Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w

KOMISJA
EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 16.1.2017 r.
COM(2017) 3 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
w sprawie oceny programów monitorowania realizowanych przez państwa członkowskie
w ramach dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej
{SWD(2017) 1 final}
PL
PL
Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady
w sprawie oceny programów monitorowania realizowanych przez państwa
członkowskie w ramach dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej (2008/56/WE)
1. WPROWADZENIE
Unijna dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej 1 zapewnia ramy zobowiązujące
państwa członkowskie do podjęcia środków koniecznych do osiągnięcia lub utrzymania
„dobrego stanu środowiska” we wszystkich unijnych wodach morskich do 2020 r. Realizacja
tego celu oznacza, że morza UE są czyste, zdrowe i urodzajne, a wykorzystanie środowiska
morskiego ma zrównoważony charakter. Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej
obejmuje jedenaście „wskaźników” jakości2, opisujących, jak powinno wyglądać środowisko
po osiągnięciu dobrego stanu środowiska. W decyzji Komisji 2010/477/UE w sprawie
kryteriów i standardów metodologicznych dotyczących dobrego stanu środowiska wód
morskich3 wskazuje się państwom członkowskim, w jaki sposób zrealizować ten cel.
W praktyce państwa członkowskie mają obowiązek opracowywać i wdrażać strategie
morskie. Obejmują one:

wstępną ocenę własnych wód morskich;

ustalenie dobrego stanu środowiska własnych wód morskich;

wyznaczenie zadań środowiskowych;

opracowanie i wdrożenie skoordynowanych programów monitorowania oraz

określenie środków lub działań koniecznych do osiągnięcia lub utrzymania dobrego
stanu środowiska.
W odniesieniu do każdego państwa członkowskiego Komisja musi ocenić, czy te elementy
spełniają wymagania dyrektywy. W razie konieczności Komisja może również zwrócić się o
udzielenie dodatkowych informacji i zapewnić wytyczne dotyczące niezbędnych zmian.
W 2012 r. państwa członkowskie – po pierwszej fazie wdrożenia obejmującej ocenę wstępną
– zgłosiły ustalony dobry stan środowiska oraz określone zadania środowiskowe. Komisja
opublikowała ocenę4 tych elementów, uznając przy tym, że państwa członkowskie wykazały
ograniczone ambicje w wyznaczaniu zadań środowiskowych. W ocenie podkreślono również
brak spójności we wdrażaniu realizowanym w poszczególnych podregionach morskich lub
regionach morskich.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie
polityki środowiska morskiego (dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej) (Dz.U. L 164 z 25.6.2008, s. 19).
2
Do 11 wskaźników jakości, zdefiniowanych w załączniku I do dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, należą: D1–
Różnorodność biologiczna, D2 – Gatunki obce, D3 – Ryby i skorupiaki eksploatowane w celach handlowych, D4 – Łańcuchy pokarmowe,
D5 – Eutrofizacja, D6 – Integralność dna morskiego, D7 – Zmiany właściwości hydrograficznych, D8 – Substancje zanieczyszczające, D9 –
Substancje zanieczyszczające w owocach morza, D10 – Odpady, D11 – Energia, w tym hałas podwodny. Na potrzeby niniejszego
sprawozdania wskaźniki różnorodności biologicznej (D1, 4 i 6) pogrupowano według głównych grup gatunków i typów siedlisk, w
następujący sposób: ptaki, ssaki i gady, ryby i głowonogi, siedliska dna morskiego i siedliska w słupie wody. Dodatkowa kategoryzacja
skutkuje łącznie 13 kategoriami wskaźników.
3 Decyzja Komisji 2010/477/UE z dnia 1 września 2010 r. w sprawie kryteriów i standardów metodologicznych dotyczących dobrego stanu
środowiska wód morskich (Dz.U. L 232 z 2.9.2010, s. 14).
4
Sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego „Pierwsza faza wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej
(2008/56/WE) – Ocena i wytyczne Komisji Europejskiej” COM(2014) 097 final.
1
2
Na kolejnym etapie wdrażania państwa członkowskie były zobowiązane do opracowania i
wdrożenia do lipca 2014 r. 5 programów monitorowania oraz zgłoszenia ich Komisji w
terminie trzech miesięcy od ich opracowania. Programy monitorowania mają służyć ocenie
stanu środowiska wód morskich oraz postępu w dążeniu do realizacji zadań środowiskowych.
W wyznaczonym terminie 6 swoje programy monitorowania na potrzeby niniejszej oceny
zgłosiło Komisji dwadzieścia państw członkowskich 7 : Belgia, Bułgaria, Dania, Estonia,
Niemcy, Irlandia, Hiszpania, Francja, Chorwacja, Włochy, Cypr, Łotwa, Litwa, Niderlandy,
Portugalia, Rumunia, Słowenia, Finlandia, Szwecja i Zjednoczone Królestwo8. Trzy państwa
członkowskie (Malta, Grecja i Polska) nie przedłożyły dotąd swoich sprawozdań9.
Niniejsze sprawozdanie stanowi uzupełnienie sprawozdania Komisji z 2014 r. i ma określić
postęp państw członkowskich w dążeniu do spójniejszego wdrażania dyrektywy ramowej w
sprawie strategii morskiej w celu uzyskania dobrego stanu środowiska w unijnych wodach
morskich do 2020 r.
Komisja przedstawia swoją ocenę programów monitorowania zgłoszonych przez państwa
członkowskie wymienione powyżej. Sprawozdanie zawiera ocenę spójności i adekwatności
programu monitorowania realizowanego przez każde z państw członkowskich, jak również
analizę spójności regionalnej. Zawarto w nim również wytyczne dotyczące wszelkich zmian,
jakie Komisja uznaje za konieczne.
Pierwsza część sprawozdania zawiera analizę programów monitorowania realizowanych
przez państwa członkowskie w związku z określeniem dobrego stanu środowiska oraz
powiązanych zadań środowiskowych. W drugiej części przedstawiono rozważania na temat
dalszych działań w zakresie monitorowania, jakie należy podjąć na szczeblu krajowym i
unijnym, aby osiągnąć i utrzymać dobry stan środowiska unijnych wód morskich do 2020 r.
Załączony do niniejszego sprawozdania dokument roboczy służb Komisji 10 zawiera
szczegółową analizę programu monitorowania każdego z państw członkowskich dokonaną z
uwzględnieniem jedenastu wskaźników jakości przewidzianych w dyrektywie ramowej w
sprawie strategii morskiej, jak również szczegółowe wytyczne dla każdego z państw
członkowskich.
Załączony dokument roboczy służb Komisji zawiera również ocenę pewnych elementów
zgłoszonych w ramach pierwszej fazy wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie strategii
morskiej, w odniesieniu do tych państw członkowskich, które złożyły sprawozdania z
opóźnieniem – Bułgarii, Chorwacji, Malty, portugalskiego podregionu Makaronezja (Azory i
Madera) oraz brytyjskiego podregionu Zachodniego Morza Śródziemnego (wody otaczające
Gibraltar)11.
2. GŁÓWNE USTALENIA
Wymóg ten przewidziano w art. 5 ust. 2 lit. a) ppkt (iv) oraz art. 11 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej.
Na potrzeby niniejszego sprawozdania za datę graniczną przyjęto wrzesień 2015 r.
7
Obowiązek zawarty w dyrektywie ma zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do 23 nadbrzeżnych państw członkowskich, zaś nie obejmuje
pięciu śródlądowych państw członkowskich.
8
Ze sprawozdania Zjednoczonego Królestwa wyłączono wody otaczające brytyjskie terytorium zamorskie na Gibraltarze.
9
Malta i Polska dostarczyły od tamtego czasu swoje sprawozdania, jednak z uwagi na opóźnienie w ich złożeniu nie można było dokonać
ich oceny na potrzeby niniejszego sprawozdania. Grecja do tej pory (październik 2016 r.) nie złożyła sprawozdania. Komisja na
późniejszym etapie opublikuje i poda do wiadomości publicznej oceny i wytyczne dotyczące państw członkowskich, których nie
uwzględniono w niniejszym sprawozdaniu.
10 SWD(2017) 1 final.
11
Jeżeli chodzi o Portugalię i Zjednoczone Królestwo, wstępne zalecenia Komisji zawarte w sprawozdaniu z 2014 r. zaktualizowano, aby
odzwierciedlić dane dotyczące Makaronezji dla Portugalii oraz dane dotyczące Gibraltaru dla Zjednoczonego Królestwa.
5
6
3
W celu dokonania oceny, czy realizowane przez państwa członkowskie programy
monitorowania stanowią odpowiednie ramy umożliwiające spełnienie wymogów dyrektywy
ramowej w sprawie strategii morskiej, programy te oceniono, biorąc pod uwagę ich cel,
zakres przestrzenny, pokrycie wskaźnikami różnych kategorii i zadaniami środowiskowymi,
harmonogram wdrażania, adekwatność w stosunku do obowiązków przewidzianych
dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej oraz innymi odpowiednimi przepisami, a
także spójność regionalną.
Dwadzieścia państw członkowskich zgłosiło ponad 200 programów monitorowania,
obejmujących nieomal 1 000 podprogramów.
Cel
Jak pokazano na wykresie 1, większość działań w zakresie monitorowania (73 %) skupia się
na ocenie stanu środowiska wód morskich państw członkowskich oraz na skutkach
działalności człowieka. 41 % działań jest związanych z monitorowaniem presji wynikającej z
działalności człowieka (np. obecności pyłu zawieszonego w słupie wody, który zmniejsza
przejrzystość wód, lub wzbogacenia substancjami odżywczymi powodującymi eutrofizację;
lub odpadów morskich zgromadzonych na plażach), 19 % skupia się na działalności
człowieka powodującej presję na środowisko (np. działania w zakresie pogłębiania
prowadzone w portach, działalność rolnicza, zrzuty ścieków komunalnych czy też
niewłaściwe gospodarowanie odpadami stałymi), a zaledwie 12 % skupia się na skuteczności
środków służących łagodzeniu tych presji i ich oddziaływania (np. skutkach środków
służących ograniczeniu utraty składników odżywczych lub poprawie gospodarowania
odpadami stałymi). Brak nacisku na ocenę środków można częściowo wyjaśnić tym, iż
państwa członkowskie nie miały obowiązku wdrożenia tych środków przed końcem 2016 r.
(art. 5 ust. 2 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej).
Ponieważ programy i ich funkcje nakładają się, suma różnych działań w zakresie
monitorowania przekracza 100 %.
Jaki jest cel monitorowania?
(na podstawie samooceny państwa członkowskiego)
Udział programu monitorowania realizowanego przez państwo członkowskie
w każdej kategorii (%)
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Stan środowiska i
oddziaływanie
Presja
Działalność
człowieka
wywołująca presję
4
Skuteczność
środków
Wykres 1: Cel monitorowania realizowanego przez państwa członkowskie12
Monitorowanie różnorodności biologicznej (wskaźniki 1, 4 i 6) stanowi 41 % działań 13 .
Koncentrację na różnorodności biologicznej może wyjaśniać wykonana już w zakresie
monitorowania praca na rzecz wdrożenia innych przepisów unijnych, w tym dyrektywy
ptasiej 14 , dyrektywy siedliskowej 15 , ramowej dyrektywy wodnej 16 , dyrektywy dotyczącej
wód w kąpieliskach 17 , dyrektywy azotanowej 18 oraz rozporządzenia w sprawie wspólnej
polityki rybołówstwa 19 . Obejmują one wymogi w zakresie monitorowania bezpośrednio
powiązane ze wskaźnikami z dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. Przykładowo
w ramach dyrektywy ptasiej państwa członkowskie muszą wziąć pod uwagę tendencje i
zmiany populacji dzikich gatunków ptaków, które korzystają ze szczególnych środków
ochrony. Monitorowanie przez państwa członkowskie populacji, rozmiaru i liczebności
ptaków morskich służy zatem realizacji zarówno wymogów wynikających z dyrektywy
ptasiej, jak i dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej.
59 % działań w zakresie monitorowania jest powiązanych z pozostałymi ośmioma
wskaźnikami przy stosunkowo ograniczonym monitorowaniu energii, w tym hałasu
podwodnego20 i substancji zanieczyszczających w owocach morza (wskaźniki 11 i 9) (4 %
każdy), gatunków obcych (wskaźnik 2) (5 %) oraz odpadów morskich i zmian właściwości
hydrograficznych (wskaźniki 10 i 7) (6 % każdy). Substancje zanieczyszczające w wodzie
(wskaźnik 8), eutrofizacja (wskaźnik 5) oraz ryby eksploatowane w celach handlowych
(wskaźnik 3) to wskaźniki pokryte lepiej (odpowiednio 13 %, 11 % i 9% działań w zakresie
monitorowania).
Zakres przestrzenny
Państwa członkowskie złożyły sprawozdania dotyczące rozmieszczenia przestrzennego
programów monitorowania, stosując następujące strefy geograficzne:
 lądowa,
 wody przejściowe21,
 wody przybrzeżne,
Wykres nie obejmuje danych z Łotwy, Włoch i Portugalii, ponieważ ich sprawozdania złożono w nieujednoliconej formie. Programy
monitorowania obejmują kilka obszarów przestrzennych, a zatem mogą dotyczyć wód przybrzeżnych i terytorialnych.
13
Wartości procentowe obliczono w oparciu o całkowitą liczbę zgłoszonych podprogramów monitorowania.
14
Dyrektywa 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz.U. L 20
z 26.1.2010, s. 7).
15
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. L 206 z
22.7.1992, s. 7).
16
Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w
dziedzinie polityki wodnej (Dz.U. L 327 z 22.12.2000, s. 1).
17
Dyrektywa 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r. dotycząca zarządzania jakością wody w kąpieliskach
i uchylająca dyrektywę 76/160/EWG (Dz.U. L 64 z 4.3.2006, s. 37).
18
Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez
azotany pochodzenia rolniczego (Dz.U. L 375 z 31.12.1991, s. 1).
19 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1380/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej polityki
rybołówstwa, zmieniające rozporządzenia Rady (WE) nr 1954/2003 i (WE) nr 1224/2009 oraz uchylające rozporządzenia Rady (WE) nr
2371/2002 i (WE) nr 639/2004 oraz decyzję Rady 2004/585/WE (Dz.U. L 354 z 28.12.2013, s. 22).
20
Wskaźnik odnosi się do wprowadzenia energii w środowisku morskim, w tym hałasu podwodnego. Z uwagi na fakt, iż rozwój naukowotechniczny stojący za tym wskaźnikiem stale postępuje, państwa członkowskie skoncentrowały się w swoich działaniach na hałasie
podwodnym, a wskaźnik ten będzie na potrzeby niniejszego sprawozdania określany w ten właśnie sposób.
21
W myśl definicji z dyrektywy 2000/60/WE wody przejściowe oznaczają części wód powierzchniowych w obszarach ujść rzek, które są
częściowo zasolone na skutek bliskości wód przybrzeżnych, ale które są pod znacznym wpływem dopływów wód słodkich. Wody
przybrzeżne obejmują obszar jednej mili morskiej od linii bazowej, jak określono w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady
2008/56/WE.
12
5
 wody terytorialne,
 wyłączna strefa ekonomiczna (w.s.e.)22,
 obszar szelfu kontynentalnego poza w.s.e.23 oraz
wody morskie poza granicami państw członkowskich.
Jak przedstawiono na wykresie 2, największa część (68 %) monitorowania realizowanego
przez państwa członkowskie dotyczy wód przybrzeżnych, a stosunkowo duża również wód
terytorialnych (57 %) oraz w.s.e. (51 %). Najmniejsza część (6 %) dotyczy wód
kontynentalnych poza w.s.e.
Jak wyjaśniono powyżej, państwa członkowskie zasadniczo wiążą swoje programy
monitorowania z istniejącymi programami wymaganymi w ramach innych przepisów
unijnych, co może wyjaśniać dominację monitorowania wód przybrzeżnych. Programy
monitorowania wód terytorialnych poza granicami państw członkowskich są ograniczone.
Wpływa na to wiele czynników, takich jak koszt takiego monitorowania czy też potrzeba
skoncentrowania się na kluczowych elementach presji i oddziaływania, które występują
bliżej brzegu.
Wykres 2: Zakres przestrzenny monitorowania realizowanego przez państwa członkowskie24
Wody terytorialne (do 12 mil morskich), wyłączna strefa ekonomiczna (w.s.e.) (do 200 mil morskich), szelf kontynentalny poza w.s.e.
zdefiniowany w Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza.
23 Wody morskie poza granicami państwa członkowskiego to określenie odnoszące się do obszarów usytuowanych poza jurysdykcją
państwa członkowskiego (w tym wody państw sąsiadujących).
22
6
Harmonogram wdrażania
Państwa członkowskie miały obowiązek opracować i wdrożyć swoje programy
monitorowania do dnia 15 lipca 2014 r. Wykres 3 pokazuje – w rozbiciu na kategorie
wskaźników – części programów monitorowania, jakie mają być wdrożone do 2014 r.,
2018 r., 2020 r. i po 2020 r. W 2014 r. wskaźnikami najbardziej monitorowanymi przez
państwa członkowskie były: substancje zanieczyszczające w owocach morza (wskaźnik 9),
ryby eksploatowane w celach handlowych (wskaźnik 3) oraz eutrofizacja (wskaźnik 5). Z
samooceny państw członkowskich wynika, że do 2020 r. zostaną wdrożone programy
monitorowania eutrofizacji (wskaźnik 5), ssaków, gadów, ryb i głowonogów (wskaźniki 1 i
4) oraz substancji zanieczyszczających (wskaźnik 8). W odniesieniu do ryb eksploatowanych
w celach handlowych (wskaźnik 3), zmian właściwości hydrograficznych (wskaźnik 7),
odpadów morskich (wskaźnik 10) oraz siedlisk dna morskiego i siedlisk w słupie wody
(wskaźniki 1, 4 i 6) do 2020 r. zostanie wdrożonych przypuszczalnie około 90 % programów
monitorowania.
Wykres 3: Oczekiwana data wprowadzenia przez państwa członkowskie programów monitorowania w rozbiciu na
kategorie wskaźników w celu zaspokojenia potrzeb w zakresie dobrego stanu środowiska25 26
Programy monitorowania gatunków obcych (wskaźnik 2) oraz hałasu podwodnego (wskaźnik
11) będą wymagać zdecydowanego przyspieszenia w celu zapewnienia odpowiedniej
Suma różnych działań w zakresie monitorowania przekracza 100 %, ponieważ programy i ich funkcje nakładają się na siebie. W wykresie
nie uwzględniono danych z Łotwy, Włoch i Portugalii, ponieważ ich sprawozdania złożono w nieujednoliconej formie.
25
Niezgłoszone: nie zgłoszono harmonogramu realizacji dobrego stanu środowiska.
26
Jak wyjaśniono w przypisie 2 powyżej, zdefiniowano 13 kategorii wskaźników.
24
7
realizacji z uwagi na przewidziane dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej terminy
na aktualizację strategii morskich do 2018 r. oraz na osiągnięcie dobrego stanu środowiska do
2020 r. Dodatkowe działania są konieczne również w kwestii wskaźników różnorodności
biologicznej (wskaźniki 1, 4 i 6), w szczególności tych, które nie były uwzględnione w
istniejących przepisach.
Kiedy można się spodziewać wprowadzenia monitorowania?
(na podstawie samooceny państw członkowskich)
13
12
11
10
Liczba kategorii wskaźników
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Do 2014
Do 2018
Do 2020
Po 2020
Nie zgłoszono
Wykres 4: Planowana data wprowadzenia przez państwa członkowskie programów monitorowania w celu
zaspokojenia potrzeb w zakresie dobrego stanu środowiska.
Na wykresie 4 pokazano – w rozbiciu na państwa członkowskie – części programów
monitorowania, jakie mają być wdrożone do 2014 r., 2018 r., 2020 r. i po 2020 r. na potrzeby
oceny postępu w osiąganiu dobrego stanu środowiska.
Pięć państw członkowskich zgłosiło, że ich programy monitorowania w większości kategorii
wskaźników funkcjonują już od 2014 r. Cztery państwa członkowskie nie miały w 2014 r.
żadnych programów monitorowania. Ogólnie rzecz biorąc, do lipca 2014 r. programy
monitorowania były jedynie częściowo odpowiednie, a więc terminu, do którego powinny
były zostać opracowane i wdrożone zgodnie z art. 5 ust. 2 lit. a) ppkt (iv) dyrektywy ramowej
w sprawie strategii morskiej. W rezultacie państwa członkowskie będą mieć istotne luki w
dostępnych danych na potrzeby oceny postępu w osiąganiu dobrego stanu środowiska i
realizacji zadań środowiskowych wymaganych przy ocenie w 2018 r.
Zgodnie ze sprawozdaniami państw członkowskich sytuacja ma się poprawiać stopniowo z
biegiem czasu: oczekuje się, że do 2018 r. dziewięć państw członkowskich w pełni (lub
prawie w pełni) pokryje kategorie wskaźników, natomiast do 2020 r. programy będą
funkcjonować w piętnastu państwach członkowskich. Ogólnie rzecz biorąc, państwa
8
członkowskie w większości wskazały rok 2020 jako termin pełnego wdrożenia większości
ich programów monitorowania. Jest to dobra wiadomość, gdyż oznacza, że monitorowanie w
zakresie dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej ma do tego czasu w pełni
funkcjonować.
Niemniej jednak pięć państw członkowskich albo nie zgłosiło swoich intencji, albo
zapowiedziało, że ich programy monitorowania nie będą w pełni wdrożone nawet po 2020 r.,
a więc w terminie, w którym państwa członkowskie mają obowiązek osiągnąć dobry stan
środowiska.
Podobne obserwacje można poczynić w odniesieniu do objęcia przez programy
monitorowania realizowane przez państwa członkowskie zadań środowiskowych27, chociaż
zgłoszone harmonogramy wskazują, że państwa członkowskie zasadniczo przewidują
pokrycie potrzeb w zakresie monitorowania do 2020 r. – zob. wykres 5.
Kiedy będą monitorowane zadania środowiskowe?
(na podstawie samooceny państw członkowskich)
Francja
Hiszpania
Litwa
Irlandia
Portugalia
Włochy
Łotwa
Bułgaria
Estonia
Rumunia
Chorwacja
Niemcy
Szwecja
Dania
Słowenia
Zjednoczone Królestwo
Cypr
Finlandia
Niderlandy
Belgia
0
2
4
6
8
10
12
Liczba kategorii wskaźników
Do 2020
Po 2020
Nie określono konkretnego zadania lub nie zgłoszono programów monitorowania
Wykres 5: Oczekiwana data wprowadzania przez państwa członkowskie programów monitorowania zadań
środowiskowych
Oczekuje się, że dwanaście państw członkowskich wprowadzi działania w zakresie
monitorowania służące pomiarom realizacji zadań środowiskowych, które określiły. Irlandia
planuje pokryć zakresem monitorowania wszystkie zadania, ale dopiero po 2020 r., a więc po
terminie, w którym powinien już zostać osiągnięty dobry stan środowiska. Pozostałe siedem
państw członkowskich nie planuje monitorowania części zadań środowiskowych, które
określiły.
Zgodnie z art. 10 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskich państwa członkowskie miały obowiązek określić
zadania środowiskowe w celu osiągnięcia dobrego stanu środowiska swoich wód morskich.
27
9
Jak wyjaśniono powyżej, zadania związane z gatunkami ryb i skorupiaków eksploatowanych
w celach handlowych (wskaźnik 3), eutrofizacją (wskaźnik 5) i substancjami
zanieczyszczającymi w owocach morza (wskaźnik 9) będą monitorowane w ramach
programów monitorowania ustanowionych na mocy innych przepisów unijnych. Większość z
nich jest już objęta monitorowaniem albo najprawdopodobniej będzie nim objęta do 2018 r.
Konieczna jest dodatkowa praca, aby zapewnić zebranie przez państwa członkowskie danych
koniecznych do oceny postępu w osiąganiu dobrego stanu środowiska i w realizacji zadań
środowiskowych. Państwa członkowskie mają złożyć sprawozdania na ten temat w 2018 r.,
szczególnie w odniesieniu do tych wskaźników, w których postęp nie był dostateczny, takich
jak: gatunki obce (wskaźnik 2), odpady morskie (wskaźnik 10), hałas podwodny (wskaźnik
11) oraz wskaźniki różnorodności biologicznej (wskaźniki 1, 4 i 6) nieobjęte obowiązującymi
przepisami.
Zakres stosowania i ogólna adekwatność
Dokonano oceny adekwatności programów monitorowania realizowanych przez państwa
członkowskie w związku z wymaganiami dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej.
Szczegółowe ustalenia dotyczące programu monitorowania każdego z państw członkowskich
zawarto w załączonym dokumencie roboczym służb Komisji. Niniejszej oceny technicznej
dokonano w oparciu o główne składowe programów monitorowania realizowanych przez
państwa członkowskie, w szczególności: aspektów i parametrów monitorowania,
częstotliwości i zakresu przestrzennego.
Wyniki pokazują czy programy monitorowania realizowane przez państwa członkowskie są
„adekwatne”, „w większości adekwatne” czy „częściowo adekwatne”, jeżeli chodzi o
spełnienie wymogów dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej pod kątem oceny
stanu środowiska.
Łączny wkład każdego programu monitorowania realizowanego przez państwo członkowskie
w związku z każdą kategorią wskaźników ukazano na wykresie 6. Informacje przedstawione
na tym wykresie wykorzystano przy ocenie liczby kategorii wskaźników, które uznaje się za
objęte (lub nie) zakresem monitorowania przez każde z państw członkowskich. Na tej
podstawie wyciągnięto wnioski dotyczące tego, czy dany program monitorowania
realizowany przez państwo członkowskie uznano za w większości adekwatny, częściowo
adekwatny czy nieadekwatny (wykres 7).
10
Na ile monitorowanie obejmuje dobry stan środowiska w poszczególnych kategoriach wskaźników?
D11 - Energia/hałas
D1, 4, 6 - Siedliska dna morskiego
D1, 4 -Siedliska w słupie wody
D1, 4 - Ptaki
D10 - Odpady morskie
D1, 4 - Ryby i głowonogi
D7 - Zmiana warunków
hydrograficznych
D8 - Substancje zanieczyszczające
D5 - Eutrofizacja
D2 - Gatunki obce
D9 - Substancje zanieczyszczające w
rybach i owocach morza
D3 - Ryby eksploatowane w celach
handlowych
D1, 4 - Ssaki i gady
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Udział w zgłoszonym programie monitorowania (%)
W pełni pokryte
Częściowo pokryte
Niepokryte
Nie określono DSŚ lub nie zgłoszono programów monitorowania
Wykres 6: Uwzględnienie dobrego stanu środowiska w programach monitorowania realizowanych w ramach
dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej w oparciu o ocenę techniczną
W niniejszej ocenie potwierdzono uchybienia stwierdzone w sprawozdaniu Komisji z 2014 r.
związane z brakiem spójności i porównywalności w stosowaniu decyzji 2010/477/UE między
państwami członkowskimi. Z tego względu w niniejszym sprawozdaniu możliwe było
jedynie dokonanie orientacyjnej oceny porównawczej.
Większość państw członkowskich stwierdziła istnienie luk w swoich programach i ma
świadomość najważniejszych obszarów wymagających dalszej pracy. Ogólnie rzecz biorąc,
luki odnotowano w normach metodycznych i metodach monitorowania (np. w przypadku
siedlisk dna morskiego i siedlisk w słupie wody oraz substancji zanieczyszczających), brak
danych z monitorowania oraz wiedzy (np. w przypadku gatunków obcych (wskaźnik 2),
zmian właściwości hydrograficznych (wskaźnik 7), odpadów morskich (wskaźnik 10) i
hałasu podwodnego (wskaźnik 11)).
Pewne elementy presji i oddziaływania będą skutecznie monitorowane dopiero po
wprowadzeniu podejścia regionalnego z uwagi na ich transgraniczny charakter (np. w
odniesieniu do gatunków przemieszczających się, gatunków obcych i hałasu podwodnego).
11
Na ile adekwatny jest program monitorowania każdego z państw członkowskich?
100%
90%
Odsetek (%) pokrycia DSŚ
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Monitorowanie : nieadekwatne
częściowo adekwatne
most appropriate
w większości
adekwatne
Nie określono DSŚ lub nie zgłoszono programu monitorowania
DSŚ nie jest pokryty programem monitorowania
DSŚ jest częściowo pokryty programem monitorowania
DSŚ jest pokryty programem monitorowania
Wykres 7: Uwzględnienie dobrego stanu środowiska w programach monitorowania realizowanych w ramach
dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej w oparciu o ocenę techniczną
Ogólnie rzecz biorąc, na podstawie oceny technicznej Komisja uważa, że żaden z programów
monitorowania realizowanych przez państwa członkowskie nie jest w pełni adekwatny ani
żaden nie spełnia całkowicie wymogów dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, w
szczególności dotyczących monitorowania postępu w osiąganiu dobrego stanu środowiska.
W przypadku czterech państw członkowskich programy monitorowania można uznać za w
większości adekwatne, w przypadku trzynastu innych państw członkowskich – za częściowo
adekwatne, natomiast w przypadku trzech państw członkowskich programy nie są adekwatne.
Spójność z innymi przepisami unijnymi
Większość państw członkowskich opiera swoje programy monitorowania na istniejącym
monitorowaniu prowadzonym w ramach innych przepisów unijnych lub na podstawie
odpowiednich regionalnych konwencji morskich. Ramowa dyrektywa wodna, dyrektywa
siedliskowa oraz rozporządzenie w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa są unijnymi
aktami prawnymi najczęściej wiązanymi z programami monitorowania w ramach dyrektywy
ramowej w sprawie strategii morskiej. W tym sensie można stwierdzić, że programy
monitorowania są zazwyczaj spójne z innymi odpowiednimi zobowiązaniami prawnymi.
Programy monitorowania odpadów morskich (wskaźnik 10) i hałasu podwodnego (wskaźnik
11) są jedynymi programami monitorowania wdrożonymi wyłącznie w związku z dyrektywą
ramową w sprawie strategii morskiej.
Cel szczegółowy: Program monitorowania odpadów morskich
Prawie wszystkie państwa członkowskie składające sprawozdania opracowały programy
monitorowania odpadów morskich, co jest obiecujące.
Monitorowanie: nieadekwatne
12
Zakres przestrzenny i częstotliwość monitorowania odpadów na plażach są adekwatne. Na
północno-wschodnim Oceanie Atlantyckim systematycznie monitoruje się również połknięte
odpady u wyrzuconych na brzeg ptaków morskich. W większości regionów morskich
obserwuje się zadowalający poziom spójności programów monitorowania, a powiązania z
normami międzynarodowymi i regionalnymi są wyraźne. Większość państw członkowskich
odwołuje się do wytycznych dotyczących monitorowania opracowanych przez grupę
techniczną ds. morskich odpadów powołaną na podstawie dyrektywy ramowej w sprawie
strategii morskiej, która zapewnia konieczną harmonizację.
Niemniej jednak istnieje kilka obszarów 28 wymagających pilnej poprawy. Przykładowo
monitorowanie odpadów na dnie morskim i na powierzchni wody oraz monitorowanie
mikroodpadów są dalekie od adekwatnych. Oddziaływanie odpadów na środowisko i
zwierzęta morskie nie jest monitorowane w sposób systematyczny i porównywalny.
Istniejące programy monitorowania często nie obejmują lokalizacji i zakresu działań
człowieka przyczyniających się do powstawania odpadów morskich.
Ponadto nie uzgodniono linii bazowych ani progów odnoszących się do odpadów i
mikroodpadów, co utrudnia monitorowanie postępu w osiąganiu dobrego stanu środowiska.
Wpłynie to również na zdolność Unii do realizacji zobowiązań wewnętrznych (7. unijny
program działania w zakresie środowiska do 2020 r., plan działania dotyczący gospodarki o
obiegu zamkniętym29) i międzynarodowych30.
Spójność regionalna i koordynacja
Programy monitorowania realizowane przez państwa członkowskie oceniono również pod
względem spójności regionalnej w regionach określonych w art. 4 dyrektywy. Państwa
członkowskie zasadniczo odnosiły się w swoich programach monitorowania do koordynacji
regionalnej, szczególnie korzystając ze wskaźników i norm uzgodnionych w regionalnych
konwencjach morskich w celu dokonania oceny stanu środowiska w ramach dyrektywy
ramowej w sprawie strategii morskiej.
Z oceny wynika, że stopień spójności jest umiarkowany do wysokiego odpowiednio w
przypadku państw członkowskich regionu Morza Czarnego, północno-wschodniego Oceanu
Atlantyckiego i Morza Bałtyckiego, a w regionie Morza Śródziemnego niski do
umiarkowanego.
W przypadku państw członkowskich regionów Morza Czarnego, północno-wschodniego
Oceanu Atlantyckiego i Morza Bałtyckiego ocena wykazała wysoki poziom spójności w
pewnych konkretnych aspektach, takich jak zakres przestrzenny czy monitorowane elementy.
Dotyczy to przykładowo monitorowania substancji zanieczyszczających (wskaźniki 8 i 9)
oraz odpadów morskich (wskaźnik 10) w regionach Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego.
Ogólnie rzecz biorąc, monitorowanie basenu morskiego wydaje się bardziej ujednolicone w
Niektóre z tych problemów, takie jak odpady morskie, uwzględniono już w ramach wspólnej strategii wdrażania dyrektywy ramowej w
sprawie strategii morskiej.
29 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów –
„Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym”, COM(2015) 0614 final.
30
Zobowiązania międzynarodowe obejmują proces Rio+20 (Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zrównoważonego rozwoju)
oraz 17 celów zrównoważonego rozwoju przewidzianych w programie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030, przyjętym
we wrześniu 2015 r.
28
13
przypadku Morza Bałtyckiego i północno-wschodniego Oceanu Atlantyckiego (w tym w
państwach niebędących członkami UE).
Państwa członkowskie, których wody stanowią część regionu północno-wschodniego Oceanu
Atlantyckiego stworzyły programy monitorowania na szczeblu regionalnym dla wszystkich
wskaźników; niemniej jednak potrzeba dalszych prac, aby uczynić je spójniejszymi, np. w
odniesieniu do gatunków obcych (wskaźnik 2), gdzie pokrycie monitorowaniem jest
ograniczone, jak wynika z faktu, że jedynie pięć państw członkowskich zgłosiło programy
monitorowania odnośnie do tego wskaźnika.
Państwa członkowskie w regionie Morza Śródziemnego muszą uspójnić monitorowanie
poprzez działania regionalne związane z szeregiem wskaźników, np. gatunków obcych
(wskaźnik 2) i hałasu podwodnego (wskaźnik 11).
Pozostałe ustalenia
Transgraniczne kwestie problemowe
Poza kwestiami transgranicznymi, które są objęte pewnymi wskaźnikami dyrektywy ramowej
w sprawie strategii morskiej (np. gatunki obce, odpady morskie i hałas podwodny), niektóre
państwa członkowskie podkreślały presje i oddziaływania wywoływane przez zmianę
klimatu, zakwaszenie oceanu, jak również najważniejsze kwestie o charakterze
transgranicznym, których programy monitorowania w ramach dyrektywy ramowej w sprawie
strategii morskiej dotyczą bezpośrednio lub pośrednio.
Lepsza baza wiedzy
Programy monitorowania realizowane przez państwa członkowskie pomogą zbudować lepszą
bazę wiedzy, szczególnie jeżeli chodzi o hałas podwodny i integralność dna morskiego
(wskaźniki 11 i 6). Powinno to poprawić kolejną ocenę wód morskich, która zostanie
przeprowadzona przez państwa członkowskie w 2018 r.
Elastyczne programy monitorowania
Niektóre państwa członkowskie wprowadziły elastyczne programy monitorowania, co
powinno zapewnić dalszą adekwatność programów w sytuacji zmiany dobrego stanu
środowiska lub zadań środowiskowych w świetle lepszej wiedzy lub nowych norm i praktyk
na szczeblu regionalnym lub w celu odzwierciedlenia zmieniających się elementów presji.
Chociaż elastyczność jest pozytywną cechą, należy zadbać o zapewnienie, aby w dłuższej
perspektywie elastyczne programy monitorowania nie wpływały negatywnie na zakres
monitorowania.
3. WNIOSEK OGÓLNY
Analiza programów monitorowania uruchomionych w ramach pierwszego cyklu wdrażania
dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej pokazuje, że chociaż podjęto znaczny
wysiłek lub zostanie on podjęty w najbliższej przyszłości, w większości państw
członkowskich konieczne są dodatkowe działania w celu zapewnienia adekwatności i
terminowego wprowadzenia programów monitorowania w odpowiednim zakresie. Konieczny
jest dalszy postęp w celu zapewnienia porównywalności podejść stosowanych w
poszczególnych państwach członkowskich oraz w celu dopilnowania poprawy programów
monitorowania, aby stanowiły one adekwatne ramy zgodne z wymogami dyrektywy ramowej
w sprawie strategii morskiej.
14
Należy zapewnić odpowiedni zakres monitorowania, aby obejmowało ono wskaźniki, które
nie są pokryte lub są pokryte częściowo w istniejących przepisach. W przypadku ośmiu
państw członkowskich należy zwrócić szczególną uwagę na zapewnienie pełnego i
terminowego objęcia monitorowaniem zadań ustalonych zgodnie z art. 10 dyrektywy
ramowej w sprawie strategii morskiej. Państwa członkowskie powinny rozważyć
wykorzystanie swoich programów monitorowania do pomiaru skuteczności środków, co
pomoże im w ocenie dystansu dzielącego je od realizacji wyznaczonych sobie zadań przy ich
aktualizacji wymaganej dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej.
Jeżeli chodzi o zakres przestrzenny, analiza pokazuje, że programy monitorowania wydają
się ukierunkowane na miejsca, gdzie presja i skutki mogą być największe. Należałoby to
jednak potwierdzić odpowiednią analizą ryzyka, aby priorytety monitorowania były
określane w oparciu o techniczno-naukowe podstawy.
W 2014 r. w zaledwie kilku państwach członkowskich funkcjonowały operacyjne programy
monitorowania, podczas gdy wiele programów ma funkcjonować w pełni dopiero do 2018 r.
lub nawet 2020 r. Konieczny jest zatem pilny postęp w monitorowaniu, aby spełnić wymogi
dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, w tym przewidziane na 2018 r. aktualizacje
wstępnej oceny wód morskich i dobrego stanu środowiska oraz, co ważne, aby osiągnąć
dobry stan środowiska do 2020 r.
Programy monitorowania nie zawsze są adekwatne do zapewnienia skutecznego
monitorowania stanu wód morskich UE w związku z dążeniem do osiągnięcia dobrego stanu
środowiska i powiązanych zadań wyznaczonych przez państwa członkowskie. Dotyczy to
szczególnie gatunków obcych, odpadów morskich, hałasu podwodnego i wskaźników
różnorodności biologicznej, których nie pokrywają istniejące przepisy.
Dalsza koordynacja między państwami członkowskimi, szczególnie poprzez działania na
szczeblu regionalnym i podregionalnym, jest konieczna do zapewnienia spójnych i
porównywalnych danych oraz do poprawy zakresu przestrzennego programów
monitorowania. Mogłoby to potencjalnie obniżyć koszty poprzez efektywniejsze
monitorowanie przekrojowe i współpracę między państwami członkowskimi.
4. ZALECANE DALSZE DZIAŁANIA
Komisja uważa, że państwa członkowskie powinny:

możliwie szybko zaradzić uchybieniom stwierdzonym na szczeblu regionalnym lub
podregionalnym w celu zapewnienia adekwatności programów monitorowania na
potrzeby spełnienia wymogów określonych w dyrektywie ramowej w sprawie
strategii morskiej;
 zintensyfikować wysiłki na rzecz pełnego wdrożenia programów monitorowania w
celu zapobieżenia jakimkolwiek lukom w ocenie wód morskich zaplanowanej na
2018 r., jednocześnie biorąc pod uwagę trwający przegląd decyzji 2010/447/UE i jego
możliwe rezultaty;
 zapewnić, aby programy monitorowania odpowiednio obejmowały zakres
przestrzenny dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, w szczególności
poprzez uwzględnienie lokalizacji dominujących elementów presji i oddziaływania, w
sposób spójny z analizą ryzyka;
15
 dostosować programy monitorowania, aby uwzględniały one przyszłe zobowiązania
wynikające z dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, w tym wynikające z
dokonanej przez państwo członkowskie aktualizacji ustaleń dotyczących dobrego
stanu środowiska. Jeżeli w ramach pierwszej fazy wdrożenia nie określono jeszcze
dobrego stanu środowiska i zadań środowiskowych, apeluje się do państw
członkowskich o bezzwłoczne podjęcie działań w tym zakresie;
 dążyć do większej spójności na szczeblu regionalnym i podregionalnym poprzez
dalszą koordynację programów monitorowania, szczególnie poprzez regionalne
konwencje morskie, w tym wspólne podejścia do gromadzenia danych i metod oceny;

uwzględnić swe programy środków przy aktualizacji programów monitorowania
zgodnie z art. 17 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, aby można było
dokonać pomiaru ich skuteczności w zakresie realizacji celów dyrektywy.
Komisja:

będzie dążyć do większej spójności we wdrażaniu różnych aktów prawnych Unii,
które mają wpływ na środowisko morskie. Dokona tego w szczególności poprzez
przegląd decyzji ustanawiającej kryteria i normy metodyczne dotyczące dobrego
stanu środowiska oraz poprzez inicjatywy Komisji na rzecz uproszczenia obowiązków
w zakresie monitorowania i sprawozdawczości w ramach polityki ochrony
środowiska31;

będzie kontynuować wspólną pracę z państwami członkowskimi w ramach wspólnej
strategii wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej32, aby zapewnić
większe korzyści i większą skuteczność drugiego cyklu wdrażania tej dyrektywy (w
roku 2018 i kolejnych latach);

uzna konieczność dalszego finansowania strategicznych projektów i działań
wspierających w celu usprawnienia spójności regionalnej i ogólnounijnej przy
wdrażaniu przez państwa członkowskie dyrektywy ramowej w sprawie strategii
morskiej, w szczególności tam, gdzie prace w ramach regionalnej konwencji morskiej
są mniej wyraźne;

na podstawie indywidualnych ocen państw członkowskich (zawartych w załączonym
dokumencie roboczym służb Komisji) podejmie konkretny i ukierunkowany dialog z
państwami członkowskimi w sprawie istotnego ryzyka niespełnienia wymogów
dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, aby zapewnić zgodność z
dyrektywą.
Plan działania na rzecz kontroli sprawności obowiązku monitorowania i sprawozdawczości w polityce ochrony środowiska,
http://ec.europa.eu/smart-regulation/roadmaps/index_en.htm.
32
Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej zobowiązuje państwa członkowskie do dostarczania szczegółowych i skoordynowanych
informacji. W celu usprawnienia pracy państwa członkowskie i Komisja Europejska stworzyły nieformalny program koordynacji, tzw.
wspólną strategię wdrażania.
31
16