, kawa, soja, orzechy, warzywa, tytoń, bawełna, kwiaty (w większości eksportowane). Popularna jest także hodowla bydła. Udział ludności rolniczej w ogólnej liczbie ludności w 2010 roku w Afryce – w procentach Libia 3,0 Burkina Faso 92,1 Mauritius 8,0 Sierra Leone 60,0 RPA 9,8 Liberia 62,0 Rep. Zielonego Przylądka 16,9 Rep. Środkowoafrykańska 63,2 Tunezja 20,6 Zambia 63,2 Algieria 20,9 Gwinea Równikowa 64,3 Nigeria 24,9 Somalia 65,6 Gabon 25,7 Czad 65,7 Maroko 25,9 Angola 69,2 Egipt 27,9 Madagaskar 70,1 34 Suazi 28,8 Senegal 70,2 Kongo 31,9 Kenia 70,6 Wyb. Kości Słoniowej 37,9 Malawi 72,9 Lesotho 38,9 Tanzania 73,3 Kamerun 40,9 Uganda 73,5 Namibia 41,0 Seszele 73,6 Botswana 42,1 Erytrea 73,8 Benin 44,3 Dżibuti 74,0 Mauretania 50,3 Mali 74,9 Sudan 51,5 Mozambik 76,0 Togo 53,4 Gambia 76,0 Ghana 53,8 Etiopia 77,3 Zimbabwe 56,3 Gwinea Bissau 79,3 Dem. Rep. Konga 57,2 Gwinea 79,8 Burundi 89,2 Niger 82,9 35 Rwanda 89,4 Źródło: FAO Statistical Yearbook 2012 Górnictwo Na poziomie makroekonomicznym system gospodarczy Zambii nadal bazuje na wydobyciu miedzi i na obecnym etapie, biorąc pod uwagę aktualne priorytety rządu, wydaje się, że sektor ten pozostanie na długo kluczową gałęzią gospodarki Zambii. Plany rządu przewidują zwiększenie wydobycia miedzi do ok. miliona ton w ciągu najbliższych kilku lat. Na skutek koncentracji rządu na sektorze wydobywczym, 75 proc. eksportu Zambii pochodzi z sektora górniczego. W konsekwencji dalsze zwiększanie wydobycia w coraz większym stopniu uzależnia ekonomię Zambii od globalnych cen surowców. Dynamiczny wzrost wydobycia planowany jest głównie w oparciu o zapowiedziane chińskie inwestycje w górnictwo miedzi w Zambii. Turystyka źródło: http://www.zebru.org/ Zambia posiada potencjał turystyczny na poziomie Kenii i Tanzanii, ale brak korzystnych uregulowań prawnych (np. bardzo drogie wizy turystyczne i skomplikowany proces budowy i rejestracji hoteli) uniemożliwia rozwój tego sektora gospodarki. Wymiana handlowa 36 źródło: https://www.facebook.com/pages/Zambian-High-Commission-Pretoria-South-Africa/703672189721955 Eksport w 2013 roku sięgnął 8,5 mld dol. Główne towary sprzedawane za granica to: miedź, kobalt, prąd; tytoń, kwiaty, bawełna. Główne rynki eksportowe (2012 r.): Chiny 43,4 proc., RPA 7,2 proc., Demokratyczna Republika Kongo 6,7 proc., Korea Południowa 5,4 proc., Indie 4,7 proc., Zjednoczone Emiraty Arabskie 4,3 proc., Egipt 4,1 proc. Import podliczono na 8,2 mld dol. (2013 r.); główne towary: maszyny, sprzęt transportowy, produkty naftowe, elektryczność, nawozy, środki spożywcze, odzież. Partnerzy (2012 r.): RPA 36,7 proc., Demokratyczna Republika Konga 19,8 proc., Chiny 10,4 proc., Kuwejt 6 proc. Polska – Zambia Obroty handlowe Polski z Zambią w 2013 r. wyniosły ponad 10 mln dol. Klasyfikuje to Zambię na 151. miejscu w rankingu Ministerstwa Gospodarki. Eksport towarów z Polski do Zambii wyniósł 8,3 mln dol., wartość importu to 1,8 mln dol., co daje dodatnie saldo w wysokości 6,5 mln dol. 37 Wymiana handlowa pomiędzy Polską a Zambią nabrała dynamiki po wstąpieniu Polski do UE, jednak podlega ona znacznym wahaniom. w mln dol. 2010 2011 2012 2013 Dynamika % 2013/12 Obroty 6,0 19,8 22,5 10,1 45,0 Eksport 2,6 3,2 5,9 8,3 141,1 Import 3,5 16,6 16,6 1,8 11,0 Saldo - 0,9 - 13,5 - 10,8 6,5 Źródło: INSIGOS W 2013 r. Polska sprzedała do Zambii: ■ ■ ■ urządzenia mechaniczne i elektryczne (gł. maszyny do mieszania substancji mineralnych z bitumami, a także koparki gąsienicowe) – 65 proc. udział w polskim eksporcie ogółem materiały i wyroby włókiennicze (odzież używana) - 27 proc. udziału ścier drzewny; papier i tektura – 3 proc. udziału Główni eksporterzy: Vive-Textile Recycling, Mota-Engil Central Europe, Samsung Electronics Poland, Philips Lighting, Interprint Polska Sp. z o.o. Polska kupiła w 2013 roku w Zambii: ■ ■ ■ tytoń – udział 91 proc. kawę – 6,5 proc. udziału ryby - 0,8 proc. udziału Główni importerzy: Imperial Tobacco Polska, JTI Polska, Segafredo Zanetti Poland. Od stycznia do listopada 2014 r. wartość obrotów miedzy Polską a Zambią wyniosła 10,2 mln dol. (wzrost o ok. 38 44 proc. w porównaniu z analogicznym okresem 2013 r.), w tym polski eksport osiagnął 9,3 mln dol. (wzrost o ok. 64 proc.), a import z Zambii wyniósł 0,8 mln dol. (spadek o ok. 38 proc.). W 1967 r. podpisana została umowa handlowa pomiędzy Polską i Zambią (wypowiedziana w związku z przystąpieniem Polski do UE w 2004 r.). Umowę w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu, majątku i zysków majątkowych, podpisano 19 maja 1995 r. (nie ma statusu umowy obowiązującej). Potencjalne dziedziny współpracy Wejście Polski do Unii Europejskiej i objęcie umową ACP-EU, a obecnie EPA, powoduje, że polskie firmy nie napotykają żadnych barier w eksporcie do Zambii, mają pełnoprawny dostęp do tego rynku i takie same warunki, jak inne firmy z UE. Wobec ożywienia dwustronnych, w tym dzięki nawiązaniu bezpośrednich kontaktów pomiędzy przedsiębiorcami polskimi i zambijskimi w ramach forum biznesu w Lusace w październiku 2013 r., można liczyć na wzrost dwustronnej wymiany handlowej w kolejnych latach. Na uwagę zasługuje stopniowy wzrost polskiego eksportu do Zambii, głównie w kategoriach takich, jak urządzenia mechaniczne i elektryczne oraz materiały i wyroby włókiennicze. Dodatkowym impulsem dla inwestorów jest postępujący rozwój rolnictwa Zambii, a przede wszystkim postępujący proces mechanizacji. W jego wyniku zaczął rozwijać się sektor części zamiennych oraz podstawowych maszyn i sprzętu rolniczego. Ze względu na występowanie wielu bogactw naturalnych, Zambia nadal pozostaje w strefie zainteresowań światowych koncernów wydobywczych, co jest także szansą dla polskich inwestorów. Istotnym elementem propozycji współpracy polsko-zambijskiej jest transfer technologii wydobywczych w zakresie eksploatacji złóż. Polska dostrzega potencjał wzmocnienia dwustronnej współpracy gospodarczej w zakresie eksportu polskich maszyn górniczych. Jednym z możliwych wymiarów współpracy w sektorze górniczym jest również wymiana najlepszych praktyk górniczych między jednostkami naukowo-badawczymi. Ponadto, sektorem, na który stawia rząd zambijski i który powinien szczególnie zainteresować zagranicznych inwestorów jest turystyka. Dla biznesu Wejście Polski do Unii Europejskiej i objęcie relacji handlowych Polski z Zambią umową ACP-EU a obecnie EPA powoduje, że polskie firmy nie napotykają żadnych barier w eksporcie do Zambii, mają pełnoprawny dostęp do tego rynku i takie same warunki jak inne firmy z UE. 39 źródło: https://www.facebook.com/pages/Zambian-High-Commission-Pretoria-South-Africa/703672189721955 Zambia jest stroną Porozumienia z Cotonou z 2000 r., regulującego stosunki ekonomiczne pomiędzy Unią Europejską a państwami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP). Na jego podstawie trwają negocjacje dot. zawarcia Porozumienia o Partnerstwie Ekonomicznym (EPA, Economic Partnership Agreement) między UE a Zambią. Porozumienie reguluje podstawowe aspekty kooperacji w zakresie pomocy, handlu oraz relacji politycznych. Zambia, jako kraj o statusie Least Developed Country (LDC), uczestniczy w programie „Everyting but arms”, w ramach którego od 2001 r. produkty z Zambii korzystają z praktycznie bezcłowego (z wyjątkiem broni i amunicji) i nielimitowanego ilościowo (poza nielicznymi wyjątkami) dostępu do rynku unijnego. W ramach 10. EDF (European Development Fund) CSP/NIP (Country Strategy Paper/National Indicative Programme) na lata 2008-2013 Komisja Europejska przeznaczyła dla Zambii środki w wysokości 490 mln EUR na wsparcie m.in. polityk zmierzających do podtrzymania wzrostu gospodarczego, rozwój infrastruktury i dofinansowanie służby zdrowia. Przewiduje się, że porównywalna kwota zostanie wyasygnowana w ramach 11. EDF. Główną sferą zaangażowania międzynarodowego Zambii pozostaje integracja regionalna w ramach Południowoafrykańskiej Wspólnoty Rozwoju (Southern African Development Community – SADC). W wymiarze globalnym rząd zambijski stara się zachować równowagę w relacjach z UE, USA i Chinami. Zambia jest członkiem Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Bierze również udział w integracji ekonomicznej w ramach Wspólnego Rynku Wschodniej i Południowej Afryki (Common Market of Eastern and Southern Africa – COMESA). Zamówienia publiczne Zamówienia publiczne podlegają procedurom przetargowym. Przetargi są otwarte i nie ma ograniczeń w składaniu ofert. Nad prawidłowością przebiegu procedur przetargowych czuwa Komisja Przetargowa. Przy większych przetargach obowiązuje klauzula prekwalifikacji bądź też dopuszczane są tylko te firmy, które zostały już zarejestrowane i uznane przez organizatora przetargu. Firmy zagraniczne chcące wziąć udział samodzielnie w przetargu muszą być zarejestrowane w Zambii. Można też skorzystać z usługi miejscowej firmy, która wystąpi oficjalnie jako oferent. 40 Sądownictwo Sądy krajowe zajmują się procesami gospodarczymi w oparciu o prawo pracy, prawo gospodarcze oraz ustawę o przedsiębiorstwach. Sprawy takie prowadzone są przez wyspecjalizowane kancelarie adwokackie. System prawny jest oparty na prawie angielskim i prawie zwyczajowym. Wskaźnik percepcji korupcji w Afryce w 2012 roku – w punktach Botswana 65 Niger 33 Republika Zielonego Przylądka 60 Egipt 32 Mauritius 57 Madagaskar 32 Rwanda 53 Mozambik 31 Seszele 52 Sierra Leone 31 Namibia 48 Togo 30 Ghana 45 Wybrzeże Kości Słoniowej 29 Lesotho 45 Uganda 29 RPA 43 Kenia 27 Wyspy Świętego Tomasza i Książęca 42 Niger 27 Liberia 41 Kamerun 26 41 Tunezja 41 Rep. Środkowoafrykańska 26 Burkina Faso 38 Kongo 26 Malawi 37 Erytrea 25 Maroko 37 Gwinea Bissau 25 Sudan 37 Gwinea 24 Zambia 37 Angola 22 Benin 36 Dem. Rep. Konga 21 Dżibuti 38 Libia 21 Senegal 36 Gwinea Równikowa 20 Gabon 35 Zimbabwe 20 Tanzania 35 Burundi 19 Algieria 34 Czad 19 Gambia 34 Sudan 13 Mali 34 Somalia 8 Etiopia 33 42 Źródło: Transparency International, www.cba.gov.pl, 2012 Rynek pracy Rząd Zambii nie stosuje żadnych utrudnień dla cudzoziemców w dostępie do rynku pracy. Nieruchomości W Zambii nie ma właściwie ograniczeń w nabywaniu nieruchomości przez obcokrajowców. Jedynym jest zakup ziemi przez cudzoziemców. W celu przyciągnięcia inwestycji do Zambii rząd tego kraju stosuje również ułatwienia do zagranicznych inwestorów. Środki ze sprzedaży nieruchomości mogą być transferowane wraz z zyskiem z odsprzedaży nieruchomości. Zamówienia publiczne Zamówienia publiczne podlegają procedurom przetargowym. Przetargi są otwarte i nie ma ograniczeń w składaniu ofert. Nad prawidłowością przebiegu procedur przetargowych czuwa Komisja Przetargowa. Przy większych przetargach obowiązuje klauzula pre-kwalifikacji bądź też dopuszczane są tylko te firmy, które zostały już zarejestrowane i uznane przez organizatora przetargu. Firmy zagraniczne chcące wziąć udział samodzielnie w przetargu muszą być zarejestrowane w Zambii. Można też skorzystać z usługi miejscowej firmy, która wystąpi oficjalnie jako oferent. Ochrona własności przemysłowej i intelektualnej W Zambii jest uregulowań prawnych chroniących własność intelektualną i prawa autorskie oraz własność przemysłową - zgodnych z zapisami WTO Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS). Zambia ratyfikowała Konwencję Paryską, Traktat Współpracy Patentowej, Porozumienie i Protokół Madrycki oraz Haski. Zambia należy do African Industrial Property Organization (ARIPO). 43 Historia Tereny obecnej Zambii były pierwotnie zamieszkane przez Buszmenów, którzy przybyli tu prawdopodobnie w I tysiącleciu p.n.e. Napływające od VI wieku ludy Bantu wypierały Buszmenów na południe. źródło: http://www.zebru.org/ W XIV–XV wieku południowa część kraju podlegała imperium Monomotapy (z centrum na obszarze ob. Zimbabwe), XVII–XIX wieku część północno-zachodnia wchodziła w skład państwa Lunda. W XIX wieku w zachodniej części kraju istniało feudalne państwo Barotse, w części południowo-zachodniej — państwo Bemba, a w południowo-wschodniej - państwo przybyłego z południa Afryki ludu Ngoni. Pierwsi Europejczycy dotarli tu w połowie XIX wieku (D. Livingstone). W drugiej połowie XIX w. zaczęła się penetracja brytyjska na terenie Barotse (górnicze spółki C.J. Rhodesa). Po uzyskaniu w 1890 roku przez Brytyjską Kompanię Południowoafrykańską od władcy Barotse prawa wyłączności handlu i eksploatacji bogactw naturalnych, kraj w latach 90. dostał się faktycznie pod zarząd tej kompanii - 1891 państwom Barotse i Lunda narzucono protektorat, pokonano opór ludów Bemba (1896) i Ngoni (1898). Opanowane tereny przeszły pod zarząd Kompanii, rozpoczęto eksploatację złóż bogatych w miedź, w latach 1903–10 zbudowano linię kolejową w celu ułatwienia wywozu surowców; rozwijało się osadnictwo białych, którzy zajmowali najlepsze ziemie uprawne. Tereny dzisiejszej Zambii (wraz z obecnym Zimbabwe) weszły w skład brytyjskiej Rodezji, a 1911 roku zostały wydzielone jako odrębny protektorat p.n. Rodezja Północna, 1924 przejęty oficjalnie przez rząd brytyjski. Po I wojnie światowej nastąpił szybki rozwój górnictwa miedzi i gospodarki kraju. Ruch wyzwoleńczy zaczął się rozwijać w czasie II wojny światowej, a 1948 roku powstała pierwsza organizacja afrykańska, Kongres Rodezji Północnej. W 1951 roku przekształcił się on w Afrykański Kongres Narodowy Rodezji Północnej (NRANC), żądał rozszerzenia praw politycznych i społecznych Afrykanów. Od 1953 roku Rodezja Północna, wraz z Rodezją Południową (ob. Zimbabwe) i Niasą (ob. Malawi), należała do utworzonej przez Wielką Brytanię (mimo silnej opozycji ludności afrykańskiej) Federacji Rodezji i Niasy (Federacja Afryki Centralnej), w której dominowały wpływy silnej mniejszości europejskiej z Rodezji Południowej. W 1959 roku, po rozłamie w NRANC, powstała bardziej radykalna Zjednoczona Narodowa Partia Niepodległości (UNIP) z K.D. Kaundą na czele, domagająca się przyznania Rodezji Północnej samodzielności polityczną i prawa do wystąpienia z Federacji. W 1962 roku metropolia nadała krajowi konstytucję, na podstawie której odbyły się wybory do Zgromadzenia Ustawodawczego oraz utworzono koalicyjny rząd partii UNIP (uzyskała większość w wyborach) i NRANC, z Kaundą jako premierem. Po rozwiązaniu 31 XII 1963 roku Federacji przez Wielką Brytanię, Rodezja Północna otrzymała w styczniu 1964 roku samorząd wewnętrzny, a 24 października 1964 roku uzyskała niepodległość. 44 Nowe państwo przyjęło nazwę Zambia. Zostało członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów, a w październiku 1965 roku przekształciło się w republikę. W 1964 roku szefem rządu, a w 1965 r. prezydentem został Kaunda, który do 1972 roku zwalczał opozycję i separatystyczne dążenia na terenie dawnego państwa Barotse oraz działalność sekty religijnej Lumpa. Rozpoczął też realizację reform wewnętrznych w ramach ogłoszonej 1969 koncepcji „filozofii humanizmu”. W roku 1969 Zambia przejęła kontrolę nad brytyjskimi i amerykańskimi towarzystwami górniczymi. Jej politykę zagraniczną cechowało zbliżenie do Tanzanii i ChRL (1975 otwarcie linii kol. wybudowanej z pomocą ChRL, łączącej Zambię z Tanzanią), konflikty z RPA, Rodezją i kolonialnymi władzami portugalskiego Mozambiku oraz poparcie dla ruchu wyzwoleńczego w tych krajach. W 1971 były wiceprezydent i jeden z przywódców UNIP, S. Kapwepwe, założył opozycyjną Zjednoczoną Partię Postępową (UPP), która wraz z Afrykańskim Kongresem Narodowym (ANC, dawny NRANC) występowała przeciwko rządom Kaundy i UNIP. źródło: https://www.facebook.com/zambiatravelguide W 1972 roku władze Zambii zdelegalizowały UPP i ANC oraz ogłosiły Zambię państwem jednopartyjnym (pod rządami UNIP). W roku 1975 Zambia została członkiem koalicji państw frontowych Afryki Południowej (współpraca z Tanzanią, Mozambikiem i Angolą), uczestniczyła w akcjach mediacyjnych między władzami RPA i SWAPO w sprawie Namibii oraz między RPA i innymi państwami afrykańskimi w kwestii sytuacji w południowej Afryce. W 1976 roku prezydent Kaunda ogłosił socjalistyczną koncepcję tzw. komunokracji, mającej stanowić rozwinięcie „filozofii humanizmu”. Od początku lat 80. w Zambii narastał kryzys (wynikający głównie ze spadku cen miedzi w latach 70.), co spowodowało powstanie opozycji i stopniowy wzrost jej aktywności. W 1990 roku nasiliły się próby likwidacji systemu jednopartyjnego (nieudany wojskowy zamach stanu), powstał opozycyjny Ruch na rzecz Demokracji Wielopartyjnej (MMD), żądający wolnych wyborów powszechnych i utworzenia rządu tymczasowego, w grudniu rozpoczęto legalizację partii opozycyjnych. W 1991 roku przyjęto nową konstytucję, gwarantującą system wielopartyjny, i zorganizowano pierwsze od 18 lat demokratyczne wybory. Zwyciężył w nich MMD, którego przywódca F. Chiluba (wieloletni przywódca związkowy) został prezydentem; Kaunda stanął na czele opozycji. W 1996 roku wprowadzono nową konstytucję; wybory parlamentarne i prezydenckie ponownie wygrał MMD i Chiluba (opozycja zbojkotowała wybory, lecz obserwatorzy zagraniczni potwierdzili ich prawidłowość). Chiluba, który obejmując w 1991 r. stanowisko obiecał liberalizację ekonomiczną i polityczną, mimo przeprowadzonych w porozumieniu z Międzynarodowym Funduszem Walutowym reform (m.in. prywatyzacja kopalń), osiągnął niewielki postęp w odbudowie gospodarki. Był też oskarżany o korupcję i nadużycia finansowe. Na początku 2000 roku Kaunda zrezygnował z przywództwa UNIP i wycofał się z aktywnej polityki. W wyborach prezydenckich i parlamentarnych w 2001 r. Chiluba nie brał udziału, wycofując się pod naciskiem zagranicznym oraz opozycji wewnętrznej. Zwyciężyła ponownie MMD, a jej kandydat, L.P. Mwanawasa został wybrany na prezydenta (2002 został też przywódcą MMD). Do roli najpoważniejszej partii opozycyjnej wyrosła Zjednoczona Partia na rzecz Rozwoju Narodowego (UPND). Więcej na: http://encyklopedia.pwn.pl 45 źródło ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ministerstwo Gospodarki Wydawnictwo Naukowe PWN PAP Bank Światowy Foto: http://www.zambiatourism.com GUS ONZ CIA The World Factbook AfDB OECD UNDP African Economic Outlook 2014 "Problemy wyżywienia ludności na kontynencie afrykańskim" Bożena Gulbicka, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy 46
