publikacje pokonferencyjne - Kongres Młodych Ludzi Nauki

II KONGRES MŁODYCH LUDZI NAUKI
wizja, nauka, postęp
PUBLIKACJE
POKONFERENCYJNE
KRAKÓW
2015
II KONGRES MŁODYCH LUDZI NAUKI
wizja, nauka, postęp
PUBLIKACJE POKONFERENCYJNE
POD REDAKCJĄ
Krzysztof Dziedzic
KOMITET NAUKOWY
prof. dr hab. Jarosław FRĄCZEK
prof. dr hab. Bogusław CIEŚLIKOWSKI
prof. dr hab. Zbigniew ŚLIPEK
dr hab. Bogusława ŁAPCZYŃSKA-KORDON
dr hab. Sławomir FRANCIK
dr Marek WRÓBEL
dr Marcin JEWIARZ
dr Norbert PEDRYC
KOMITET ORGANIZACYJNY
Krzysztof DZIEDZIC
Krzysztof MUDRYK
Bartosz MOCZULSKI
Katarzyna MOCZULSKA
Agata DUDA
Krzysztof PIKUL
WYDAWCA
Traicon S.C
ISBN 978-83-65180-04-9
2
Spis treści
OCENA JAKOŚCI CIECZY HYDRAULICZNYCH, Wojciech Sikora ................................................................ 4
ANALIZA KONTRASTYWNA MIKROSTRUKTUR XX/XXI-WIECZNYCH SŁOWNIKÓW DWUJĘZYCZNYCH
(ANGIELSKO-POLSKICH) NA PRZYKŁADZIE JEDNOSTKI LEKSYKALNEJ HEAD, Agnieszka Błaszczak ...... 12
WSPÓŁCZESNE METODY REKRUTACJI I SELEKCJI PRACOWNIKÓW. PRZEGLĄD NIESTANDARDOWYCH
PRZYPADKÓW, Anna Krasnova ............................................................................................................. 21
WYBRANE ELEMENTY STYLU ŻYCIA FUNKCJONARIUSZY POLICJI Z WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO, Marta
Kozera-Wiatrowska .............................................................................................................................. 32
ANODOWE ROZTWARZANIE KOBALTU W ROZTWORACH ETANOLOWYCH Z NISKĄ ZAWARTOŚCIĄ
WODY, Anna Waliczek .......................................................................................................................... 48
PROCES KOMUNIKACJI INTERPERSONALNEJ W SZKOLE WYŻSZEJ, Martyna Zarzycka ......................... 57
ZAANGAŻOWANIE PRACOWNIKÓW ZESPOŁU PIEŚNI I TAOCA LUDOWEGO-WYNIKI BADAO
EMPIRYCZNYCH, Patrycja Mizera-Pęczek ............................................................................................. 64
GŁÓWNE ASPEKTY DIETY BEZGLUTENOWEJ, Agnieszka Marszałek ..................................................... 73
ŚWIADOMOŚD POLSKIEGO SPOŁECZEOSTWA DOTYCZĄCA ELEKTROODPADÓW, Agnieszka Marszałek
............................................................................................................................................................... 91
3
OCENA JAKOŚCI CIECZY HYDRAULICZNYCH, Wojciech Sikora
Wojciech SIKORA
Publikacje pokonferencyjne
2/2015
s. 4-11
ISBN 978-83-65180-04-9
OCENA JAKOŚCI CIECZY HYDRAULICZNYCH
DETERMINING THE CONDITION OF HYDRAULIC FLUIDS
Streszczenie
Prowadzenie eksploatacji cieczy hydraulicznych w oparciu o ich stan pozwala na
zwiększenie niezawodności i efektywności ekonomicznej maszyn funkcjonujących
w przemysłowych liniach technologicznych. Wiedza na ten temat jest jednak wciąż
niewielka wśród eksploatatorów układów hydraulicznych. Artykuł ma za zadanie
przybliżyć możliwości i narzędzia służące do przeprowadzania bieżącej oceny jakości
cieczy hydraulicznych.
Słowa kluczowe: ciecze hydrauliczne, ocena jakości, eksploatacja
Abstract
Condition-based maintenance of hydraulic fluids brings profits in the form of an
increased reliability and economic efficiency of industrial machines and equipment.
Awareness of such approach is still not high enough among users. This paper aims to
describe tools and methods allowing to determine the on-site quality of hydraulic fluids.
Keywords: hydraulic fluids, condition monitoring, maintenance
WSTĘP
Hydraulika siłowa jest podstawowym narzędziem używanym do realizacji wielu
zadań w przemyśle. Jako przykłady należy wymienić tu m. in. górnictwo, hutnictwo,
przemysł motoryzacyjny, wiertniczy oraz energetyczny. Układy hydrauliczne można
podzielić na dwie części składowe: elementy mechaniczne, w których skład wchodzą:
silniki, pompy, urządzenia wykonawcze, zawory etc. oraz ciecz hydrauliczną. Te dwie
części są ze sobą silnie powiązane i nie mogą funkcjonować osobno. Przeglądając
literaturę można często spotkać się z porównaniem cieczy hydraulicznej do krwi
w ludzkim organizmie. Choć wydaje się, że wiele dzieli organizmy żywe i maszyny,
4
przywołana analogia jest bardzo trafna. Oceniając stan oleju krążącego w układzie
możemy wyciągać wnioski na temat stanu urządzeń w nim funkcjonujących. Przy czym
należy tu zaznaczyć, że przykładowo, zwiększenie liczby cząstek stałych w oleju, np.
żelaza Fe, choć świadczy o zachodzeniu procesów zużyciowych w węzłach tarcia, nie
dostarcza wielu informacji ponadto. Stanowi to ważny sygnał, że należy rozpatrywany
układ objąć dokładną obserwacją. Stwierdzenie gdzie to zużycie zachodzi i co jest jego
przyczyną będzie efektem dopiero dalszej, skrupulatnej analizy. Przedstawiona
koncepcja związana jest z ocenianiem stanu technicznego zarówno podzespołów układu
hydraulicznego jak i układu jako całości na podstawie jakości oleju. Z drugiej strony
dbanie o zachowanie poprawnych parametrów oleju to jednoczesne zapewnienie
korzystnych warunków eksploatacji elementów mechanicznych zwiększając tym samym
ich trwałość.
Zwrócenie uwagi na kwestię jakości cieczy w układach hydraulicznych wydaje się
naturalnym krokiem na drodze do budowania coraz bardziej skutecznych strategii
utrzymania ruchu i tym samym ograniczenia awaryjności maszyn przemysłowych. W
praktyce jednak świadomość eksploatatorów na temat możliwości śledzenia procesów
zużycia oleju jest niewielka. Tego typu informacje pozwalają na prowadzenie
eksploatacji obiektu według aktualnego stanu i rezygnacje ze sztywnych limitów
motogodzin pracy oleju zalecanych przez producentów. W większości przypadków
powinno umożliwić to lepsze wykorzystanie olejów i uzyskanie oszczędności nakładów
na wymiany cieczy hydraulicznych.
CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA CIECZ HYDRAULICZNĄ
Nieuniknionym zjawiskiem jest zmiana właściwości cieczy hydraulicznych
w trakcie ich eksploatacji. Wobec tego, aby zracjonalizować sposób ich użytkowanie
konieczne jest poprawne zidentyfikowanie przyczyn zmian. Można stwierdzić, że
zmiany te zależą od szeroko rozumianych warunków pracy. Oleje hydrauliczne, jako
substancje o dużej złożoności są wrażliwe na wiele różnych czynników zarówno
zewnętrznych jak i wewnętrznych (rys. 1). Określenie najważniejszych z nich jest
podstawowym warunkiem planowania eksploatacji oleju. Jednak powinno się je również
identyfikować i brać pod uwagę już na etapie projektowania określonej instalacji
hydrauliki siłowej.
5
typ oleju
cząstki stałe
zbiornik
oleju
temperatura pracy
woda
zanieczyszczenia cieczami
ekploatacyjnymi
utlenianie
CIECZ
HYDRAULICZNA
dodatki
uszlachetniające
ciśnienie robocze
układ
roboczy
pompa
Rys. 1. Czynniki wpływające na zmiany właściwości cieczy hydraulicznych
Ciecz hydrauliczna krąży między zbiornikiem oleju, pompą i ogólnie rozumianym
układem roboczym (siłowniki, silniki hydrauliczne etc.). W czasie każdego pełnego cyklu
po którym ciecz wraca do zbiornika jest ona poddawana działaniu wymuszeń
zewnętrznych z których można wymienić temperaturę oraz ciśnienie. Kolejną formą
wpływu czynników zewnętrznych na olej są wszelkiego typu zanieczyszczenia:
 cząstkami metalicznymi, będące efektem procesów zużyciowych w elementach
wykonawczych (np. siłownikach),
 cząstkami niemetalicznymi, np. kurz, produkty degradacji uszczelnień,
 wodą,
 cieczami eksploatacyjnymi, np. ciecze obróbkowe, środki myjące.
Za czynniki wewnętrzne można uznać typ oleju (rodzaj oleju bazowego) oraz
skład rozumiany jako ilość i rodzaj dodatków uszlachetniających. Ostatnim czynnikiem,
w zasadzie również wewnętrznym, jednak zależnym od wszystkich wcześniej
wymienionych elementów, jest proces utleniania oleju, nazywany też starzeniem.
Utlenianie składników powoduje ich rozkład oraz pojawienie się w oleju pierwiastków
takich jak fosfor, cynk czy magnez i ogólną deteriorację właściwości użytkowych cieczy
hydraulicznej.
6
PARAMETRY OPISUJĄCE CIECZ HYDRAULICZNĄ
Ciecze stosowane w układach hydraulicznych są w istocie mieszaninami olejów
bazowych mineralnych lub syntetycznych oraz pakietów dodatków uszlachetniających,
takich jak np. przeciwutleniacze, inhibitory korozji czy dodatki zmniejszające zużycie.
Chcąc dokonać oceny stanu tego typu cieczy stajemy przed problemem analizy
substancji o złożonym składzie chemicznym, który dodatkowo ulega zmianom w czasie
eksploatacji. Zmienne warunki pracy, zanieczyszczenia wprowadzane do układu,
temperatura i procesy starzeniowe powodują, że analiza olejów hydraulicznych nie jest
łatwym zadaniem.
Jednoznaczne opisanie właściwości oleju wymaga równoległego
określenia przynajmniej kilku jego parametrów. W literaturze wymienia się następujące
[Zhu i in. 2013]:

wygląd (barwa, przeźroczystość),

lepkość kinematyczna,

indeks lepkości,

liczba TAN (całkowita liczba kwasowa),

zawartość cząstek stałych,

zawartość wody.
Oprócz powyższych parametrów w diagnostyce olejów stosuje się też inne
wskaźniki, które dają ogólną informację o stanie cieczy, ale na ich wartość ma wpływ
wiele czynników. Dlatego też trudno w sposób precyzyjny stwierdzić co wpłynęło na ich
zmianę i wymaga to sporego doświadczenia od osoby przeprowadzającej analizę oraz
skojarzenia tych zmian z wartościami innych wskaźników np. zawartością wody czy
lepkością. Można na ich podstawie podjąć decyzję o wymianie bądź regeneracji oleju, ale
jest niemożliwe określenie wprost co było przyczyną zmiany. Są to:

przewodność elektryczna,

przenikalność elektryczna,

spektrogramy FTIR.
Przedstawione parametry są podstawowymi przy ocenianiu stanu oleju.
W zależności od specyfiki warunków pracy oraz rodzaju zasilanych cieczą urządzeń
może być konieczne określenie innych parametrów jak np. temperatura zapłonu,
skłonność do pienienia czy zawartość pierwiastków, zarówno metalicznych Fe, Cu, Al, Pb
i niemetalicznych np. P, Mg, Ca.
7
BADANIA CIECZY HYDRAULICZNYCH
Specjalistyczna aparatura do prowadzenia analiz cieczy
hydraulicznych znajduje się na wyposażeniu komercyjnych
laboratoriów świadczących usługi z zakresu badań olejów. Firmy
eksploatujące układy hydrauliczne mogą korzystać z takiej formy
zewnętrznego wsparcia, ale dużo bardziej atrakcyjna wydaje się
możliwość przeprowadzania zbliżonych analiz we własnym
zakresie. Z punktu widzenia praktycznego, gdy w należy podjąć
decyzję o wymianie oleju w układzie, decydentowi nie są
potrzebne wyczerpujące informacje na temat aktualnego stanu
oleju. Do podjęcia działań wystarczy znajomość jednego lub kilku
parametrów, stosunkowo łatwych do wyznaczenia, które pozwolą
nawet w przybliżony sposób określić stan „zużycia” oleju.
Rynek aparatury do przeprowadzania pomiarów cieczy Rys. 2. Katalog
[Argo-Hytos]
hydraulicznych on-line nie jest tak rozwinięty jak można by było
się spodziewać po powszechności stosowania układów hydrauliki siłowej. Związane jest
to pośrednio z tym, że zwykle podstawowym działaniem podejmowanym w przemyśle
w celu zapewnienia odpowiedniej jakości oleju jest po prostu wymiana oleju po upływie
zalecanego czasu pracy. Owszem, stosuje się liczniki cząstek stałych i czujniki zawartości
wody, które dają pewne informacje o stopniu zanieczyszczenia cieczy hydraulicznej.
Pomija się jednak wówczas trzeci ważny element, tj. poziom utlenienia składników oleju.
Jedynie kilka firm oferuje kompaktowe czujniki, które dostarczają danych pozwalających
na poprawną ocenę stanu oleju. Rejestrują wartości takich parametrów jak temperatura,
wilgotność,
lepkośc
kinematyczną,
przenikalność
i
przewodność
elektryczną.
Przykładowy przebieg zmian wartości zapisywanych parametrów pokazano na rys. 3.
Wykres, zaczerpnięty z [Lovrec i Tic 2011], bardzo dobrze przedstawia praktyczną
realizację monitoringu stanu oleju. Wybrane parametry były rejestrowane był przez
okres ok. 7 miesięcy. Zakłócenia widoczne ma wykresie były efektem postoju linii
technologicznej w ramach której funkcjonował monitorowany układ hydrauliczny.
Głównym kryterium wycofania oleju z eksploatacji była stała dielektryczna oleju. Kiedy
osiągała ona wartość ok. 2,14 wówczas wymieniano olej na nowy. Na rysunku widać jak
stosunkowo stabilnie wartość stałej dielektrycznej wzrasta wraz z upływem czasu.
Pokrywa się to z przytoczonym wcześniej postulatem o traktowaniu przenikalność
8
elektrycznej jako ogólnego wskaźnika stanu oleju. Rejestrowanie także innych
parametrów i zestawienie ich z działaniami wobec układu (np. postój związny
z remontem, awaria mechaniczna, zmiana warunków pracy) pozwala na uzyskanie
szerokich informacji o zmianach zachodzących w cieczy i podejmowanie właściwych
decyzji eksploatacyjnych .
wilgotnośd
temperatura
przewodnośd
przenikalnośd
Rys. 3. Zapis zmian wartości przewodności (brązowy) i przenikalności elektrycznej
(zielony), wilgotności (niebieski) oraz temperatury (czerwony) w oleju objętym nadzorem
[Lovrec i Tic 2011].
W publikacjach na temat oceny stanu oleju można odnaleźć nowe koncepcje
i propozycje czujników umożliwiających prowadzenie bieżacej kontroli jego jakości.
W [Agoston i in. 2005] przedstawiono zasadę działania, budowę i przykłady zastosowań
mikroakustycznego czujnika lepkości. W [Wang i in. 2011] opisano licznik cząstek
stałych, który pozwala również na określenie rozmiarów ziaren. Czujnik oparty
o metodę elektrochemicznej spektroskopii impedancyjnej jest analizowany w [Marx i in.
2006]. Ciekawe są również prace prowadzone w kierunku analizy olejów w obszarze
MEMSów (Micro Electro-Mechanical Systems) [Duchowski i Mannebach 2006].
Przytoczone przykłady świadczą o tym, że przedstawiana tematyka jest aktualna
i rozwijana przez jednostki naukowe.
9
PODSUMOWANIE
W dobie dążenia do ciągłego doskonalenia procesów produkcyjnych wydaje się
nieuniknione podejmowanie starań mających podnieść czasy operacyjne i dostępność
układów hydraulicznych. Przedstawione metody służące do kontroli stanu oleju są
przykładem takich działań. Świadomość użytkowników, że istnieje możliwość
eksploatacji cieczy hydraulicznych w oparciu o ich aktualny stan jest niewystarczająca.
Wydaje się jednak być kwestią czasu zanim zostaną dostrzeżone korzyści płynące
z takiego podejścia. Umożliwi to bowiem częściową rezygnację z usług zewnętrznych
laboratoriów prowadzących badania olejów na rzecz wewnętrznych, zakładowych służb
utrzymania ruchu. Ponadto pozwoli to też na potencjalnie dłuższą, a więc efektywniejszą
ekonomicznie, eksploatację cieczy hydraulicznych. Jest to możliwe, bowiem istnieją ku
temu odpowiednie rozwiązania techniczne, które są stopniowo ulepszane.
BIBLIOGRAFIA
Agoston A. Ötsch C. Jakoby B. 2005. Viscosity sensors for engine oil condition
monitoring—Application and interpretation of results. Sensors and Actuators A:
Physical, 121: 327–332.
Argo-Hytos. LubCos H2O+ II Datasheet.
Duchowski J. Mannebach H. 2006. A Novel Approach to Predictive Maintenance: A
Portable, Multi-Component MEMS Sensor for On-Line Monitoring of Fluid Condition in
Hydraulic and Lubricating Systems. Tribology Transactions, 49: 545-553.
Lovrec D. Tic V. 2011. Use of an On-Line Condition Monitoring System for Hydraulic
Machines. 34th International Conference on Production Engineering.
Marx B. Luke M. Butt D. 2006. Micro-Sensor for Monitoring Oils. IEEE Workshop on
Microelectronics and Electron Devices.
Wang Y. Zhang M. Liu D. 2011. A Compact On-line Particle Counter Sensor for Hydraulic
Oil Contamination Detection. Applied Mechanics and Materials, vol. 130-134: 41984201.
Zhu J. He D. Bechhoefer E. 2013. Survey of Lubrication Oil Condition Monitoring,
Diagnostics, and Prognostics Techniques and Systems. Journal of Chemical Science and
Technology, 3: 100-115.
10
DANE KORESPONDENCYJNE
mgr inż. Wojciech Sikora
Katedra Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn, Wydział Inżynierii Mechanicznej i Robotyki, AGH
Akademia Górniczo-Hutnicza
[email protected]
11
ANALIZA KONTRASTYWNA MIKROSTRUKTUR XX/XXI-WIECZNYCH SŁOWNIKÓW DWUJĘZYCZNYCH (ANGIELSKO-POLSKICH) NA PRZYKŁADZIE JEDNOSTKI LEKSYKALNEJ HEAD, Agnieszka Błaszczak
Publikacje pokonferencyjne
2/2015
s. 12-20
ISBN 978-83-65180-04-9
Agnieszka BŁASZCZAK
ANALIZA KONTRASTYWNA MIKROSTRUKTUR XX/XXI-WIECZNYCH
SŁOWNIKÓW DWUJĘZYCZNYCH (ANGIELSKO-POLSKICH) NA
PRZYKŁADZIE JEDNOSTKI LEKSYKALNEJ HEAD
THE CONTRASTIVE ANALYSIS OF THE MICROSTRUCTURE OF XX/XXCENTURY BILINGUAL DICTIONARIES (ENGLISH-POLISH) ON THE EXAMPLE
OF LEXICAL ITEM HEAD
Streszczenie
Analiza
kontrastywna
mikrostruktur
XX/XXI-wiecznych
słowników
dwujęzycznych, angielsko-polskich, na przykładzie jednostki leksykalnej head ma na
celu zaprezentować złożoność procesów leksykograficznych nad redagowaniem haseł
słownikowych oraz problemy, przed którymi wielokrotnie stają leksykografowie chcąc
zoptymalizować mikrostrukturę słowników do potrzeb z góry określonej grupy
odbiorców. Problem badawczy zostanie omówiony na przykładzie poszczególnych
elementów systemu mikrostruktury słowników, tj. wyrazu hasłowego, informacji
gramatycznej, kwalifikatorów, definicji, informacji materiałowej i innych np. informacji
o wymowie wraz z ich egzemplifikacją zaczerpniętą z badanych słowników. Korpus
badań obejmuje ponad 30 różnych słowników, m.in. słowników uniwersalnych,
dydaktycznych, kieszonkowych oraz specjalistycznych.
Słowa kluczowe: leksykografia, mikrostruktura, słowniki
dwujęzyczne, hasła
słownikowe
Abstract
The contrastive analysis of the microstructure of XX/XXI-century bilingual
dictionaries (English-Polish) is aimed at presenting the complexity of lexicographical
processes on formulating dictionary entries as well as underlining the problems that
lexicographers have to struggle with in order to create an almost perfect microstructure
customized to the needs of its recipients. The research has been conducted on the
12
example of lexical item head and involves following elements of the microstructure of
bilingual dictionaries: lemma, grammatical information, qualifiers, definitions,
examples/information about usage in context and others, e.g. etymology, phonetic
transcription, etc. Moreover every element has been presented with an exemplification
taken from dictionaries. The corpus of the analysis includes more than 30 different
dictionaries: universal, didactic, pocket and specialized dictionaries.
Keywords: lexicography, microstructure, bilingual dictionaries, dictionary entries
WSTĘP
Od najdawniejszych czasów ludzie dążyli do poznawania nowych języków, co
umożliwiało im porozumiewanie się z innymi, poznawanie ich historii i kultury (Seretny
1998). Na początku nauki każdego języka pomocnym źródłem są słowniki - dwu- lub
niekiedy wielojęzyczne, czyli tzw. słowniki przekładowe, - które umożliwiają
tłumaczenie tekstów z języka obcego na rodzimy lub odwrotnie, przez co przyczyniają
się do akwizycji tego języka. Z tego względu słowniki stanowiące przedmiot badań
leksykografii stały się intrygującym zagadnieniem wartym wnikliwszej analizy.
Niniejszy artykuł ma za zadanie przedstawić wyniki przeprowadzonej przeze mnie
analizy
kontrastywnej
nad
mikrostrukturą
XX/XXI-wiecznych
słowników
dwujęzycznych, angielsko-polskich, na przykładzie jednostki leksykalnej head. Ponadto
omówiona
zostanie
złożoność
procesów
leksykograficznych
towarzyszących
redagowaniu haseł słownikowych jak również problematyczne kwestie, które
leksykografowie są zobowiązani rozwiązać, aby zoptymalizować mikrostrukturę
słowników do potrzeb z góry określonej grupy odbiorców.
MATERIAŁ I METODY
Przedmiotem badania jest jednostka leksykalna head. Wybór jednostki
leksykalnej nie był przypadkowy, ponieważ w języku angielskim leksem head
przynależy
do
różnych
części
mowy
(rzeczownik,
czasownik
przechodni/nieprzechodni/frazowy, przymiotnik, przysłówek) jak również posiada
szereg kolokacji i bogatą frazeologię.
Korpus badań obejmował ponad 30 współczesnych słowników dwujęzycznych
angielsko-polskich występujących na polskim rynku wydawniczym i wydanych od
drugiej połowy XX wieku aż do dziś. Do grupy tych słowników należały słowniki ogólne,
uniwersalne, zatem szeroko pojęte słowniki dydaktyczne do nauki języków obcych,
13
niekiedy również słowniki bardziej specjalistyczne prezentujące badany leksem
w szerszym kontekście.
Badanie polegało zatem na analizie kontrastywnej poszczególnych składników
mikrostruktur dla artykułu hasłowego head zawartych w słownikach (por. bibliografia).
Za Żmigrodzkim przyjęłam rozumienie pojęcia artykuł hasłowy:
„[…] inaczej hasło, uznajemy pojedynczą, wyodrębnioną graficznie jednostkę opisu
słownikowego, rozpoczynającą się od wyrazu hasłowego i stanowiącą sekwencję ściśle
określonych elementów”1.
Słownik jest to więc zbiór artykułów hasłowych, ułożonych w ściśle określonym
porządku. Każdy artykuł hasłowy ma ściśle określoną strukturę tzw. mikrostrukturę.
W jej skład wchodzą: wyraz hasłowy, informacja gramatyczna, kwalifikatory, definicja,
informacja materiałowa i inne np. informacja o wymowie, etymologii, itp. (Żmigrodzki,
2009).
WYNIKI
Przeprowadzone przeze mnie badanie obejmowało wnikliwą analizę wszystkich
składników mikrostruktury słownika. Poniżej zostały omówione jego wyniki z podziałem na
poszczególne składniki mikrostruktury.

WYRAZ HASŁOWY
We wszystkich badanych przeze mnie słownikach wyraz hasłowy był zapisywany
z małej litery, wytłuszczonym drukiem. Ponadto za każdym razem był to rzeczownik
w liczbie pojedynczej. Niekiedy jeśli dany autor słownika rozdzielił jednostkę leksykalną
na dwie części ze względna przynależność do dwóch innych części mowy, wówczas dla
czasownika była to każdorazowo forma bezokolicznika.

INFORMACJA GRAMATYCZNA
Omawia kwestię właściwości fleksyjnych danego leksemu, a jej zakres
i szczegółowość zależy od przeznaczenia i założeń danego leksykografa. Badane przeze
mnie słowniki można podzielić na dwie różne kategorie: słowniki z informacją
gramatyczną eksplicytną czyli jawną, która przyjmuje postać odrębnego elementu
mikrostruktury języka. Dodatkowo można ją podzielić na ogólną, tj. podział wyłącznie
na grupę czasownika i rzeczownika:
11
Żmigrodzki, Wprowadzenie do leksykografii polskiej, str. 52, Katowice 2009
14
head [hed] s 1. głowa 2. umysł 3. szef, zwierzchnik; at the head na czele, head over heels, zupełnie,
całkowicie, heads of tails? Orzeł czy reszka? v 1. prowadzić, iść przodem 2. kierować się (north na północ)
3. sport. główkować [...]2
oraz
szczegółową,
tj.
podział
na
rzeczownik,
czasownik
przechodni/nieprzechodni/frazowy, przymiotnik, przysłówek z dodatkową informacją
gramatyczną np. w kwestii rodzaju dla polskiego ekwiwalentu (f, m, n):
head - /hed/ n 1. głowa f; (of animal) łeb m głowa f. from head to foot or toe od stóp do głów, to
stand on one’s head stanąć na głowie, 2 (of family, church) głowa f (of school, company) dyrektor m – ka f;
szef m –owa f infml; (of organization) przywódca m –czyni f, head of State głowa państwa, heads npl (of
coin) orzeł m; heads or tails? orzeł czy reszka?
adj. 1. head injury uraz głowy 2. (chief) główny)
vt 1. być na początku czegoś (list, queue), stać, być na czele, porpowadzić 2.
porpowadzić,
sterować, 3. sport, zagrać główką
vi brać kurs na południe/…
head for zmierzać do
idioms: to go to sb’s head uderzyć komuś do głowy (alcohol, success), to keep/lose one’s head nie
tracić głowy/tracić głowę, off the top of one’s head bez zastanowienia [...]3
Kolejna kategoria słowników posiada informacją gramatyczną implicytną, czyli
ukrytą, na którą składa się to, co na temat cech gramatycznych danego leksemu można
wywnioskować z innych składników hasła, jak np. formy hasłowej, definicji,
przykładów:
head /hed/ - głowa; górna część; szef, kierownik 4

KWALIFIKATORY
Kwalifikatory informują odbiorcę czy dana jednostka leksykalna jest wyrażeniem
nacechowanym pozytywnie, negatywnie czy też neutralnym. Za Żmigrodzkim
(Żmigrodzki 2009; 68) dokonałam podziału napotkanych w artykułach hasłowych
kwalifikatorów na: stylistyczno-pragmatyczne (pot., sl.), społeczno-środowiskowe (żel.,
górn., dzien.), geograficzno-środowiskowe (Br. pot.), dotyczące rozrywki i sportu (FTBL.,
sport) oraz terminologiczne (bot., anat.).
 stylistyczno-pragmatyczne (pot., sl.)
head – […] off one’s head pot. zwariowany, nieprzytomny, […] I could do it on my head sl. ja bym to
zrobił śpiewająco […]5
2
3
2007
4
Mały słownik angielsko-polski polsko-angielski, Katarzyna Billip, Warszawa 2009
Angielsko-polski słownik PWN Oxford, red. nauk. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, Philip Smith, Warszawa
Słownik angielsko-polski polsko-angielski, Marek Skierkowski, Wrocław 1995
15
 społeczno-środowiskowe (żel., górn., dzien.)
head – […] żegl. sl. ustęp (dla marynarzy na przedzie statku), […] górn. Sztolnia6
 geograficzno-środowiskowe (Br. pot.)
head – […] Br. pot. ból głowy (zwłaszcza po przepiciu) 7
 dotyczące rozrywki i sportu (FTBL., sport)
head – […] FTBL uderzać głową8
 terminologiczne (bot., anat.)
head – […] bot. głowa, głowka (kapusty, kwiatu) korona (drzew)9

DEFINICJA
Definicja jest to opis znaczenia danej jednostki leksykalnej, zatem głównym
zadaniem definicji jest wydzielania znaczeń dla danego leksemu. W badanym przeze
mnie korpusie zaobserwowałam dwie tendencje. W przypadku słowników o większej
objętości, również tych specjalistycznych autorzy starali się zawrzeć wszystkie możliwe
znaczenia danej jednostki począwszy od użyć codziennych skończywszy na języku
specjalistycznym, tzn. leksem head w kontekstach takich jak: szkoła/kolegium, łóżko,
gwóźdź, szpilka, roślina, maszt, schody, drzewa, samochody, armia, statek, monety,
książki, bębny, itd., co idzie w parze z bogatą morfologią, a w szczególności bogactwem
części mowy, jakie posiada leksem head (rzeczownik, czasownik, przymiotnik,
przysłówek). Z kolei słowniki mniejsze, kieszonkowe, skupiały się niekiedy głównie na
wydzielaniu najważniejszych znaczeń jak np. głowa, szef, kierownik, przód.
Po wydzieleniu znaczeń dla danego leksemu niezbędne jest ich uporządkowanie
w odpowiedniej kolejności. Wspólną cechą dla wszystkich definicji było umieszczenie na
pierwszym miejscu ekwiwalentu głowa. Kolejne miejsca zajmowały najczęściej
umysł/łeb/kierownik. Jednakże nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ zwyczajowo na
początku jako znaczenie podstawowe wybiera się to, które pierwsze przychodzi do
głowy rodowitemu użytkownikowi języka, kiedy słyszy dany wyraz, a dopiero potem
znaczenia pochodne.
5
The Kościuszko Foundation Dictionary English-Polish Polish-English, Kazimierz Bulas, Francis Whitfield,
the Hague 1959
6
Ibidem
7
Ibidem
8
Chambers English Dictionary Compact plus, Toruo 2001
9
Mały słownik angielsko-polski, Teresa Jaworska, Maria Skrzyoska, Warszawa 1992
16
Poza wydzielaniem znaczeń i ich szeregowaniem warto się również przyjrzeć
sposobom ujmowania definiensa w artykułach hasłowych. W większości przypadków
w
definiensie
podawane
są
bezpośrednie
ekwiwalenty
opatrzone
w
razie
wieloznaczności dodatkowym komentarzem w nawiasie zarówno w języku polskim jak
i angielskim.
head – […] 2. Czoło, przód (pochodu,itp.) 10
head – […] 2 (of family, church) głowa f
Co ciekawe komentarze doprecyzowujące znaczenie występowały w języku
polskim zazwyczaj po podaniu ekwiwalentu, zaś w języku angielskim przed nim.

INFORMACJA MATERIAŁOWA
Przedstawia ona użycie danego leksemu w kontekście frazy bądź całego zdania.
W badanym przeze mnie korpusie tylko w 1 słowniku natrafiłam na pełne zdania
zbudowane zapewne przez redaktorów słownika na podstawie ich kompetencji
językowej w następującej kolejności: polski ekwiwalent a po nim zazwyczaj po dwa
przykłady użyć w zdaniu, co ciekawe niektóre z nich opatrzone zostały dodatkowo
polskim tłumaczeniem w nawiasie.
head /hed/ [...] 2. rz rozum, umysł, pot. głowa, łeb She’s got an old/wise head on young shoulders
[Jest młoda, ale mądra], You need a clear head to be able to drive safely [Żeby bezpiecznie prowadzić
samochód, trzeba mieć spokojną głowę] […]11
Innym sposobem ukazywania kontekstu stosowania danego leksemu jest zawarcie
definicji realnoznaczeniowej12 w definiensie. Taki sposób można odnaleźć również
wyłącznie w jednym słowniku. Zawiera on najpierw definicję realnoznaczeniową dla
każdego kontekstu znaczeniowego badanej jednostki leksykalnej, a następnie po jeden
bądź dwa przykłady użycia danego angielskiego leksemu w zdaniu, zaś na samym końcu
podany jest polski odpowiednik.
head [hed] noun 1. the top part of the human body, containing eyes, mouth, brain, etc; the
same part of animal’s body: The stone hit him on the head; He scratched his head in amazement.
Głowa13
10
Angielsko-polski polsko-angielski sprytny słownik… nie tylko do szkoły, zespół red. Lingea sp. Z o.o.
Kraków 2011
11
Słownik angielsko-polski Cambridge, Warszawa 2003
12
Polega na wyjaśnianiu treści znaczeniowej hasła bez odwoływania się do jego budowy słowotwórczej
(Doroszewski, Uwagi i wyjaśnienia wstępne, w: Słownik języka polskiego PAN, Warszawa 1958)
13
English-Polish Learner’s Dictionary, C.M. Schwarz, M.A. Seaton, J. Fisiak, Warszawa 1996
17
Ostatnim rodzajem informacji materiałowej występującym w korpusie są tzw.
kolokacje tj. charakterystyczne połączenia leksykalne, które zostały wyodrębnione
w definiensie na podstawie korpusu albo kompetencji językowej redaktorów słownika
i które do pewnego stopnia pokazują także użycie danej jednostki leksykalnej
w kontekście wraz z prezentacją jej łączliwości wyrazowej.
head – [hed] n 1. głowa, łeb it cost him his head przeplacił za to głową, have a good head for
business mieć głowę do interesów, use your head –pomyśl, zastanów się; old head on young shoulders
rozum jak u starego, […]14
Znaczna większość słowników zawierała w definicjach artykułów hasłowych
prezentację większej bądź mniejszej części kolokacji funkcjonujących w danym języku z
badanym leksemem. Dosłownie w kilku tzw. kieszonkowych słownikach podawane były
jedynie ekwiwalenty bez wzmianki na temat kolokacji czy idiomów.

INNE, NP. INFORMACJA O WYMOWIE, ETYMOLOGII
Do mikrostruktury słowników przynależą również kwestie takie jak informacja o
wymowie danego leksemu czy jego etymologii. W każdym z analizowanych słowników
pojawiała się transkrypcja fonetyczna leksemu w nawiasie [ ] lub / /. Z kolei brak jest
informacji na temat np. etymologii leksemów czy możliwości dzielenia wyrazów,
ponieważ nie są to elementy charakterystyczne dla słowników dwujęzycznych. Można je
zaś spotkać w słownikach jednojęzycznych.
head [hed] […]15
head - /hed/ […]16
WNIOSKI
Sposób prezentacji artykułów hasłowych w badanych przeze mnie słownikach
dwujęzycznych jest uzależniony od kilku kwestii. Po pierwsze od objętości słownika,
czyli jego typu (słownik kieszonkowy vs. uniwersalny). Im większy słownik i więcej
„miejsca” tym definiens jest bardziej wielopłaszczyznowy i obejmuje więcej pól
semantycznych dla danej jednostki leksykalnej. Z kolei w przypadku słowników
kieszonkowych z racji ekonomizacji miejsca, redaktorzy koncentrowali się głównie na
„kluczowych” znaczeniach. Innym istotnym elementem przekładającym się na postać
artykułów hasłowych jest wykształcenie/zawód redaktorów, np. jeśli redaktorami
14
The Kościuszko Foundation Dictionary English-Polish Polish-English, Kazimierz Bulas, Francis Whitfield,
the Hague 1959
15
Mały słownik angielsko-polski polsko-angielski, Katarzyna Billip, Warszawa 2009
16
Angielsko-polski słownik PWN Oxford, red. nauk. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, Philip Smith, Warszawa
2007
18
słowników byli lingwiści (np. Słownik angielsko-polski Cambridge, Warszawa 2003),
wówczas definicje były bardziej obszerne, zawierały więcej informacji użytecznych
z perspektywy np. translatorycznej, tj. definiens był wyposażony w przykłady, niekiedy
opatrzone
dodatkowym
tłumaczeniem
w
razie
ewentualnych
trudności
ze
zrozumieniem.
Reasumując, przeprowadzone przeze mnie badanie miało na celu zaprezentować
trud wkładany w prace leksykograficzne nad redagowaniem słowników jak również
złożoność i wieloelementowość artykułów hasłowych, a przy tym ogrom decyzji przed
którymi w codziennej pracy stają leksykografowie chcąc stworzyć „optymalny” słownik
do nauki języków obcych.
BIBLIOGRAFIA

Doroszewski, W., 1954, Z zagadnień leksykografii polskiej, Warszawa.

Doroszewski, W., 1958, Uwagi i wyjaśnienie wstępne, w: Słownik języka polskiego
PAN, red. W. Doroszewski, tom 1, Warszawa.

Grochowski, M., 1982, Zarys leksykologii i leksykografii, Toruń.

Miodunka, W., 1989, Podstawy leksykologii i leksykografii, Warszawa.

Piotrowski, T., 1985, Leksykografia polska – teoria a praktyka, „Język polski”. Z. 2-3,
s. 181-191.

Piotrowski, T., 1994, Z zagadnień leksykografii, Warszawa.

Piotrowski, T., Zrozumieć leksykografię, Warszawa.

Serenty, A., 1998, Definicje i definiowanie, Prace Instytutu Polonijnego Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków.

Żmigrodzki, P., 2008, Słowo – słownik – rzeczywistość. Z zagadnień leksykografii i
meta leksykografii, Kraków.

Żmigrodzki, P., 2009, Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Słowniki:
•
Angielsko-polski polsko-angielski słownik edukacyjny Lingea, Kraków 2014
•
Angielsko-polski polsko-angielski sprytny słownik… nie tylko do szkoły, zespół red.
Lingea sp. Z o.o. Kraków 2011
•
Angielsko-polski słownik PWN Oxford, red. nauk. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, Philip
Smith, Warszawa 2007
19
•
Chambers English Dictionary Compact plus, Toruń 2001
•
Duży słownik angielsko-polski PONS, Poznań 2003
•
English-Polish Learner’s Dictionary, C.M. Schwarz, M.A. Seaton, J. Fisiak,
Warszawa 1996
•
Kieszonkowy
słownik
angielsko-polski
polsko-angielski,
Janina
Jaślan,
Jan
Stanisławski, Wiedza Powszechna, Warszawa 2003
•
Mały słownik angielsko-polski polsko-angielski, Katarzyna Billip, Warszawa 2009
•
Mały słownik angielsko-polski, Teresa Jaworska, Maria Skrzyńska, Warszawa 1992
•
Nowy słownik angielsko-polski polski-angielski, Tadeusz Grzebieniowski, Andrzej
Kaznowski, Warszawa 2006
•
Słownik angielsko-polski Berlitz, Katowice 2002
•
Słownik angielsko-polski Cambridge, Warszawa 2003
•
Słownik angielsko-polski polsko-angielski, Maciej Mamulski, Wałbrzych 1998
•
Słownik angielsko-polski polsko-angielski, Marek Skierkowski, Wrocław 1995
•
Słownik praktyczny polsko-angielski angielsko-polski Langenscheidt, Warszawa 2003
•
Słownik uniwersalny angielsko-polski polsko-angielski, Tadeusz Grzebieniowski,
Andrzej Kaznowski, Warszawa 1994
•
The Kościuszko Foundation Dictionary English-Polish Polish-English, Kazimierz
Bulas, Francis Whitfield, the Hague 1959
•
Uniwersalny słownik angielsko-polski polsko-angielski, Andrzej Kazanowski,
Warszawa 2004
•
Uniwersalny słownik angielsko-polski polsko-angielski, Tadeusz Piotrowski, Zygmunt
Saloni, Warszawa 2009
•
Wielki Słownik Angielsko-Polski PWN Oxford, Warszawa 2002
•
Wielki słownik angielsko-polski, Jan Stanisławski, Warszawa 1964
•
Wielki Słownik angielsko-polski, red. Dariusz Jemielniak, Marcin Miłkowski,
Warszawa 2014
•
i inne.
DANE KORESPONDENCYJNE
mgr Agnieszka Błaszczak
Instytut Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej, Uniwersytet Warszawski
[email protected]
20
WSPÓŁCZESNE METODY REKRUTACJI I SELEKCJI PRACOWNIKÓW. PRZEGLĄD NIESTANDARDOWYCH PRZYPADKÓW, Anna Krasnova
Publikacje pokonferencyjne
2/2015
s. 21-31
ISBN 978-83-65180-04-9
Anna KRASNOVA
WSPÓŁCZESNE METODY REKRUTACJI I SELEKCJI
PRACOWNIKÓW. PRZEGLĄD NIESTANDARDOWYCH PRZYPADKÓW
CONTEMPORARY METHODS OF THE RECRUITMENT AND
SELECTION OF EMPLOYEES. REVIEW OF CUSTOM CASES
Streszczenie
Procesy rekrutacji i selekcji kandydatów do pracy zaliczane są do jednej
z
najważniejszych
determinant
prawidłowego
funkcjonowania
każdego
przedsiębiorstwa, bowiem od wiedzy, umiejętności i wartości zatrudnianych
pracowników zależy sukces organizacji [Pocztowski, Szałkowski, Schneider].
Mimo, iż obecna sytuacja gospodarcza w Polsce sprawia, że rynek pracy wciąż
należy do pracodawcy ujawnia się również tzw. kryzys talentów [Global Skills Index
2014]. Coraz intensywniejsza walka pracodawców o wykwalifikowanych, ambitnych,
dynamicznych i solidnych pracowników oraz dbanie przedsiębiorstw o budowanie
wizerunku pracodawcy z wyboru sprawia, iż metody i narzędzia, którymi się posługują
w procesie pozyskiwania talentów, również ulegają dynamicznym zmianom.
Artykuł ma charakter teoretyczny i stanowi przegląd wykorzystywanych przez
polskie i zagraniczne firmy współczesnych metod i narzędzi pozyskiwania
pracowników.
Słowa kluczowe: rekrutacja, selekcja, pozyskiwanie pracowników, zarządzanie
talentami, employer branding.
Abstract
Recruitment and selection processes of candidates for work are important
determinant of the proper functioning of any enterprise because of the knowledge, skills
and values of employees creates an organizations success [Pocztowski, Szałkowski,
Schneider].
21
Although the current economic situation in Poland still makes that the labor
market to employers. The talent crunch also disclosed [Global Skills Index 2014].
Intensifying the struggle of workers for skilled, ambitious, dynamic and robust
corporate employees and taking care of building the image of an employer of choice
makes the methods and tools they use in the process of acquiring talent also undergo
dynamic changes.
Article is and theoretical and provides an overview used in order to Polish and
foreign companies of modernisms methods and tools of recruitment and selection
processes.
Keywords: recruitment, selection, talent management, employer branding.
WSTĘP
Kapitał ludzki organizacji jest jej najważniejszym zasobem bez którego
niemożliwe staje się osiągnięcie sukcesu, rozwój firmy, a nawet jej przetrwanie na rynku
[Pocztowski, Sikorski, Kaczmarek]. Każda firma zatem stara się zatrudniać osoby
o najlepszych kwalifikacjach, posiadających ponadprzeciętne umiejętności i motywację
do pracy. Jednak już w 1997 roku przeprowadzone przez amerykańską firmę
McKinsey&Company badania wykazały, iż rynek pracy niemalże we wszystkich krajach
rozwiniętych skazany jest na deficyt wykwalifikowanych pracowników, a pracodawcy
już wtedy byli zmuszeni zacząć "wojnę o talenty" [www.mckinsey.com].
Poszerzenie niniejszego badania w następnych kilku latach pozwoliło jego
autorom na stwierdzenie, iż kryzys talentów z każdym kolejnym rokiem będzie się
nasilał, również w krajach rozwijających się. Badanie przeprowadzone wśród 13 tyś.
osób piastujących stanowiska kierownicze zatrudnionych w ponad 120 firmach
wykazało, iż walkę o talenty można wygrać wyłącznie zmieniać strategię zarządzania
zasobami ludzkimi i ukierunkowując ją na nawiązanie ponadczasowych relacji
z pracownikami – obecnymi, przeszłymi oraz potencjalnymi. Autorzy badania
wywnioskowali, iż osiągnięcie celu jakim jest budowanie długotrwałych relacji
pracowników z firmą, jest możliwe dzięki stworzeniu wyjątkowej propozycji wartości
(EVP), inwestowaniu w rozwój i zarządzanie talentami oraz zbudowaniu rekrutacji
długoterminowej [Michaels, Handfield-Jones, Axelrod 2001].
Zgodnie z raportem „The Perfect Storm Talent" przygotowanym przez Hays
i Oxford Economics, mimo ogólnego wzrostu poziomu wykształcenia, kryzys talentów
22
ujawnia się w wyraźnym niedopasowaniu umiejętności posiadanych przez osoby obecne
na rynku pracy do oczekiwań pracodawców. W tegorocznym badaniu Global Skills
Index17 szczególnie zauważalne staje się pogorszenie sytuacji na rynkach pracy Danii,
Polski i Włoch [Hays Global Skills Index 2014].
W Polsce wzrost o prawie 1/10 wskaźnika niedopasowania kwalifikacji
oferowanych przez pracowników do oczekiwań pracodawców (z 3,3 w roku 2013 na 4,2
w roku 2014) [Hays Global Skills Index 2013, 2014] wyraźnie wskazuje na nasilenie się
problemu pozyskiwania talentów przez pracodawców działających na polskim rynku.
Zmniejsza się też podaż wykwalifikowanej kadry - wskaźnik struktury rynku pracy dla
Polski wzrósł w przeciągu roku z 4,6 do 5,1 punktów.
Według raportu najtrudniej o talenty jest w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej
Brytanii, tam wskaźnik deficytu talentów wynosi odpowiednio 10 oraz 9,6 punktów.
Pewnie dlatego to właśnie w tych krajach nasilająca się konkurencja firm w walce
o talenty od dawna wymusiła na pracodawcach podjęcie się nietypowych sposobów
pozyskiwania potencjalnych kandydatów do pracy stosując do tego rozmaite
i niekonwencjonalne metody.
Jak wynika z systematycznie przeprowadzanego przez autorkę przeglądu
kampanii rekrutacyjnych organizowanych w Polsce, w większości przedsiębiorstw
wciąż dominują standardowe kampanie rekrutacyjne, a jedynym ich współczesnym
elementem jest informatyzacja niektórych funkcji rekrutacji. E-rekrutacja jednak, choć
jest zaliczana do podstawowych metod sprawnego zarządzania procesem rekrutacji, nie
przeważa już o jego skuteczności, jak to było jeszcze 5 lat temu [Holm 2010]. W innych
krajach natomiast potrzebę zastosowania niekonwencjonalnych i nowoczesnych technik
i metod pozyskiwania pracowników dostrzegły już nie tylko firmy działające w sektorze
prywatnym, ale również organizacje pożytku publicznego czy non-profit [Penney,
Cavazos, Roche, Amos, Beard].
W dalszej części artykułu zostaną przedstawione przykłady współczesnych
metod rekrutacji i selekcji pracowników szeroko wykorzystywane przez organizacje
zagraniczne, ale również przykłady firm, które próbują wdrożyć je na rynku pracy
w Polsce.
17
Global Skills Index to kompleksowa analiza 31 państw pod względem wskaźników
makroekonomicznych takich jak: system edukacji, struktura rynku pracy, elastyczność regulacji prawnych rynku
pracy, dopasowanie kwalifikacji, ogólna presja płacowa, wynagrodzenia w branżach specjalistycznych oraz
wynagrodzenia wysoko wykwalifikowanych pracowników w skali dziesięciopunktowej.
23
SCOUTING JAKO WSPÓŁCZESNA METODA REKRUTACJI
Scouting jest stosunkowo nową metodą pozyskiwania pracowników
wykorzystywaną
przez
firmy
z
różnych
branż.
Wcześniej
tę
metodę
wykorzystywano w poszukiwaniach zawodników w sporcie [www.legia.sport.pl]
oraz „nowych twarzy” w modelingu [kariera.pracuj.pl]. Polega ona na
poszukiwaniu potencjalnych pracowników w tzw. środowisku komfortu, czyli
miejscach, w których przebywają na co dzień (fitness kluby, bary i restauracje, centra
rozrywki,
szpitale,
a
nawet
aktualne
miejsca
pracy)
[hrstandard.pl;
www.wyzwaniahr.pl].
Skuteczność scoutingu jako metody rekrutacji jest uzależniona od
poprawnego wyboru miejsca obserwacji kandydatów, które powinno zapewniać
rekrutrowi możliwość weryfikacji cech osobowości, wartości i zachowań oraz
wiedzy i umiejętności ważnych z punktu widzenia organizacji, ale również
zapewniać, by potencjalny kandydat czuł się komfortowo, a panujące w danym
miejscu warunki nie były dla niego stresujące [www.hrtrendy.pl, blog.goldenline.pl].
W tym celu przed rozpoczęciem scoutingu identyfikuje się miejsca, w których
mogą przebywać potencjalni pracownicy, zbierając odpowiednie informacje na
portalach branżowych, w mediach społecznościowych, zapoznając się z raportami badań
nt. czasu wolnego itd.. Na przykład, zgodnie z badaniem przeprowadzonym na
Uniwersytecie Szczecińskim aż 78% agentów turystycznych czas wolny lubią
przeznaczyć na aktywność fizyczną [Formy spędzania czasu wolnego…2010], a więc
przedstawicieli tego zawodu z doświadczeniem w branży warto poszukać na siłowniach,
rowerowych wyprawach czy basenach miejskich.
Przykładem zagranicznej firmy wykorzystującej metodę scoutingu w rekrutacji
jest amerykańska firma Quicken Loans Inc zajmująca drugie miejsce w branży kredytów
hipotecznych w Stanach Zjednoczonych [www.quickenloanscareers.com].
Intensywny rozwój firmy w ciągu zaledwie kilku miesięcy spowodował, iż
konieczne stało się zatrudnienie 200 dodatkowych osób na stanowiska związane
z obsługą klientów. Na rekrutację organizacja mogła przeznaczyć maksymalnie miesiąc
czasu, gdyż większy okres pozyskiwania pracowników mógł by spowodować
zmniejszenie liczby potencjalnych klientów. Dla Quicken Loans Inc ważne było, aby
pracownicy, których mieli zatrudnić byli komunikatywni, nastawieni na rozwiązywanie
problemów oraz mieli pozytywne nastawienie do klienta. Wychodząc z założenia, ze to
24
właśnie te cechy stanowią determinantę sukcesu, a nie doświadczenie w branży
kredytowej lub na podobnym stanowisku, rekrutrzy zaczęli obserwację osób w barach,
restauracjach i centrach handlowych szczególną uwagę skupiając na zachowaniu ludzi
podczas obsługi klientów, rozmów oraz innych rutynowych czynności.
Według dyrektora firmy Michael G. Homul jedyną drogą do sukcesu w procesie
pozyskiwania wartościowych pracowników jest pokonanie biernego podejścia do
rekrutacji, kiedy to rekruter siedząc w biurze oczekuje, aż kandydat go odwiedzi
i wyjście bezpośrednio do kandydatów. Tylko wówczas firma będzie w stanie sprostać
wyzwaniu i zatrudnić taką osobą, która nie tylko nie spowolni rozwoju firmy, ale
przyczyni się do napędzania jej sukcesu. Michael G. Homul podkreśla, iż takie podejście
do selekcji kandydatów jest wręcz skazane na sukces, gdyż „o wiele łatwiej jest nauczyć
potencjalnego pracownika zawodu i przekazać mu wiedzę o finansach niż zarazić go
pasją i zaangażowaniem, powodując by sam z siebie zawsze chciał pójść o krok dalej”
[Taylor 2006].
Warto dodać, iż dzięki niekonwencjonalnym metodom i narzędziom stosowanym
przez firmę w procesie zarządzania talentami regularnie znajduje się ona na liście
najlepszych miejsc pracy Fortune 100, a w 2015 roku Quicken Loans Inc została
wyróżniona mianem najlepszego pracodawcy w branży informatycznej „Best places to
work in IT” [www.quickenloanscareers.com].
SPEED RECRUITING
Kolejnym przykładem firmy, która postanowiła zorganizować nietypowe
spotkania rekrutacyjne jest agencja interaktywna Digital One z Łodzi [digitalone.pl]
świadcząca usługi doradcze w zakresie właściwego wykorzystania potencjału
interaktywnego medium. W lipcu 2015 roku firma przeprowadziła akcję rekrutacyjną
Speed recruiting organizowaną na zasadzie popularnych spotkań randkowych speed
dating.
Podczas kilkugodzinnej rekrutacji zorganizowanej w jednej z klubokawiarni,
rekruterzy Digital One spotkali z 60 kandydatami i przeprowadzili z nimi
kilkuminutowe rozmowy kwalifikacyjne zadając każdemu kandydatowi tylko 5 pytań
przy okazji odpowiadając na 5 pytań kandydata.
Główną ideą spotkań tego typu jest możliwość poznania wielu osób w możliwie
krótkim czasie. Uczestnicy speed datingu spotykają się przy stolikach na kilkuminutową
25
rozmowę, a następnie wymieniają się miejscami z osobami przy innych stolikach. Po
zakończeniu akcji i poznaniu wszystkich uczestników każda osoba tworzy listę osób,
których chciałaby poznać lepiej, a gdy wybory dwóch osób się pokrywają następuje
kontynuacja znajomości [www.speeddate.com]. W przypadku speed recruitingu to
pracodawca sporządza listę kandydatów, którzy go zainteresowali i zaprasza do
kolejnego etapu rekrutacji.
Jak podkreślają organizatorzy akcji główną cechą takiej rekrutacji jest możliwość
spotkania się z kandydatem w nieformalnej i niestresującej atmosferze („bez CV,
bez krawata, bez spiny”). Efektem spotkania speed recruitingowego było wzmocnienie
marki firmy jako nowoczesnego, godnego uwagi pracodawcy oraz zatrudnienie kilku
wartościowych pracowników (pierwsza osoba poznana podczas akcji została
zatrudniona po tygodniu od randki z pracodawcą)[blog.digitalone.pl].
Pre-employment screening
Pre-employment screening zaliczany jest do jednej z najbardziej restrykcyjnych,
ale za razem skutecznych metod selekcji pracowników. Metoda ta polega na
wszechstronnym badaniu kandydata do pracy, które obejmuję [Pre-employment
screening…]:

Analizę danych zawartych w dokumentach aplikacyjnych - weryfikacja
wykształcenia, doświadczenia, referencji;

Analizę
osobowości
(ze
szczególnym
uwzględnieniem
skłonności
psychicznych i przestępczych);

Analizę historii finansowej - historia kredytowa, odpowiedzialność finansowa
osoby
w
poprzednich
miejscach
zatrudnienia,
sprawdzenie
osoby
w rejestrach upadłości, a nawet sytuacja finansowa rodziny kandydata;

Analizę ogólnej reputacji kandydata oraz jego przeszły i obecny tryb życia (w
tym historia karalności, stan zdrowia, historia choroby).
Obszerna analiza różnorodnych danych o kandydacie ma pozwolić firmom na
ograniczenie
ryzyka
związanego
z
zatrudnieniem
pracownika
nieetycznego,
niebezpiecznego dla otoczenia firmy i współpracowników oraz nie zgodnego z profilem
kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa. Ponadto ma zapewnić ochronę reputacji
i bezpieczeństwa wewnętrznego organizacji [Kinsey].
26
Prekursorami wykorzystania wszechstronnej analizy informacji o kandydacie
były
firmy
w
Stanach
Zjednoczonych
[www.pre-employment.com;
www.employscreen.com] i Wielkiej Brytanii (w krajach, w których kryzys talentów
ujawnił się już pod koniec XX wieku). I choć niektórzy specjaliści uważają, iż tak
dogłębna analiza kandydatów do pracy jest nieuzasadniona i co najmniej nieetyczna
[Jones, Schuckman, Watson] powstaje coraz więcej firm, oferujących tego typu usługi.
W Stanach Zjednoczonych od wielu lat funkcjonuje National Association of
Professional Background Screeners (NAPBS) – organizacja zrzeszająca specjalistów ds.
pre-employment screening z niemalże całego świata [www.napbs.com]. Głównym celem
organizacji jest przestrzeganie równych szans na zatrudnienie, ochrona praw człowieka
w kontekście pre-employment screeningu oraz edukacja specjalistów zajmujących się
tym zagadnieniem zgodnie z obowiązującym prawem poszczególnych państw.
Z kolei na rynku pracy w Polsce pre-employment screening zaliczany jest do
najnowszych trendów w metodach selekcji kandydatów i najczęściej nosi potoczną
nazwę „wywiadu środowiskowego” (rzadziej - selekcji przesiewowej).
Brak popularności tej metody selekcji w Polsce jest spowodowany niedostatkiem
wiedzy wśród pracodawców na temat samej metody jak i jej zalet oraz ograniczeń
prawnych. W związku z tym firmy, które jednak decydują się na obszerne sprawdzenie
kandydata z chęcią korzystają z usług firm rekrutacyjnych (np. lider branży IBBC Group
[www.ibbcgroup.com]). Takie organizacje nie tylko zapewniają wszechstronną selekcję
pracowników opartą o dozwolone prawem działania, ale również biorą na siebie całą
odpowiedzialność związaną z pozyskiwaniem i wykorzystaniem danych osobowych.
Przykładem innej firmy jest Diverse Consulting Group, która świadczy
różnorodne usługi związane z przeprowadzeniem wyspecjalizowanych rekrutacji do
poszczególnych sektorów. W ofercie firmy znajduje się wykaz elementów wywiadu
środowiskowego, który może być zrealizowany na zlecenie pracodawcy. Do elementów
Modelu Oceny Ryzyka Diverse zaprojektowanego aby dokonać pełnej weryfikacji
danych osobowych każdego kandydata zaliczane są [www.diversecg.pl]:

Sprawdzenie
wpisów
w
Rejestrze
Karnym
i
rejestrach
Sądów
Powszechnych, w Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców oraz
kierowców naruszających przepisy ruchu drogowego, w rejestrach
Komisji Nadzoru Finansowego;
27

Weryfikacja numeru ubezpieczenia społecznego, historii zatrudnienia oraz
historii kredytowej;

Weryfikacja historii służby wojskowej;

Sprawdzenie informacji dotyczących zdrowia i zażywanych leków;

Sprawdzenie historii odszkodowań pracowniczych;

Weryfikacja właściwa dla danej branży oraz międzynarodowy wywiad
środowiskowy;

Potwierdzenie autentyczności wykształcenia, certyfikatów zawodowych
i referencji, a nawet sprawdzenie historii uczestnictwa w wolontariacie.
Jak wynika z oferty skierowanej do pracodawców, organizacja dostarcza
informacji na temat pracowników we wszystkich krajach leżących na obszarze Europy,
Bliskiego Wschodu oraz Afryki, a także w Stanach Zjednoczonych. Podkreśla się jednak,
że zakres i specyfika wywiadu różnią się w zależności od miejscowych regulacji danego
kraju.
W Polsce zakres możliwości weryfikacji kandydatów i pracowników w pewien
sposób regulują Kodeks Pracy oraz Ustawa o ochronie danych osobowych. Warto
również podkreślić, że zgodnie z Kodeksem Pracy weryfikacja danych przedstawionych
przez kandydata (background screening) bezpośrednio przez pracodawcę lub firmę
świadczącą podobne usługi na rzecz pracodawcy jest możliwa wyłącznie po uzyskaniu
na to zgody rekrutowanego [Kodeks Pracy]. Ponadto zgodnie z Ustawą o usługach
detektywistycznych [Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych],
podmiot posiadający licencję i wpis do MSWiA może świadczyć usługi z zakresu preemployment screening na zlecenie np. konkretnego rekrutera.
Eksperci
branży
rekrutacyjnej
uważają,
iż
weryfikacja
potencjalnych
pracowników jest gwarancją zwiększenia bezpieczeństwa kadrowego przedsiębiorstw
[www.cpni.gov.uk;
www.fathomresearchgroup.com;
www.ibbcgroup.com].
Ponadto
zapewnia większą zgodność nowego pracownika z organizacją, pozwala na budowanie
dobrej reputacji firmy oraz zmniejsza rotację pracowników [www.ibbcgroup.com],
a trend pre-employment screening będzie nabierał popularności.
28
WNIOSKI
Zaprezentowane powyżej przykłady nowoczesnych metod rekrutacji i selekcji
pracowników stanowią jedynie małą część pomysłów wykorzystywanych przez firmy
w walce o talenty. Oprócz powszechnie już znanych, ale wciąż zaliczanych do
nowoczesnych metod pozyskiwania pracowników takich jak grywalizacja, banery
z ukrytym w równaniu numerem telefonu do działu rekrutacji czy prośba o dokonanie
ataku hackerskiego na stronę firmową pojawiają się inne. Takie, które oparte są o media
społecznościowe, indywidualizację przekazu i budowanie unikatowej wartości
związanej z zatrudnieniem w organizacji. Ukierunkowane nie tylko na pozyskiwanie
pracowników,
ale
również
na
budowanie
marki
pracodawcy
i
nawiązaniu
długotrwałych relacji ze wszystkimi kandydatami.
Współczesne metody rekrutacji i selekcji ukierunkowane są na cechy
pracowników, takich, którzy dopiero wchodzą na rynek pracy (pokolenia Y i C).
Pracownicy ci są jeszcze talentami nieodkrytymi i posiadają wielki potencjał, który w
dobie deficytu talentów, każdy pracodawca chciałby rozwijać w ramach własnej
organizacji. Te cechy to wysokorozwinięte kompetencje wirtualne, otwartość na nowe
wyzwania i doświadczenia, pewność siebie oraz ciekawość nowego [Wojtaszczyk 2013;
Baran, Kłos 2014]. Młodzi ludzie lubią się czuć komfortowo i swobodnie, nie tolerują
dress codu i ram czasowych. Właśnie te cechy sprawiają, iż zaprezentowane w artykule
metody rekrutacji, cieszyły się dużą popularnością wśród kandydatów i przyniosły
wymierne korzyści pracodawcom.
BIBLIOGRAFIA
1. Baran M., Kłos M. 2014. Pokolenie Y – prawdy i mity w kontekście zarządzania
pokoleniami., Marketing i Rynek 5/2014
2. Holm A. B., 2010. The Effect of E-recruitment On the Recruitment Process:
Evidence from Case Studies of Three Danish MNCs, For the individual papers by
the papers authors, Denmark
3. Kaczmarek
B.,
Sikorski
Cz.
1998.
Podstawy
zarządzania.
Zachowania
organizacyjne, Absolwent, Łódź
4. Michaels E., Handfield-Jones H., Axelrod B. 2001. The war for talent, Harvard
Business Press, USA
29
5. Pocztowski A. 1998. Zarządzanie zasobami ludzkimi. Zarys problematyki i metod,
Antykwa, Kraków
6. Szałkowski A. 2006. Podstawy zarządzania personelem, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
NETOGRAFIA
1. blog.goldenline.pl
2. digitalone.pl
3. Hays Global Skills Index 2014, Hays Global Skills Index 2013, www.haysindex.com
4. hrstandard.pl
5. Jones M., Schuckman A., Watson K., The Ethics of Pre-Employment Screening
Through the Use of the Internet [w] The Ethical Imperative in the Context of
Evolving Technologies, Dr. Dirk Hovorka, www.ethicapublishing.com
6. Kinsey A., The Benefits of Pre-employment Screening, James M. Sweeney and
Associates, Inc., www.sweeneyinc.com
7. Kodeks pracy, Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141, isap.sejm.gov.pl
8. Penney S., Cavazos E., Roche J., Amos S., Beard S., Bringing modern recruiting
systems to state governments, National Association of State Personnel Executives
| 859.244.8182, www.naspe.net
9. Pławińska L., Szczepanowska E., Lazarovych M. 2010. Formy spędzania czasu
wolnego osób aktywnych zawodowo Szczecina, www.arlrw.usz.edu.pl
10. Pre-employment screening. A good practice guide. Edition four: September 2011,
Centre for the Protection of National Infrastructure, www.cpni.gov.uk
11. Taylor W. C. 2006.
To Hire Sharp Employees, Recruit in Sharp Ways,
www.nytimes.com
12. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.o ochronie danych osobowych, Dz.U. 1997 Nr
133 poz. 883, isap.sejm.gov.pl
13. Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych, Dz.U. 2002 Nr 12
poz. 110, isap.sejm.gov.pl
14. Wojtaszczyk K. 2013. Poziom kompetencji wirtualnych pokolenia Y i C - ocena na
podstawie autodiagnozy studentów, E-mentor nr 2 (49) / 2013, www.ementor.edu.pl
30
15. www.diversecg.pl
16. www.hrtrendy.pl
17. www.ibbcgroup.com
18. www.legia.sport.pl
19. www.napbs.com
20. www.quickenloanscareers.com
21. www.wyzwaniahr.pl
DANE KORESPONDENCYJNE
Mgr Anna Krasnova
Katedra
Zarządzania
Zasobami
Ludzkimi,
Wydział
Zarządzania
Uniwersytetu
Łó[email protected]
31
WYBRANE ELEMENTY STYLU ŻYCIA FUNKCJONARIUSZY POLICJI Z WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO, Marta Kozera-Wiatrowska
Marta KOZERA-WIATROWSKA
Publikacje pokonferencyjne
2/2015
s. 32-47
ISBN 978-83-65180-04-9
WYBRANE ELEMENTY STYLU ŻYCIA FUNKCJONARIUSZY POLICJI
Z WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
SELECTED ELEMENTS OF POLICEMEN'S LIFESTYLE FROM SILESIAN
VOIVODESHIP
Streszczenie
Celem głównym badań było określenie miejsca i znaczenia aktywności fizycznej
w stylu życia funkcjonariuszy policji z województwa śląskiego.
Badania miały dostarczyć m.in. odpowiedzi na następujące pytania szczegółowe:
1.
Jakie są motywy podejmowania aktywności fizycznej przez funkcjonariusz policji
z województwa śląskiego i jakie są największe przeszkody w jej podejmowaniu?
2.
Jaki odsetek badanych osób pali papierosy i spożywa alkohol oraz jak często?
3.
Czy funkcjonariusze policji są podatni na stres i co jest największą jego przyczyną
oraz jak funkcjonariusze policji radzą sobie z tym problemem?
Grupę badaną stanowiło 96 funkcjonariuszy policji z województwa śląskiego w
wieku od 25 do 45 lat. W badaniach zastała zastosowana metoda sondażu
diagnostycznego, a narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety. Badania zostały
przeprowadzone w czerwcu i lipcu 2015 roku.
Dla 2/3 badanych funkcjonariuszy policji aktywność fizyczna zajmuje bardzo
ważne i ważne
miejsce w ich hierarchii wartości. Większość badanych chciałaby
poświecić więcej czasu na aktywność fizyczną, a jego brak jest najczęściej podawaną
barierą.
Abstract
The main aim of research was determine place and importance of physical
activity in lifestyle of policemen from Silesian voivodeship.
The research have to provide an answer for following particular questions:
32
1. What are the motives of taking physical activity by policemen from silesian
voivodeship? What are the greatest difficulties with taking physical activity?
2. What percentage of surveyed people smoke cigarettes and drink alcohol? How
often?
3. Whether policemen are susceptible to stress? If yes, what are the main causes of
stress for them? How policemen deal with stress?
Surveyed group were 96 policemen from silesian voivodeship, aged 25 to 45.
In this research was used method of diagnostic survey and research tool was a
questionnaire survey. Research were conducted in June-July 2015.
47% of surveyed people claim that physical activity take important place in their
hierarchy of values. The most of surveyed policemen would like to spend more time on
physical activity. The most common barrier in taking physical activity is lack of time.
WSTĘP
Praca zawodowa w życiu człowieka zajmuje jedno z kluczowych miejsc.
Dostarcza ona satysfakcji, świadomości, że robi się coś pożytecznego i zostawia się po
sobie jakiś ślad. Często powoduje, że czujemy się komuś potrzebni, a wreszcie
zabezpiecza finansowo i stanowi ważny obszar codziennego życia (Kliszcz i wsp., 2009).
W aktywności zawodowej często poszukuje się możliwości rozwoju własnych
zainteresowań, wzrostu poczucia własnej wartości oraz szacunku ze strony otoczenia.
Praca zawodowa jest również ważnym elementem kształtującym styl życia. Rodzaj
pracy i współpracownicy mogą wpływać na nasze wybory dotyczące ochrony naszego
zdrowia, a tym samym wywierać wpływ na nasz styl życia.
Niestety w obecnych czasach wymienione pozytywne aspekty płynące z pracy
zawodowej często są zaburzone. Życie w ciągłym biegu, niestabilne warunki
zatrudnienia, praca na wielu etatach, duża konkurencja na rynku pracy sprawia, że
nasze życie zawodowe wiąże się często ze stresem, przemęczeniem i frustracją.
Celem głównym badań było określenie miejsca i znaczenia aktywności fizycznej
w stylu życia funkcjonariuszy policji z województwa śląskiego.
Badania miały dostarczyć odpowiedzi na następujące pytania szczegółowe:
1. Jakie miejsce w stylu życia (w hierarchii wartości) wśród badanych osób zajmuje
aktywność fizyczna.
33
2. Jakie są motywy podejmowania aktywności fizycznej przez funkcjonariuszy policji
z województwa śląskiego i jakie są największe przeszkody jej podejmowania?
3. Jaki odsetek badanych osób pali papierosy i spożywa alkohol oraz jak często?
4. Czy funkcjonariusze policji są podatni na stres i co jest największą jego przyczyną
oraz jak funkcjonariusze policji radzą sobie z tym problemem?
5.
Czy poczucie szczęścia zależy od ilości czasu przeznaczonego na wysiłek fizyczny
w czasie wolnym?
MATERIAŁ I METODY
Grupę badaną stanowiło 96 funkcjonariuszy policji (w tym 15 kobiet)
z województwa śląskiego w wieku od 25 do 45 lat. Średni wiek badanych to 37 lat.
Średni czas w służbie to 13,5 roku. Najkrótszy staż pracy wśród badanych to 30 dni,
najdłuższy to 24 lata.
W badaniach zastała zastosowana metoda sondażu diagnostycznego, a
narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety, dotyczący stylu życia ze
szczególnym uwzględnieniem aktywności fizycznej jako kluczowego jego elementu.
Badania zostały przeprowadzone w czerwcu i lipcu 2015 roku.
WYNIKI
W pierwszej kolejności przeanalizowano część ankiety dotyczącą aktywności
fizycznej poświeconej wyłącznie na rekreację, sport, ćwiczenia lub rozrywkę
i wypoczynek. Dalej analizowano pytania dotyczące innych elementów stylu życia.
Okazało się, że średnia liczba dni w tygodniu w których badani chodzili co
najmniej 10 minut w czasie wolnym wynosiła 4 dni, a średni czas przeznaczony w
jednym z tych dni na chodzenie wynosił 83 minuty. Dodatkowo respondenci
podejmowali intensywną aktywność fizyczną średnio 2 dni w tygodniu, a czas
przeznaczony na nią w danym dniu to średnio 71 minut. Podobnie było z
umiarkowanym wysiłkiem fizycznym – 2 razy w tygodniu, średnio po 72 minuty.
34
50%
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Bardzo
ważne
Ważne
Nie mam
zdania
Mało ważne
Nie ważne
Ryc. 1. Miejsce aktywności fizycznej w hierarchii wartości funkcjonariuszy policji (N=96)
Jak widać na rycinie 1 z pośród ankietowanych funkcjonariuszy 47% deklaruje,
że aktywność fizyczna jest dla nich ważna, 20 % tj. 19 osób zadeklarowało, że aktywność
fizyczna zajmuje bardzo ważne miejsce w ich hierarchii wartości, a co 5 uczestnik badań
zaznaczył, że nie ma zdania na ten temat. 14% a wiec 13 osób zaznaczyło, że aktywność
fizyczna w ich hierarchii wartości jest dla nich mało ważna lub nie ważna.
Kolejne pytanie dotyczyło motywów podejmowania aktywności fizycznej. W tym
pytaniu respondenci mogli wybrać maksymalnie 3 odpowiedzi, zaznaczając ich ważność
liczbami od 1-3, gdzie 1 oznacza powód najważniejszy a 3 najmniej ważny.
80 osób wybrało 3 odpowiedzi, 5 osób wybrało 2 odpowiedzi, natomiast 11 osób
zaznaczyło jedną odpowiedź.
35
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Ryc. 2. Motywy podejmowania aktywności fizycznej przez funkcjonariuszy policji (N=96)
Najczęściej podawanym motywem była dbałość o zdrowie. Wybrało ją 60 osób
z czego 42% tj. 25 osób zaznaczyło ją jako najważniejszą. Kolejnym często wybieranym
powodem podejmowania aktywności fizycznej była troska o własną kondycję. Tę
odpowiedź wybrało 57 respondentów, z czego 37 zaznaczyło ją jako powód
najważniejszy. Także częstym motywem była odpowiedź „dla odprężenia”, którą
wybrało 35 osób, z których prawie 43% zaznaczyło ją jako najważniejszą.
Większość respondentów (85 %) zadeklarowała chęć zwiększenia czasu
przeznaczonego na aktywność fizyczną. Rycina 3 przestawia graficznie najczęściej
wymieniane bariery.
36
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Ryc. 3. Najczęstsze bariery w podejmowaniu aktywności fizycznej przez funkcjonariuszy
policji (N=82).
Najczęściej wybieraną odpowiedzią był „brak czasu”. Zaznaczyło ją prawie 98%
respondentów deklarujących chęć poświecenia na aktywność fizyczną większej ilości
czasu. Jako pierwszą, a tym samym jako powód najważniejszy zaznaczyły ją 74 osoby,
natomiast jako drugą 6 osób. Drugą z kolei najczęściej wybieraną barierą
w podejmowaniu aktywności fizycznej był brak pieniędzy. Jako powód najważniejszy
zadeklarowały ją 4 osoby, natomiast jako drugi motyw podało go 15 osób. Na trzecim
miejscu znalazł się brak motywacji. Tę odpowiedź zaznaczył co 5 ankietowany. Jako
powód najważniejszy zadeklarowały go 2 osoby, a jako powód drugi 15 osób. Brak
obiektów sportowych lub problemy zdrowotne wskazało 22% ankietowanych. Dwie
osoby natomiast wybrały „inne przyczyny” (obowiązki rodzinne).
Spośród wszystkich badanych, 82% zadeklarowało, że nie pali papierosów.
37
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Do 10
papierosów
Do 15
papierosów
Do 5
papierosów
Do 20
papierosów
E-papieros
Ryc. 4. Liczba wypalanych papierosów przez palących funkcjonariuszy policji
(N=17).
Wśród palących, co 2 osoba deklaruje, że wypala do 10 papierosów w ciągu
dnia,4 osoby zaznaczyły odpowiedz „do 15 papierosów”. Dwie osoby zadeklarowały, że
wypalają codziennie do 5 papierosów, jedna z ankietowanych wskazuje odpowiedź „do
20 papierosów”. Jeden z respondentów zadeklarował palenie E-papierosa, jak to określił
„non stop”
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Ryc. 5. Częstość spożywania alkoholu wśród badanych funkcjonariuszy policji (N=96)
Prawie 71 % ankietowanych odpowiedziało, że pije sporadycznie, co 4
ankietowany zaznaczył, że pije często, 8 % nie piję w ogóle. Spożywanie alkoholu
38
codziennie zadeklarowało 2% ankietowanych. Nikt z respondentów nie zaznaczył
odpowiedzi „bardzo często”.
Ponad połowa osób (56%) stwierdziła, że jest podatna na stres. Najczęstszym
powodem największego i długotrwałego stresu u 81% osób jest praca, 13% wskazało, że
ich największy stres związany jest z problemami zdrowotnymi, a prawie 6 %
zadeklarowało, że największym powodem ich stresu jest sytuacja rodzinna.
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Praca
Pproblemy
zdrowotne
Sytuacja
rodzinna
Inne
Ryc. 6. Powody największego i długotrwałego stresu wśród funkcjonariuszy policji
(N=52)
Osoby, które zadeklarowały podatność na stres mają różne sposoby, radzenia
sobie z nim. Najczęściej wybieraną odpowiedzią było pozytywne myślenie. Na
pierwszym miejscu zaznaczyło ja 24 osoby, na drugim 18 osób, na 3 miejscu nikt.
Kolejną najpopularniejszą odpowiedzią było uprawianie aktywności fizycznej. Ogółem
zaznaczyły ją 34 osoby z czego 44% jako pierwszą, 35 % jako drugą a co 5-ta z nich jako
trzecią. W radzeniu sobie ze stresem dużą rolę odgrywają najbliżsi. Tę odpowiedz
zaznaczyło 19 osób z czego co czwarta jako odpowiedź pierwszą, czterech
respondentów jako drugą, a 9 osób odnotowało ją jako trzecią.
39
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Ryc. 7 Sposoby radzenia sobie ze stresem przez funkcjonariuszy policji (N=52).
Jedno z ostatnich pytań ankiety brzmiało „Czy ogólnie jest Pan/Pani szczęśliwy/a
czy też nie”. Graficznie wyniki są przedstawione na rycinie 8.
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Ryc. 8. Deklarowane ogólne poczucie szczęścia przez funkcjonariuszy policji (N=96).
40
Trzy czwarte policjantów zadeklarowało, że jest raczej szczęśliwa, 13% tj. 12
osób zaznaczyło, że jest bardzo szczęśliwa, 9 % ankietowanych zaznaczyło odpowiedź
„trudno powiedzieć”, natomiast 3 % respondentów stwierdziło, że jest raczej
nieszczęśliwa.
Dokonano także analizy współzależności pomiędzy liczbą dni przeznaczanych na
wysiłek fizyczny a ogólnym poczuciem szczęścia wśród badanych. Do tego posłużono się
testem niezależności χ2 /chi-kwadrat/.
Tabela 1. Poczucie ogólnego zadowolenie z życia a deklarowana liczba dni w tygodniu
przeznaczonych na chodzenie w czasie wolnym (jednorazowo przynajmniej 10 minut).
Deklarowana liczba dni w tygodniu
przeznaczona na chodzenie w czasie
wolnym
Ogólne zadowolenie z życia
do 2 dni
do 4 dni
do 7 dni
Suma
Jestem bardzo szczęśliwy
4
1
7
12
Raczej jestem szczęśliwy
21
15
36
72
Raczej jestem nieszczęśliwy/
1
0
2
3
Trudno powiedzieć
2
4
3
9
Razem
28
20
48
96
jestem bardzo nieszczęśliwy
Obliczona wartość statystyki χ2 = 5,00< α= 15,50 (χ2 , 0.05,) wskazuje, że większa
liczba dni przeznaczona na aktywność fizyczna nie wpłynęła na samoocenę ogólnego
poczucia szczęścia wśród funkcjonariuszy policji.
41
Tabela 2. Poczucie ogólnego zadowolenie z życia a deklarowana liczba dni w tygodniu
przeznaczonych na intensywny wysiłek fizyczny.
Deklarowana liczba dni w tygodniu
przeznaczona na intensywną aktywność
fizyczną w czasie wolnym
Ogólne zadowolenie z życia
do 2 dni
do 4 dni
do 7 dni
Suma
Jestem bardzo szczęśliwy
5
5
2
12
Raczej jestem szczęśliwy
46
20
6
72
Raczej jestem nieszczęśliwy/
2
1
0
3
Trudno powiedzieć
7
2
0
9
Razem
60
28
8
96
jestem bardzo nieszczęśliwy
Z obliczonej wartości statystyki χ2 = 4,057 < α= 15,50 (χ2 , 0.05,), wynika, że
większa liczba dni przeznaczona na intensywną aktywność fizyczną nie wpłynęła na
samoocenę ogólnego poczucia szczęścia wśród funkcjonariuszy policji.
Tabela 3. Poczucie ogólnego szczęścia a deklarowana liczba dni w tygodniu
przeznaczonych na umiarkowany wysiłek fizyczny.
Deklarowana liczba dni w tygodniu
przeznaczona na umiarkowaną aktywność
fizyczną w czasie wolnym
Ogólne zadowolenie z życia
do 2 dni
do 4 dni
do 7 dni
Suma
Jestem bardzo szczęśliwy
7
1
4
12
Raczej jestem szczęśliwy
58
12
2
72
3
0
0
3
Raczej jestem nieszczęśliwy/
42
jestem bardzo nieszczęśliwy
Trudno powiedzieć
8
1
0
9
Razem
76
14
6
96
Obliczona wartość statystyki χ2 = 18,217 > α= 15,50 (χ2 , 0.05,) wskazuje, że większa
liczba dni przeznaczona na umiarkowaną aktywność fizyczna może przyczyniać się do
lepszej samooceny ogólnego poczucia szczęścia wśród funkcjonariuszy policji.
DYSKUSJA
Istnieją prace dotyczące różnych elementów i aspektów stylu życia. Pierwszą
i najważniejszą kwestią zdrowego stylu życia jest oczywiście aktywność fizyczna. Tym
tematem zajmowali się m.in. Biernat i Tomaszewski, (2012). Przeprowadzili oni badania
na 281 losowo wybranych pracownikach hipermarketów. W swoich badaniach
wykorzystali krótką wersję Międzynarodowego Kwestionariusza Aktywnosci Fizycznej
(IPAQ). Stwierdzili m.in., że wśród pracowników sieci handlowych konieczna jest pilna
interwencja w zakresie zwiększenia ich aktywności fizycznej oraz że edukacyjna oferta
pracodawców w zakresie zdrowego stylu życia mogłaby poprawić obecny stan rzeczy.
Błaszczyk, Jeśman i Matusiak (2002) poddali analizie aktywność fizyczną środowiska
nauczycielskiego oraz pracowników handlu i usług w aspekcie ryzyka występowania
choroby niedokrwiennej serca. Z tych badań wynika, że zarówno kobiety jak i mężczyźni
w czasie wolnym od pracy prezentowali małą aktywność fizyczną. Należy również
zaznaczyć, że tylko 6% nauczycieli wykonywało dużą aktywność w stosunku do 11%
osób wykonujących inny zawód. Biorąc pod uwagę średnie arytmetyczne dotyczące dni
i czasu w jednym z takich dni przeznaczonych na chodzenie, umiarkowaną i intensywną
aktywność fizyczną można by z dużym optymizmem patrzeć na grupę badanych
policjantów. Niepokojący jest jednak fakt, że ponad 1/3 osób zadeklarowała, że nie
poświęca ani jednego dnia tygodnia na intensywną aktywność fizyczną a prawie 60 %
ankietowanych stwierdziło, że na umiarkowany wysiłek fizyczny poświęca 1 dzień lub w
ogóle. Biorąc pod uwagę wytyczne WHO dotyczące aktywności fizycznej te wyniki mogą
być niepokojące. Biernat, Poznańska i Gajewski (2012) –stwierdzili, że poziom
aktywności fizycznej znacznej części nauczycieli warszawskich szkół jest niski. Również
43
fizjoterapeuci byli grupą zawodową, której aktywność fizyczną poddano analizie
(Motylewski, Pawlicka, Gątkiewicz, Poziomska-Piątkowska, 2008). W badaniach które
przeprowadzono w 2006 roku wzięło udział 169 fizjoterapeutów, w przedziale
wiekowym 23-51 lat. Okazało się, że 39,5 % respondentów deklarowało, iż poświęca na
aktywność fizyczną 1-3 dni w tygodniu a 19,6% przynajmniej 5 razy w tygodniu.
Wysiłek ten trwał nie mniej niż 30 min jednorazowo.
Warchoł-Słowińska i Włoch (2003) w badaniach przeprowadzonych w II
półroczu 2002 r. na 150 pielęgniarkach w pięciu stołecznych szpitalach dokonali analizy
zachowań zdrowotnych tej grupy. Po rozważeniu przeprowadzonych badań we
wnioskach autorzy pracy podkreślili, że badane pielęgniarki odżywiały się w sposób
racjonalny, a ich codzienna dieta była bogata we wszystkie składniki odżywcze.
Niepokojące było to, że mimo posiadanej wiedzy na temat roli aktywności fizycznej
w utrzymaniu zdrowia, badane kobiety nie przywiązywały do niej wagi. Zupełnie
odwrotna sytuacja ma miejsce w badaniach własnych, przeprowadzonych na
funkcjonariuszach policji województwa śląskiego. Większość z nich deklaruje, że
aktywność fizyczna zajmuje ważne lub bardzo ważne miejsce w ich hierarchii wartości.
Wśród badanych funkcjonariuszy policji najczęściej podawanym motywem
podejmowania aktywność fizycznej była dbałość o zdrowie, o własną kondycję oraz dla
odprężenia. Podobne motywy występowały wśród badanych przez Borzucką
i Rektora (2005). Pomimo różnicy wieku pomiędzy badanymi grupami powody
podejmowania aktywności fizycznej były bardzo zbliżone. Starsi ludzi podejmowali ją,
żeby dbać o zdrowie, kondycję oraz aby poznać nowych ludzi.
Ponadto, podobnie jak wśród pielęgniarek przebadanych przez WarchołSłowińską
i Włoch (2003), duży odsetek funkcjonariusz policji z terenu Górnego Śląska było
narażonych na stres. Zarówno w jedynym jak i w drugim przypadku powodem
największego stresu była praca. Opracowaniem które porusza problem stresu oraz
strategie
radzenia z nim jest artykuł Kliszcz i wsp. (2009). Autorzy badali 78
ratowników medycznych zatrudnionych w placówkach pogotowia ratunkowego oraz
w jednostkach straży pożarnej. Respondenci jako główną metodę radzenia sobie ze
stresem wymieniali aktywność fizyczną i wsparcie społeczne. Podobne sposoby
radzenia sobie ze stresem wymieniali badani przez nas policjanci. Najczęściej
44
pojawiającą się odpowiedzią było pozytywne myślenie, później uprawnianie aktywności
fizycznej, a na 3 miejscu znalazło się wsparcie bliskich.
Również w Krakowie przeprowadzono badania, w których wzięło udział 50
pielęgniarek pracujących w zakładach służby zdrowia na terenie tego miasta. Badana
grupa deklarowała zdrowy sposób odżywiania pomimo, że większość respondentów
spożywała posiłki nieregularnie (Gaweł i wsp., 2006). Okazało się również, że duży
odsetek badanych pielęgniarek palił papierosy, w przeciwieństwie do badanych
policjantów - aż 82% z nich były to osoby niepalące. Również tą kwestią zajmowała się
Szymocha, Bryła i Maniecka-Bryła (2010). Analiza częstości palenia w aspekcie rodzaju
wykonywanej pracy pozwoliła stwierdzić istotną statystycznie zależność o niewielkiej
sile pomiędzy paleniem tytoniu a rodzajem wykonywanej pracy. Okazało się także, że
wykonujący pracę umysłową istotnie rzadziej byli osobami palącymi niż pracujący
fizycznie.
W badaniach własnych dodatkowo sprawdzono czy istnieje zależność pomiędzy
liczbą dni przeznaczoną na chodzenie, aktywność fizyczną intensywną i umiarkowaną
a poczuciem szczęścia. Wykazano zależność miedzy liczbą dni przeznaczoną na
umiarkowaną aktywność fizyczną a ogólnym poczuciem szczęścia, natomiast nie ma
zależności miedzy liczbą dni przeznaczoną na intensywny wysiłek fizyczny i chodzenie
w czasie wolnym a ogólnym zadowoleniem z życia.
WNIOSKI
1. Dla większości badanych funkcjonariuszy policji aktywność fizyczna stanowi
ważny lub bardzo ważny element w ich hierarchii wartości.
2. Najczęściej wybieranymi motywami podejmowania aktywności fizycznej były:
dbałość o zdrowie, troska o własną kondycję oraz odprężenie.
3. Nie pali papierosów 82 % funkcjonariuszy policji, 71 % deklaruje, ze spożywa
alkohol sporadycznie.
4. Prawie 55 % badanych stwierdziło, że jest podatna na stres, a największą jego
przyczyną jest praca zawodowa.
5. Wykazano zależność miedzy liczbą dni przeznaczonych na umiarkowaną
aktywność fizyczną funkcjonariuszy policji a ogólnym zadowoleniem z życia,
natomiast nie stwierdzono zależności miedzy liczbą dni przeznaczonych na
45
intensywny wysiłek fizyczny oraz chodzeniem w czasie wolnym a ogólnym
poczuciem szczęścia.
BIBLIOGRAFIA
1.
Błaszczyk J., Jeśman C., Matusiak M., 2002. Ocena częstości występowania nadwagi
i otyłości wśród nauczycieli oraz pracowników handlu i usług. Przegląd WojskowoMedyczny, nr 2, s.134-140
2.
Biernat E., Tomaszewski W., 2012. Niedostatek aktywności fizycznej wśród
pracowników hipermarketów. Medycyna Sportowa, nr 2, s. 107-117
3.
Biernat E., Poznańska A., Gajewski A., 2012. Determinanty prozdrowotnej
aktywności fizycznej warszawskich nauczycieli. Przegląd Epidemiologiczny, nr 1, s.
119-126
4.
Borzucka D, Rektor Z., 2005. Motywy podejmowania aktywności fizycznej przez
ludzi starszych, Politechnika Opolska
5.
Cendrowski Z., 2010. Dekalog zdrowego stylu życia. Kultura fizyczna i edukacja:
księga
pamiątkowa
dedykowana
profesorowi
Henrykowi
Grabowskiemu
w 75 Rocznicę Urodzin. Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha,
Kraków,
s. 89-117
6.
Drabik J., 1995. Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej społeczeństwa, cześć I.
AWF, Gdańsk
7.
Drabik J., 1997. Aktywność, sprawność i wydolność fizyczna jako miernik zdrowia
człowieka. AWF, Gdańsk
8.
Gaweł G., Kin J., Twarduś K., Papała E., 2006. Zachowania prozdrowotne
pielęgniarek. Pielęgniarka i Położna, nr 5, s. 23-26
9.
Kliszcz J., Fafiński K., Mirek B., Mroczek J., 2009. Praca w służbach ratowniczych
i jej wpływ na styl życia oraz strategię radzenia sobie ze stresem. Medycyna
Intensywna i Ratunkowa, nr 1, s. 4-12
10. Motylewski S., Pawlicka A., Gątkiewicz M., Poziomska-Piątkowska E., 2008.
Aktywność fizyczna fizjoterapeutów. Kwartalnik Ortopedyczny, nr 3, s. 306-313
11. Warchoł-Sławińska E., Włoch K. 2003. Zachowania zdrowotne pielęgniarek.
Zdrowie Publiczne, nr 1-2, s 156-159
46
12. Szymocha M., Bryła M., Maniecka-Bryła I., 2010. Palenie tytoniu a rodzaj
wykonywanej pracy-badania populacji osób pracujących na terenie województwa
świętokrzyskiego. Przegląd Lekarski, nr 10, s. 1004-100
DANE KORESPONDENCYJNE
Instytut Nauk Biomedycznych, Zakład Antropologii, Akademia Wychowania Fizycznego
im. Bronisława Czecha w Krakowie
[email protected]
47
ANODOWE ROZTWARZANIE KOBALTU W ROZTWORACH ETANOLOWYCH Z NISKĄ ZAWARTOŚCIĄ WODY, Anna Waliczek
Publikacje pokonferencyjne
2/2015
s. 48-56
ISBN 978-83-65180-04-9
Anna WALICZEK
ANODOWE ROZTWARZANIE KOBALTU W ROZTWORACH
ETANOLOWYCH Z NISKĄ ZAWARTOŚCIĄ WODY
ANODIC DISSOLUTION OF COBALT IN SOLUTIONS OF ETHANOL WITH
A LOW WATER CONTENT
Streszczenie
Badania właściwości elektrochemicznych kobaltu w alkoholach są bardzo
atrakcyjne ze względu na zastosowanie kobaltu w przemyśle elektronicznym
i medycznym. Najprostsze alkohole metanol, etanol i propanol są najczęściej stosowane
w syntezie chemicznej. Poznanie mechanizmu anodowego roztwarzania kobaltu jako
metalu o właściwościach magnetycznych oraz budowie produktów powierzchniowych
i rozpuszczalnych produktów utleniania tego metalu jest ważne dla nauki. Prace
badawcze wskazują na to że mechanizm anodowego roztwarzania szczególnie
w
roztworach
etanolowych
jest
bardzo
pomocny
w
sterowaniu
procesami
elektrochemicznej syntezy nanocząstek magnetycznych tlenku kobaltu.
Słowa kluczowe: kobalt, etanol, nanocząstki, anodowe roztwarzanie
Abstract
Studies electrochemical properties of cobalt alcohols are very attractive because of
the use of cobalt in the electronic industry and medical field. The simplest alcohols
methanol, ethanol and propanol are most frequently used in chemical synthesis.
Understanding the mechanism of anodic dissolution as cobalt metal with magnetic
properties and the construction of surface and soluble products of oxidation products of
this metal is important for science. Research indicates that the mechanism of anodic
dissolution particularly in ethanol solution is very helpful in controlling the processes of
electrochemical synthesis of cobalt oxide magnetic nanoparticles.
Keywords: cobalt, ethanol, nanoparticles, anodic dissolution
48
WSTĘP
Kobalt jest metalem o właściwościach zbliżonych do właściwości żelaza. Jest
ciągliwy i kowalny oraz posiada wysoką temperaturę topnienia. W temperaturze
pokojowej wykazują właściwości ferromagnetyczne. Dzięki temu, że kobalt ma wyższy
potencjał standardowy jest metalem bardziej odpornym od żelaza[1]. W wilgotnym
powietrzu nie ulega korozji. W stężonym kwasie azotowym ulega pasywacji. Kobalt
silnie rozdrobniony może mieć właściwości piroforyczne. Kobalt metaliczny jest
stosowany do wyrobu twardych spieków zawierających węglik wolframu. Znajduje się
również w składzie bardzo twardych stopów stelitów. Kobalt tworzy tlenki
i wodorotlenki. Tlenek kobaltu bardzo często występuje na drugim stopniu utlenienia.
Tlenek kobaltu o barwie oliwkowej można otrzymać przez rozkład wodorotlenków
i węglanów tego metalu w próżni. Wodorotlenki kobaltu strącają się pod działaniem
NaOH z roztworów soli. Wodorotlenek kobaltu (II) ma niebieski osad natomiast później
barwa zmienia się na różową. Pod wpływem tlenu atmosferycznego wodorotlenek
kobaltu (II) utlenia się do brunatnego wodorotlenku kobaltu (III).
Pod wpływem
substancji silnie utleniających wodorotlenki te utleniają się do czarnych uwodnionych
tlenków. W wyniku odwadniania tlenków powstaje jedyny, wyższy, trwały związek
kobaltu tlenek kobaltu (III).
Tlenek ten powstaje podczas ogrzewania łatwo
rozkładających się połączeń kobaltu. Tlenki kobaltu w procesie prażenia z innymi
tlenkami wstępują w reakcje zachodzące głównie z udziałem fazy stałej. Tlenek kobaltu
ogrzewany z tlenkiem glinu daje niebieski spinel- błękit Thenarda. Prażenie z tlenkiem
cynku daje zieleń Rinmana.
Stopiony tlenek kobaltu z sodą lub krzemionką daje
ciemnogranatowe szkliwo zwane smaltą, które jest używane do barwienia szkła lub
malowania porcelany [1].
MATERIAŁ I METODY
Badania elektrochemiczne wykonano z udziałem próbki kobaltu o czystości
99,999%. Próbkę ciętą z pręta umieszczono w oprawce teflonowej. Do badań
wykorzystano układ trójelektrodowy, gdzie elektrodę pracującą stanowiła próbka
kobaltu, natomiast przeciwelektrodą była elektroda platynowa, a elektrodą odniesienia
była elektroda chlorosrebrna. Pomiary potencjału odbywały się w atmosferze argonu
w naczyniu elektrolitycznym.
49
Roztwór 0,1M LiCl-C2H5OH przygotowano odważając odpowiednią ilość LiCl.
Roztwory z dodatkiem wody przygotowano z udziałem roztworu 0,1M LiCl-H2O.
Odpowiednie zawartości wody tj. 5%, 3% i 1% otrzymano przez odmierzenie
odpowiedniej ilości roztworu 0,1M LiCl-H2O. Próbka kobaltu przed umieszczeniem w
kolejnych roztworach była szlifowana na papierach ściernych o gradacji 800, 1200, 2400
i 4000, a następnie odtłuszczana alkoholem i suszona strumieniem powietrza.
Kolejnym
etapem
było
przeprowadzenie
badań
UV-Vis
roztworów
po
chronoamperometrycznej polaryzacji, która była przeprowadzana w roztworach 0,1M
LiCl-C2H5OH z różną zawartością wody. Badania te wykonano przy użyciu
spektrofotometru Perkin Elmer lambda 25 z termostatem PTP. Spektrosopię FTIR
wykonano na spektrofotometrze z przystawą ATR Thermo Scientific typ Nicolet 6700.
WYNIKI
Badania elektrochemiczne
0,02
0,01
C2H5OH+1%H2O
2
i(mA/cm )
0,00
-0,01
-0,02
20V/min
10V/min
5V/min
3V/min
1V/min
-0,03
-0,04
-0,05
-1,5
-1,0
-0,5
0,0
0,5
1,0
E(V)
Rys.1. Krzywa woltamperometryczna dla Co w roztworze 0,1M LiCl-C2H5OH + 1%H2O.
50
1,0
C2H5OH+3%H2O
2
i(mA/cm )
0,5
0,0
20 V/min
5 V/min
3 V/min
1 V/min
10 V/min
-0,5
-1,0
-1,5
-1,0
-0,5
0,0
0,5
1,0
E(V)
Rys.2. Krzywa woltamperometryczna dla Co w roztworze 0,1M LiCl-C2H5OH + 3%H2O.
1,0
C2H5OH + 5%H2O
2
i(mA/cm )
0,5
0,0
20V/min
10V/min
5V/min
3 V/min
1 V/min
-0,5
-1,0
-1,5
-1,0
-0,5
0,0
0,5
1,0
E(V)
Rys.3.
Krzywa woltamperometryczna dla Co w roztworze 0,1M LiCl-C2H5OH +
5%H2O.
Na
rysunkach
1-3
przedstawiono
krzywe
cyklicznej
woltamperometrii
w roztworach 0,1M LiCl z różną zawartością wody. Dodatek wody powoduje
przesunięcie potencjału desorpcji w kierunku wyższych wartości.
51
Spektroskopia w podczerwieni
etanol.CSV
1.2 etanol 1% koloid.CSV
etanol 1% osad.CSV
1.0
Absorbancja
0.8
0.6
0.4
0.2
0.0
4000
3000
2000
1000
Liczby falowe (cm-1)
Rys.4. Badania FTIR dla roztworu otrzymanego podczas chronoamperometrycznej
polaryzacji kobaltu w 0,1M LiCl-etanol+1% wody.
etanol.CSV
2.6 etanol 3% koloid.CSV
etanol 3% osad.CSV
2.4
2.2
2.0
Absorbancja
1.8
1.6
1.4
1.2
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
-0.0
4000
3000
2000
1000
Liczby falowe (cm-1)
Rys.5. Badania FTIR dla roztworu otrzymanego podczas chronoamperometrycznej
polaryzacji kobaltu w 0,1M LiCl-etanol+3% wody.
52
etanol.CSV
1.8 etanol 5% koloid.CSV
etanol 5% osad.CSV
1.6
1.4
Absorbancja
1.2
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
0.0
4000
3000
2000
1000
Liczby falowe (cm-1)
Rys.6. Badania FTIR dla roztworu otrzymanego podczas chronoamperometrycznej
polaryzacji kobaltu w 0,1M LiCl-etanol+5% wody.
Na rysunkach 4-6 przedstawiono rysunki widm etanolu oraz roztworów
koloidalnych z różną zawartością wody oraz osadów po odparowaniu rozpuszczalnika.
Widmo czystego etanolu pokrywa się z widmem koloidu dlatego odparowano
rozpuszczalnik.
53
2.2 etanol.CSV
etanol 1% koloid.CSV
2.0
etanol 3% koloid.CSV
etanol 5% koloid.CSV
1.8
1.6
Absorbancja
1.4
1.2
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
0.0
4000
3000
2000
1000
Liczby falowe (cm-1)
Rys. 7. Badania FTIR roztworów koloidalnych.
Rysunek 7 przedstawia widmo czystego etanolu oraz widma roztworów
koloidalnych. Widać, że piki dla roztworów koloidalnych pokrywają się dlatego
odparowano rozpuszczalnik aby uzyskać sygnały tylko od cząsteczek po polaryzacji.
Widma koloidów są podobne i posiadają pasma przy tych samych wartościach liczb
falowych.
etanol.CSV
1.6 etanol 1% osad.CSV
etanol 3% osad.CSV
1.4 etanol 5% osad.CSV
1.2
Absorbancja
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
0.0
-0.2
4000
3000
2000
1000
Liczby falowe (cm-1)
Rys.8. Badania FTIR po wysuszeniu koloidów.
54
Na rysunku 8 widać widmo czystego etanolu oraz widma osadów po odparowaniu
rozpuszczalnika. Osady przy zakresie długości fali 500cm-1posiadają pik, który pochodzi
od
tlenku Co3O4 [2].
Pasmo przy liczbe falowej 3364 cm-1 pochodzi od drgań
rozciągających wiązania O-H. Są one widoczne na pasmach osadu. Pasmo przy liczbie
falowej 1633cm-1 pochodzi od drgań zginających w zaabsorbowanej cząsteczce wody.
Dla osadów w bezwodnym alkoholu widoczne są pasma w zakresie 2700-3000 cm-1 oraz
1200-1500cm-1, które pochodzą od drgania wiązania C-H w grupie CH3 pochodzące od
grup etoksylowych. Osady maja podobne pasma i świadczy to o tym, że skład chemiczny
nie zależy od stężenia wody w roztworze wyjściowym.
Badania UV-Vis
etanol
C2H5OH + 5 % H2O
0,15
C2H5OH + 3 % H2O
C2H5OH + 1 % H2O
absorbancja
0,10
0,05
0,00
-0,05
400
600
800
1000
dlugosc fali (nm)
Rys.9. Widmo UV-Vis dla roztworów po rozcieńczeniu.
Na rysunku 9 przedstawiono widma UV-Vis, które przypuszczalnie pochodzą od
Co3O4[3]. Widma dla etanolu i roztworu z dodatkiem 5% wody są podobne i prawie się
porkywają. Widma na rys. 10 pochodzą od roztworu po polaryzacji natomiast garb na
widmach przy długości fali ok. 700 nm świadczy o obecności tlenku kobaltu [3].
WNIOSKI
Kobalt ulega aktywnemu roztwarzaniu w roztworach 0,1M LiCl- alkohol powyżej
potencjału -0,1 V.
Niewielka
zawartość
wody
do
5%
nie
wpływa
na
kształt
krzywych
polaryzacyjnych kobaltu.
Podczas anodowej polaryzacji kobaltu w 0,1M LiCl- etanol otrzymano czarny
koloid Co3O4 potwierdzony badaniami FTIR
55
Anodowe roztwarzanie kobaltu w powyższym roztworze może być prostą metodą
do otrzymania koloidalnego Co3O4.
BIBLIOGRAFIA
1.
A. Bielański, Chemia ogólna i nieorganiczna, Warszawa 1973
2.
Hundal Jung, Akram Alfantazi; Electrochimica Acta 55 (2010)865-869
3.
J.K. Sharma, Pratibha Srivastava, Gurdip Singh, M. Shaheer Akhtar,S. Ameen,
Materials Science and Engineering B, 2015
56
PROCES KOMUNIKACJI INTERPERSONALNEJ W SZKOLE WYŻSZEJ, Martyna Zarzycka
Publikacje pokonferencyjne
2/2015
s. 57-63
ISBN 978-83-65180-04-9
Martyna ZARZYCKA
PROCES KOMUNIKACJI INTERPERSONALNEJ W SZKOLE WYŻSZEJ
THE PROCESS OF INTERPERSONAL COMMUNICATION IN HIGHER
EDUCATION
Streszczenie
W artykule prowadzone są rozważania dotyczące procesu komunikacji
interpersonalnej w szkole wyższej.
Główny problem badawczy przybiera postać
następującego pytania: Jakie obszary z zakresu komunikacji interpersonalnej
w kluczowy sposób wpływają na sprawność funkcjonowania szkoły wyższej?
Odpowiedź na tak postawiony problem nie była jednoznaczna, ponieważ
warunkowało ją szereg złożonych czynników. Dlatego w ramach postępowania
badawczego autorka wykorzystała własne wnioski z analizy literatury przedmiotu oraz
wyniki sondażu diagnostycznego i wskazała, które obszary z zakresu komunikacji
w sposób szczególny wpływają na sprawność funkcjonowania szkoły wyższej.
Słowa
kluczowe:
komunikacja
interpersonalna,
komunikacja
werbalna
i niewerbalna, porozumiewanie się, szkoła wyższa
Abstract
The article considers process of interpersonal communication, where the main
research issue forms the following question: What areas of interpersonal
communication have the key impact on efficient functionality of higher education? The
answer to such problem was ambiguous, due to various complicated factors. Therefore,
whilst conducting the research the author used her own literature analysis postulations,
as well as results from diagnostic survey, and pointed the areas of interpersonal
communication which affects efficiency of higher education functionality in a very
specific way.
Keywords: interpersonal communication, verbal communication, nonverbal
communication, communication, higher education
57
WSTĘP
Komunikacja
interpersonalna
stanowi
podstawę
funkcjonowania
każdej
organizacji. Jest istotnym elementem wszystkich podejmowanych działań i bez
wątpienia wpływa na efektywność całej organizacji. Wszelkie kontakty między
pracownikami wymagają komunikowania się, które kształtuje relacje międzyludzkie.
Umiejętność porozumiewania się odgrywa kluczową rolę zarówno w życiu prywatnym
jak i zawodowym. Sukcesy czy porażki, zależą w dużej mierze od tego, w jaki sposób
nawiązywany jest kontakt z innymi ludźmi. Znaczenie pojęcia komunikacja jest różnie
definiowane przez autorów. H. Mrozowski pisze, że komunikacja jest: „rodzajem
kontaktu, między, co najmniej dwoma osobami, gdzie jedna z nich – nadawca – stara się
przekazać drugiej – odbiorcy – pewne treści poznawcze odnoszące się do własnych
stanów psychicznych (nadawcy) lub rzeczywistości zewnętrznej, czyli stanów
psychicznych innych osób (odbiorców). W tym celu kształtuje w odpowiedni sposób
swoje zachowania oraz wykorzystuje specjalnie do tego przystosowane narzędzia,
tj. środki komunikacyjne”[Mrozowski 1999].
Komunikacja interpersonalna polega na przemiennym stawaniu się raz nadawcą
a raz odbiorcą. Rolą nadawcy jest przekład swoich poglądów, emocji i intencji na słowny
przekaz, a rolą odbiorcy jest odbiór tego przekazu i interpretacja jego znaczenia.
Poprawna komunikacja interpersonalna ma miejsce wtedy, gdy przekaz nadawcy
jak najwierniej oddaje jego zamiary, a jednocześnie, gdy odbiorca rozumie ten przekaz
zgodnie z oczekiwaniami nadawcy. W przeciwnym razie wszelkiego rodzaju błędy
w komunikacji będą prowadziły do nieporozumień, a nawet konfliktów.
Autorka ze względu na możliwość wcielenia się zarówno w rolę studenta, jak
i osoby prowadzącej zajęcia podjęła próbę zebrania i usystematyzowania wiedzy
z zakresu komunikacji interpersonalnej w szkole wyższej oraz przeprowadzenia badań
wśród studentów i kadry dydaktycznej, które miałyby wskazać, które obszary z zakresu
komunikacji interpersonalnej mają szczególny wpływ na sprawność funkcjonowania
szkoły wyższej. Autorka ma również nadzieję, że wyniki przeprowadzonych badań
posłużą ulepszeniu i usprawnieniu procesu komunikacji w szkole wyższej.
Mając na uwadze treści przedstawione w uzasadnieniu wyboru tematyki
artykułu, główny problem badawczy został sformułowany w postaci następującego
pytania: Jakie obszary z zakresu komunikacji interpersonalnej w kluczowy sposób
wpływają na sprawność funkcjonowania szkoły wyższej?
58
Odpowiedź na tak postawiony problem nie jest jednoznaczna, ponieważ
warunkuje ją szereg złożonych czynników. Dlatego w ramach postępowania
badawczego wykorzystano zarówno wnioski z własnej obserwacji oraz analizy
literatury, a także wyniki sondażu diagnostycznego, dzięki którym badania nabrały
bardziej obiektywnego charakteru.
Dorobek literaturowy dotyczący przedstawionego obszaru badawczego, jest dość
zróżnicowany. Zagadnienia związane z komunikacją międzyludzką w przedsiębiorstwie,
zachowaniami organizacyjnymi są często poruszane w ramach prac naukowych,
natomiast wiedza dotycząca komunikacji interpersonalnej w dydaktyce szkoły wyższej
jest dość znikoma.
Artykuł jest próbą wypełnienia luki w dorobku naukowym, dotyczącym
komunikacji interpersonalnej w szkołach wyższych. Cel teoretyczny sprowadza się do
wzbogacenia teorii zarządzania nowymi rozwiązaniami organizacyjnymi. Cel praktyczny
(utylitarny) to wypracowanie zbioru modelowych rozwiązań, które być może przyczynią
się do usprawnienia procesu komunikacji interpersonalnej w szkole wyższej.
MATERIAŁ I METODY
Badania zostały przeprowadzone w grupie kilkudziesięciu osób, w której skład
wchodzili przedstawiciele kadry dydaktycznej oraz studenci. Dobór próby badawczej
miał charakter losowy.
W trakcie realizacji badań wykorzystane zostały zarówno teoretyczne jak
i empiryczne metody badawcze. Metody teoretyczne, takie jak: analiza, synteza oraz
uogólnienie, zastosowano we wszystkich etapach badań. Analiza znajduje zastosowanie
głównie w badaniach literatury poruszającej zagadnienia komunikacji. Synteza
posłużyła do sformułowania szeroko pojętych ujęć całościowych procesu komunikacji
międzyludzkiej. Uogólnienie natomiast zostanie wykorzystane do ujawnienia cech
i zjawisk powtarzalnych, a w efekcie do określenia poszukiwanego modelu komunikacji
w relacji nauczyciel akademicki – student i odwrotnie.
Z metod empirycznych z kolei, zastosowano sondaż diagnostyczny, który po
losowym doborze próby badawczej, został przeprowadzony przy użyciu techniki
ankietowania, z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety. Jest to podstawowa metoda
badawcza, a jej przyjęcie podyktowane jest głównie przedmiotem i celem badań. Ponad
59
to autorka posłużyła się metodą obserwacji, która pozwoliła zidentyfikować pewne
zjawiska oraz fakty, które pomogły w przeprowadzeniu procesu badawczego.
WYNIKI
Przeprowadzony
sondaż
diagnostyczny
miał
na
celu
zbadanie
opinii
respondentów na temat wpływu określonych obszarów komunikacji interpersonalnej
na sprawność funkcjonowania szkoły wyższej. Ankietowani odpowiadali na szereg
pytań, które miały zweryfikować, które według nich obszary mają szczególny wpływ na
sprawność działania tej organizacji. Pytania były sformułowane w taki sposób, że
dotyczyły konkretnych, sześciu obszarów komunikacji, takich jak: zrozumiałość
i poprawność wypowiedzi, zgodność komunikatów werbalnych i niewerbalnych,
kwalifikacje nauczycieli akademickich, wielosensoryczny charakter zajęć, zachowanie
zasad kontaktu interpersonalnego, informowanie o zasadach i wymaganiach.
Analiza badania wskazała, że według ankietowanych obszarami o największym
wpływie na komunikację w szkole wyższej są: informowanie o zasadach i wymaganiach,
zrozumiałość
i
poprawność
wypowiedzi
oraz
zachowanie
zasad
kontaktu
interpersonalnego.
Ankietowani uznali, że informacja odgrywa kluczową rolę w porozumiewaniu się,
w szkole wyższej. Wskazali na istotny fakt, że ludzie nie mając wystarczającej informacji,
zazwyczaj realizują zadania w sposób niepoprawny, albo nie wykonują ich wcale. Ponad
to brak informacji wywołuje chaos i prowadzi zazwyczaj do niepowodzenia. Może
wiązać się to również z wycofaniem, niechęcią i prowadzić do poważnych konsekwencji
w zakresie współpracy, a nawet decydować o przetrwaniu organizacji. Wskazano
również na kluczowe znaczenie informacji zwrotnej, dzięki której nadawca pozyskuje
wiedzę na temat tego, czy komunikat dotarł do odbiorcy oraz w jakiej formie i z takim
skutkiem.
Drugim, zdaniem respondentów, najważniejszym z obszarów jest zrozumiałość
i poprawność wypowiedzi. Odnosi się on głównie do świadomego używania słów,
mówienia jasnego, logicznego i spójnego. Myśli powinny być tak formułowane, aby
wypowiedzi były zrozumiałe dla innych i dawały poczucie zaufania.
Zachowanie
zasad
kontaktu
interpersonalnego
to
trzeci
z
najczęściej
wymienianych elementów decydujących o sprawności porozumiewania się. Odnosi się
on do kultury w kontakcie z innym człowiekiem. Każdy chce być traktowany
60
z szacunkiem i tego oczekuje od drugiego człowieka. Tworzenie sytuacji nierówności
społecznej i tym samym budowania atmosfery wyższości może w bardzo negatywny
sposób wpłynąć na kontakty międzyludzkie.
Elementy, które zostały uznane, jako te mające nieco mniejszy wpływ na skuteczną
komunikację to: wielosensoryczny charakter zajęć, zgodność komunikatów werbalnych
i niewerbalnych oraz kwalifikacje nauczycieli akademickich.
Wielosensoryczność to łączenie bodźców wzrokowych, słuchowych z praktycznym
działaniem. Jedni lepiej uczą się słuchając, natomiast inni oglądając obrazki czy wykresy,
jeszcze inni najchętniej uczą się w ruchu, wykonując konkretne czynności. Dlatego warto
analizować odbiorcę i dostosowywać komunikaty do jego preferencji.
W literaturze przedmiotu można spotkać się z określeniem, że komunikacja
interpersonalna jest słownym lub pozasłownym przesyłaniem informacji. Wynika z tego
teza, że akt komunikacji międzyludzkiej przebiega w dwóch nierozerwalnych kanałach –
werbalnym i niewerbalnym [Grzesiuk 1997]. Ludzie intuicyjnie wiedzą, które
z komunikatów są spójne a które nie. Zdaniem respondentów, w przypadku
niezgodności tych dwóch elementów zaufanie do odbiorcy oraz chęć słuchania jego
wypowiedzi znacznie maleje. Człowiek z natury oczekuje szczerości i ma potrzebę bycia
traktowanym w sposób uczciwy. Komunikowanie niewerbalne może zastępować
werbalne wypowiedzi, uzupełniać przekaz słowny, akceptować zgodne przekazy
werbalne, regulować przebieg rozmowy, komunikować emocje [Stankiewicz 1998],
dlatego warto zwracać uwagę na tą formę przekazu.
Ankietowani wskazali, że najmniejszy wpływ na sprawność komunikacji w szkole
wyższej mają kwalifikacje nauczycieli akademickich. Nie przywiązują oni uwagi do tego,
jakie wykształcenie ma nauczyciel, ale na to, jakie ma on relacje z otoczeniem.
Skuteczność jego działań oceniana jest bardziej pod względem tego, jakie umiejętności
komunikacyjne posiada i jak one wpływają na kontakt ze współpracownikami
i studentami [Trzcińska 2011]. Poniższy wykres przedstawia procentowy rozkład
odpowiedzi respondentów dotyczący wpływu obszarów komunikacji na sprawność
funkcjonowania szkoły wyższej.
61
Wielosensoryczny
charakter zajęd;
15%
Zrozumiałośd i
poprawnośd
wypowiedzi;
26%
Serie1;
Zachowanie zasad
kontaktu
interpersonalneg
o; 16%; 16%
Kwalifikacje
nauczycieli
akademickich;
5%
Zgodnośd
przekazywanych
komunikatów
werbalnych z
niewerbalnymi;
11%
Informowanie;
27%
Wyk 1. Wpływ poszczególnych elementów komunikacji na sprawność
funkcjonowania szkoły wyższej Źródło: Opracowanie własne
Podjęta tematyka nie ogranicza się jedynie do rozważań teoretycznych, analizy
i syntezy informacji dotyczących procesu komunikacji. Wyniki przeprowadzonych
badań empirycznych mogą zostać wykorzystane przez dyrektorów, nauczycieli
akademickich, studentów, szukających sposobów na zwiększenie sprawności działań w
obszarze komunikacji interpersonalnej.
WNIOSKI
Treści niniejszego artykułu zmierzały do uzyskania odpowiedzi na pytanie: Jakie
obszary z zakresu komunikacji interpersonalnej w kluczowy sposób wpływają na
sprawność funkcjonowania szkoły wyższej? Mając na uwadze fakt, że komunikacja
odgrywa szczególną rolę w kontaktach międzyludzkich w artykule wykazano
bezpośrednie
związki
funkcjonowania
szkoły
pomiędzy
wyższej.
komunikacja
W
interpersonalną
aspektach
a
praktycznych,
sprawnością
argumentem
potwierdzającym tą tezę jest przeprowadzone badanie, które jasno wskazuje na obszary,
od których zależy sprawne funkcjonowanie tejże organizacji.
Docenienie roli komunikacji w kontaktach międzyludzkich oraz wykorzystywanie
jej tajników może w znaczny sposób przyczynić się do osiągania sukcesów, zarówno
w życiu zawodowym, jak i osobistym.
BIBLIOGRAFIA:
62

Grzesiuk L. 1997, K. Doroszewicz, E. Stojanowska, Umiejętności menedżera.
Psychologia stosowana dla menedżerów, Warszawa: s. 83-86.

Mrozowski H. 1991. Między manipulacją a poznaniem. Człowiek w świecie mass
mediów. Warszawa: s. 10.

Stankiewicz J.1998, Komunikowanie się w organizacji, PZ, Zielona Góra: s. 99.

Trzcińska W. 2011. Skuteczne komunikowanie w administracji publicznej. WSPol.
Szczytno: s. 23.
DANE KORESPONDENCYJNE
mgr Martyna Zarzycka
Akademia Obrony Narodowej
[email protected]
63
ZAANGAŻOWANIE PRACOWNIKÓW ZESPOŁU PIEŚNI I TAŃCA LUDOWEGO-WYNIKI BADAŃ EMPIRYCZNYCH, Patrycja Mizera-Pęczek
Publikacje pokonferencyjne
2/2015
s. 64-72
ISBN 978-83-65180-04-9
ZAANGAŻOWANIE PRACOWNIKÓW ZESPOŁU PIEŚNI I TAŃCA
Patrycja MIZERA-PĘCZEK
LUDOWEGO-WYNIKI BADAŃ EMPIRYCZNYCH
EMPLOYEE ENGAGEMENT IN THE SONG AND DANCE ENSEMBLE –
RESULTS OF EMPIRICAL RESEARCH
Streszczenie
Zaangażowanie to czynnik bardzo istotny z punktu widzenia zarządzania zasobami
ludzkimi, ponieważ ludzie pozytywnie nastawieni do pracy, zainteresowani nią i gotowi
do podejmowania wysiłku są cennym kapitałem organizacji warunkującym jej rozwój.
Postawa zaangażowania jest pożądana także w organizacjach sektora kultury. Inspiracją
do podjęcia w niniejszym artykule problematyki zaangażowania pracowników zespołu
pieśni i tańca ludowego były dotychczasowe doświadczenie zawodowe autorki w tego
typu instytucji. Z obserwacji autorki wynika, że pracownicy zespołów artystycznych są
poddawani ciągłym negatywnym ocenom przełożonych i widzów, co może niekorzysnie
wpływać na ich zaangażowanie w pracę. W związku z powyższym, celem artykułu jest
analiza istoty zaangażowania pracowników zespołu pieśni i tańca ludowego, co może
stać się przesłanką do projekowania metod wspierania postawy zaangażowania w tego
typu instytucjach. W pierwszej części artykułu autorka, na podstawie literatury
przedmiotu, wyjaśnia istotę zaangażowania pracowników oraz dokonuje analizy
czynników, które je wzmacniają. Drugi rozdział artykułu przedstawia wyniki badań,
których celem była diagnoza zaangażowania pracowników w zespole pieśni i tańca
ludowego. W badaniach ankietowych uczestniczyli artyści chóru i baletu zawodowego
zespołu pieśni i tańca. Przedstawione w artykule wyniki badań empirycznych dotyczą
samooceny artystów zespołu w zakresie ich zaangażowania w pracę.
Słowa kluczowe: zaangażowanie, zaangażowanie pracowników, zespół pieśni i tańca
Abstract
Engagement is very important from the point of view of human resource
management, because people positive attitude to work, interested in it and willing to
64
make the effort are a valuable asset an organization conditioning its development. The
attitude of commitment is desirable also in the cultural sector organizations. Inspired to
take up the topic of employee involvement song and dance ensemble of folk are the
author's previous work experience in this type of institution. The observations of the
author that employees ensembles are subjected to constant negative assessments of
superiors and spectators, which may wrong affect their involvement in the work.
Therefore, the aim of this article is to analyze the substance of employee engagement
team song and folk dance, which may become a prerequisite to attentively designed
methods of promoting an attitude of commitment. In the first part of the article the
author, based on the literature, explains the nature of employee involvement and
analyzes the factors that reinforce them. The second section of the article presents the
results of which aim was to diagnose the involvement of employees in a band songs and
folk dance. The survey was attended by artists of the choir and ballet professional song
and dance ensemble. The results of empirical studies concern the self-assembly of artists
in terms of their engagement to work.
Keywords: engagement, employee engagement, the song and dance folk ensemble,
human resource management
WSTĘP
Koncepcja zarządzania kapitałem ludzkim ukazuje pracowników organizacji jako
kapitał wiedzy, umiejętności i talentów. Jedną z istotnych cech podejścia kapitałowego
jest uznanie, że pracownicy to aktywa, oraz że należy rozwijać ich poświęcenie przez
zaangażowanie. Podniesienie poziomu zaangażowania należy do najważniejszych zadań
działów HR. Autorka zauważa, że kształtowanie postawy zaangażowania może być
szczególnie interesujące w odniesieniu do organizacji artystycznych, ze względu na
twórczy i ekspresyjny charakter pracy. W związku z tym celem artykułu uczyniono
dokonanie diagnozy poziomu zaangażowania pracowników zespołu pieśni i tańca
ludowego. W pierwszej części artykułu wyjaśniono istotę zaangażowania oraz czynniki
je kształtujące. W drugiej części zaprezentowano wyniki badań empirycznych
przeprowadzonych wśród artystów zespołu pieśni i tańca.
65
ZAANGAŻOWANIE PRACOWNIKÓW - ISTOTA, UWARUNKOWANIA, POMIAR
Zaangażowanie
jest
stanem
przejawiającym
się
w
silnym
zespoleniu
emocjonalnym, umysłowym i behawioralnym podwładnego z organizacją. Jest to zasób
niezbędny do tego, aby potencjał pracowników przełożyć na wyniki biznesowe.
Źródłami zaangażowoania są: pozytywne nastawienie pracownika do organizacji
i menedżerów oraz równowaga pomiędzy możliwościami a oczekiwaniami wobec firmy
(Kwiecień 2012, s. 267). Zaangażowanie bywa niekiedy mylone z przywiązaniem do
firmy. Przywiązanie do organizacji może zwiększać zaangażowanie i tym samym
zaangażowanie może zwiększać przywiązanie. Jednocześnie, ludzie
zaangażowani
w swoją pracę mogą wykorzystywać i doskonalić swoje umiejętności bez poczucia
przywiązania
(Armstrong
2012,
s.
173).
Kolejnym
pojęciem
mylonym
z zaangażowaniem jest lojalność. Można być pracownikiem zaangażowanym
w
realizowanie
własnych
celów
ale
niekoniecznie
obdarzać
zaufaniem
współpracowników i być wobec nich lojalnym. Jednak wydaje się, że prawdziwy rozwój
organizacji jest możliwy dzięki zaangażowaniu opartym na zaufaniu i lojalności (Bugdol
2006, s. 84).
Zaangażowanie wynika z przesłanek osobistych pozytywnych, kiedy
realizacja celów pracownika jest zgodna z celami organizacji oraz z przesłanek
osobistych negatywnych, gdy cele pracownika nie sprzyjają większości zatrudnionych.
Aby zaangażowanie było przydatne dla firmy, musi być zaangażowaniem wewnętrznym
pracownika, wynikać z wiary w cele organizacji i z chęci wywierania na nią wpływu
(tamże, s. 85). „Zaangażowanie oznacza proces uczestnictwa pracowników w realizacji
zadań organizacji polegający na możliwie pełnym wykorzystaniu ich potencjału wiedzy,
kwalifikacji i motywacji, zaprojektowany tak, aby zachęcać ich do większego wysiłku
i większej troski o powodzenie organizacji” (Penc 2011, s. 256).
Jedną z typologii zaangażowania wprowadził T. Bragg (2002, s. 18-21):
1.zaangażowanie typu „chcieć” - gdy pracownicy rzeczywiście czują się potrzebni
i są gotowi do podjęcia odpowiedzialności za firmę,
2.zaangażowanie typu „musieć” - gdy pracownicy ze względów rodzinnych,
zdrowotnych, organizacyjnych czy finansowych nie mogą odejść z organizacji,
3.zaangażowanie typu „powinienem” - gdy pracownicy z różnych względów czują
się zobligowani do pracy,
4. zaangażowanie „typu brak zaangażowania” - gdy pracownicy wkładają całą
energię w znalezienie nowego pracodawcy.
66
Dwa kluczowe aspekty wpływające na zaangażowanie to: racjonalność czyli
rozumienie przez pracownika jego roli w osiąganiu celów organizacji i emocjonalność,
która wiąże się z poczuciem osobistego zadowolenia z pracy i relacjami z przełożonymi
(Armstrong 2012, s. 173). Cechy wskazujące na zaangażowanie jednostki w pełnieniu
ról zawodowych to skuteczność, energia, gotowość do współpracy. Stan zaangażowania
może być odczytywany jako wskaźnik spełnienia zawodowego, dobrej kondycji
psychicznej i dostosowania umiejętności do potrzeb organizacji. W kształtowaniu
postawy zaangażowania bardzo ważne jest harmonijne dopasowanie osoby do pracy
i struktur organizacyjnych. Pracownik zaangażowany to ktoś, kto ma pozytywny
stosunek do pracy: identyfikuje się z nią, podejmuje działanie korzystne z punktu
widzenia organizacji, traktuje innych z szacunkiem, jest godny zaufania, doskonali swoje
umiejętności, uzyskuje poprawę wyników pracy (tamże).
Czynniki wpływające na zaangażowanie w miejscu pracy to:
1. Sama praca oraz związane z nią: poczucie odpowiedzialności, autonomii
i wyzwań, możliwości rozwoju i awansu, które mogą być źródłem satysfakcji.
2. Środowisko pracy jako miejsce wspierające i inspirujące do lepszego
wykonywania swoich funkcji. Środowisko otwarte na pomysły pracownika zachęca do
większej wydajności i efektywności. Odzwierciedleniem zadowolenia pracowników
z pracy są: zaangażowanie i gotowość do podejmowania wysiłków uznaniowych.
3. Przywództwo. Kierownicy w dużej mierze decydują o organizacji pracy,
przydzielają pracownikom zadania, dając im tym samym możliwość wykazania się
osiągnięciami.
4. Możliwość rozwoju osobistego wynika z naturalnej skłonności ludzi do
czynienia postępów. Możliwość rozwoju jest czynnikiem motywującym, który
bezpośrednio wpływa na zaangażowanie.
Literatura wskazuje na wiele warunków efektywnego zaangażowania. Do
podstawowych czynników kształtujących zaangażowanie można zaliczyć: zachowania
przywódcze wyższej kadry zarządzającej, relacje z kierownikiem, pracę stanowiącą
wyzwanie, perspektywy kariery, udział w podejmowaniu decyzji, samodzielność,
kulturę zespołową dobrą komunikację, warunki pracy czy wspierające procedury
(Juchnowicz 2012, s. 53).
Ocena
poziomu
zaangażowania
stanowi
kwestię
o
istotnych
walorach
poznawczych. Jest niezbędna w kształtowaniu postaw i zachowań pracowników, które
67
są pożądane z punktu widzenia celów strategicznych i kultury organizacyjnej.
Zaangażowanie na poziomie podstawowym warunkują: bezpieczne warunki pracy,
dobre relacje interpersonalne. Przy średnim poziomie zaangażowania, firma umożliwia
rozwój zawodowy, partycypację decyzyjną. Dopiero przy
wysokim zaangażowaniu
występują: orientacja na klienta i rozwój organizacji, dążenie do wysokiej jakości,
innowacyjność i pozytywne nastawienie do zmian (Juchnowicz 2012, s. 62).
Klasyczną metodą oceny zaangażowania jest model The Gallup Organization.
Kwestionariusz
wykorzystywany
w
badaniu
zawiera
dwanaście
stwierdzeń,
a ustosunkowanie się do nich pozwala pogrupować pracowników na zaangażowanych,
niezaangażowanych i aktywnie niezaangażowanych. Stwierdzenia modelu Gallup’a to:
1.
Wiem, czego oczekuje się ode mnie w pracy.
2.
Mam zasoby i sprzęt niezbędne do prawidłowego wykonywania mojej
pracy.
3.
W pracy każdego dnia mam możliwość robienia tego, co potrafię najlepiej.
4.
W ciągu ostatnich siedmiu dni otrzymałam/em nagrodę lub uznanie za
dobre wykonywanie mojej pracy
5.
Mój przełożony lub inna osoba z pracy troszczy się o mnie jak
o osobę/człowieka.
6.
Istnieje taka osoba w mojej pracy która inspiruje/zachęca mnie do
rozwoju.
7.
W pracy moja opinia/zdanie są brane pod uwagę.
8.
Misja i cel mojej organizacji sprawia, że czuję iż moja praca jest ważna.
9.
Moi koledzy z pracy przywiązują dużą uwagę do jakości pracy przez nich
wykonywanej
10. Mam w pracy najlepszego przyjaciela.
11. W ciągu ostatniego roku miałam/em okazję do tego aby nauczyć się czegoś
nowego i się rozwijać.
12. W ciągu ostatniego roku miałam/em okazję aby się rozwijać i uczyć w pracy
(tamże s. 63).
Zaangażowanie w pracę bada także m.in. model opracowany przez DDI.
O poziomie zaangażowania decydują trzy czynniki, z których każdy posiada swoje
komponenty:
68
1.
Wartość indywidualna – pracownicy czują się zaangażowani gdy mają:
poczucie współdecydowania i dostarczania wkładu, warunki do rozwoju.
2.
Koncentracja na pracy – pracownicy czują się zaangażowani kiedy mają cel
swoich działań, odpowiadają za wypracowane wyniki, funkcjonują w środowisku
sprzyjającym efektywności.
3.
Wsparcie interpersonalne – pracownicy są zaangażowani gdy pracują
w środowisku sprzyjającym współpracy, budowania zaufania i wewnętrznej harmonii
(tamże, s. 64).
ZAANGAŻOWANIE PRACOWNIKÓW ZESPOŁU PIEŚNI I TAŃCA W ŚWIETLE BADAŃ
WŁASNYCH
Zaangażowanie pracowników zespołu pieśni i tańca było przedmiotem badań
empirycznych autorki, przeprowadzonych w maju 2014 roku. Z nieformalnych rozmów
autorki z artystami zespołu wynikało, że w ich organizacji mają miejsce działania
o charakterze dysfunkcjonalnym, co ma nie najlepszy wpływ na zaangażowanie
pracowników. W związku z tym autorka postanowiła przeprowadzić badania, których
celem było określenie mocnych i słabych stron w zakresie kształtowania zaangażowania
w organizacji jaką jest zawodowy zespół pieśni i tańca. Autorka posłużyła się metodą
sondażu diagnostycznego. Kwestionariusz ankiety został udostępniony online. Odnośnik
do narzędzia otrzymali jedynie pracownicy zespołu. Kwestionariusz wypełniło 49
respondentów. Spośród 49 ankietowanych 23 osoby były pracownikami chóru,
natomiast 26 osób było zatrudnionych w balecie. Kobiety stanowiły łącznie 30 osób
spośród badanych, a mężczyźni to 19 osób.
Czterdziestu dziewięciu respondentów dokonało oceny własnej postawy wobec
pracy. Każdy z badanych przypisał wartości poszczególnym czynnikom zaangażowania.
Autorka posłużyła się skalą typu likertowskiego, gdzie wartość 1 oznaczała,
zdecydowaną niezgodę badanego ze stwierdzeniem, natomiast wartość 5 oznaczała
zdecydowaną zgodę ze stwierdzeniem. Wyniki zaprezentowane w tabeli 1. są wyrażone
za pomocą średniej arytmetycznej.
69
Tabela. 1. Postawa zaangażowania pracowników zespołu pieśni i tańca w świetle
samooceny badanych
Badane zmienne:
Średnia
artmetyczna
ocen:
Czuję się zaangażowany w moją pracę.
4,39
Mam możliwość realizowania moich planów zawodowych.
3,63
Wiem czego oczekuje się ode mnie w pracy.
3,65
Zakres moich obowiązków jest jasno wytyczony.
3,67
Mogę wyrażać przełożonym swoje sugestie i pomysły zmian.
1,90
Identyfikuję się z misją firmy.
3,12
Wiem za co jestem oceniany w mojej pracy.
3,67
Pracuję w twórczym i innowacyjnym środowisku.
2,63
Mam zaufanie do moich przełożonych.
1,18
Mam zaufanie do moich współpracowników.
2,78
Jestem dumny/dumna z mojego wkładu w działalność firmy.
3,41
Jestem dumny/dumna z efektów działalności mojej firmy.
2,37
Jestem
dumny/dumna
z
roli
jaką
moją
firma
pełni
w
3,96
społeczeństwie.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań
Większość
z
respondentów
(trzydzieści
cztery
osoby)
zadeklarowało,
że
zdecydowanie czują się zaangażowani w swoją pracę. Średnia arytmetyczna ocen
badanych wyniosła 4,39. Najwięcej bardzo dobrych ocen (dwadzieścia dziewięć)
respondenci przyznali czynnikowi zaangażowania jakim jest duma z roli, którą ich firma
pełni w społeczeństwie (średnia arytmetyczna ocen wyniosła 3,96). Ocenę raczej
pozytywną większość z badanych przyznała także takim treściom jak: możliwość
realizowania planów zawodowych, jasność oczekiwań i obowiązków. Zdecydowanie
najgorzej ocenione zostały takie czynniki jak: zaufanie do przełożonych i możliwość
wyrażania sugestii, pomysłów, chęci zmian. Najwięcej spośród badanych oceniła te
aspekty zdecydowanie źle. 89,9% ankietowanych oceniło zdecydowanie źle poczucie
zaufania wobec przełożonych. Nikt z badanych nie ocenił tego czynnika dobrze ani
bardzo dobrze. 53,07% spośród badanych zdecydowanie źle oceniło możliwość
70
wyrażania przełożonym sugestii czy pomysłów, a prawie 30% uznało, że raczej nie może
angażować się w ten aspekt działalności firmy. Badani ocenili raczej źle poczucie dumy
z efektów działalności ich firmy (40% przyznało ocenę o wartości dwa) oraz twórczość
i innowacyjność środowiska pracy (55,10% przyznało ocenę o wartości dwa). W sposób
najbardziej rozbieżny, badani ocenili dumę z własnego wkładu w działalność firmy.
Najwięcej osób oceniło ten aspekt raczej źle, jednak średnia arytmetyczna z wszystkich
przyznanych ocen wyniosła 3,41. Świadczy to o rozbieżnościach w ocenach badanych.
WNIOSKI
Badania empiryczne omówione w niniejszym artykule były poświęcone postawie
zaangażowania pracowników jednej z instytucji kultury. Respondenci dokonali ocen
czynników zaangażowania. W wyniku przeprowadzonych badań okazało się, że
mocnymi stronami kształtowania zaangażowania w analizowanej organizacji jest
wewnętrzne poczcie zaangażowania pracowników oraz duma z roli jaką zespół pieśni i
tańca pełni w społeczeństwie. Zdecydowanie najgorzej ocenionymi zmiennymi, były
relacje z przełożonymi oraz kwestie możlwości sugerowania zmian, nowych pomysłów.
Zaskakującym wynikiem jest fakt przeciętnej oceny twórczości i innowacyjności
środowiska pracy w instytucji, w której twórczość jest misją i przedmiotem działalności.
Zaprezentowane wyniki badań stanowią przyczynek do zaprojektowania ulepszeń w
analizowanej
organizacji
oraz
kształtowania
postaw
zaangażowania
poprzez
kompensowanie braków wyrażonych przez respondentów.
BIBLIOGRAFIA
Armstrong M. 2012. Strategiczne Zarządzanie Zasobami Ludzkimi. Wolters Kluwer.
Warszawa.
Bragg T. 2002. Improve. Employee Commitment. Nr 44(4). Industrial Management.
Bugdol M. 2006. Wartości organizacyjne: szkice z teorii organizacji i zarządzania. Wyd.
UJ. Kraków.
Juchnowicz M. 2012. Zaangażowanie pracowników. PWE. Warszawa.
Kwiecień A. 2012. Zaufanie kluczem do realizacji strategii. w: A. Stabryła, K. Woźniak
(red.). Determinanty potencjału rozwoju organizacji. Mfiles pl. Kraków.
Penc J. 2011. Zachowania organizacyjne w przedsiębiorstwie. Wolter Kluwer. Warszawa.
71
DANE KORESPONDENCYJNE
mgr Patrycja Mizera-Pęczek
Katedra Zarządzania Zasobami Ludzkimi, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Łódzki,
[email protected]
72
GŁÓWNE ASPEKTY DIETY BEZGLUTENOWEJ, Agnieszka Marszałek
Agnieszka MARSZAŁEK
Publikacje pokonferencyjne
2/2015
s. 73-90
ISBN 978-83-65180-04-9
GŁÓWNE ASPEKTY DIETY BEZGLUTENOWEJ
THE MAIN ASPECTS OF GLUTEN-FREE DIET
Streszczenie
Dieta bezglutenowa polega na całkowitej oraz nieprzerwanej eliminacji z
pożywienia zbóż, które zawierają gluten, czyli jęczmienia, żyta, a także wszystkich
odmian pszenicy, tj. orkisz, durum czy kamut. Obecnie stosowana jest ona nie tylko w
schorzeniach bezpośrednio związanych z nietolerancją glutenu (celiakia, alergia oraz
nadwrażliwość na gluten), ale również w innych, w których stanowi jeden z głównych
elementów
terapeutycznych.
Ponadto,
spora
grupa
osób
decyduje
się
na
wyeliminowanie glutenu ze swojego jadłospisu bez jakichkolwiek medycznych wskazań,
traktując dietę bezglutenową jako sposób na zgubienie zbędnych kilogramów oraz
element zdrowego stylu życia. Celem artykułu jest przedstawienie głównych aspektów
związanych z dietą bezglutenową, a więc jej ogólna charakterystyka, wskazanie
produktów dozwolonych, stanowiących ryzyko oraz zabronionych w diecie. Omówione
zostaną również przepisy prawne, które regulują kwestie diety eliminującej gluten, jak
również sposób oznakowania produktów bezglutenowych.
Słowa kluczowe: żywność bezglutenowa, regulacje prawne, znakowanie produktów
bezglutenowych, nietolerancje glutenu
Abstract
A gluten-free diet is understood as a complete and continuous elimination of
cereals containing gluten i.e. barley, rye, as well as all varieties of wheat such as spelled,
durum or kamut (Khorasan wheat). Currently, it is not only used by those suffering from
gluten-related diseases and disorders (celiac disease, allergies, gluten sensitivity), but
also by people for whom such diet serves as one of the major therapeutic elements.
Moreover, many people decide to eliminate gluten from their diets without any medical
indications to do so, thus considering gluten-free diet as a means of losing excess weight
or a part of a healthy lifestyle. The purpose of this article is to present the main aspects
73
of gluten-free diet, including its general description, indication of permitted products,
foods that pose some risk and finally those food products which are absolutely
prohibited and whose consumption should be entirely eliminated from the diet. The
article also discusses the laws and regulations that govern gluten eliminating diets as
well as gluten-free food labeling.
Keywords: gluten-free foods, legal regulations, gluten-free food labeling, gluten
intolerance
WSTĘP
W rozporządzeniu Komisji (WE) nr 41/2009 z dnia 20 stycznia 2009 r., które
dotyczy składu oraz etykietowania środków spożywczych odpowiednich dla osób
nietolerujących glutenu zawarta jest m. in. definicja tego alergenu. Zgodnie z nią gluten
jest to frakcja białka, która znajduje się w pszenicy, jęczmieniu, życie, owsie lub w ich
odmianach oraz produktach z nich wytworzonych, nietolerowana przez niektóre osoby
[Rozporządzenie Komisji (WE) nr 41/2009 z dnia 20 stycznia 2009 r. …].
Do tej pory lekarze sklasyfikowali trzy formy nietolerancji glutenu, czyli celiakie,
alergię, a także w ostatnich latach nadwrażliwość na gluten. Na razie jedynym sposobem
leczenia każdej z nich jest przestrzeganie ścisłej diety bezglutenowej. Różnice polegają
jedynie na tym, że w przypadku choroby trzewnej dieta musi być rygorystycznie
przestrzegana przez całe życie, zaś w przypadku alergii oraz nadwrażliwości na gluten
może być ona stosowana czasowo [Capili, Chang, Anastasi 2014, Czaja – Bulsa 2014,
Tonutti i Bizzaro 2014].
Jednakże występuje również spora grupa osób, która przechodzi na dietę
bezglutenową z własnego wyboru, ze względu na panującą modę, chcąc na przykład
zgubić zbędne kilogramy. Zapotrzebowanie na żywność nie zawierającą glutenu jest
więc coraz większe, dlatego też rynek produktów bezglutenowych dynamicznie się
rozwija. Obecnie istnieje kilkudziesięciu krajowych i zagranicznych producentów
specjalizujących się w wytwarzaniu wyrobów bezglutenowych [Nash, Slutzky 2014,
Tanpowpong i in. 2012].
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie głównych aspektów związanych
z dietą bezglutenową, a więc jej ogólna charakterystyka, wskazanie produktów
dozwolonych, stanowiących ryzyko oraz zabronionych w diecie. Omówione zostaną
74
również przepisy prawne, które regulują kwestie diety eliminującej gluten, jak również
sposób oznakowania produktów bezglutenowych.
PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE DIETY BEZGLUTENOWEJ
Dieta bezglutenowa polega na całkowitej oraz nieprzerwanej eliminacji
z pożywienia zbóż, które zawierają gluten, czyli jęczmienia, żyta, a także wszystkich
odmian pszenicy, tj. orkisz, durum czy kamut [Grzymisławski i in. 2010, Rozporządzenie
Komisji (WE) NR 41/2009 z dnia 20 stycznia 2009 r. …]. Kwestią sporną pozostaje
zaliczenie owsa do produktów bezglutenowych [http://www.dietabezglutenowa.pl].
Uważa się, że awenina czyli białko, które zawarte jest w owsie, nie wywołuje reakcji
immunologicznej typowej dla choroby trzewnej w takim stopniu jak białka pszenicy,
jęczmienia czy żyta. Powszechnie dostępny owies jest bardzo zanieczyszczony glutenem
i oczywiście zabronione jest jego spożywanie przez chorych będących na diecie
bezglutenowej. Głównym powodem do niepokoju jest zanieczyszczenie owsa
jęczmieniem, żytem czy pszenicą, które może mieć miejsce w trakcie zbiorów,
transportu,
przechowywania,
a
także
przetwarzania.
W
związku
z tym ryzyko zanieczyszczenia glutenem produktów, które zawierają owies powinno
zostać uwzględnione przy ich etykietowaniu [Rozporządzenie Komisji (WE) NR
41/2009 z dnia 20 stycznia 2009 r. ...].
Jednakże w niektórych krajach jest produkowany czysty i certyfikowany owies,
który w niewielkich ilościach może być spożywany przez osoby będące na diecie.
W Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 41/2009 z dnia 20 stycznia 2009 r. dotyczącym
składu
oraz
etykietowania
środków
spożywczych
odpowiednich
dla
osób
nietolerujących glutenu zawarte są pewne informacje dotyczące owsa. Z rozporządzenia
wynika, że większość osób nietolerujących glutenu może włączyć to zboże do swojej
diety bez ujemnych dla zdrowia skutków. Jednakże nie wszystkie osoby będące na tej
diecie dobrze go tolerują – około 5% chorych nie może go spożywać. Natomiast u osób,
które mogą spożywać owies i mają już zregenerowane kosmki jelitowe powinien być on
wprowadzany ostrożnie, najlepiej ograniczając dobowe spożycie: dla osób dorosłych do
50 g, a dla dzieci do 25g. Kwestia ta jest stale badana przez środowisko naukowe
[http://www.celiakia.pl].
W Polsce można nabyć specjalnie wyprodukowany w Finlandii owies. Jego
produkcja jest poddawana ścisłej i wielokrotnej kontroli na każdym z etapów: od siewu,
75
przez zbiór, przetwarzanie oraz dystrybucję [Konińska i in. 2012]. Czysty, certyfikowany
owies jest cennym uzupełnieniem w diecie eliminującej gluten. Dotychczas
niedoceniany, został odkryty na nowo jako składnik diety o cennych walorach
zdrowotnych. Posiada on między innymi zdolność do zmniejszania poziomu
cholesterolu, regulowania poziomu cukru we krwi, a także współdziałania w leczeniu
otyłości [Rachtan – Janicka 2013].
Osoby będące na diecie bezglutenowej poza wyeliminowaniem z pożywienia
glutenu podlegają tym samym zasadom żywieniowym, co osoby zdrowe. Jednakże
należy pamiętać o specyficznych cechach, jakie posiadają produkty bezglutenowe.
Koncentraty mąk bezglutenowych oraz pieczywo bezglutenowe posiadają wielokrotnie
mniej białka, składników mineralnych (żelaza, cynku, magnezu, miedzi), a także witamin
(szczególnie z grupy B) w porównaniu z mąką żytnią, pszenną, jak również „zwykłym”
pieczywem. Tylko w produktach bezglutenowych zawierających w swoim składzie
grykę, amarantus czy proso poziom białka, witamin, błonnika, a także składników
mineralnych jest wyższy. Zatem powinno się zwiększyć spożycie tych produktów
[Cichańska 2013, Grzymisławski 2010].
Dieta bezglutenowa u przeciętnego chorego na jedną z trzech form nietolerancji
glutenu charakteryzuje się stosunkowo niskim spożyciem błonnika i wysokim cukrów.
Może to powodować różnego rodzaju zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu
przewodu pokarmowego. W związku z tym dieta bezglutenowa powinna być
lekkostrawna,
bogata
w
pełnowartościowe
białko,
witaminy
rozpuszczalne
w tłuszczach, żelazo, wapń, a także kwas foliowy. Posiłki powinny być urozmaicone,
bogate w warzywa oraz owoce, a także komponowane tak, aby uzupełniać niedobory
witaminowo – mineralne [Konińska i in. 2012].
PRZEPISY PRAWNE REGULUJĄCE PROBLEMATYKĘ DIETY BEZGLUTENOWEJ
Zagadnienia związane z żywnością bezglutenową regulowane są zarówno
przepisami międzynarodowymi, jak i krajowymi. Określenie wymagań odnośnie
produktów bezglutenowych było przez wiele lat przedmiotem prac Komitetu Kodeksu
Żywnościowego FAO/WHO. W dokumencie tym zaprezentowano między innymi:
definicję glutenu, żywności bezglutenowej, żywności o obniżonej zawartości glutenu, jak
również wskazano metodę oznaczania glutenu, tj. immunoenzymatyczną metodę ELISA
R5 Mendez [Wojtasik i in. 2008].
76
Regulacje dotyczące żywności bezglutenowej znalazły się także w prawie unijnym,
co jest gwarancją jednolitości unormowań na obszarze wszystkich krajów Unii
Europejskiej. Oprócz przytoczonej we wstępie definicji glutenu w rozporządzeniu
Komisji (WE) nr 41/2009 z dnia 20 stycznia 2009 r. wyjaśniono również takie pojęcie
jak środki spożywcze dla osób, które nie tolerują glutenu, czyli środki spożywcze
o specjalnym przeznaczeniu żywieniowym, które są produkowane, przygotowywane lub
przetwarzane w specyficzny sposób, tak aby spełniać szczególne wymagania i potrzeby
osób z nietolerancją glutenu [Stus 2011].
Zgodnie z w/w rozporządzeniem dotyczącym składu oraz etykietowania środków
spożywczych właściwych dla osób, które nie tolerują glutenu wyróżnia się dwie grupy
produktów specjalnego przeznaczenia żywieniowego dla osób nietolerujących glutenu,
czyli: „produkt bezglutenowy”, a także „produkt o obniżonej zawartości glutenu”
[Rozporządzenie Komisji (WE) nr 41/2009 z dnia 20 stycznia 2009 r. …].
Produkt bezglutenowy definiowany jest jako produkt, który składa się lub
wytworzony jest wyłącznie z surowców, które nie zawierają pszenicy (oraz jej odmian
takich jak: durum, kamut czy orkisz), jęczmienia, żyta oraz owsa, bądź też ich
pochodnych, w przypadku których niedozwolone jest, aby ich całkowity poziom glutenu
przekraczał 20 mg/kg. Produktem bezglutenowym określa się również produkt, który
zawiera jeden lub więcej składników pszenicy (oraz jej odmian), jęczmienia, żyta,
a także owsa, bądź też ich pochodnych specjalnie przetworzonych celem usunięcia z
nich glutenu, którego całkowita zawartość w produkcie nie może przekroczyć wartości
20 mg/kg. Wymienione wartości dotyczą produktów w takiej postaci, w jakiej
wprowadzane są do obrotu oraz sprzedawane konsumentowi [Darewicz, Jaszczak
2012].
Natomiast jako produkt o obniżonej zawartości glutenu określa się produkt, który
zawiera jeden, bądź też więcej składników pszenicy (oraz jej odmian), jęczmienia, żyta,
a także owsa lub ich pochodnych specjalnie przetworzonych celem obniżenia w nich
ilości glutenu. W produkcie tym całkowity poziom glutenu nie może przekraczać
wartości 100 mg/kg (wartość ta dotyczy produktów występujących w postaci, w jakiej
wprowadzane są do obrotu oraz sprzedawane konsumentowi) [Rozporządzenie Komisji
(WE) nr 41/2009 z dnia 20 stycznia 2009 r. …]. Produkt o obniżonej zawartości glutenu
nie może być oznaczony jako produkt bezglutenowy. Zatem osoby chore na celiakię nie
powinny ich spożywać [http://www.dietabezglutenowa.pl].
77
Podział żywności adresowanej do osób z nietolerancją glutenu, a także zalecenia
dotyczące ich spożywania zostały przedstawione na wykresie 1.
Wykres 1.Rodzaje żywności dla osób nietolerujących glutenu oraz zalecenia
dotyczące ich spożywania
Źródło: [Cichańska 2013].
W Polsce podstawą prawną dla żywności dietetycznej, nie zawierającej glutenu jest
Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, która nakłada
na
jednostki
wprowadzające
do
obrotu
produkty
bezglutenowe
obowiązek
informowania Głównego Inspektora Sanitarnego [Szamrej 2012].
Przestrzeganie higieny, a także zasad dobrej praktyki produkcyjnej jest niezwykle
ważnym
elementem
procesu
produkcyjnego.
Przedsiębiorcy
powinni
w procedurach/instrukcjach kontroli wewnętrznej przestrzegać działań, które eliminują
ryzyko zanieczyszczenia żywności składnikami alergennymi przez zanieczyszczenie
krzyżowe. Przeniesienie alergennych substancji/składników jednego wyrobu na inny –
niewystępujący w surowcu jest najbardziej prawdopodobne wtedy, gdy na jednej linii
technologicznej, w jednym zakładzie produkowane są środki spożywcze, które zawierają
gluten, mają obniżoną jego zawartość lub są bezglutenowe. Zapisy systemu HACCP
winny uwzględniać ww. zagrożenia, a także przewidywać środki ich eliminacji, bądź
zminimalizowania. Proces etykietowania takich produktów również powinien
uwzględniać takie ryzyko [Szamrej 2012].
Należy również wspomnieć, że Komisja Europejska w celu ujednolicenia
przepisów dotyczących znakowania żywności w całej Unii Europejskiej, stworzyła nowe
zasady podawania informacji na etykietach. Zawarte zostały one w Rozporządzeniu
Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r.
78
w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności i obowiązują od
13 grudnia 2014 roku. Na uwagę zasługuje fakt, że rozporządzenie to ujednolica na
obszarze Unii Europejskiej regulacje prawne odnoszące się do składników alergennych,
w tym również zbóż zawierających gluten. Według ww. rozporządzenia wszystkie
składniki, czy też substancje pomocnicze w przetwórstwie pochodzące ze zbóż
zawierających gluten lub otrzymane z substancji, bądź produktów posiadających
w
swoim
składzie
zboża
glutenowe,
wykorzystane
przy
wytworzeniu albo
przygotowaniu żywności i nadal obecne w gotowym produkcie (nawet wtedy, gdy ich
forma uległa zmianie) należy obowiązkowo podać na opakowaniu lub na załączonej do
niego etykiecie (odnosi się to także do żywności niepakowanej) [Rozporządzeniu
Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011…, Majchrzak 2014].
PRODUKTY DOZWOLONE ORAZ ZABRONIONE W DIECIE BEZGLUTENOWEJ
Do produktów naturalnie bezglutenowych zalicza się: kukurydzę, ziemniaki, ryż,
grykę, amaramtus, tapiokę, proso, soję, sorgo, sago, soczewicę, maniok, fasolę, orzechy,
jak również mięso, warzywa i owoce. Za produkty bezglutenowe uznaje się także
produkty przetworzone w których zgodnie z ustaleniami FAO/WHO zawartość glutenu
plasuje się na poziomie nie przekraczającym wartości 20 ppm. Produkty te oznacza się
przyjętym międzynarodowym znakiem przekreślonego kłosa [Konińska i in. 2012].
Niezbędny warunek właściwego stosowania diety bezglutenowej to umiejętność
wyodrębnienia produktów dozwolonych, stanowiących ryzyko oraz zabronionych
w diecie bezglutenowej. Do produktów dozwolonych w tej diecie zalicza się [Cichańska
2013]:

wyroby nie zawierające glutenu w ich naturalnej postaci oraz występujące
w nieprzetworzonej formie (kukurydza, ryż, gryka, ziemniaki, owoce, warzywa,
mleko, mięso, ryby oraz jajka),

wyroby przeznaczone dla osób, które są na diecie bezglutenowej oraz oznakowane
na etykiecie opakowania, jako produkty bezglutenowe.
Natomiast
produktami
zabronionymi
w
diecie
bezglutenowej
są
[http://www.celiakia.pl]:
 wszystkie pokarmy, które zawierają: pszenicę, żyto, jęczmień oraz owies, a także
ich pochodne,
79
 produkty, których skład nie sugeruje ewentualnej zawartości w nich jęczmienia,
pszenicy, żyta czy też owsa, jednakże na opakowaniu widnieje informacja
o składnikach alergennych, wśród których wymieniony został gluten, np.: „produkt
zawiera lub może zawierać gluten”.
Do grupy wyrobów stanowiących ryzyko, zaliczyć można grupę produktów,
w przypadku których, nie da się jednoznacznie określić czy są one dozwolone czy też
zabronione w diecie bezglutenowej, gdyż [http://www.dietabezglutenowa.pl]:

gluten mógł zostać dodany do nich ze względu na wykorzystanie jego właściwości
technologicznych,

mimo wyprodukowania tych wyrobów ze składników w postaci naturalnej, nie
zawierających glutenu, produkty te mogły w procesie produkcji, bądź też
przechowywania zetknąć się z glutenem.
W związku z tym osoba będąca na diecie bezglutenowej przy dokonywaniu
wyboru artykułów z grupy produktów, które stanowią ryzyko powinna każdorazowo
dokonywać dodatkowej weryfikacji takich produktów. Chory powinien stosować
również zasadę maksymalnej ostrożności, czyli [Cichańska 2013]:

bezwzględnie eliminować wszelkie artykuły, które zaliczane są do grupy
produktów ryzykowanych, zawierających w swoim składzie gluten, bądź też
posiadające informację, że dany produkt zawiera/ może zawierać śladowe ilości
glutenu,

wyroby przetworzone oraz nieoznaczone jako bezglutenowe spożywać tylko
wtedy, gdy określony artykuł nie posiada bezglutenowego odpowiednika.
W tabeli 1. przedstawiona została klasyfikacja poszczególnych grup produktów na
te, które zawierają gluten, mogą go zawierać oraz te, które nie zawierają go w swoim
składzie
i są całkowicie bezpieczne dla osób chorych na jedną z trzech form nietolerancji glutenu.
Tabela 1.Klasyfikacja poszczególnych grup produktów na dozwolone,
zabronione
i mogące stanowić ryzyko w diecie bezglutenowej
Produkty zbożowe
nie zawierające
mogące zawierać
zawierające gluten
80
glutenu
gluten
 zboża, które naturalnie
 mąka kukurydziana,
 zboża, takie jak: pszenica
nie zawierają glutenu,
gryczana, ryżowa, które
oraz jej odmiany: kamut,
tj.: kukurydza, ryż biały
dostępne są w ogólnej
orkisz, durum, żyto,
i brązowy, proso, gryka,
sprzedaży mogą być
jęczmień, pszenżyto,
quinoa, amarantus;
zanieczyszczone
zwykły owies;
 bezglutenowy
glutenem;
certyfikowany owies;
 mąki oraz kasze
 płatki kukurydziane
mogą zawierać słód
z naturalnie
jęczmienny.
bezglutenowych zbóż (np.
 mąka żytnia, jęczmienna,
pszenna;
 płatki żytnie, jęczmienne,
pszenne, owsiane;
 kasza kuskus, manna,
kasza gryczana, jaglana
kasza owsiana, kasza
z prosa);
jęczmienna (perłowa,
 gotowe mieszanki mączne
mazurska, pęczak), musli,
bezglutenowe;
kaszki błyskawiczne
 skrobia kukurydziana,
mleczno - zbożowe i
ryżowa, z tapioki;
zbożowe,
 płatki ryżowe;
 makaron żytni, pszenny;
 pieczywo oraz makarony
 pyzy, kopytka, pierogi,
z mąk bezglutenowych
naleśniki;
kupne oznakowane
 każde pieczywo, które nie
symbolem przekreślonego
jest oznaczone jako
kłosa lub wykonane
produkt bezglutenowy.
samodzielnie.
kaszki
dla
dzieci
kukurydziane i ryżowe;
Mleko oraz produkty mleczne
 mleko świeże, w proszku,
w kartonie, zagęszczone,
 maślanki smakowe,
 sery z niebieską pleśnią,
 jogurty owocowe,
 mleczne napoje
 maślanka,
 napoje czekoladowe,
z dodatkiem słodu
 kefir,
 śmietana (zagęstnik),
jęczmiennego.
 jogurt naturalny,
 serki topione,
 nieprzetworzony ser
 tanie sery żółte (wyroby
81
żółty, biały.
seropodobne),
 niekiedy producenci
dodają błonnik pszenny
do gotowych serów
białych na sernik.
Mięso, ryby, jaja
 świeże, nieprzetworzone
jaja, ryby, mięso.
 wędliny, szczególnie tzw.
wysokowydajne;
 panierki do ryb i mięs
 potrawy panierowane,
 wyroby garmażeryjne
zawierając glutenowe
mięsne (kotlety mielone,
dodatki.
pulpety, parówki,
hamburgery);
 wędliny podrobowe
(pasztet, pasztetowa,
kaszanka);
 konserwy rybne, mięsne.
Cukier, słodycze, desery
 cukier, miód,
 domowy dżem lub
oznakowany jako produkt
bezglutenowy,
 domowe kisiele i budynie
z mąki ziemniaczanej,
 ciastka i ciasta upieczone
z dozwolonych
 nadziewane cukierki,
 ciastka i ciasta upieczone
żelki, czekolada,
przy użyciu zwykłego
czekoladki,
proszku do pieczenia lub
 dżemy i marmolady,
niedozwolonych mąk.
 guma do żucia,
 gotowe budynie, batony,
lody,
 cukier waniliowy.
produktów,
 ciastka i ciasta
oznakowane znakiem
przekreślonego kłosa.
Napoje
 kawa naturalna oraz
rozpuszczalna z kawy
 herbaty aromatyzowane,
granulowane,
 kakao owsiane,
 kawa zbożowa,
82
naturalnej,
 kakao bez dodatków,
 herbata naturalna,
 soki, kompoty, napoje,
nektary owocowe, które
nie zawierają
 napoje owocowo –
warzywne,
owocowych i smakowych,
 niektóre kawy
składników,
(szczególnie
 napary z ziół.
jęczmiennym.
sporządzania napojów
rozpuszczalne
 czyste alkohole,
 napoje słodzone słodem
 syropy i koncentraty do
niedozwolonych
 wody mineralne,
 piwo,
aromatyzowane),
 koncentraty do
sporządzania napojów
kakaowych,
 napoje kakaowe
(szczególnie te z
dodatkami),
 alkohole z dodatkami
smakowym.
Przyprawy
 sól, pieprz, przyprawy
jednorodne, zioła,
 mieszanki przypraw (np.
curry),
 ocet jabłkowy,
 przyprawy typu vegeta,
 ketchupy, musztardy
 sosy w proszku,
oznaczone znakiem
 ocet winny,
przekreślonego kłosa,
 ketchupy, musztardy,
 sos sojowy Tamari.
 zwykłe sosy sojowe.
 gotowe dipy i dresingi.
Źródło: [Marczewska 2011, Połatyńska 2010, http://www.celiakia.pl].
Właściwa identyfikacja żywności bezpiecznej dla osób będących na diecie
bezglutenowej wymaga bardzo dobrej znajomości rynku produktów bezglutenowych.
W znacznym stopniu osobom chorym zadanie to ułatwia możliwość korzystania
z „Wykazu produktów bezglutenowych” dostępnych na polskim rynku. Jest on
publikowany i aktualizowany co roku przez Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na
Diecie
Bezglutenowej
[http://www.celiakia.pl].
Jest
to
organizacja
o
zasięgu
ogólnopolskim, pomagająca osobom będącym na diecie bezglutenowej.
83
Od 2008 roku Stowarzyszenie posiada status organizacji pożytku publicznego, a do
głównych jego działań zaliczyć można m. in. [Konińska i in. 2012]: prowadzenie serwisu
www.celiakia.pl, forum dyskusyjnego poświęconego tematyce celiakii oraz diety
bezglutenowej, wydawanie bezpłatnego poradnika „Celiakia i dieta bezglutenowa”,
czasopisma „Bez glutenu”, czy też organizowanie Gluten Free EXPO, czyli targów
żywności bezglutenowej. Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie
Bezglutenowej to jedyna organizacja, która uprawniona jest do udzielania licencji na
użycie międzynarodowego symbolu przekreślonego kłosa na terenie całej Polski.
Jedynie licencjonowany znak umieszczony na produkcie oznacza, że wyrób ten jest
w pełni bezpieczny, ponieważ jego producent w sposób ścisły współpracuje ze
stowarzyszeniem,
a
także
regularnie
bada
swoje
produkty
[http://www.dietabezglutenowa.pl].
Dzięki wyłącznej działalności wspomnianego wcześniej Stowarzyszenia osoby
chore na celiakię mają możliwość przyjmowania komunii świętej pod postacią hostii
niskoglutenowych. Mała hostia waży 0,5 g, a zawartość w niej gliadyny wynosi 25 mg.
Z uwagi na to, że osoby z chorobą trzewną mogą spożywać artykuły, w których
zawartość gliadyny plasuje się na poziomie nie przekraczającym 10 mg na kg, wynika
z tego, iż malutki opłatek znacząco przekracza dopuszczalne normy [Cichańska 2013].
Podjęta przez Episkopat Polski decyzja odnośnie komunii bezglutenowej jest
odpowiedzią na prośby Stowarzyszenia. Episkopat Polski wyraża zgodę na wypiek oraz
dystrybucję komunikantów bezglutenowych, a odpowiednia nota dotycząca tej sprawy
opublikowana została w biuletynie „Anamnesis” [http://www.dietabezglutenowa.pl]. W
Polsce hostie te wypiekane są przez zaprzysiężoną piekarnię Christiana – Dąbrowscy,
znajdująca się w Opocznie. Komunikanty te są poddawane regularnym badaniom pod
kątem zawartości glutenu i posiadają licencję produktu bezglutenowego [Konińska i in.
2012]. Nazwa „niskoglutenowe” została zachowana z uwagi na zapisy prawa
kanonicznego. Jednakże w rzeczywistości opłatek komunijny spełnia wymagania norm
dla żywności bezglutenowej, ponieważ jego całkowity poziom glutenu nie przekracza 20
ppm glutenu [Cichańska 2013].
Należy
również
pamiętać,
że
gluten
występuje
także
w
produktach
nieżywnościowych, takich jak pomadki do ust, kleje na kopertach, suplementy diety, czy
leki. Chorzy będący na diecie bezglutenowej powinni zatem zwracać szczególną uwagę
na skład leków. Niektóre z nich, choćby zwykłe tabletki przeciwbólowe czy też
84
preparaty wielowitaminowe, mogą zawierać gluten. Lista leków bezglutenowych, które
bezpieczne są dla chorych na celiakię oraz wszystkich osób będących na diecie
bezglutenowej została sporządzona przez dr nauk med. Kamila Hozysza. Dostępna jest
ona na stronie wspomnianego już Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie
Bezglutenowej. Istotnym problemem jest jednak fakt, iż od 2001 roku, w którym to lista
ta powstała nie była ona aktualizowana [Hozyasz 2001, http://www.celiakia.pl].
ZNAKOWANIE PRODUKTÓW BEZGLUTENOWYCH
Aby, osobom z nietolerancją glutenu, ułatwić wybór odpowiedniej żywności,
niezbędne jest właściwe oznakowanie artykułów spożywczych. Dla klienta głównym
źródłem informacji o produkcie jest jego opakowanie, a także etykiety. Przepisy prawne
dokładnie regulują sposób w jaki oznacza się produkty bezglutenowe [Darewicz,
Jaszczak 2012].
Żywność bezglutenowa, czyli wyroby, które zawierają do 20 ppm glutenu należy
słownie oznaczać jako „produkty bezglutenowe” (dotyczy to zarówno środków
specjalnego przeznaczenia jak również produktów normalnego spożycia). Natomiast
wyroby o niskiej zawartości glutenu, tj. produkty, które zawierają do 100 ppm glutenu
należy oznaczać jako wyroby o niskiej zawartości glutenu. W ich etykietowaniu,
prezentacji i reklamie nie wolno używać określenia „produkt bezglutenowy”, gdyż nie
mogą one być spożywane przez osoby z celiakią. Jeśli chodzi o wyroby bezglutenowe,
które zaliczane są do środków spożywczych o specjalnym przeznaczeniu żywieniowym,
to w ich przypadku opis słowny „produkt bezglutenowy” zamieszczany jest najczęściej
w nazwie produktu, na przykład: „makaron bezglutenowy”, „chleb jasny bezglutenowy”.
Natomiast w przypadku artykułów spożywczych normalnego spożycia wyżej
wspomniany opis umieszczany jest w dowolnym miejscu na etykiecie, zwykle przy
wykazie składników [Rozporządzenie Komisji (WE) NR 41/2009 z dnia 20 stycznia
2009 r. …].
Mimo, że przepisy prawne nie nakładają na producentów żywności bezglutenowej
obowiązku stosowania jakichkolwiek znaków graficznych na opakowaniach, to część
z nich oznacza swoje wyroby bezglutenowe symbolem „przekreślonego kłosa”. Oprócz
tego znaku do graficznego oznaczenia żywności bezglutenowej stosuje się również inne
symbole. Niektóre z nich są nawet zarejestrowane jako znaki towarowe. Na rysunku 1.
85
i 2. przedstawione zostały znaki, które znajdują się na niektórych produktach ze Stanów
Zjednoczonych [Cichańska 2013].
Rysunek 1., 2. Przykłady innych symboli, które wykorzystywane są do oznaczenia
żywności bezglutenowej
Źródło: [Cichańska 2013].
Do niedawna w znakowaniu bezglutenowych produktów panowała całkowita
dowolność. Działało to na niekorzyść konsumentów, gdyż oznaczało chaos na rynku
i mnogość symboli różniących się kolorystyką oraz wzorami w zależności od marki
i producenta [http://www.celiakia.pl/].
Jednak należy pamiętać, że tylko licencjonowany znak przekreślonego kłosa
umieszczony na wyrobie oznacza, że produkt jest w pełni bezpieczny, co daje
konsumentom pewność, że jest on poddawany regularnym badaniom pod kątem
zawartości glutenu, a przedsiębiorstwo poddawane konsumenckiemu audytowi [Stus
2011]. Symbol przekreślonego kłosa (rys. 3) wymyślony został przez Coeliac UK angielskie stowarzyszenie w 1969 roku. Od tego właśnie czasu jest to najbardziej
rozpoznawalne graficzne oznaczenie żywności, która nie zawiera glutenu. Symbol ten
jest zastrzeżonym na terenie wszystkich krajów UE znakiem towarowym, a jego
używanie bez licencji jest zabronione [Źródlak 2010].
Rysunek 3. Symbol przekreślonego kłosa
Źródło: [http://www.celiakia.pl/].
Prawa do znaku „przekreślonego kłosa” zostały przekazane AOECS, czyli
Europejskiemu Zrzeszeniu Stowarzyszeń Osób z Celiakią. Członkiem tego zrzeszenia jest
Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej i w związku z tym ma
ono wyłączne prawo do udzielenia licencji na używanie symbolu „przekreślonego kłosa”
na terenie całego naszego kraju. Certyfikacja produktu bezglutenowego oznacza
86
zamieszczenie na jego opakowaniu licencjonowanego symbolu. Znaku mogą używać
jedynie przedsiębiorstwa, które [Konińska 2012, Źródlak 2010]:
 wprowadzą w swoim zakładzie produkcyjnym oddzielne linie, przeznaczone
wyłącznie do produkcji wyrobów bezglutenowych lub tak zorganizują produkcję,
aby nie zanieczyścić produktów glutenem,
 wprowadzą właściwe procedury, które zapewnią bezpieczną produkcję od
surowców, aż po dystrybucję,
 będą prowadzić regularne badania pod kątem bezglutenowości produktów,
 oraz przeszkolą pracowników.
Wspólny Europejski System Licencjonowania obowiązuje we wszystkich krajach
zrzeszonych w AOECS. Wyłącznie produkty, które opatrzone są licencjonowanym
znakiem mogą być promowane oraz zalecane bezglutenowym konsumentom jako
wyroby w pełni wiarygodne [http://www.celiakia.pl/].
Można
z
wskazać
oznakowania
następujące
wyrobów
korzyści
licencjonowanym
dla
przedsiębiorstw
symbolem
wynikające
przekreślonego
kłosa
[http://www.przekreslonyklos.pl]:
 znak ten jest najlepszym symbolem jakości dla produktu bezglutenowego,
ponieważ przyznawany jest jedynie regularnie kontrolowanym i w pełni
bezpiecznym produktom,
 przedsiębiorstwo otrzymuje prawo używania najbardziej rozpoznawalnego na
świecie znaku,
 licencja uzyskana na terenie Polski jest uznawana również w innych krajach UE,
a także poza nią (eksport produktów ze znakiem nie wymaga dodatkowych badań
i audytów),
 pozyskanie dodatkowej grupy konsumentów, która bez jakichkolwiek obaw będzie
nabywała produkty z symbolem przekreślonego kłosa.
PODSUMOWANIE
Oprócz wyeliminowania glutenu, dieta osób chorujących na celiakię, alergię, czy
nadwrażliwość na gluten powinna być oparta na zasadach zdrowego odżywiania.
Niewątpliwie jedną z najważniejszych zasad zdrowej diety jest unikanie żywności
charakteryzującej się wysokim stopniem przetworzenia. Niestety większość specjalnych
produktów bezglutenowych należy do tej właśnie grupy żywności. Dlatego tak ważne
87
jest, aby podstawę diety bezglutenowej stanowiły głównie produkty naturalne,
dostarczające
zarazem
wielu
cennych
składników
odżywczych,
zaś
wyroby
przetworzone były jedynie jej uzupełnieniem.
Nie tyle osoby będące na diecie bezglutenowej ze względu na panującą modę, lecz
osoby cierpiące na jedną z form nietolerancji glutenu powinny pamiętać o ciągłej
edukacji na temat diety bezglutenowej. Choć sama definicja diety eliminującej gluten nie
uległa zmianom od lat, to klasyfikacja produktów na dozwolone oraz zabronione
w diecie stale jest modyfikowana.
Badania, które prowadzone są prze Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na
Diecie Bezglutenowej pokazują, że wiele produktów naturalnie bezglutenowych bardzo
często ulega wtórnemu zanieczyszczeniu. Może do niego dojść zarówno na etapie
uprawy, jak i w zakładzie produkcyjnym. Wówczas produkty, które z natury są
bezglutenowe stają się szkodliwe i oczywiście zabronione są dla osób chorych będących
na diecie bezglutenowej. Spożycie takich wyrobów może wiązać się z postępem choroby
oraz rozwojem groźnych powikłań.
Na pewno sporym pocieszeniem dla chorych na diecie bezglutenowej jest fakt, że
od 13 grudnia 2014 roku obowiązują nowe wymagania dotyczące etykietowania
żywności, które w dużym stopniu rozwiązują problem zakupów żywności dla osób
z nietolerancjami pokarmowymi. Nowelizacja rozporządzenia nakłada na producentów
obowiązek przekazania konsumentom informacji na temat wszystkich składników
alergennych zawartych w produkcie. Muszą być one wyraźnie zaznaczone na etykiecie,
a więc odróżniać się od pozostałych składników, np. poprzez pogrubienie czcionki, czy
zastosowanie innego koloru. Należy zaznaczyć, że zasada ta dotyczy wszystkich użytych
w produkcie składników alergennych.
BIBLIOGRAFIA
Capili B., Chang M., Anastasi J.K., 2014. A Clinical Update: Nonceliac Gluten Sensitivity - Is
It Really The Gluten? The Journal for Nurse Practitioners, 100, 99, 666-673.
Cichańska B. A., 2013. Celiakia. Dieta bezglutenowa. Niezbędne informacje i porady,
Stowarzyszenie Przyjaciół Chorych na Celiakię „PRZEKREŚLONY KŁOS”. Bydgoszcz.
Czaja-Bulsa G., 2014. Non coeliac gluten sensitivity – A New disease with gluten
intolerance. Clinical Nutrition, 34, 2, 189-194.
Darewicz M., Jaszczak L., 2012. Oznakowanie produktów stosowanych w diecie osób
chorych na celiakię. Przegląd Piekarski i Cukierniczy, 3.
88
Grzymisławski M., Stankowiak – Kulpa H., Włochal M., 2010. Celiakia – standardy
diagnostyczne i terapeutyczne 2010 roku. Forum zaburzeń Metabolicznych, 1.
Hozyasz K., 2011. Leki bezglutenowe. Medycyna Rodzinna. 1.
Konińska G., Marczewska A., Źródlak M. (red.), 2012. Celiakia i dieta bezglutenowa
praktyczny poradnik, pod redakcją. Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie
Bezglutenowej, Wydanie VIII. Warszawa.
Majchrzak B., 2014. Nowe wymagania dotyczące znakowania ważne od 13 grudnia 2014
r.. Przemysł Spożywczy, 8, 26-30.
Marczewska A., 2011. Dieta bezglutenowa w praktyce. Bez glutenu, 3.
Nash, D.T., Slutzky A.R., 2014. Gluten sensitivity: New epidemic or new myth?
Every major change in our diet carries with it the possibility of unforeseen risks The
American Journal of Cardiology, 114, 10, 1621-1622.
Połatyńska B., 2010. 120 przepisów bezglutenowych, które zawsze Ci się udadzą i
mnóstwo praktycznych porad. FOOD – PICTURES.
Rachtan – Janicka J., 2013. Podział i charakterystyka hydrokoloidów stosowanych w
żywności bezglutenowej. Przegląd Piekarski i Cukierniczy. 1.
Rozporządzenie Komisji (WE) NR 41/2009 z dnia 20 stycznia 2009 r. dotyczące składu
i etykietowania środków spożywczych odpowiednich dla osób nietolerujących glutenu.
Stus M., 2011. Wyroby bezglutenowe – problem z bezpieczeństwem. Przegląd Piekarski
i Cukierniczy, 8.
Szamrej I., 2012. Żywność z i bez glutenu. Agro Przemysł, 2.
Tanpowpong, Ingham, Lampshire, Kirchberg. Epton, Crane, Camargo, C.A. Jr., 2014.
New Zealand Asthma and Allergy Cohort Study Group, 2012, Coeliac disease and gluten
avoidance in New Zealand children, Archieve of Diesease in Childhood, 97, 12-16.
Tonutti, E., Bizzaro, N.,2014. Diagnosis and classification of celiac disease and
gluten sensitivity. Autoimmunity Reviews, 13, 472-476.
Wojtasik A., Kunachowicz H., Daniewski W., 2008. Aktualne wymagania dla produktów
bezglutenowych w świetle ustaleń Kodeksu Żywnościowego. Bromatologia i Chemia
Toksykologiczna, 3, 229 - 233.
Źródlak M., 2010. Symbol, który oznacza bezpieczeństwo. Dlaczego warto szukać
produktów bezglutenowych z licencjonowanym znakiem „przekreślonego kłosa? Bez
glutenu, 1.
http://www.celiakia.pl/ [dostęp: 01.09.2015].
89
http://www.dietabezglutenowa.pl/poradnik/celiakia_1.htm#celiakia
[dostęp:
03.09.2015].
http://www.przekreslonyklos.pl [dostęp: 04.09.2015].
„Publikacja została sfinansowana ze środków MNiSW przyznanych Wydziałowi
Towaroznawstwa Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie na badania dla młodych
naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich”.
DANE KORESPONDENCYJNE
mgr inż. Agnieszka Marszałek
Katedra Towaroznawstwa Żywności, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie,
[email protected]
90
ŚWIADOMOŚĆ POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA DOTYCZĄCA ELEKTROODPADÓW, Agnieszka Marszałek
Agnieszka MARSZAŁEK
Publikacje pokonferencyjne
2/2015
s. 91-108
ISBN 978-83-65180-04-9
Opiekun naukowy prof. UEK dr hab. inż. Stanisław Popek
ŚWIADOMOŚĆ POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA DOTYCZĄCA
ELEKTROODPADÓW
THE AWARENESS OF POLISH SOCIETY CONCERNING ELECTRONIC
WASTE
Streszczenie
Celem przeprowadzonych badań ankietowych było zbadanie świadomości
społeczeństwa na temat elektroodpadów. Jak wynika z badań większość ankietowanych
deklaruje swoje zaangażowanie w ochronę środowiska naturalnego, poprzez segregację
odpadów. Rozumieją oni zarówno ogólne pojęcie elektrośmieci, jak i zagrożenie jakie
niesie za sobą ich niewłaściwa utylizacja. Prawidłowo interpretują również znaczenie
znaku przekreślonego kontenera obowiązkowo umieszczanego na urządzeniach
elektrycznych i elektronicznych.
Jak wskazują badania ankietowani są świadomi tego jak należy postępować ze
zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym. Wiedzą, że można oddać go zarówno
w sklepie przy zakupie nowych produktów, jak również w specjalnych punktach
zbierania elektroodpadów, znajdujących się na terenie gminy. Jednakże dużym
problemem pozostaje fakt, iż większość respondentów nie wie gdzie w pobliżu miejsca
ich zamieszkania funkcjonują tego typu punkty zbiórki. Szczególną rolę w tej kwestii
powinny odegrać władze gminne, poprzez właściwą edukację i dostęp do tego typu
informacji.
Słowa kluczowe: elektroodpady, regulacje prawne, świadomość społeczeństwa,
zużyte baterie
91
Abstract
The aim of the study was to examine public awareness concerning electronic waste
(e-waste). According to the survey, most respondents declare their commitment to
protecting the environment through waste segregation. They understand both the
general concept of electronic waste and the threat posed by their improper disposal. The
respondents are able to correctly interpret the meaning of the crossed-out waste
container sign, compulsorily placed on the electrical and electronic equipment. The
research shows that respondents are aware of how to deal with waste electrical and
electronic equipment. They know that e-waste can be handed over at the very shop
where the new products are bought, as well as in special e-waste collecting points
located in the municipality. However, many respondents are unable to tell exactly where
such collecting points are, even near their own place of residence. A special role in this
regard should be played by the municipal authorities by educating people and providing
access to this type of information.
Keywords: electronic waste, hazardous waste regulations, public awareness, used
batteries
WSTĘP
Sprzęt elektryczny i elektroniczny to urządzenia, spełniające określone funkcje
oraz których działanie jest uzależnione od prądu elektrycznego, bądź też pól
elektromagnetycznych. W ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie
elektrycznym i elektronicznym jest on definiowany jako: „urządzenie, którego
prawidłowe działanie jest uzależnione od dopływu prądu elektrycznego lub od obecności
pól elektromagnetycznych oraz mogące służyć do wytwarzania, przesyłu lub pomiaru
prądu elektrycznego lub pól elektromagnetycznych i zaprojektowane do użytku przy
napięciu elektrycznym nieprzekraczającym 1000 V dla prądu przemiennego i 1500 V dla
prądu stałego” [Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. …].
W myśl ustawy z dnia 14 grudnia 2012 roku o odpadach, zużyty sprzęt
elektryczny i elektroniczny zaliczany jest do grupy odpadów niebezpiecznych, gdyż
zawiera szereg szkodliwych substancji [Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. …]. Poważnym
problemem staje się, więc powstawanie coraz większej ilości tego typu odpadów.
Powodem tego jest zwiększająca się konsumpcja, szybki postęp technologiczny, jak
również coraz krótszy cykl życia wielu produktów przeznaczonych do codziennego
92
użytku. Ludzie zmieniają stare urządzenia na nowe, zaś nowe na najnowsze. Jednakże
czy wiedzą jak postąpić ze zużytym sprzętem? Żeby odpowiedzieć na to, jak i inne
pytania związane ze świadomością polskiego społeczeństwa na temat elektroodpadów
przeprowadzone zostały badania ankietowe, których wyniki zostaną przedstawione w
niniejszym artykule.
MATERIAŁ I METODY
Ankieta
przeprowadzona
została
drogą
elektroniczną,
była
anonimowa
i dobrowolna. Kierowana była do grupy osób posiadających sprzęt elektroniczny
i elektryczny. Składa się ona z 20 pytań jednokrotnego i wielokrotnego wyboru. Pięć
z nich stanowiło metryczkę i dotyczyło danych osobowych ankietowanych. Natomiast
druga część ankiety obejmowała pytania z zakresu oceny stanu wiedzy społeczeństwa
na temat elektroodpadów i baterii, a także sposobów ich utylizacji.
W badaniu wzięło udział 153 losowo wybranych respondentów. Za poprawne
uznano 136 ankiet (17 z nich odrzucono z uwagi na niekompletność odpowiedzi).
Wśród ankietowanych było 52,9% kobiet i 47,1% mężczyzn. Struktura wieku badanej
populacji wskazuje, że 56 osób (41,2%) spośród ankietowanej grupy stanowią osoby z
przedziału wiekowego od 26 do 35 lat, 44 badanych (32,4%) ma od 19 do 25 lat, 16
respondentów (11,8%) należy do przedziału wiekowego od 46 do 55 lat. Natomiast
tylko 4 osoby (2,9%) spośród ankietowanych ma poniżej 18 lat.
Najwięcej, bo aż 100 osób (73,5%) posiada wykształcenie wyższe, 20 osób, czyli
14,7% - średnie, a 4 osoby spośród ankietowanych ma wykształcenie podstawowe.
W badanej grupie społeczeństwa, największa liczba respondentów, bo aż 52 osób
(38,2%) mieszka w miejscowościach, które liczą powyżej 500 tys. mieszkańców.
Natomiast na wsi mieszka 12 ankietowanych (8,8%).
Połowa respondentów ocenia swój status materialny na poziomie raczej dobrym,
a 64 osoby (47,1%) na poziomie „ani dobrym, ani złym”. Żaden z ankietowanych nie
ocenił swojego statusu materialnego na poziomie bardzo złym, a zaledwie 4 osoby
(2,9%) określa swój status materialny jako bardzo dobry.
WYNIKI I DYSKUSJA
Segregacja odpadów to niezwykle ważna kwestia, ponieważ dzięki niej odpady
mogą zostać w odpowiedni sposób przetworzone i ponownie wykorzystane, co z kolei
przyczynia się do poprawy stanu środowiska naturalnego oraz ochrony klimatu.
93
Badania CBOS przeprowadzone w 2013 roku pokazują, że 78% Polaków twierdziło, iż
ustawa „śmieciowa” zmobilizuje społeczeństwo do segregacji odpadów [Badania CBOS,
2013].
Jak wynika z badań ankietowych, przeprowadzonych w 2015 roku, dotyczących
świadomości społeczeństwa na temat elektroodpadów, większość ankietowanych
deklaruje swoje zaangażowanie w ochronę środowiska naturalnego, poprzez segregację
odpadów (wyk.1). Wskazuje to na faktyczną mobilizację ludzi w zakresie zwiększonej
troski o środowisko, po nowelizacji Ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy
o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw.
Badania pokazują, że w gospodarstwach domowych wzrasta liczba posiadanego
przez ankietowanych sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Wynika z tego, iż odsetek
ludzi nie segregujących odpadów, a posiadający coraz większe ilości urządzeń stwarza
przez swoje zaniedbanie poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego.
Wykres 1. Deklaracja ankietowanych na temat segregacji odpadów
„Czy segrguje Pan/Pani odpady?”
27%
74%
Tak
Nie
Źródło: [opracowanie własne].
Charakterystyka elektroodpadów
ZSEE to skrót od wyrażenia Zużyty Sprzęt Elektryczny i Elektroniczny, a jego
potoczna nazwa to elektrośmieci. Przez pojęcie to rozumie się wszystkie zepsute, długo
nieużywane, bądź też niepotrzebne urządzenia elektroniczne i elektryczne, działające na
prąd lub na baterie, np. stare komputery, pralki, czy zużyte świetlówki, w tym również
wszystkie elementy składowe, podzespoły, a także materiały eksploatacyjne, które
stanowią część produktu w chwili pozbywania się go. Elektroodpady zaliczane są do
odpadów niebezpiecznych, gdyż zawierają trujące substancje. Powinny być więc
selektywnie zbierane, następnie poddawane procesom odzysku, recyklingu, jak również
94
utylizacji szkodliwych substancji. Otrzymane w ten sposób produkty są przekazywane
do zakładów przetwarzania i mogą być wykorzystane do produkcji nowych
przedmiotów [Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca
2012 roku…, http://www.recykling.pl/recykling/index.php/r/odpady/266/o/21].
Z przeprowadzonych badań wynika, że największa liczba respondentów, bo aż 128
osób (94,1%) twierdzi, że wie co to są elektroodpady. Potwierdzeniem tego jest
struktura odpowiedzi na kolejne pytanie postawione w ankiecie, a mianowicie „Co wg
Pana/Pani zalicza się do elektroodpadów”. 124 osoby wskazało prawidłowe
stwierdzenie mówiące, iż do elektrośmieci zalicza się wszystkie zepsute lub
niepotrzebne urządzenia elektryczne i elektroniczne. Większość badanych, tj. 91,2%
osób słusznie uważa, że elektrośmieci mogą stanowić zagrożenie dla środowiska
naturalnego. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny zawiera bowiem szereg
szkodliwych substancji, zaś niewłaściwe gospodarowanie takimi odpadami, tj. na
przykład składowanie w nieodpowiednich miejscach, prowadzi do ich uwalniania się i
przenikania do środowiska - wód, gleby, czy powietrza. Z kolei to może powodować
różnego rodzaju choroby, zatrucia zarówno w przypadku ludzi, jak i zwierząt. Dlatego
tak ważne jest, aby elektroodpady zostały oddane do specjalnych punktów zbierania, po
to by następnie mogły być poddane procesom odzysku, recyklingu, jak również
unieszkodliwieniu
substancji
[http://www.elektroodpady.edu.pl/elektroodpady].
trujących
Lista
szkodliwych
substancji
występujących w ZSEE została przedstawiona w tabeli 1.
Tabela 1. Szkodliwe substancje zawarte w zużytym sprzęcie elektrycznym
i elektronicznym
Szkodliwa
substancja
Negatywne oddziaływanie na
Występowanie
środowisko naturalne oraz zdrowie
człowieka
Mogą powodować zarówno u
Związki
bromu
Stosowane przy
produkcji komputerów.
ludzi, jak
i zwierząt schorzenia układu
rozrodczego i problemy neurologiczne.
Wykorzystywane w
Rtęć
Może być powodem zaburzeń
niektórych żarówkach
wzroku, słuchu, mowy, a także
energooszczędnych, czy
koordynacji ruchów, żucia, cz też
95
świetlówkach.
połykania.
Może powodować zaburzenia
czynności nerek, metabolizmu wapnia,
Kadm
Stosowany w bateriach
urządzeń elektrycznych.
funkcji rozrodczych, jak również być
przyczyną choroby nadciśnieniowej
oraz powstania zmian
nowotworowych.
Używany w elektronice
Ołów
jako składnik szkła
kineskopowego i stopów
lutowniczych
Posiada właściwości toksyczne
i rakotwórcze. Kumuluje się w tkance
kostnej, przez co niszczy szpik.
Stosowany w
urządzeniach
Azbest
Przyczynia się do powstania
elektronicznych
wielu chorób dróg oddechowych, np.
i elektrycznych przede
pylicy azbestowej, nowotworu
wszystkim ze względu na
międzybłoniaka, czy raka płuc.
właściwości izolacyjne.
Przyczynia się on do rozpadu
Wykorzystywany przy
Freon (R-12)
produkcji klimatyzatorów,
czy lodówek, w których pełni
funkcję chłodniczą.
ozonu, powodując powstawanie dziury
ozonowej; w związku z tym od 1988
roku nie wolno stosować go w
urządzeniach elektrycznych. Spotykany
jest jednak
w urządzeniach starszego typu.
Stosowany w
klimatyzatorach,
transformatorach,
PCB
Może być powodem uszkodzenia
materiałach izolacyjnych do
wątroby, osłabienia odporności,
przewodów elektrycznych,
zaburzeń neurologicznych
jak również składnikach farb
hormonalnych oraz opóźnień w
drukarskich, dodatkach do
rozwoju niemowląt.
klejów oraz tworzyw
sztucznych.
96
Źródło: [Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku …, http://elektrosmieci.pl/oelektrosmieciachedu.pl,
http://www.recykling.pl/recykling/index.php/r/odpady/266/o/21].
Dzięki poddaniu ZSEE procesom recyklingu w wyspecjalizowanych zakładach
istnieje możliwość odzyskania szeregu cennych metali, jak np. złoto, srebro, miedź, czy
aluminium,
a
także
zastosowania
ich
do
produkcji
nowych
urządzeń
[http://www.elektroodpady.edu.pl/elektroodpady/].
Klasyfikacja zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego
Zgodnie z Ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym
i elektronicznym wyróżnia się następującą jego klasyfikację: wielkogabarytowe
i małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego, sprzęt teleinformatyczny oraz
telekomunikacyjny, oświetleniowy, audiowizualny, a także narzędzia elektryczne
i
elektroniczne,
z
wyjątkiem
wielkogabarytowych,
stacjonarnych
narzędzi
przemysłowych, przyrządy medyczne oprócz wszystkich wszczepianych oraz skażonych
produktów, sprzęt rekreacyjny i sportowy, zabawki, przyrządy do nadzoru i kontroli,
a także automaty do wydawania. W tabeli 2. przedstawiono szczegółowy podział na
grupy i rodzaje sprzętu elektronicznego i elektrycznego [Ustawa z dnia 29 lipca 2005
roku …].
Tabela 2. Rodzaje i grupy sprzętu elektrycznego i elektronicznego
Nr
Rodzaj urządzenia
grupy
1
Wielkogabarytowy sprzęt gospodarstwa domowego:
-
wielkogabarytowy
sprzęt
chłodzący:
lodówki,
chłodziarki,
zamrażarki,
- suszarki do ubrań, pralki, zmywarki,
- sprzęt kuchenny: piekarniki, kuchenki elektryczne, mikrofalówki,
- elektryczne płyty grzejne, grzejniki elektryczne oraz klimatyzatory i
wentylatory, sprzęt konfekcjonujący oraz wyciągi wentylacyjne.
2
Małogabarytowy sprzęt gospodarstwa domowego
- odkurzacze, zamiatacze do dywanów, inne urządzenia czyszczące,
- żelazka oraz inne urządzenia do maglowania, prasowania,
97
- maszyny do szycia, dziania, tkania,
- tostery, frytkownice, miksery, rozdrabniacze, noże elektryczne, młynki do
kawy,
a
także urządzenia do otwierania oraz zamykania opakowań i
pojemników,
- suszarki, depilatory, golarki, zegarki oraz wagi.
3
Sprzęt telekomunikacyjny i teleinformatyczny
- scentralizowane przetwarzanie danych: stacje robocze, komputery,
jednostki drukujące,
- komputery osobiste stacjonarne, laptopy (procesor, monitor, mysz,
klawiatura), notepady, notebooki, kopiarki, drukarki, kalkulatory, faksy,
terminale,
elektroniczne
i elektryczne maszyny do pisania, aparaty telefoniczne – tradycyjne i
komórkowe.
4
Sprzęt audiowizualny
- odbiorniki telewizyjne, radiowe, kamery video,
sprzęt hi –fi,
instrumenty muzyczne, wzmacniacze dźwięku.
5
Sprzęt oświetleniowy
- liniowe i kompaktowe lampy fluorescencyjne,
-
oprawy
oświetleniowe
do
tychże
lamp,
z
wyjątkiem
wykorzystywanych
w gospodarstwach domowych,
- niskoprężne lampy sodowe, wysokoprężne lampy wyładowcze, jak
również ciśnieniowe lampy sodowe i lampy metalohalogenkowe,
- pozostały sprzęt oświetleniowy służący do rozpraszania oraz
kontroli światła, z wyjątkiem żarówek standardowych.
6
Narzędzia
elektroniczne
i
elektryczne,
oprócz
wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych:
- piły, wiertarki, maszyny do szycia,
- narzędzia do nitowania, skręcania, spawania, przybijania, lutowania,
- narzędzia do rozpylania, rozpraszania, rozprowadzania cieczy, bądź
też substancji gazowych,
- narzędzia do obróbki drewna i metalu, oraz kosiarki.
98
7
Zabawki, sprzęt sportowy i rekreacyjny
- tory wyścigowe, kolejki elektryczne,
- gry video, kieszonkowe konsole do tychże gier,
- sterowane komputerowo urządzenia do nurkowania, uprawiania
sportów rowerowych, wiosłowania, czy też biegania,
- automaty uruchamiane monetą, żetonem, banknotem.
8
Przyrządy
medyczne,
oprócz
wszelkich
wszczepianych
i
skażonych produktów
- sprzęt do dializoterapii, badań kardiologicznych, radioterapii,
wentylacji płuc, zamrażarki laboratoryjne, testery płodności, analizatory,
sprzęt laboratoryjny stosowany do diagnozowania in-vitro i inne
elektryczne urządzenia medyczne.
9
Przyrządy do kontroli i nadzoru
- regulatory ciepła, termostaty, czujniki dymu,
- urządzenia pomiarowe ważące stosowane w gospodarstwach
domowych, bądź też jako sprzęt laboratoryjny.
10
Automaty do wydawania
- automaty do wydawania gorących napojów, puszek lub butelek z
zimnymi napojami, jak również produktów stałych,
- bankomaty, czyli automaty do wydawania pieniędzy.
Źródło: [Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. …, Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. …].
W kolejnym pytaniu ankietowani zostali poproszeni o wskazanie odpowiedzi, w
której wymieniono grupę urządzeń, stanowiących wyłącznie ZSEE. Jak wynika z badań o
ile respondenci umieją podać ogólne znaczenie pojęcia elektroodpadów, tak duży
problem sprawia im podanie przykładów. Najczęściej popełnianym błędem było
zaliczenie baterii i akumulatorów do elektrośmieci. Struktura odpowiedzi na to pytanie
została zilustrowana na wykresie 2.
99
Wykres 2. Świadomość respondentów dotycząca rodzajów urządzeń
zaliczających się do elektoroodpadów
„Który wiersz wg Pana/Pani zawiera wyłącznie
elektroodpady?”
55,90%
35,30%
8,80%
kolejka
elektryczna,
bateria, toster,
żelazko
pralka, lodówka,
świetlówka,
automat
akumulator,
kolejka
elektryczna,
piekarnik, telefon
komórkowy
Źródło: [opracowanie własne].
Zasady postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym
Przedsiębiorcy, którzy wprowadzają do obrotu sprzęt elektryczny i elektroniczny
mają wiele obowiązków wynikających z Ustawy o ZSEE. Należą do nich między innymi
[Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. …, Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. …]:
 składanie do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (GIOŚ) wniosku o wpis do
rejestru, uiszczenie odpowiednich opłat związanych z rejestracją, a także
sporządzanie
i przedstawianie GIOŚ regularnych sprawozdań o masie i ilości wprowadzonego,
zebranego i poddanego do recyklingu sprzętu;
 informowanie klientów nabywających wprowadzone przez nich urządzenia
o systemie selektywnego zbierania zużytego sprzętu,
 zorganizowanie i sfinansowanie odbioru elektroodpadów od prowadzących
punkty zbierania zużytych urządzeń, przetwarzanie, odzysk, jak również
unieszkodliwienie ZSEE pochodzącego z gospodarstw domowych.
Jeśli chodzi natomiast o sprzedawców hurtowych oraz detalicznych, to
zobowiązani są oni przy zakupie nowego sprzętu do nieodpłatnego przyjęcia ZSEE, które
pochodzą z gospodarstw domowych. Mogą oni sprzedawać jedynie urządzenia
zarejestrowane w rejestrze GIOŚ i wprowadzone do obrotu przez jednostki do tego
uprawnione. Sprzedawca detaliczny jest również obowiązany do nieodpłatnego
przekazania przyjętych urządzeń hurtownikowi, prowadzącemu zakład przetwarzania,
100
bądź
też
organizacji
odzysku
[http://www.elektroodpadyprostezasady.pl/index.php?m=bw&pm=po].
Z kolei prowadzący punkt serwisowy mają obowiązek bezpłatnego przyjęcia
sprzętu, jeśli jego naprawa jest niemożliwa, bądź też nieopłacalna dla jego posiadacza.
Zarówno wspomniani sprzedawcy, jak i pracownicy punktów serwisowych mają prawo
odmówić przyjęcia ZSEE w przypadku, kiedy stwarza on zagrożenie dla zdrowia, bądź
życia osób, które przyjmują zużyty sprzęt. Ponadto hurtownicy oraz detaliści są
obowiązani do sporządzania sprawozdań do GIOŚ o masie zebranych i przekazanych do
zakładu przetwarzania elektrośmieci [Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. …, Ustawa z dnia
21 listopada 2008 r. …].
Dyrektywa 2002/96/WE, zwana także dyrektywą WEEE (Waste of Electrical and
Electronic Equipment), w 2012 roku została zastąpiona przez dyrektywę WEEE 2.
Nowelizacja ta dotyczyła przede wszystkim wprowadzenia nowych poziomów
minimalnej zbiórki elektroodpadów. W Polsce od roku 2016 ma być to 40% masy
sprzętu, który został wprowadzony w trzech poprzednich latach na rynek, a od 2021, aż
65% [Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r.
...].
Z systemem zbierania ZSEE związane są również Organizacje Odzysku Zużytego
Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego. Największa tego typu organizacja w Polsce
nosi nazwę ElektroEko. Działa ona na podstawie Ustawy o ZSEE z dnia 29 lipca 2005
roku. Jej działalność polega przede wszystkim na organizacji punktów zbiórki
elektroodpadów, ich odbioru z punktów zbierania, jak również przetwarzaniu, odzysku
i unieszkodliwianiu elektrośmieci. Organizacja prowadzi również publiczne kampanie
edukacyjne, mające na celu popularyzację idei selektywnego zbierania ZSEE
[http://elektrosmieci.pl/o-elektroeko].
Jak wynika z przeprowadzonych badań respondenci są świadomi tego jak należy
postępować ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym. Największa liczba
ankietowanych - 71% deklaruje, że elektroodpady powstające w ich domach trafiają we
właściwe i specjalnie do tego przeznaczone miejsca, np.:

do sklepów przy zakupie nowych produktów,

do specjalnych punktów zbierania elektroodpadów, znajdujących się na terenie
gminy,
101

do punktów serwisowych jeżeli naprawa sprzętu jest niemożliwa, bądź też
nieopłacalna dla właściciela.
Struktura odpowiedzi na to pytanie została przedstawiona na wykresie 3.
Wykres 3. Świadomość respondentów na temat miejsc zbiórki
elektroodpadów
„Co wg Pana/Pani można zrobić ze zużytym sprzętem
elektrycznym i elektronicznym ?
(można zaznaczyć kilka odpowiedzi)”
oddać podczas zbiórki do specjalnych
samochodów zbierających elektroodpady
23,80%
wyrzucić z dala od siedzib ludzkich
0%
wyrzucić z odpadami komunalnymi
0%
oddać w punkcie serwisowym jeśli nie da się go
naprawić
oddać w sklepie przy zakupie nowego
15,80%
27,70%
oddać w punkcie zbierania na terenie gminy
32,70%
Źródło: [opracowanie własne].
Jednakże dużym problemem pozostaje fakt, iż większość respondentów – 70,6%
nie wie gdzie w pobliżu miejsca ich zamieszkania funkcjonują punkty zbiórki ZSEE.
Szczególną rolę w tej kwestii powinny odegrać władze gminne, poprzez właściwą
edukację i zwiększenie dostępu do tego typu informacji.
Zużyte baterie i akumulatory oraz sposoby ich recyklingu
Zgodnie z Ustawą z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach, te
ostatnie definiuje się jako źródło energii elektrycznej generowanej przez bezpośrednie
przetwarzanie energii chemicznej, składające się z jednego lub kilku [Ustawa z dnia 24
kwietnia 2009 r. …]:
 pierwotnych ogniw baterii, które nie nadają się do powtórnego naładowania,
 wtórnych ogniw baterii, które nadają się do powtórnego naładowania.
Baterie i akumulatory nie są zaliczane do elektroodpadów, lecz mimo to są
odpadami niebezpiecznymi. W związku z tym nie powinny trafiać do pojemnika na
odpady komunalne [http://www.elektroodpady.edu.pl/elektroodpady/]. Jak wynika
102
z badań największa liczba ankietowanych, bo aż 124 osoby (88,6%) wyrzuca zużyte
baterie do odpowiednich i specjalnie do tego przeznaczonych pojemników. Pozostali nie
zastanawiają się nad problemem ich szkodliwości i pozbywają się ich wraz z odpadami
komunalnymi. Z kolei na pytanie „Czy spotkał/a się Pan/Pani z pojemnikami na zużyte
baterie?” wszyscy ankietowani odpowiedzieli twierdząco. Wynika z tego, że ta niewielka
część respondentów bagatelizuje ryzyko zanieczyszczenia środowiska naturalnego.
Kolejne pytanie w ankiecie brzmiało: „Czy wg Pana/Pani baterie można poddać
recyklingowi?”. Największa liczba osób – 64 (47,1%) odpowiedziała twierdząco,
udzielając prawidłowej odpowiedzi. Recykling to jedna z metod unieszkodliwiania
odpadów niebezpiecznych. Proces ten polega na poddawaniu odpadów odpowiedniej
obróbce, która pozwala na prawie całkowity odzysk substancji w nich zawartych.
W związku z tym, że występują różnego rodzaju ogniwa, w procesie ich recyklingu
stosowane są trzy różne metody odzysku materiałów pochodzących ze zużytych
elektrochemicznych źródeł prądu, a mianowicie [Nowacki, Mroziński 2012, Kostecka
2006, Kopczyk 2005]:

mechaniczna (separacyjne), która polega na rozdrobnieniu odpadów w specjalnie
do tego przeznaczonych młynach, a następnie rozdzieleniu tak powstałych frakcji
(tworzywa sztuczne i papier - diamagnetyka, metale - ferromagnetyka pozostałe
zanieczyszczenia - paramagnetyka); stosowana najczęściej do dużych baterii typu
przemysłowego;

hydrometalurgiczna, polegająca na odzysku materiałów przez rozpuszczenie
odpowiednio przygotowanych odpadów bateryjnych w kwasach lub zasadach; po
nim następuje szereg operacji fizykochemicznych, prowadzących do rozdziału
oraz koncentracji wartościowych, bądź też uciążliwych składników między
odpowiednie fazy, aż do półproduktów wykorzystywanych w różnych procesach
technologicznych i produktów handlowych lub odpadów;

pirometalurgiczna, która polega na odzysku materiałów przez wytopienie metali
w specjalnie do tego przeznaczonych piecach; wprowadzenie do powyższego
procesu dodatkowej fazy pozwala na odzysk tlenków metali (Mn, Zn, Fe).
Omówione metody odzysku materiałów pochodzących ze zużytych lub
przeterminowanych baterii i akumulatorów poprzedzone są wstępnymi etapami, takimi
jak zbiórka tychże produktów oraz segregacja odpadów zawierających różnego rodzaju
103
ogniwa [Kostecka 2006]. Schemat całego procesu obiegu zużytych baterii przedstawiony
został na rysunku 1.
Rysunek 1. Schemat obiegu zużytych baterii
Źródło: [http://www.volkswagen.pl/pl/volkswagen/ochrona_rodowiska/recykling-baterii-i-akumulatorow.html].
Jak wynika z badań stosunkowo duża liczba osób – 48 (35,3%) nie wie czy
w przypadku zużytych baterii można zastosować procesy odzysku, a to może stanowić
powód, dla którego część osób nie wrzuca baterii i akumulatorów do odpowiednich
pojemników, nie widząc głębszego sensu segregacji. Struktura odpowiedzi na to pytanie
została przedstawiona na wykresie 4.
Konieczność zapewnienia właściwego poziomu zbiórki oraz odzysku materiałów
ze zużytych, bądź też przeterminowanych ogniw spowodowała, że w kilku europejskich
państwach w okresie ostatnich 10 lat powstały podmioty gospodarcze, które zajmują się
recyklingiem baterii i akumulatorów. W Polsce, w dziedzinie zbiórki zużytych baterii,
dużą rolę odgrywa Organizacja Odzysku założona przez 5 największych producentów
baterii obecnych na rynku. Podejmuje ona szereg działań, które mają na celu promocję
zbiórki tych produktów zarówno wśród osób dorosłych, jak również dzieci i młodzieży
[www.reba.com.pl].
104
Wykres 4. Świadomość ankietowanych na temat recyklingu baterii
„Czy wg Pana/Pani baterie można poddać recyklingowi?”
35%
47%
18%
Tak
Nie
Nie wiem
Źródło: [opracowanie własne].
Znakowanie urządzeń elektrycznych i elektronicznych oraz baterii
Jak wspomniano wcześniej baterii i akumulatorów, a także urządzeń, do których
zasilania służą, nie wolno wrzucać do zwykłych pojemników na odpady. ZSEE i zużyte
baterie, które trafiają na wysypiska śmieci wraz z odpadami komunalnymi stwarzają
poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego oraz zdrowia ludzi, gdyż jak wcześniej
wspomniano zawierają szereg szkodliwych substancji. Osoby wyrzucające zużyty sprzęt
elektryczny i elektroniczny w niewłaściwe miejsca łamią obowiązujące w Polsce prawo.
Jak wynika z ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o zużytym sprzęcie
elektrycznym i elektronicznym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 223, poz. 1464)
za wyrzucanie elektrośmieci do zwykłych pojemników na odpady grozi kara do 5 tys.
złotych [Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. …]. Przeprowadzone badania ankietowe
pokazują, że ponad połowa respondentów nie zna polskich uregulowań w zakresie
odpowiedniego postępowania ze ZSEE oraz zużytymi bateriami. Jedynie 44,1%
ankietowanych wie, że za niewłaściwe gospodarowanie zepsutym i niepotrzebnym
sprzętem grozi kara grzywny. Struktura odpowiedzi na to pytanie została
przedstawiona na wykresie 5.
O zakazie wyrzucania elektroodpadów oraz zużytych baterii do pojemników na
odpady komunalne przypomina symbol, który obrazuje przekreślony kosz na śmieci
(rys. 2). Jego zamieszczenie na produkcie jest obecnie obowiązkiem producentów
urządzeń elektrycznych oraz baterii [Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku…].
105
Wykres 5. Odpowiedzialność prawna związana z właściwym
gospodarowaniem elektroodpadami
„Czy wyrzucanie zużytego sprzętu elektrycznego i
elektronicznego do zwykłego pojemnika na odpady komunalne
jest zgodne z prawem?”
4,5
Nie wiem
Nie, grozi za to kara grzywny do 5 tys. złotych
W polskim prawie brak jednoznacznych
uregulowań w tej kwestii
Tak
3,5
11,90%
0%
Źródło: [opracowanie własne].
Przeprowadzone badania wskazują, że największa liczba ankietowanych, bo aż
116 osób udzieliła prawidłowej odpowiedzi na pytanie: „Co oznacza znak
przekreślonego kosza umieszczony na urządzeniach elektrycznych oraz bateriach?”,
a mianowicie, że znak ten przypomina o zakazie wyrzucania elektrośmieci oraz baterii
do pojemników na odpady komunalne.
Rysunek 2. Symbol przekreślonego kosza obowiązkowo umieszczany na
urządzeniach elektrycznych, a także bateriach
Źródło: [Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku…].
WNIOSKI
Jak wynika z badań większość ankietowanych deklaruje swoje zaangażowanie
w ochronę środowiska naturalnego, poprzez segregację odpadów. Jednakże mimo tego,
iż liczba osób, które nie segregują odpadów maleje, to wzrasta ilość produkowanych
106
urządzeń elektrycznych i elektronicznych, a co za tym idzie zwiększa się liczba ZSEE, co
nadal pozostawia duże zagrożenie dla środowiska naturalnego oraz zdrowia ludzkiego.
Badania
pokazują,
że
respondenci
rozumieją
zarówno
ogólne
pojęcie
elektrośmieci, jak i zagrożenie jakie niesie za sobą ich niewłaściwe gospodarowanie.
Prawidłowo
interpretują
również
znaczenie
znaku
przekreślonego
kontenera
obowiązkowo umieszczanego na urządzeniach elektrycznych i elektronicznych. Nie
wszyscy jednak zdają sobie sprawę z konsekwencji (kara grzywny), jakie wystąpiłyby na
wypadek nieprzestrzegania zakazu wyrzucania elektrośmieci do pojemników na odpady
komunalne.
Jak wskazują badania ankietowani są świadomi tego jak należy postępować ze
zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym. Wiedzą, że można oddać go zarówno
w sklepie przy zakupie nowych produktów, jak również w specjalnych punktach
zbierania elektroodpadów, znajdujących się na terenie gminy. Jednakże dużym
problemem pozostaje fakt, iż większość respondentów nie wie gdzie w pobliżu miejsca
ich zamieszkania funkcjonują tego typu punkty zbiórki. Szczególną rolę w tej kwestii
powinny odegrać władze gminne, poprzez właściwą edukację i dostęp do tego typu
informacji, co wedle obowiązujących przepisów stanowi ich obowiązek.
BIBLIOGRAFIA
Badania CBOS, 2013. Polacy w przeddzień rewolucji śmieciowej, Komunikat z badań,
Warszawa.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w
sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE)
Dyrektywa NR 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r.
w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE)
Dyrektywa 2003/108/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 grudnia 2003 r.
(zmieniająca dyrektywę 2002/96/EC w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego
i elektronicznego (WEEE) )
Kopczyk M., 2005. Technologie recyklingu zużytych baterii i akumulatorów w Polsce.
Przegląd Komunalny, nr 4, 78-79
Kostecka A. 2006. Recykling baterii, Recykling, 9: 36.
Nowacki M., Mroziński A. 2012. Przykłady procesów recyklingu baterii w Polsce,
Inżynieria i Aparatura Chemiczna, 5, 239-241.
107
Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 roku o odpadach (Dz. U. 2013 poz. 21).
Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w
gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2011 nr 152 poz. 897).
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U.
2005 nr 180 poz. 1495).
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym
i elektronicznym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz.
1464).
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach, (Dz. U. z 2009 r. Nr 79,
poz. 666).
http://elektrosmieci.pl/o-elektroeko (data dostępu: 4.09.2015 r.).
http://www.elektroodpadyprostezasady.pl/index.php?m=bw&pm=po
(data dostępu: 4.09.2015 r.).
http://www.elektroodpady.edu.pl/elektroodpady (data dostępu: 5. 09.2015 r.).
http://elektrosmieci.pl/o-elektrosmieciachedu.pl (data dostępu: 3.09.2015 r.).
http://www.reba.com.pl (data dostępu: 6.09.2015 r.).
http://www.recykling.pl/recykling/index.php/r/odpady/266/o/21
(data
dostępu:
4.09.2015 r.).
http://www.volkswagen.pl/pl/volkswagen/ochrona-_rodowiska/recykling-baterii-iakumulatorow.html (data dostępu: 7. 09.2015 r.).
DANE KORESPONDENCYJNE
mgr inż. Agnieszka Marszałek
Katedra Towaroznawstwa Żywności, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie,
[email protected]
108