Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
advertisement
MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Zdzisław Anglart Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska 311[10].O1.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007 „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” Recenzenci: mgr inż. Wanda Brześcińska mgr inż. Julitta Rosa Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Zdzisław Anglart Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[10].O1.01 „Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska”, zawartej w modułowym programie nauczania dla zawodu technik geodeta. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1 SPIS TREŚCI 1. 2. 3. 4. Wprowadzenie Wymagania wstępne Cele kształcenia Materiał nauczania 4.1. Podstawy prawnej ochrony pracy 4.1.1. Materiał nauczania 4.1.2. Pytania sprawdzające 4.1.3. Ćwiczenia 4.1.4. Sprawdzian postępów 4.2. Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe dla zdrowia występujące w procesach pracy 4.2.1. Materiał nauczania 4.2.2. Pytania sprawdzające 4.2.3. Ćwiczenia 4.2.4. Sprawdzian postępów 4.3. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej 4.3.1. Materiał nauczania 4.3.2. Pytania sprawdzające 4.3.3. Ćwiczenia 4.3.4. Sprawdzian postępów 4.4. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy z komputerem 4.4.1. Materiał nauczania 4.4.2. Pytania sprawdzające 4.4.3. Ćwiczenia 4.4.4. Sprawdzian postępów 4.5. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej 4.5.1. Materiał nauczania 4.5.2. Pytania sprawdzające 4.5.3. Ćwiczenia 4.5.4. Sprawdzian postępów 4.6. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy 4.6.1. Materiał nauczania 4.6.2. Pytania sprawdzające 4.6.3. Ćwiczenia 4.6.4. Sprawdzian postępów 4.7. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii urządzenia i w sytuacji zagrożenia pożarem 4.7.1. Materiał nauczania 4.7.2. Pytania sprawdzające 4.7.3. Ćwiczenia 4.7.4. Sprawdzian postępów „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 2 4 6 7 8 8 8 11 12 13 14 14 21 21 23 24 24 26 26 27 28 28 32 32 34 35 35 37 37 39 40 40 41 41 42 43 43 44 45 45 5. 6. 4.8. Pierwsza pomoc przy urazach mechanicznych i porażeniu prądem elektrycznym. Zabezpieczenie miejsca wypadku 4.8.1. Materiał nauczania 4.8.2. Pytania sprawdzające 4.8.3. Ćwiczenia 4.8.4. Sprawdzian postępów Sprawdzian osiągnięć Literatura „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 3 46 46 49 49 50 51 56 1. WPROWADZENIE Poradnik, który Ci przekazujemy będzie pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej pojęć z zakresu bhp, zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ogólnych zasad bezpieczeństwa na stanowisku pracy, a także w kształtowaniu umiejętności dostrzegania zagrożeń dla zdrowia lub życia, występujących na stanowisku pracy i ich skutecznego eliminowania lub ograniczania. W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać abyś mógł rozpocząć pracę z poradnikiem, − cele kształcenia czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz w wyniku kształcenia w ramach tej jednostki modułowej, − materiał nauczania, który składa się z jedenastu jednostek dydaktycznych o takiej samej strukturze i zawierający: − wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści jednostki modułowej, − zestaw pytań sprawdzających czy opanowałeś już podane treści, − ćwiczenia zawierające polecenia, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska pracy, które pozwolą Ci ukształtować określone umiejętności praktyczne, − sprawdzian postępów pozwalający sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń, − sprawdzian osiągnięć opracowany w postaci testu, który umożliwi Ci sprawdzenie wiadomości i umiejętności opanowanych podczas realizacji programu danej jednostki modułowej, − literaturę związaną z programem jednostki modułowej umożliwiającą pogłębienie wiedzy z zakresu programu tej jednostki. Szczególnie ważne są treści zawarte w rozdziale 4.4. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy z komputerem. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 4 311[10].O1 Podstawy geodezji i kartografii 311[10].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska 311[10].O1.02 Posługiwanie się jednostkami miar, skalą oraz współrzędnymi geodezyjnymi 311[10].O1.03 Posługiwanie się mapami stosowanymi w geodezji Schemat układu jednostek modułowych „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 5 2. WYMAGANIA WSTĘPNE − − − − − − − − − − Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, komunikować się w zespole, posługiwać się materiałem nauczania zaczerpniętym z literatury, wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje niezbędne do wykonywania zadań zawodowych, analizować treść zadania, dobierać metody i plan rozwiązania, planować czynności, rozróżniać rodzaje zjawisk, rozróżniać podstawowe funkcje organizmu i elementy anatomii człowieka, interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień, uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, dokonywać oceny swoich umiejętności. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 6 3. CELE KSZTAŁCENIA − − − − − − − − − − − − − − − − W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: określić prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, posłużyć się przepisami prawa pracy, określić wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, rozpoznać czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia podczas wykonywania określonych prac geodezyjnych, zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia, udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy, dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy, zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas obsługi przyrządów geodezyjnych, zabezpieczać przed uszkodzeniem i zniszczeniem sprzęt geodezyjny, dobrać sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru, zastosować procedury postępowania w przypadku zaistnienia pożaru, dostrzec zagrożenia związane z wykonywaną pracą, ocenić stan zagrożenia środowiska na stanowisku pracy, zastosować zasady ochrony środowiska podczas pomiarów geodezyjnych, zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii. zastosować zasady bezpiecznej i higienicznej pracy z komputerem. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 7 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Podstawy prawnej ochrony pracy 4.1.1. Materiał nauczania System ochrony pracy jest to system środków zapewniających pracownikom bezpieczne dla ich życia i zdrowia warunki wykonywania pracy i jedna z ważniejszych instytucji prawa pracy. Obejmuje zagadnienia techniczne, higieniczne, sanitarne, organizacyjne i prawne. Na rysunku 1 przedstawiono najważniejsze organy władzy i kontroli oraz inne podmioty systemu ochrony pracy w Polsce. Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy a także warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS). Bezpieczeństwo i higiena pracy obejmuje ogół środków i urządzeń służących do zapewnienia warunków pracy eliminujących zagrożenie życia lub zdrowia zatrudnionych; usuwanie lub ograniczanie szkodliwości związanych z procesem pracy i ze środowiskiem pracy, do których należą: zagrożenia ze strony maszyn i urządzeń technicznych, szkodliwych gazów, par i mgieł, promieniowania, temperatur (za wysokiej lub za niskiej), hałasu, wibracji. Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy. Prawo pracy, jako jedna z gałęzi prawa, wyróżnia się przedmiotem regulacji, którym są stosunki społeczne związane z pracą czyli stosunki pracy oraz inne stosunki wynikające z pracy. Stosunki pracy są to bezpośrednie stosunki między pracodawcą a pracownikiem. W tej dziedzinie przepisy prawa pracy regulują takie zagadnienia, jak: nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy oraz prawa i obowiązki stron stosunku pracy (na przykład: obowiązek pracodawcy zapłaty wynagrodzenia za pracę, obowiązek pracownika przestrzegania czasu pracy ustalonego w zakładzie). Inne stosunki związane z pracą, poddane regulacji prawa pracy, to w szczególności stosunki: − powstające w związku z rozpatrywaniem roszczeń wynikających ze stosunku pracy, − powstające w związku z poszukiwaniem pracy i sytuacją osób pozostających bez pracy, między organizacjami pracowników i pracodawców (zbiorowe stosunki pracy), − powstające na tle ingerencji organów państwa w stosunki pracy (w szczególności Państwowej Inspekcji Pracy oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej). Prawo pracy jest skodyfikowane, co oznacza, że podstawowe uregulowania z tego zakresu znajdują się w Ustawie Kodeks Pracy. Kodeks pracy to podstawowe, ale nie jedyne źródło prawa pracy. Innymi źródłami są ustawy regulujące kwestie, które nie są uregulowane w kodeksie pracy lub są w nim tylko częściowo uregulowane. Są to na przykład ustawy: o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, kodeks postępowania cywilnego (w części regulującej postępowanie z zakresu prawa pracy). Źródłami prawa pracy są ponadto liczne akty wykonawcze do ustaw, jak rozporządzenia i zarządzenia ministrów. Istotne znaczenie dla regulacji stosunków pracy mają również układy zbiorowe pracy, porozumienia zbiorowe, a także regulaminy (pracy, wynagradzania) oraz statuty. Akty te, jako podrzędne w stosunku do aktów stanowionych przez organy państwowe, muszą być z nimi zgodne. W szczególności nie mogą zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracowników. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 8 SĄD NAJWYŻSZY SĄDY WOJEWÓDZKIE REJONOWE GRODZKIE PARLAMENT RP RADA OCHRONY PRACY PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY RADA MINISTRÓW WYŻSZY URZĄD GÓRNICZY MINISTERSTWO PRACY CENTRALNY INSTYTUT OCHRONY PRACY MINISTERSTWO ZDROWIA INSTYTUT MEDYCYNY PRACY PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI MINISTERSTWO GOSPODARKI URZĄD DOZORU TECHNICZNEGO INNE MINISTERSTWA GOSPODARCZE I FUNKCJONALNE INNE ORGANY NADZORU I KONTROLI INNE INSTYTUTY NAUKOWOBADAWCZE ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH SŁUZBA BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY KOMISJA BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY PRACODAWCA SPOŁECZNA INSPEKCJA PRACY LEKARZ PROFILAKTYK ZAKŁADOWE ORGANIZACJA ZWIĄZKOWE PONADZAKŁADOWE ORGANIZACJE PRACODAWCÓW PONADZAKŁADOWE ORGANIZACJE ZWIAZKÓW ZAWODOWYCH Rys. 1. Najważniejsze organy władzy i kontroli oraz inne podmioty systemu ochrony pracy [7 s. 644] Podstawowe zasady prawa pracy: − każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy, − minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę określa państwo, − nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika, − pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra pracownika, − jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu jest niedopuszczalna. Podstawowe prawa pracownika: − prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę, − prawo do wypoczynku, − prawo do tworzenia organizacji i przystępowania do nich, − prawo do powstrzymania się od wykonywanej pracy w przypadku, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika bądź innych osób (zachowując przy tym prawo do wynagrodzenia). Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zawiera w szczególności dział dziesiąty kodeksu pracy: „Bezpieczeństwo i higiena pracy”. Zgodnie z art. 207 kodeksu pracy podstawowe obowiązki pracodawcy są następujące: 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany: − organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, − zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 9 − zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, − zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. 4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek: − współpracować ze sobą, − wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu, − ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników. 5. Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności. Prawa i obowiązki pracownika zawarte są w art. 210 kodeksu pracy: 1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. 2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. 3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. 4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. Natomiast podstawowe obowiązki pracownika w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy wynikają z art. 211 kodeksu pracy. Artykuł ten stanowi, że przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany: − znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym, − wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, − dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy, − stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, − poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich, − niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 10 − współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Szczególnej ochronie prawnej podlegają pracownicy młodociani. Zgodnie z kodeksem pracy młodocianym jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac, to jest takich, które nie powodują zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego, a także utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego. Wykaz lekkich prac określa pracodawca i nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym, na przykład dźwigania nadmiernych ciężarów. Zatrudnianie polega na tym, że osoba zatrudniona zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz podmiotu zatrudniającego, a podmiot zatrudniający zobowiązuje się do zatrudnienia tej osoby za wynagrodzeniem. Rozróżnia się: − zatrudnianie na podstawie stosunku pracy, − zatrudnianie na podstawie stosunku cywilnoprawnego. Zgodnie z art. 22 kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Stosunek pracy powstaje w wyniku zawarcia umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Aby zatrudnienie miało charakter stosunku pracy, musi posiadać następujące cechy: 1) podporządkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy, 2) odpłatność wykonywanej pracy, 3) wykonywanie pracy osobiście przez pracownika, 4) powtarzanie pracy w codziennych lub dłuższych odstępach czasu, 5) wykonywanie pracy „na ryzyko gospodarcze pracodawcy”, 6) wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. W przypadku zawarcia stosunku pracy pracodawca musi stosować się do przepisów kodeksu pracy, a pracownik uzyskuje prawa i obowiązki wynikające z tego kodeksu. Stosunek cywilnoprawny powstaje w wyniku zawarcia jednej z umów cywilnoprawnych, takich jak umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej czy umowy przewozu. Aby zatrudnienie miało charakter stosunku cywilnoprawnego musi posiadać następujące cechy: 1) osoba zatrudniona nie podlega kierownictwu podmiotu zatrudniającego, 2) nie ma bezwzględnego obowiązku osobistego wykonywania pracy, o ile nie wynika to z umowy, z ustawy lub z właściwości pracy, 3) „ryzyko gospodarcze prowadzenia działalności ponosi osoba zatrudniona, W konsekwencji zawarcia stosunku cywilnoprawnego strony obowiązują przepisy prawa cywilnego. Nie obowiązują też przewidziane prawem pracy świadczenia na rzecz osoby zatrudnionej ani ochrona trwałości zatrudnienia. To strony umowy o zatrudnienie decydują, jaki charakter prawny będzie miała umowa, której przedmiotem będzie wykonywana praca. Strony muszą pamiętać, że rodzaj zawieranej umowy o pracę musi być zgodny z charakterem pracy wykonywanej przez osobę zatrudnioną oraz z efektem, który strony chcą osiągnąć. 4.1.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp? Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp? Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 11 4. 5. 6. 7. 8. 9. Na czym polega stosunek pracy? W jakiej sytuacji zawiera się umowę o pracę, a w jakiej umowę cywilnoprawną? Kto w zakładzie pracy (jakie osoby) zajmują się ochroną zdrowia pracowników? W jaki sposób można nawiązać stosunek pracy? Na czym polega wykonywanie pracy na własne „ryzyko gospodarcze”. Którą ze stron pracy silniej chronią przepisy kodeksu pracy? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ możliwe konsekwencje poszczególnych rodzajów zatrudnienia dla pracownika i pracodawcy. Wskaż istotę stosunku pracy i stosunku cywilnoprawnego. Zastanów się jakie prace wykonują Twoi znajomi. Czy do ich wykonania zawarto prawidłowe umowy? Czy spotkałeś się z przypadkami naruszenia zasad zatrudnienia? Sposób wykonania ćwiczenia 5) Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: dobrać partnerów do pracy w grupie, zastanowić się, jakie musisz podjąć czynności organizacyjne i opisać pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykować pomysłów koleżanek/kolegów), zgromadzić w podręcznej biblioteczce niezbędne akty prawne (aby w razie potrzeby powołać się na konkretne zapisy), uporządkować zapisane pomysły (odrzucić ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy), zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy. − − − − − Wyposażenie stanowiska pracy: kodeks pracy, wybrane rozporządzenia, duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip – chart. 1) 2) 3) 4) Ćwiczenie 2 Określ jakie jest brzmienie ustawowych zasad prawa pracy. W którym akcie prawnym są sformułowane. Na czym polegają naruszenia zasad prawa pracy? Podaj przykłady. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) zastanowić się, jakie musisz podjąć czynności organizacyjne i opisać na kartce zasady prawa pracy oraz przykłady wskazujące na ich naruszanie (burza mózgów - nie krytykować pomysłów koleżanek/kolegów), 3) zgromadzić w podręcznej biblioteczce niezbędne akty prawne (aby w razie potrzeby powołać się na konkretne zapisy), 4) uporządkować zapisane pomysły (odrzucić ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy), 5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 12 − − − − Wyposażenie stanowiska pracy: kodeks pracy, duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip – chart. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) 2) 3) 4) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp? wymienić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp? wymienić prawa pracownika w zakresie bhp? wymienić różnice między stosunkiem cywilnoprawnym a stosunkiem pracy? 5) sformułować definicję stosunku pracy? 6) objaśnić obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bhp? 7) objaśnić, kto w zakładzie pracy winien zajmować się ochroną oraz bezpieczeństwem pracy? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 13 Tak Nie 4.2. Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe dla zdrowia występujące w procesach pracy 4.2.1. Materiał nauczania Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa, że 52% światowej populacji aż jedną trzecią dorosłego życia przebywa w pracy. Wykonywaniu pracy towarzyszą z reguły niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe czynniki zagrożeń. Z punktu widzenia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy rozpoznanie zagrożeń stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków pracy. Umiejętność identyfikowania zagrożeń decyduje o tym, czy człowiek w porę będzie mógł zareagować w określonych okolicznościach zagrażających życiu lub zdrowiu a przez to uniknąć wypadku bądź ograniczyć jego skutki urazowe. Zagrożeniem jest taki stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek lub chorobę, na przykład: − potencjalnie niebezpieczny przepływ energii, − źródło ryzyka, − fizyczne lub chemiczne cechy materiału, procesu, systemu, − obiekt lub okoliczności, ogół czynników lub zjawisk. Czynnikiem zagrożenia jest każdy czynnik środowiska pracy, który informuje o tym co zagraża. Czynniki zagrożenia zgodnie z obowiązującą w Polskich Normach klasyfikacją (rysunek 3) dzieli się na: − czynniki fizyczne, − czynniki chemiczne, − czynniki biologiczne, − czynniki psychofizyczne. Z punktu widzenia oddziaływania na organizm człowieka rozróżnia się czynniki: − niebezpieczne (zagrażające życiu), − szkodliwe (zagrażające zdrowiu), − uciążliwe (utrudniające pracę). Praca w warunkach narażenia na oddziaływanie wymienionych czynników powoduje niebezpieczeństwo wystąpienia niekorzystnych skutków dla zdrowia i życia człowieka. Skutkiem narażenia jest uraz lub choroba, w krańcowych przypadkach śmierć pracownika. Z narażenia pracownika na działanie czynników zagrożeń na stanowisku pracy wynika poziom ryzyka zawodowego jakie wiąże się z wykonywaną pracą. Przez ryzyko zawodowe rozumie się prawdopodobieństwo występowania niepożądanych zdarzeń negatywnych związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika z narażenia pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych na stanowisku pracy oraz prawdopodobieństwa powstania i ciężkości urazów jakie one mogą spowodować. Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zaliczane są zagrożenia powodowane czynnikami fizycznymi. Ich rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka, a ocena ich wielkości możliwa często poprzez pomiar. Wśród tej grupy czynników zagrożeń szczególne znaczenie ze względu na powszechność występowania posiadają: − hałas, − czynniki mechaniczne, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 14 − − − − − drgania mechaniczne (wibracje), energia elektryczna i elektryczność statyczna, pola i promieniowanie elektromagnetyczne, promieniowanie optyczne, czynniki mikroklimatu. Rys. 2. Czynniki zagrożeń [opracowanie własne] Hałasem jest zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu pracy. Źródłami, przyczynami hałasu są na ogół zużywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się ludzie, wadliwe instalacje, wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas oddziaływuje przede wszystkim na narządy słuchu, ale również zakłóca procesy przemiany materii, pracę układu nerwowego i układu krążenia. W zależności od częstotliwości drgań fali dźwiękowej rozróżnia się cztery rodzaje hałasu: − hałas słyszalny o częstotliwości od 16 Hz (herców) do 16 000 Hz, − hałas infradźwiękowy o częstotliwości f < 16 Hz, − hałas ultradźwiękowy o częstotliwości od 16 000 Hz do 1010 Hz, − hałas hiperdźwiękowy o częstotliwości f > 1010 Hz. Zagrożenia mechaniczne to stan środowiska pracy dopuszczający niebezpieczne oddziaływania czynników, które mogą być przyczyną urazów powodowanych kinetyką części maszyn, narzędzi, przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych bądź płynnych. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 15 Niebezpieczne czynniki mechaniczne można podzielić na następujące grupy: − przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty, − elementy ruchome, − elementy ostre, wystające, chropowate, − elementy spadające, − płyny pod ciśnieniem, − śliskie, nierówne powierzchnie, − ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy), − położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz w zagłębieniach), − powierzchnie gorące lub zimne, żrące substancje, żywe zwierzęta i inne. Do podstawowych zagrożeń mechanicznych zalicza się niebezpieczeństwa powodowane: − zgniataniem (zgnieceniem, zmiażdżeniem), − ścinaniem, − cięciem (obcięciem, odcięciem), − wplątaniem, wciągnięciem lub pochwyceniem (zmiażdżeniem, złamaniem), − uderzeniem (obtarciem, uderzeniem, pęknięciem, złamaniem), − kłuciem (przekłuciem, przebiciem), − ścieraniem (starciem lub obtarciem), − wytryskiem cieczy pod wysokim ciśnieniem (uderzeniem, poparzeniem). Przykłady przyczyn i skutków zagrożeń mechanicznych przedstawia rysunek 3. Zagrożenia mechaniczne można identyfikować poprzez uważną obserwację wszystkich elementów i urządzeń środowiska pracy i infrastruktury technicznej pomieszczeń pracy. d) zgniecenie Rys. 3. Przyczyny i skutki urazów z powodu zagrożeń mechanicznych [2, s. 2] Źródłem drgań mechanicznych są ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii oraz wyposażenie technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez podesty, podłogi, pomosty, platformy oraz siedziska na układ mięśniowo - kostny człowieka. Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda. Szczególnie groźne dla człowieka są częstotliwości drgań niskie od 0,7 do 90 Hz, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 16 ponieważ mogą pokrywać się z częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu człowieka a przez to doprowadzać do trwałych zmian chorobowych. Szkodliwe oddziaływanie drgań wywołuje skutki w sferze funkcjonalnej człowieka, takie jak: − zakłócenia koordynacji ruchów, − zwiększenie czasu reakcji wzrokowych, − zwiększenie czasu reakcji ruchowej, − nadmierne zmęczenie, oraz zaburzenia w sferze biologicznej człowieka, takie jak: − zakłócenie czynności narządów wewnętrznych, − zmiany w układzie nerwowym, − schorzenia naczyń krwionośnych, − zmiany w układzie kostno-stawowym, − zaburzenia czynności mięśni i ścięgien. Powszechne obecnie stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego rodzaju zagrożenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Są to zagrożenia: − porażeniem oraz poparzeniem prądem bądź łukiem elektrycznym, − pożarem, − wybuchem, − elektrycznością statyczną, − ze strony zjawisk związanych z wyładowaniami atmosferycznymi. Skutki porażenia prądem elektrycznym zależą od: − wielkości i rodzaju prądu, − drogi przepływu prądu przez organizm człowieka, − czasu przepływu prądu, − rezystancji ciała człowieka w warunkach otaczającego mikroklimatu środowiska pracy. Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem energii elektrycznej jest prąd przemienny o częstotliwości 50 Hz i napięciu 400/230 V. Większość porażeń i poparzeń prądem elektrycznym, występuje przy styczności człowieka z urządzeniami elektroenergetycznymi prądu przemiennego, przy czym najczęstsze są porażenia na drodze ręka - nogi lub ręka ręka. Najgroźniejsze dla życia organizmu reakcje wywołuje prąd przemienny o częstotliwości od 15 do 100 Hz. Oddziaływanie prądu elektrycznego na organizm ludzki może być pośrednie lub bezpośrednie. Działanie pośrednie, które powstaje bez przepływu prądu przez ciało człowieka, powoduje takie urazy, jak: − oparzenia ciała wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub spowodowane dotknięciem do nagrzanych elementów, − groźne dla życia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a także metalizacja skóry spowodowana osadzaniem się roztopionych cząstek metalu, − uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego, − uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia trzymanego przedmiotu. Działanie bezpośrednie, którego źródłem jest przepływ prądu przez ciało ludzkie może wywołać wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych w organizmie (a nawet śmierć człowieka), poprzez oddziaływanie na układ nerwowy oraz w wyniku elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych. Przy porażeniu prądem, bezpośrednio po przerwaniu przepływu prądu, może wystąpić wstrząs, objawiający się przerażeniem, bladością, drżeniem ciała lub kończyn, nadmiernym wydzielaniem potu, stanem apatii lub euforii. Może również wystąpić obrzęk mózgu i utrata „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 17 przytomności, połączona z zatrzymaniem krążenia krwi i brakiem oddechu. Skutki te mogą się ujawnić także po pewnym czasie - od kilku minut do kilku miesięcy. Sposób i skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych, zarówno bezpośrednio na ciało człowieka jak i na materialne elementy środowiska pracy, zależą od ich częstotliwości i natężenia. Pola elektromagnetyczne w przeciwieństwie do wielu fizycznych czynników środowiska, jak na przykład hałas, nie są z reguły rejestrowane przez zmysły człowieka, dlatego niemożliwe jest intuicyjne dostosowanie sposobu postępowania człowieka do stopnia zagrożenia. Energia pól elektromagnetycznych absorbowana bezpośrednio w organizmie powoduje powstawanie w nim elektrycznych prądów indukowanych oraz podgrzewanie tkanek. Może to być przyczyną niepożądanych efektów biologicznych i w konsekwencji zmian stanu zdrowia (czasowego i trwałego). Przykładowymi źródłami pola elektromagnetycznego są instalacje energetyczne wysokiego napięcia oraz anteny nadawcze radiofonii, telefonii komórkowej. Promieniowanie optyczne, obejmuje promieniowanie nadfioletowe (UV), widzialne (VIS) oraz podczerwone (IR). Jest zarówno naturalnym składnikiem promieniowania słonecznego, jak i wytworzonym sztucznie zjawiskiem, wykorzystywanym w procesach technologicznych. Stanowi ono również uboczny produkt działalności zawodowej człowieka. Zwykle zakres promieniowania nadfioletowego i podczerwonego dzieli się na pasma: A (bliskie), B (średnie) i C (dalekie). Pasma te obejmują następujące długości fal: a) w przypadku nadfioletu: − UVA, 315 − 400 nm. − UVB, 280 − 315 nm. − UVC, 100 − 280 nm. b) w przypadku podczerwieni: − IRA, 780 − 1400 nm. − IRB, 1400 − 3000 nm. − IRC, 3000 − 1 mm Jeśli chodzi o promieniowanie widzialne, najczęściej przyjmuje się, że jego zakres mieści się w przedziale 400 − 780 nm. Skutki narażenia na promieniowanie optyczne zależą od parametrów fizycznych promieniowania, wielkości pochłoniętej dawki oraz właściwości optycznych i biologicznych narażonej tkanki. W przypadku nadmiernego promieniowania nadfioletowego i podczerwonego może dojść do uszkodzenia oczu i skóry, natomiast promieniowanie widzialne stanowi jedynie zagrożenie dla oczu, tabela 2. Obszar światła niebieskiego Rys. 4. Promieniowanie optyczne, obszary promieniowania [2] „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 18 Promieniowanie optyczne widzialne na stanowisku pracy i w jego otoczeniu wpływa bezpośrednio na szybkość i pewność widzenia oraz określa w jaki sposób widzimy formy, sylwetki, barwę i właściwości powierzchni przedmiotów tam występujących. Światło jest promieniowaniem elektromagnetycznym zdolnym do wywoływania bezpośrednio wrażeń wzrokowych, z których wynika widzenie. Inaczej mówiąc światło jest promieniowaniem widzialnym. Przedział długości fal promieniowania widzialnego (widma) został przyjęty umownie i zwykle zawiera się w zakresie 380–760 nm. Rys. 5. Umowne zakresy długości fal promieniowania widzialnego [2] Najkorzystniejszym dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego. Aby praca wzrokowa była optymalna, stanowisko pracy oraz pomieszczenie, w którym się ono znajduje, muszą być odpowiednio oświetlone. Złe oświetlenie prowadzi w dłuższym okresie do trwałego osłabienia wzroku. Jest zagrożeniem uciążliwym, powodującym nadmierne obciążenia narządu wzroku, a w ich następstwie bóle głowy, pogorszenie samopoczucia, zmęczenie. Z kryterium minimalnego poziomu natężenia oświetlenia wynika, że natężenie oświetlenia na poziomej płaszczyźnie roboczej, które można zaakceptować w pomieszczeniach, w których ludzie przebywają przez długi czas, niezależnie od tego, jakie jest wykonywane zadanie wzrokowe, powinno wynosić minimum 200 luksów. Tabela 1. Wpływ promieniowania optycznego na oko [2] Obszary występowania Rodzaje promieniowania Zakresy promieniowania Nadfioletowe – A od 315 do 380 nm praca na wolnym powietrzu, światło słoneczne Nadfioletowe – B od 280 do 315 nm światło słoneczne, otoczenie przemysłowe, Nadfioletowe – C od 100 do 280 nm Światło niebieskie od 400 do 480 nm Podczerwone od 780 do 1400 nm (bliska podczerwień) od 315 do 380 nm (środkowa podczerwień) warunki przemysłowe, spawanie łukiem elektrycznym warunki przemysłowe, praca z komputerem (monitor), instalacje elektryczne spawanie elektryczne, procesy topienia występujące przy produkcji szkła i stali, mikrofale. światło słoneczne Uszkodzenia oka zmęczenie oka, ślepota śnieżna, zaćma zaćma, choroby typowe dla spawaczy łukowych uszkodzenie rogówki i soczewki, utrata wzroku uszkodzenia siatkówki – utrata wzroku, starcze zmiany siatkówki, retinitus pigmentosa uszkodzenia siatkówki, zwyrodnienia żółtej plamki z wiekiem, retinitus pigmentosa, uszkodzenia soczewek i rogówki (środkowa podczerwień) „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 19 − − − − Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza: temperatura powietrza, prędkość ruchu powietrza, temperatura promieniowania, wilgotność powietrza. Rys. 6. Czynniki kształtujące bilans cieplny organizmu [2, s. 13] − − − − Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto: wysiłek fizyczny przy czynnościach wykonywanych, czas aklimatyzacji w pomieszczeniu, cechy termiczne odzieży roboczej, wiek. Rys. 7. Cechy komfortu termicznego organizmu [2, s. 14] „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 20 Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek czuje się najlepiej. Wiele zadań zawodowych wykonywanych przez geodetów odbywa się w terenie otwartym bezpośrednio na placach budowy, w różnych warunkach atmosferycznych. Ważne jest, aby w zmiennych warunkach otoczenia zachować możliwość termoregulacji ciała a tym samym nie powodować wyziębienia lub w warunkach letnich przegrzewania jego części a przede wszystkim głowy, rąk i nóg. O zagrożeniach występujących w procesie pracy winny informować znaki ostrzegawcze bezpieczeństwa i higieny pracy umieszczone w miejscach występowania czynników zagrożeń, na placach budowy (tabela 2). Tabela 2. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [11] Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem obcięcia palców Ostrzeżenie przed porażeniem prądem elektrycznym Ostrzeżenie przed substancją szkodliwą Ostrzeżenie przed truciznami i substancjami toksycznymi 4.2.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. Jaki jest podział czynników zagrożeń występujących w środowisku pracy? Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego? Od czego zależą skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych? Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia? Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas? Jaki jest cel kształtowania czynników mikroklimatu? Jakie czynniki decydują o odczuciu ciepła przez człowieka? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić przy geodezyjnej obsłudze budowy. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 21 Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) zastanowić się jakie zagrożenia mogą wystąpić przy geodezyjnej obsłudze budowy i wypisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów), 3) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzuć ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy), 4) zapisać zagrożenia w formie mapy myśli, 5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy, 6) brać udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenia są najbardziej niebezpieczne przy obsłudze geodezyjnej placu budowy. − − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip – chart. Ćwiczenie 2 Dokonaj inspekcji na terenie wokół szkoły i dołóż starań, aby nie pominąć wszystkich ważnych zagrożeń, które mogą być przyczyną wypadków i innych strat. Zwróć uwagę na: − uszkodzone elementy wyposażenia terenu i ogrodzenia, − stan nawierzchni, na których istnieje możliwość poślizgnięcia się lub upadku, − ostre krawędzie, wystające elementy, − ukształtowanie powierzchni terenu, − temperaturę powietrza na zewnątrz budynku, − stan i rodzaj oświetlenia, − stan instalacji i urządzeń elektrycznych na zewnątrz budynku, − czystość powietrza, − zjawiska akustyczne, hałas, − zagrożenia pożarowe, − obciążenie fizyczne i psychiczne jakich doznajesz podczas inspekcji, − zwrócić uwagę na miejsca szczególnie niebezpieczne. Sposób wykonania ćwiczenia 5) Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: dobrać partnerów do pracy w grupie, zastanowić się i zapisać co jest zagrożeniem wypadkowym w pracy, wykonać dwugodzinną inspekcję terenu i zapisać stwierdzone nieprawidłowości, uporządkować zapisane spostrzeżenia - odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy, zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy. − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, film dydaktyczny: zagrożenia w środowiskach pracy, Proergo Warszawa, 1) 2) 3) 4) „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 22 − − mazaki, tablica flip – chart. Ćwiczenie 3 d) zgniecenie Rysunek do ćwiczenia 3 Na rysunku pokazano źródła urazów wypadkowych typowe dla obsługi przyrządów i urządzeń. Zinterpretuj przedstawione źródła w odniesieniu do prac i czynności wykonywanych na urządzeniach geodezyjnych. Określ stopień ciężkości urazów powodowanych przez te źródła. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) zastanowić się jakie czynności i gdzie realizowane są podczas prac geodezyjnych, zapisać wszystkie pomysły na kartce, 3) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy, 4) omówić w grupie przedstawione na rysunku przypadki źródeł zagrożenia wypadkowego, 5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy. − − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip – chart. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą? 2) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku pracy? 3) rozpoznać znaki ostrzegawcze bezpieczeństwa i higieny pracy? 4) rozpoznać czynniki niebezpieczne, uciążliwe i szkodliwe? 5) wymienić sposoby rozpoznawania zagrożeń? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 23 Tak Nie 4.3. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej 4.3.1. Materiał nauczania Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub większą liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy. Zgodnie z obowiązującymi postanowieniami kodeksu pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą. Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikom nieodpłatnie: 1. środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy, 2. odzież i obuwie robocze spełniające wymagania określone w Polskich Normach: – jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, – ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy. Wydając pracownikowi środki ochrony indywidualnej, pracodawca jest równocześnie obowiązany poinformować go o sposobach posługiwania się tymi środkami w celu zapewnienia skutecznej ochrony przed zagrożeniami. Pracownik jest zobowiązany do stosowania środków ochrony indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę. Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy. Stanowią zatem ostateczny a nie podstawowy środek zapobiegawczy i ochronny. Akceptowalne wyposażenie ochronne zmniejsza napięcia psychiczne i problemy z pracą na stanowiskach, wymagających jego użycia. Akceptowalne osobiste wyposażenie ochronne musi spełniać określone wymagania. Środki ochrony indywidualnej powinny: − być odpowiednie do istniejącego zagrożenia, − uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy, − uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika, − być przeznaczone do osobistego użytku. Rys. 8. Środki ochrony indywidualnej powinny być dobrze dobrane [5, s. 225] „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 24 Środki ochrony indywidualnej dzieli się, pod względem ich ogólnego przeznaczenia, na dziewięć grup: 1) odzież ochronna, (fartuchy, kombinezony), 2) środki ochrony głowy, (hełmy ochronne), 3) środki ochrony kończyn górnych, (rękawice ochronne gumowe, jednorazowe), 4) środki ochrony kończyn dolnych, (buty, trepy, trzewiki), 5) środki ochrony twarzy i oczu, (okulary, maseczki, gogle, przyłbice), 6) środki ochrony słuchu, (wkładki przeciwhałasowe, ochronniki słuchawkowe), 7) sprzęt ochrony układu oddechowego, (maseczki, półmaski), 8) dermatologiczne środki ochrony skóry, (kremy, maści), 9) środki ochrony przed upadkiem z wysokości, (liny bezpieczeństwa, szelki). W tabeli 3 przedstawiono przykładowe rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej. Tabela 3. Wybrane rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej [11] Rodzaje środków Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony Lp. ochrony indywidualnej indywidualnej prace w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych, 1 Odzież ochronna mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury stwarzające ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników prace, przy których włosy pracowników są narażone na wciągnięcie przez 2 Środki ochrony głowy ruchome części maszyn lub urządzeń mechanicznych lub głowa narażona jest na uderzenie przedmiotami spadającymi prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych również z działaniem wysokiej temperatury, wibracji oraz substancji chemicznych), prace w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi, oraz prace w niskiej temperaturze, w tym w szczególności: – prace z użyciem przedmiotów lub materiałów ostrych, tnących, kłujących, Środki ochrony parzących lub szczególnie chropowatych albo inne narażające na 3 kończyn górnych uszkodzenia rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze maszyn, przy których istnieje niebezpieczeństwo wciągnięcia rękawicy, – spawanie lub cięcie metali przy pomocy łuku elektrycznego i wszelkie inne czynności wymagające użycia lamp łukowych lub też innych źródeł promieniowania ultrafioletowego, prace, przy których twarz lub oczy pracowników są narażone na urazy albo podrażnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, w tym w szczególności: – spawanie lub cięcie metali przy pomocy palnika lub łuku elektrycznego, – obserwowanie intensywnych punktów świetlnych lub substancji silnie Środki ochrony twarzy rozżarzonych, takich jak roztopiona stal albo szkło, 4 i oczu – szlifowanie na sucho, oczyszczanie oraz inne prace powodujące rozpryskiwanie mogących przedostać się do oczu ostrych cząsteczek, stopionych metali lub żrących płynów, – prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału, podczas której powstają wióry odpryskowe, Dermatologiczne środki 5 prace narażające na podrażnienia skóry, ochrony indywidualnej Środki ochrony zbiorowej to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 25 Rys. 9. Miejsca gdzie jest obowiązkowe stosowanie środków ochrony indywidualnej powinny być oznakowane [5, s. 213] 4.3.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. Co rozumiemy pod pojęciem środki ochrony indywidualnej? Co rozumiemy pod pojęciem środków ochrony zbiorowej? Co jest priorytetem w stosowaniu środków ochronnych w pracy? Kiedy powinniśmy stosować środki ochrony indywidualnej? Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej? Jakie stosuje się rodzaje środków ochrony indywidualnej podczas prac na budowach? W jakich przypadkach należy stosować środki dermatologiczne? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przedstawione na fotografii szkła o różnym stopniu zaciemnienia są stosowane do okularów i gogli ochronnych podczas wykonywania niektórych prac przy silnym nasłonecznieniu i odblaskach światła. Które ze szkieł okularowych biorąc pod uwagę ich właściwości ochronne są lepsze do pracy w tych warunkach i dlaczego? A. soczewka przeźroczysta B. soczewka jasnoszara lub ciemnoszara Rysunek do ćwiczenia 1 „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 26 Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) zastanowić się jakie zagrożenia mogą wystąpić podczas czynności pracy w pracowni geodezyjnej i zapisać je na kartce a następnie tablicy flip – chart, 3) wskazać te zagrożenia, przed którymi chronią okulary ochronne, 4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy, 5) brać udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jaki sposób ochrony przed zagrożeniami jest lepszy niż zaproponowany. − − − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, mazaki, pokaz multimedialny zastosowanie i dobór środków ochrony indywidualnej, tablica flip – chart. Ćwiczenie 2 Sprawdź czy w szkolnej pracowni geodezyjnej znajdują się odpowiednie środki ochrony indywidualnej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wykonać pracę samodzielnie, 2) sprawdzić teren szkolnej pracowni geodezyjnej, zwrócić uwagę na oznakowanie stanowisk i pomieszczeń pracy, 3) przedstawić nauczycielowi swoje spostrzeżenia. − − − Wyposażenie stanowiska pracy: katalog środków ochrony indywidualnej, arkusze papieru, mazaki. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: wymienić nazwy środków ochrony indywidualnej? wymienić przed jakimi czynnikami chronią okulary ochronne? określić wymagania dla okularów ochronnych? określić wymagania dla obuwia ochronnego? właściwie dobrać środki ochrony indywidualnej w zależności od zagrożeń lub szkodliwych czynników występujących w środowisku pracy? 6) określić wymagania dla rękawic ochronnych? 7) rozróżnić odzież roboczą i odzież ochronną? 1) 2) 3) 4) 5) „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 27 Tak Nie 4.4. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy z komputerem 4.4.1. Materiał nauczania Ergonomia jest dyscypliną wiedzy zajmującą się zasadami i metodami dostosowania warunków pracy do właściwości fizycznych i psychicznych człowieka, czyli tworzeniem takich konstrukcji urządzeń technicznych i kształtowania materialnego środowiska pracy, jakie wynikają z wymagań fizjologii i psychologii pracy. Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywania na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, z uwzględnieniem wymagań ergonomii [11]. Rys. 10. Układ człowiek – maszyna [2, s. 27] W układzie człowiek - maszyna dominującym elementem jest człowiek. Zadaniem ergonomii jest tworzenie warunków do zrównoważonego stanu tego układu i niezawodności jego funkcjonowania, a jedną z ważnych konsekwencji ma być zmniejszenie liczby wypadków przy pracy z przyczyn nieodpowiedniego zsynchronizowania techniki z możliwościami psychofizycznymi człowieka. Cele ergonomii to: − osiąganie wydajnej produkcji, − osiąganie wyższej jakości warunków pracy, − osiąganie wyższej jakości produktu, − zachowanie zdrowia pracowników, − zapewnienie bezpieczeństwa pracy. Praca powinna być wykonywana w pozycji neutralnej polegającej na: − zachowaniu fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, − unikaniu nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym kręgosłupa, − z łokciami i barkami rozluźnionymi, − z nadgarstkami w pozycji neutralnej, − z kończynami górnymi zgiętymi w stawach łokciowych pod kątem około 900, − zachowaniu pozycji siedzącej wyprostowanej. Wszystko co jest potrzebne do pracy powinno być w zasięgu rąk: − często używane przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, − bardzo często używane przedmioty powinny być w zasięgu przedramion. (rysunek 11) „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 28 Rys. 11. Strefy zasięgu rąk [5, s. 85] Należy umożliwić wykonywanie zadań zamiennie w pozycji stojącej i siedzącej. Każdy pracownik powinien mieć możliwość korzystania z ergonomicznego krzesła, wyposażonego w regulację siedziska i z dobrym oparciem pleców. Organizacja pracy powinna zapewniać odpowiednio: − tempo pracy – cykl pracy, − przerwy w pracy, − rotacje pracy, − zmianowość pracy. W celu ostrzegania przed niebezpieczeństwem w miejscach pracy stosowane są znaki ostrzegawcze. Ich treść jest zazwyczaj złożona, co jest to niezbędne do powiadomienia, o niebezpieczeństwach jakie występują w danym miejscu pracy i jak ludzie powinni się chronić przed nimi. Dlatego też znaki ostrzegawcze muszą być łatwo i poprawnie interpretowane. Rys. 12. Znaki ostrzegawcze [5, s. 103] Długie znaki ostrzegawcze nie są w praktyce czytane przez pracowników, ważne jest więc wybranie krótkich, lecz jasnych i łatwych do zrozumienia informacji. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 29 Tabela 4. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [12] Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem Ostrzeżenie przed urządzeniem do transportu poziomego Ostrzeżenie przed poślizgnięciemi Ostrzeżenie przed gorącą powierzchnią Ostrzeżenie przed wysokim poziomem hałasu Z punktu widzenia ergonomii i estetyki jednym z czynników najbardziej wpływających na motywację i wydajność pracowników są warunki w pomieszczeniu, na stanowisku pracy i jego najbliższym otoczeniu. Jednym z pierwszych działań, podejmowanych podczas występowania nadmiernego zewnętrznego ciepła (gorące lato, tropiki), powinno być zmniejszenie nasłonecznienia stanowisk pracy. Jeżeli na zewnątrz jest zimno, należy chronić miejsca przed wychłodzeniem. Rys. 13. Naturalną osłonę przed gorącem i wiatrem stanowią drzewa i krzewy [5, s. 177] Istnieje wiele sposobów ochrony stanowisk pracy przed wychłodzeniem lub przegrzaniem. Najlepsze wyniki uzyskuje się dzięki łączeniu różnych metod. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 30 Wiele prac geodezyjnych jak opracowanie map, rachunek współrzędnych, projektowanie oraz opracowywanie pomiarów wykonuje się z zastosowaniem technik komputerowych. W pracach tych może wystąpić dyskomfort i uciążliwość związane z odblaskami prowadzącymi do zmęczenia narządu wzroku i niskiej wydajności. Rys. 14. Odblaski powodują olśnienia i zmniejszają widzialność [5, s. 167] Odblaski, podobnie jak bezpośrednie olśnienie powodują rozproszenie uwagi i zmniejszają zdolność widzenia. Szczególnie niekorzystne są odblaski spowodowane niewłaściwym ustawieniem monitora ekranowego w stosunku do padającego światła. Komputer staje się obecnie narzędziem powszechnego użytku, niezbędnym do wykonania określonych zadań zawodowych. O tym decyduje: − stosunkowo niska cena, − małe wymiary, − duża niezawodność i trwałość, − duże możliwości w zakresie gromadzenia i przetwarzania informacji z całego świata. Praca z komputerem powoduje szereg niebezpieczeństw dla zdrowia, których źródłem są następujące czynniki: − mikroklimat pomieszczenia, − prąd elektryczny, − plątaniny przewodów, − meble i elementy infrastruktury, − oświetlenie pomieszczenia, − hałas, − monotypia, − promieniowanie optyczne, obciążenia wzroku, − pole elektrostatyczne i elektromagnetyczne, − obciążenia układu kostnego i mięśniowego, − infoholizm (internetoholizm). „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 31 Skutkami zdrowotnymi niekorzystnego oddziaływania tych czynników są: bóle szyi i pleców, dolegliwości oczu, zwyrodnienia kręgosłupa, bóle głowy, bóle nadgarstka, bóle ramion, drętwienie kończyn, i inne. Ergonomicznie zaprojektowane stanowisko pracy, minimalizuje napięcie umysłowe pracowników, poprawia samopoczucie, polepsza jakość pracy i efektywność obsługi klientów. Dostateczna przestrzeń miejsca pracy, ochrona przed hałasem, odpowiednie natężenie światła, łagodna kolorystyka mebli i pomieszczenia są niezbędne przy równoczesnej pracy z komputerem i dokumentacją. Rys. 15. Odpowiednia pozycja przy pracy z komputerem warunkowana jest kształtem blatu roboczego, usytuowaniem, rodzajem siedziska i wyposażenia [opracowanie własne] 4.4.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. Jakie są cele i zadania ergonomii? Dlaczego zajmujemy się ergonomią stanowisk pracy? Jakie pozycje ciała są najlepsze podczas pracy z komputerem? Co to jest pozycja neutralna przy pracy? Jakie dolegliwości są zgłaszane przez pracowników wykorzystujących komputer do pracy? Jakie są zalecenia ergonomii dla pracy z komputerem? Jakie są zalecenia ergonomii dla oświetlenia stanowisk pracy z komputerem? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wskaż, które spośród prac wymienionych w tabeli związanych z dźwiganiem przedmiotów, może wykonać pracownik młodociany. RODZAJ PRACY DZIEWCZĘTA Dźwiganie na odległość do 25 m, praca dorywcza Dźwiganie na odległość do 25 m, obciążenie powtarzalne 14 kg 20 kg 14 kg 20 kg 8 kg 12 kg 8 kg 12 kg „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 32 CHŁOPCY Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) zastanowić się i wskazać, jakie są dopuszczalne wartości ciężarów dźwiganych przez pracowników młodocianych, 3) wypisać z tabeli wartości ciężarów, które mogą przenosić na terenie płaskim, na odległość do 25 m osoby młodociane, 4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy, 5) brać udział w podsumowaniu ćwiczenia. − − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip – chart. Ćwiczenie 2 Na rysunku pokazany jest znak nakazu „umyj ręce”. Zastanów się w jakich przypadkach i dlaczego znak ten winien być wykorzystany przy pracy w szkolnej pracowni geodezyjnej. Rysunek do ćwiczenia 2 Sposób wykonania ćwiczenia 5) Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: dobrać partnerów do pracy w grupie, zastanowić się jakie czynności są szczególnie niebezpieczne w pracy w szkolnej pracowni geodezyjnej, zapisać wszystkie pomysły na kartce, zastanowić się, które czynności decydują o konieczności oznakowania miejsc pracy tym znakiem nakazu, uporządkować zapisane pomysły - odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy, zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy. − − − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, pokaz multimedialny: znaki i sygnały bezpieczeństwa pracy, mazaki, tablica flip – chart. 1) 2) 3) 4) „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 33 Ćwiczenie 3 Na rysunku pokazano dwa znaki ostrzegawcze. W jakich miejscach pracy powinny znajdować się te znaki? Jakie są różnice w stosowaniu obu znaków? Rysunek do ćwiczenia 3 Sposób wykonania ćwiczenia 5) Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: dobrać partnerów do pracy w grupie, zastanowić się jakie czynności są szczególnie niebezpieczne w pracy w pomieszczeniach pracowni geodezyjnej, zapisać wszystkie pomysły na kartce, zastanowić się, które czynności decydują o konieczności oznakowania pomieszczenia tym znakiem nakazu, uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy, zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy. − − − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, pokaz multimedialny: znaki i sygnały bezpieczeństwa pracy, mazaki, tablica flip – chart. 1) 2) 3) 4) 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) wymienić zasady ergonomii? 2) wskazać niezgodności z zaleceniami ergonomii występujące w szkolnej pracowni geodezyjnej? 3) wskazać czynniki zagrożeń występujące na stanowiskach pracy z komputerem? 4) objaśnić zasady ergonomicznej organizacji stanowiska pracy z komputerem? 5) objaśnić najkorzystniejszą pozycję przy pracy z komputerem? 6) objaśnić zalecenia ergonomii dla stanowisk pracy? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 34 Tak Nie 4.5. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej 4.5.1. Materiał nauczania Pożarem nazywamy każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów palnych. Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia mechaniczna lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, żar lub iskry, występuje niebezpieczeństwo pożaru. Tabela 5. Grupy pożarów [16] Grupa Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania pożaru Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia. Na przykład: drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne, A tkaniny, słoma. Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła wytwarzającego się przy pożarze. Na przykład: benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina, B stearyna, pak, smoła, naftalen Pożary gazów. Na przykład: metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski C Pożary metali. Na przykład: magnez, sód, uran D Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych E Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie tam, gdzie: − jest duże nagromadzenie materiałów łatwopalnych, − stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych, − stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych, − występuje proces samonagrzewania się materiałów, − używane są narzędzia iskrzące, − istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej, − wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń, − nie zachowane są odległości materiałów i wyposażenia od elementów oświetlenia (żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki itp.), − występują reakcje egzotermiczne, − nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje, − pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne, − oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem. Przyczynami pożarów jest najczęściej ludzka nieostrożność, nierzadko granicząca z bezmyślnością. Szczególnie niebezpieczne jest nieprzestrzeganie zakazu palenia tytoniu w miejscach niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczanie prac określanych jako niebezpieczne pożarowo oraz lekceważenie zagrożeń związanych z używaniem cieczy łatwopalnych . Drugą pod względem częstotliwości przyczyną występowania pożarów są wady i nieprawidłowa eksploatacja urządzeń elektrycznych, objawiająca się nadmiernym obciążaniem obwodów zasilających, eksploatowaniem urządzeń niesprawnych technicznie, zwłaszcza z uszkodzonymi kablami i wtykami zasilającymi oraz używanie elektrycznych, przenośnych urządzeń grzewczych w sposób niezgodny z przeznaczeniem i określonymi przez producenta zasadami użytkowania. Ochrona przeciwpożarowa polega głównie na zapobieganiu pożarom i ich rozprzestrzenianiu się, zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań ratowniczych. Zapobieganie pożarom to ogół przedsięwzięć, czynności i zabiegów profilaktycznych mających na celu ochronę życia, zdrowia i mienia przed pożarem. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 35 Dla ochrony zdrowia i życia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpożarowe budynków. W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności: 1) używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących zainicjować zapłon występujących materiałów: − w strefie zagrożenia wybuchem, − w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo, − w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami, 2) rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego z materiałami palnymi, 3) wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych, 4) przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od: − urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury przekraczającej 100°C, − linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz przewodów odprowadzających, − instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej, 5) użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu palnym, 6) stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, 7) instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak: wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem, 8) składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji, 9) ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających ewakuację, 10) zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie, 11) uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do: − urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno - alarmowe, hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne, klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych, − urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu − wyjść ewakuacyjnych, − wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów gazu. Zapobieganie pożarom od urządzeń elektrycznych polega na eliminacji i ograniczeniu zagrożenia pożarowego w sposób następujący: 1) wszędzie tam, gdzie jest to wskazane, stosuje się wyłączniki różnicowoprądowe o znamionowym prądzie wyzwalającym do 500 mA, 2) wykonuje się instalację i urządzenia tak, aby nie podtrzymywały i nie rozprzestrzeniały pożaru, 3) instaluje się przewody i kable z izolacją wykonaną z materiałów niepalnych i nie wydzielających chloru ani chlorowodoru w przypadku ich przegrzania; „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 36 4) przy długich wiązkach przewodów i kabli zapewnia się ich zwiększoną odporność na działanie ognia, 5) wykonuje się ognioodporne przejścia przewodów przez przeciwpożarowe ściany i stropy, 6) w obiektach, w których łatwo jest wzniecić pożar (w lakierniach, stolarniach), stosowane są tylko niezbędne urządzenia elektryczne i w odpowiednich osłonach, 7) w obiektach, w których pożar zagraża życiu wielu osób lub mieniu o dużej wartości (hotele, kopalnie i budynki użyteczności publicznej,), instalacje i urządzenia elektryczne wykonuje się z materiałów, które podczas pożaru wydzielają jak najmniej dymu i toksycznych gazów, 8) obiekty budowlane wyposaża się w instalacje piorunochronne, 9) instaluje się ochronniki przeciwprzepięciowe w instalacjach elektrycznych obiektów, 10) opraw lamp w „ciągach świetlnych” nie wykonuje się z materiałów łatwopalnych. Pracownicy powinni też wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpożarowe wyposażony jest obiekt, w którym są zatrudnieni, i umieć je uruchomić w razie konieczności. W obiektach i pomieszczeniach pracy powinny znajdować się instrukcje bezpieczeństwa pożarowego oraz instrukcja postępowania na wypadek pożaru. 4.5.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. 4. 5. Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. Co rozumiemy pod pojęciem pożar? Gdzie występuje zagrożenie pożarowe? Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów od urządzeń elektrycznych? Jakie znasz grupy pożarów? Na czym polega ochrona przeciwpożarowa? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wskaż, jakie zagrożenia pożarowe mogą wystąpić w szkolnej pracowni geodezyjnej i jakie należy zastosować środki bezpieczeństwa. Sposób wykonania ćwiczenia 3) 4) 5) Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: dobierać partnerów do pracy w grupie, zastanów się i wskaż, co w pomieszczeniu pracowni optycznej stanowi zagrożenie pożarowe, wskazać, jakie działania powinny być podjęte, aby uniknąć zagrożeń pożarowych, zapisać wyniki pracy grupy na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum klasy, brać udział w podsumowaniu ćwiczenia. − − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip – chart. 1) 2) „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 37 Ćwiczenie 2 Na rysunku przedstawiono trzy rodzaje gaśnic stosowanych do gaszenia pożarów. W pomieszczeniu pracy, w którym pracują ludzie zapaliły się szmaty nasycone olejem wrzecionowym, wykorzystywanym do smarowania i konserwacji niektórych elementów maszyn i narzędzi. Dobierz spośród trzech gaśnic taką, która najbezpieczniej ugasi pożar szmat. Gaśnica pianowa Gaśnica śniegowa Gaśnica proszkowa Rysunek do ćwiczenia 2 Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zastanowić się i wskazać, co w pomieszczeniu zamkniętym może stanowić przeciwwskazanie do zastosowania poszczególnych gaśnic, 2) wskazać gaśnicę, którą najbezpieczniej można zastosować w tych warunkach, 3) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum klasy, 4) brać udział w podsumowaniu ćwiczenia. − − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip – chart. Ćwiczenie 3. Wyobraź sobie sytuację, że w czasie pracy pojawił się niespodziewanie ogień pochodzący z okolic magazynu paliw płynnych na placu budowy. Jakie czynności związane z Twoim bezpieczeństwem powinieneś podjąć? Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) zastanowić się, jakie czynności i w jakiej kolejności związane z przestrzeganiem przepisów BHP powinieneś podjąć, wypisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów), „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 38 3) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy, 4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy. − − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip – chart. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) 2) 3) 4) 5) wskazać przyczyny pożarów? wymienić ogólne zasady ochrony przeciwpożarowej? wymienić jakie pożary można gasić gaśnicą z proszkiem typu ABC? wskazać, jakie czynniki warunkują powstanie pożaru? wskazać, zagrożenia pożarowe przy pracy w pracowni geodezyjnej? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 39 Tak Nie 4.6. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy 4.6.1. Materiał nauczania Ochrona środowiska jest dziedziną wiedzy o kompleksowych zmianach zachodzących w środowisku przyrodniczym, zwłaszcza pod wpływem czynników postępu technicznego, oraz o sposobach zapobiegania lub łagodzenia ujemnych skutków ich działania. Ochrona środowiska jest pojmowana również jako zespół idei, środków i działań zmierzających do utrzymania środowiska w stanie zapewniającym optymalne warunki bytowania człowieka i gwarantującym ciągłość najważniejszych procesów w biosferze jako podstawy produkcyjnej działalności. Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciążliwości dla środowiska, jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska, zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami. Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także jeżeli są dokuczliwe w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska. Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi) substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim składzie, że może to ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę, wodę lub spowodować inne zmiany w środowisku, w tym również kulturowym. Niekiedy przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska lub dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń. Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń należą dwutlenek węgla (CO2), tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), fosfor (P), rtęć (Hg), ołów (Pb), ropa naftowa i jej pochodne, DDT i inne pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące i jonizujące. Według prawa, ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez: − utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach, − zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez: − utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach, − doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie jest on osiągnięty, − poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych. Wody podziemne i obszary ich zasilania podlegają ochronie polegającej w szczególności na: − zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na obszary ich zasilania, − utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 40 Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności poprzez: − racjonalne gospodarowanie, − zachowanie wartości przyrodniczych, − zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania, − ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, − utrzymanie jakości gleby i ziemi na poziomie wymaganych norm jakościowych, − doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, − zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury. Człowiek jest jednym z elementów środowiska. Również człowiek oddziałuje na miejsce, w którym żyje – niestety, często destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań możemy jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku. Możemy poprzez zmianę własnych zachowań, wytworzyć nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do ograniczenia zanieczyszczenia środowiska w naszym otoczeniu. Pierwszym, najbardziej oczywistym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości odpadów oraz ich segregacja. Dotyczy to szkła, wyrobów metalowych (puszek), makulatury i innych materiałów. Starajmy się segregować śmieci, zamiast – co się często zdarza, wyrzucać je w jednym worku do wspólnego kontenera. Umożliwi to ich ponowne przetworzenie i wykorzystanie. Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Są proste sposoby oszczędzania energii. Jeśli wychodzimy z pomieszczenia zgaśmy światło, wyłączmy telewizor czy urządzenia, których w danej chwili nie używamy. Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne, należą do produktów, które po zużyciu stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane z materiałów wysoko przetworzonych, zawierają substancje szkodliwe takie jak ołów, kadm i rtęć. Nie należy wyrzucać baterii do odpadów komunalnych, a wyrzucać je do specjalnych pojemników. 4.6.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. 4. 5. Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. Co należy rozumieć pod pojęciem środowiska? Co należy rozumieć pod pojęciem zanieczyszczenia środowiska? Jak należy postępować ze zużytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi? Jakie są podstawowe sposoby oszczędzania energii elektrycznej? Na czym polega racjonalne gospodarowanie zasobami ziemi? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wyobraź sobie, że pracujesz w dużej firmie branży geodezyjnej a zajmujesz się także niekiedy konserwacją wykorzystywanych maszyn i urządzeń biurowych. Zastanów się, w jaki sposób możesz zadbać o środowisko pracując na swoim stanowisku. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) zastanowić się, jakie zagrożenia środowiska są związane z konserwacją maszyn i urządzeń, zapisz wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów), „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 41 3) uporządkować zapisane pomysły. Ustalić, co można zrobić ze zużytymi materiałami użytymi do pracy i jakie metody wypracować na stanowiskach pracy, by doprowadzić do zmniejszenia zużycia tych materiałów, 4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy. − − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip – chart. Ćwiczenie 2 W pracowni geodezyjnej niekiedy występuje podwyższony poziom hałasu. Zastanów się, podczas jakich czynności technologicznych emisja hałasu jest największa oraz dobierz sposoby ograniczenia tej emisji. W jaki sposób możesz zadbać, aby hałas w pracowni był jak najmniejszy? Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) zastanowić się, jakie urządzenia powodują najwyższy poziom hałasu, zapisać pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykować pomysłów koleżanek/kolegów), 3) uporządkować zapisane pomysły. Ustalić, co można zrobić, aby doprowadzić do zmniejszenia hałasu, 4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy. − − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip – chart. 4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) 2) 3) 4) 5) 6) wymienić najgroźniejsze rodzaje zanieczyszczeń środowiska? podać sposoby oszczędzania energii elektrycznej? podać sposoby postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym? określić, na czym polega ochrona ekologiczna wód? określić, na czym polega ochrona ekologiczna powietrza? określić, na czym polega ochrona środowiska przed hałasem? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 42 Tak Nie 4.7. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii urządzenia i w sytuacji zagrożenia pożarem 4.7.1. Materiał nauczania Celem postępowania ratowniczego w zakładzie pracy jest zapewnienie opieki oraz zabezpieczenie poszkodowanego do czasu przybycia wykwalifikowanych ratowników medycznych lub lekarza. Obowiązkiem pracownika jest niezwłoczne zawiadomienie przełożonego o wypadku swoim lub innej osoby. Z punktu widzenia zasad udzielania pierwszej pomocy, należy wzywać pomoc tak, aby poszkodowany nie pozostał bez opieki. Istotne jest, aby meldunek o zaistniałym wypadku do służb ratunkowych zawierał zwięzłą i dokładną informację w kolejności na temat: − miejsca zdarzenia i liczby poszkodowanych, − rodzaju uszkodzeń, − przebiegu wydarzeń, − zakresu udzielonej pierwszej pomocy, − wzywającego pomoc. Awaria technologiczna jest to zdarzenie w wyniku którego nastąpiła emisja niebezpiecznej substancji, pożar lub eksplozja w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych czynników, prowadzących do nagłego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Każdy, kto zauważy wystąpienie awarii, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz jednostkę organizacyjną Państwowej Straży Pożarnej albo policji albo wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. W przypadku zauważenia pożaru należy niezwłocznie zaalarmować osoby przebywające w strefie zagrożenia oraz wezwać straż pożarną. Telefoniczne alarmowanie należy wykonać w następujący sposób: po wybraniu numeru alarmowego straży pożarnej 998 lub 112 i zgłoszeniu się dyżurnego, spokojnie i wyraźnie podaje się informacje w następującej kolejności: − gdzie się pali, adres i nazwę obiektu, − co się pali, na którym piętrze, − czy jest zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego, − swoje imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadawana jest informacja o zdarzeniu. Po podaniu ostatniej informacji nie odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia. Po zgłoszeniu zdarzenia należy przystąpić niezwłocznie do likwidacji pożaru za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego i nieść pomoc osobom zagrożonym, a w przypadku koniecznym przystąpić do ewakuacji ludzi i mienia. Środki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru to znaczy, że nie każdy środek jest przydatny do gaszenia każdego pożaru. Woda jest całkowicie niepalna, pobiera z palącego się ciała ogromne ilości ciepła, oziębiając palące się ciało do temperatury uniemożliwiającej dalsze palenie się. W zetknięciu się z ogniem zamienia się w parę wodną, która wypiera z ogniska pożaru powietrze (tlen), hamując proces palenia się. Wodą nie można gasić płynów łatwo palnych lżejszych od wody, ponieważ opada ona na dno, powodując przelanie lub rozbryzgi palącej się substancji. Wodą nie wolno gasić instalacji elektrycznych pod napięciem. Również niekorzystne jest oziębianie wodą nagrzanych maszyn lub żelaznych konstrukcji, które mogą ulec deformacji, powodując m.in. zawalenie się stropów. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 43 Tabela 6. Grupy pożarów oraz środki gaśnicze [14] Grupa pożarów A B Rodzaj płonącego materiału Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko żarzenia (drewno, papier, tworzywa sztuczne, itp.) Ciecze palne i substancje stałe topiące się wskutek wytworzonego przy pożarze ciepła (benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen, itp.) C Gazy (metan, aceton, propan, butan, itd.) D Metale (magnez, sód, uran, itd.) E Pożary grupy A - D występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem Środki gaśnicze woda, piana, dwutlenek węgla, proszki gaśnicze, piana, dwutlenek węgla, halony, proszki gaśnicze, proszki gaśnicze, halony, specjalne proszki gaśnicze, dwutlenek węgla, halony, proszki gaśnicze Łatwo dostępnym środkiem gaśniczym jest piasek, którego właściwości polegają na odcinaniu dostępu powietrza od ogniska pożaru, zmniejszeniu promieniowania ciepła oraz zapobieganiu rozpryskom. Nadaje się do gaszenia niewielkich zarzewi ognia i małych bomb zapalających. Nie należy go stosować do gaszenia płynów łatwopalnych w zbiornikach, maszynach, aparaturze precyzyjnej. Bardzo skutecznym środkiem gaśniczym jest dwutlenek węgla. Dwutlenek węgla nadaje się do gaszenia wielu rodzajów pożaru, szczególnie cieczy palnych (farb, lakierów, rozpuszczalników) i gazów, ponieważ nie zwilża gaszonych materiałów. Dwutlenek węgla nie przewodzi prądu elektrycznego, może więc być użyty do gaszenia instalacji elektrycznych pod napięciem. Tabela 7. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [12] Hydrant wewnętrzny Gaśnica Zestaw sprzętu pożarowego 4.7.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. 4. 5. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. Kogo i w jaki sposób zawiadomisz o wypadku przy pracy? Czy znasz numer telefonu do straży pożarnej? Co powinieneś zrobić gdy zauważysz pożar? Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą służyć? Jakie czynności należy podjąć w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 44 4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 W czasie wykonywania ćwiczeń w pracowni geodezyjnej zauważyłeś ogień wydobywający się z podłączonego do instalacji transformatora. Jak się zachowasz w takiej sytuacji? Sposób wykonania ćwiczenia: 1) 2) 3) 4) Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonać, dokonać wyboru właściwego sprzętu gaśniczego, wyniki pracy zaprezentować na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów, uzasadnić swój wybór. − − − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, sprzęt gaśniczy, mazaki, tablica flip – chart. Ćwiczenie 2 W czasie prac naprawczych sprzętu geodezyjnego wykonywanych z użyciem środków chemicznych zauważono u pracowników objawy zatrucia substancją toksyczną. Jak należy zachować się w takiej sytuacji? Sposób wykonania ćwiczenia 1) 2) 3) 4) Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonać, dokonać właściwego powiadomienia o zaistniałym wypadku, wyniki pracy zaprezentować na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów, uzasadnić swoją propozycję postępowania. − − − Wyposażenie stanowiska pracy: instrukcja alarmowa, duże arkusze papieru, mazaki. 4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją ochrony przeciwpożarowej? 2) scharakteryzować środki gaśnicze? 3) zareagować w przypadku pożaru transformatora? 4) sformułować meldunek do straży pożarnej? 5) podać numery telefonów do najważniejszych służb ratunkowych? 6) zareagować w przypadku zatrucia substancja toksyczną? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 45 Tak Nie 4.8. Pierwsza pomoc przy urazach mechanicznych i porażeniu prądem elektrycznym. Zabezpieczenie miejsca wypadku 4.8.1. Materiał nauczania Pierwsza pomoc to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, wykonywanych bez użycia wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych przez osoby nieposiadające uprawnień do podejmowania medycznych działań ratowniczych. Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy podjąć czynności związane z rozpoznaniem stanu poszkodowanych, na które składają się oceny: − przytomności (świadomości), − drożności dróg oddechowych, − obecności lub braku oddychania, − akcji serca i wydolności krążenia, − obrażeń ciała poszkodowanego. Pracownikom należy zapewnić sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy. W szczególności należy zapewnić: − punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), − apteczki z wyposażeniem w środki opatrunkowe. Obsługa punktów i apteczek, powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy. W punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miejscach, powinny być wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz wykazy pracowników przeszkolonych w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytuowania apteczek powinny być odpowiednio oznakowane i łatwo dostępne. Rys. 16. Oznakowanie apteczki lub punkt udzielania pierwszej pomocy Należy pamiętać, że udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach jest prawnym obowiązkiem każdego. Kolejność postępowania podczas udzielania pierwszej pomocy jest następująca: 1. Zachować spokój, nie wpadać w panikę ubezpieczyć siebie i poszkodowanego. 2. Rozpoznać stan poszkodowanego. 3. Usunąć poszkodowanego z rejonu zagrożenia jeżeli stan na to pozwala lub usunąć zagrożenie. 4. Jeżeli stwierdzisz, że sam nie potrafisz udzielić pierwszej pomocy, zorganizuj ją, zawiadamiając placówkę służby zdrowia lub kogoś z otoczenia, kto potrafi jej udzielić. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 46 5. Poszkodowanemu zapewnić spokój, odsunąć z otoczenia zbędne osoby, w każdej sytuacji zapewnić poszkodowanemu ciepłe okrycie. 6. Nie lekceważyć nawet drobnych skaleczeń. 7. W razie porażenia prądem, braku oddechu, braku pracy serca, krwotoku, lub zatrucia i innych poważnych urazów – bezwzględnie wezwać lekarza (pogotowie ratunkowe). 8. Do chwili przybycia lekarza nie przerywać rozpoczętego sztucznego oddychania. 9. Poszkodowanego z krwotokiem wolno tylko przenosić lub przewozić. 10. Poszkodowanemu z utratą świadomości nie wolno podawać leków w postaci płynnej ani stałej (tabletki). 11. Przy podejrzeniu uszkodzenia kręgosłupa nie wolno bez koniecznej potrzeby zmieniać pozycji poszkodowanego. 12. Nie pozostawiać poszkodowanego bez opieki. Zranienia Ostrożnie usunąć z rany i okolic ewentualne zanieczyszczenia. Ranę przemyć ciepłą wodą i zdezynfekować. następnie nałożyć opatrunek jałowy i zabandażować. Uwaga: Nie stosować bezpośrednio na ranę waty ani ligniny. Krwotoki zewnętrzne W przypadku krwotoku tętniczego, żylnego lub miąższowego – jak najszybciej zatamować wypływ krwi, uciskając miejsce krwawienia czystym, jałowym gazikiem i przytrzymać a następnie założyć na miejsce krwawienia opatrunek uciskający. Zapamiętać lub zapisać godzinę założenia opatrunku i podać ją lekarzowi. Konieczna jest fachowa pomoc medyczna. Uwaga: Chorego nie wolno narażać na wysiłek. Krwotoki wewnętrzne Ujawniają się przez; bladość, osłabienie, objawy wstrząsu (przyspieszone tętno, obniżenie temperatury ciała, duszność, zaburzenie świadomości, zimny pot). Mogą także wystąpić krwawe wymioty, wypływ krwi z narządów rodnych oraz ust. Konieczna jest niezwłoczna fachowa pomoc medyczna. Złamania kończyn Objawy złamania: silny ból w miejscu złamania, ograniczenie lub niemożność poruszania kończyną, deformacja kończyny, obrzęk. Unieruchomić złamaną kończynę. W przypadku złamania otwartego (rozerwanie zewnętrznych powłok tkanki i skóry), zranienie należy prawidłowo opatrzyć. Niezbędna fachowa pomoc medyczna. Złamania w obrębie tułowia 1. Złamania żeber Objawy: ból podczas głębokich oddechów, widoczna duszność, bolesność przy dotyku w miejscu złamania. Okolice złamanych żeber podczas głębokiego wydechu opasać szerokim plastrem lub bandażem elastycznym, ręcznikiem, prześcieradłem itp., wezwać fachową pomoc. 2. Złamania lub uszkodzenia kręgosłupa Objawy: silny ból w okolicy kręgosłupa, niedowłady względnie porażenia kończyn dolnych, mimowolne oddawanie moczu/stolca. Unikać przenoszenia bez potrzeby. Przewozić chorego do szpitala tylko karetką pogotowia ratunkowego. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 47 Oparzenia i udary cieplne 1. Oparzenia termiczne – objawy: − I stopień – ból, rumień, ewentualnie lekki obrzęk skóry. − II stopień – rumień, ból i pęcherze wypełnione płynem surowiczym. − III stopień – zwęglenie skóry, martwica tkanek nawet kości. Stan poparzonego zależy nie tyle od stopnia oparzenia, ile od powierzchni oparzonej skóry. Miejsce oparzenia ochładzać wodą. Nie wolno odrywać części ubrania przyklejonych do powierzchni oparzonej. Bez wskazań lekarza nie wolno stosować żadnych maści lub innych środków. 2. Oparzenia chemiczne: Objawy: podobne jak przy oparzeniach termicznych. Powierzchnie oparzone należy myć dużą ilością wody. Bez wskazań lekarza nie wolno stosować żadnych maści lub innych środków. Zatrucia Nie wolno powodować wymiotów. podawać duże ilości wody. Konieczna fachowa pomoc medyczna. Zatrucia pokarmowe Objawy: ostre zaburzenia żołądkowo-jelitowe, ewentualnie podwyższona temperatura. Pożądane wywołanie wymiotów. W przypadku silnych zatruć natychmiastowa pomoc lekarska. Porażenia prądem elektrycznym Objawy: Mogą występować miejscowe bóle, skurcz mięśni, oparzenia skóry, a także zwichnięcia i złamania, ogólne porażenia ośrodków nerwowych, zatrzymanie krążenia i oddychania, utrata przytomności (stan śmierci pozornej). Postępowanie: uwolnić porażonego spod działania prądu przez wyłączenie napięcia, przecięcie przewodów lub odciągnięcie porażonego. Jeżeli porażony jest przytomny, ułożyć go wygodnie, zapewnić spokój, okryć, podać do picia ciepły napój. Jeżeli porażony jest nieprzytomny, ale ma zachowany oddech i krążenie, położyć go wygodnie, odchylając maksymalnie głowę do tyłu (język nie może blokować krtani), niezwłocznie wezwać pogotowie. Jeżeli porażony znajduje się w stanie śmierci pozornej, przystąpić niezwłocznie do wykonywania zabiegu sztucznego oddychania oraz zewnętrznego masażu serca. Zabiegi te wykonuje się aż do przybycia lekarza względnie do momentu odzyskania świadomości przez porażonego. Zachorowania nagłe 1. Omdlenie Objawy: zawroty głowy, bladość skóry, ogólne osłabienie, utrata przytomności, zwolnienie tętna. Chorego ułożyć z lekko uniesionymi kolanami, głowa powinna być umieszczona niżej. Zapewnić dopływ świeżego powietrza, rozluźnić ubranie, twarz spryskać zimną wodą. Po odzyskaniu przytomności choremu należy podać płyn do picia. 2. Zawał mięśnia sercowego lub ostra niewydolność krążenia Objawy: długotrwały ból za mostkiem w okolicy serca, promieniujący do lewej kończyny górnej. Chory odczuwa lęk i duszność, jest blady i spocony, narastają objawy wstrząsu. Przed przybyciem lekarza należy wygodnie ułożyć chorego na łóżku, tapczanie, ławce itp. Zapewnić spokój i dostęp świeżego powietrza. Jeżeli jest to możliwe, podać tabletkę nitrogliceryny pod język, wezwać fachową pomoc. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 48 4.8.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. 4. 5. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. W jakim celu i w jakich przypadkach udzielana powinna być pierwsza pomoc? W jaki sposób można ocenić ogólny stan poszkodowanego? W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem? W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która ma objawy zatrucia pokarmowego? Czego nie wolno czynić przy oparzeniach cieplnych? 4.8.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Na rysunku przedstawione są dwa przypadki możliwej oceny wstępnej stanu przytomności poszkodowanego w wypadku. Poszkodowany jest nieprzytomny. Zaznacz w tabeli liczbami 1, 2 i 3 trzy pierwsze czynności, które wykonasz w przypadku reakcji poszkodowanego (TAK) oraz w przypadku braku reakcji u poszkodowanego (NIE). Czy jest reakcja ? Czy jest reakcja ? TAK NIE ER C ER C Rysunek do ćwiczenia 1 TAK Jest reakcja NIE Brak reakcji Sprawdź obrażenia Oceń stan poszkodowanego Wezwij kwalifikowaną pomoc Wezwij pomoc Udrożnij drogi oddechowe Sprawdź oddech Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przyjąć rolę ratownika lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem, 3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności. − − − Wyposażenie stanowiska pracy: karta papieru z tabelą według wzoru, ołówek, długopis, plansza lub slajdy wybrane z pokazu multimedialnego. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 49 Ćwiczenie 2 Podczas pokazu multimedialnego przedstawiono sposób opatrzenia rany głowy. Jakich środków opatrunkowych użyto do wykonania opatrunku? Gdzie stosowany jest znak krzyża pokazany w lewym górnym rogu rysunku? Z. ANGLART ŁCDNiKP 48 Rysunek do ćwiczenia 2 Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapisać na arkuszu papieru środki opatrunkowe zastosowane do wykonania opatrunku rany głowy, 2) zapisać na arkuszu papieru wskazane punkty rozmieszczenia apteczek w szkole oznakowane znakiem krzyża, pokazanym na fotografii, 3) wyniki pracy zaprezentować na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów, 4) uzasadnić swoją propozycję postępowania. − − Wyposażenie stanowiska pracy: duże arkusze papieru, mazaki. 4.8.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) udzielić pierwszej pomocy w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia, a w szczególności? 2) wykonać opatrunek zranień i skaleczeń? 3) udzielić pomocy w przypadku porażenia prądem? 4) zatamować krwotok i opatrzyć ranę? 5) podać kolejność postępowania pierwszej pomocy? 6) wymienić, czynności związane z rozpoznaniem stanu poszkodowanego? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 50 Tak Nie 5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Przeczytaj dokładnie instrukcję. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. Odpowiedzi udzielaj wyłącznie na karcie odpowiedzi. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania podane są cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa. Zaznacz prawidłową według Ciebie odpowiedź wstawiając literę X w odpowiednim miejscu na karcie odpowiedzi. W przypadku pomyłki zaznacz błędną odpowiedź kółkiem, a następnie literą X zaznacz odpowiedź prawidłową. Za każde poprawne rozwiązanie zadania otrzymujesz jeden punkt. Za udzielenie błędnej odpowiedzi, jej brak lub zakreślenie więcej niż jednej odpowiedzi – otrzymujesz zero punktów. Uważnie czytaj treść zadań i proponowane warianty odpowiedzi. Nie odpowiadaj bez zastanowienia; jeśli któreś z pytań sprawi Ci trudność – przejdź do następnego. Do pytań, na które nie udzieliłeś odpowiedzi możesz wrócić później. Pamiętaj, że odpowiedzi masz udzielać samodzielnie. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. Powodzenia! ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Za ład i porządek na stanowisku pracy odpowiedzialność ponosi a) pracownik. b) pracodawca. c) bezpośredni przełożony. d) społeczny inspektor pracy. 2. Pracownik z przyczyn niezależnych od niego, nie wykorzystał przysługującego mu za dany rok urlopu wypoczynkowego. Urlop winien mu być udzielony najpóźniej do końca a) roku kalendarzowego. b) przyszłego roku kalendarzowego. c) drugiego kwartału następnego roku kalendarzowego. d) pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego. 3. Pracownik przepracował u danego pracodawcy 3 lata. Jest to jego pierwsza praca. Okres wypowiedzenia umowy o pracę, jeżeli była zawarta na czas nieokreślony wyniesie a) 2 tygodnie. b) 1 miesiąc. c) 2 miesiące. d) 3 miesiące. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 51 4. Pracownika, który dopuścił się naruszenia obowiązków pracowniczych nie można ukarać karą regulaminową, jeśli od naruszenia obowiązków upłynął okres a) 7 dni. b) 14 dni. c) 21 dni. d) 1 miesiąc. 5. W czasie obsługi wiertarki elektrycznej pracownik nie używał środków ochrony. W pewnym momencie nastąpiło pęknięcie wiertła, a odrzucony siłą odśrodkową jego odłamek uszkodził okolice oka pracownika. Przyczyną wypadku mogło być nie założenie a) rękawic. b) maski ochronnej. c) fartucha ochronnego. d) gogli ochronnych. 6. Czynnikiem zagrożeń fizycznych może być a) wirus grypy. b) preparat klejowy. c) promieniowanie optyczne. d) za duże obciążenie pracą. 7. Minimalne natężenie oświetlenia na płaszczyźnie roboczej powinno wynosić a) 200 luksów. b) 300 luksów. c) 400 luksów. d) 500 luksów. 8. Na rysunku przedstawiono schemat wiertarki ręcznej z napędem elektrycznym. Ochronę przeciwporażeniową uchwytu wiertła stanowi a) b) c) d) 9. izolacja podstawowa. izolacyjne koło zębate. izolacja dodatkowa obudowa izolacyjna. Środkiem ochrony indywidualnej przy obsłudze geodezyjnej placu budowy jest a) koszula. b) kask ochronny. c) fartuch żaroodporny. d) obuwie z wkładką metalową. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 52 10. Oświetlenie miejscowe należy zastosować w miejscu pracy, jeżeli a) pracownik otrzymał takie zalecenie od lekarza. b) nastąpiła awaria oświetlenia podstawowego w pomieszczeniu pracy. c) stwierdzono osłabienie wzroku pracownika potwierdzone badaniem wzroku. d) występuje potrzeba miejscowego zwiększenia natężenia oświetlenia ze względu na rodzaj pracy (jej dokładność). 11. Czynnikiem zagrożenia na terenie budowy jest a) nierówna nawierzchnia terenu. b) upadek na nierównej nawierzchni terenu. c) możliwość upadku na nierównej nawierzchni terenu. d) uraz spowodowany upadkiem na nierównej nawierzchni terenu. 12. Stosowanie okularów korygujących wzrok może zalecić lekarz pracownikom wykorzystującym monitory ekranowe w pracy z komputerem, jeżeli czas korzystania z monitora wynosi co najmniej a) 1 godzinę. b) 2 godziny. c) 3 godziny. d) 4 godziny. 13. Dla ochrony przed przegrzaniem organizmu stosuje się a) izolowanie stanowiska pracy od wibracji. b) obudowy dźwiękochłonne przyrządów. c) izolowanie pracownika od zjawisk akustycznych. d) zmniejszenie nasłonecznienia stanowiska pracy. 14. Do gaszenia pożaru komputera najlepiej użyć gaśnicy a) proszkowej. b) śniegowej. c) pianowej. d) halonowej. 15. Znak przedstawiony na rysunku oznacza nakaz stosowania ochrony a) b) c) d) rąk i twarzy. głowy i twarzy. twarzy i dróg oddechowych. dróg oddechowych i głowy. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 53 16. Znak przedstawiony na rysunku oznacza zakaz a) b) c) d) uruchamiania wywrotki. wysypywania śmieci. wjazdu wywrotki. postoju wywrotki. 17. Rysunki 1, 2, 3, 4 przedstawiają różne sposoby dźwigania i przenoszenia ciężkich przedmiotów. Nieprawidłowy sposób dźwigania i przenoszenia przedstawia rysunek 1 a) b) c) d) 2 3 4 1. 2. 3. 4. 18. Bezwzględnym priorytetem w działaniach ratowniczych jest a) wezwanie pomocy. b) tamowanie krwotoków. c) sprawdzenie przytomności. d) bezpieczeństwo własne i poszkodowanego. 19. Powiadamiając służby ratunkowe należy najpierw podać a) swoje imię i nazwisko. b) ilu jest świadków zdarzenia. c) miejsce wypadku (adres, położenie). d) płeć osoby poszkodowanej. 20. Poszkodowany porażony prądem leży na brzuchu i ma chrapliwy oddech. Należy a) udrożnić drogi oddechowe. b) sprawdzić podstawowe funkcje życiowe. c) przekręcić go na plecy. d) zupełnie nie dotykać. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 54 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko .................................................................................................. Stosowanie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska Zakreśl poprawną odpowiedź. Nr zadania Odpowiedź Punkty 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem: „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 55 6. LITERATURA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Boczkowski A.: Wybrane zagadnienia ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych. COBR Elektromontaż, Warszawa 2005 Centrum Edukacyjne CIOP.: Materiały szkoleniowe. Warszawa 1998 Gil D.: Sprzęt gaśniczy. Szkoła Podoficerska PSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2004 Grodzińska-Jurczak M.: Wybrane zagadnienia ochrony środowiska. ROEE, Kraków 1996 Jóźwiak Z. (tłum.): Ergonomiczna lista kontrolna. IMP Łódź, 1998 Jurczyk W., Łakomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW – Słomczyński G., Kraków, 2002 Koradecka D. (red.): Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP Warszawa 1997 Korczak C. (red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997 Piotrowski D.: Opracowania-pokazy multimedialne Zakładu Medycyny Ratunkowej i Medycyny Katastrof Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk 2006 Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 sierpnia 2003 r. Dz. U. Nr 169, poz. 1650 w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy Polska Norma PN-92/N-01255 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa Polska Norma PN-92/N-01256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja Polska Norma PN-92/N-01256/03 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Dz. U. Nr 62, p. 627 - Prawo ochrony środowiska Ustawa – Kodeks pracy „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 56
