Omów czynniki ryzyka które mają istotny wpływ na rozwój chorób
advertisement
Studenckie Koło Zakładu Medycyny Klinicznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Budowa i czynność serca Czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych Pielęgniarstwo III Rok, Studia I stopnia, Paulina Krahel Układ krążenia składa się z serca i naczyń krwionośnych. • Układ krążenia krwi składa się z naczyń krwionośnych (tętnic, żył, naczyń włosowatych) i serca. • Tętnice są naczyniami, którymi płynie krew z serca na obwód, do wszystkich części ciała, natomiast żyłami krew powraca z obwodu ponownie do serca. • Wyróżnia się dwa układy (krążenia) przepływu krwi w organizmie: duży i mały (płucny). • W dużym układzie krążenia krew utlenowana (bogata w tlen) wypływa z lewej komory serca do tętnic, a następnie przechodząc przez sieć naczyń włosowatych we wszystkich narządach ciała, powraca jako krew nieutlenowana (uboga w tlen) do prawego przedsionka serca. • W małym układzie krążenia krew nieutlenowana wypompowywana jest z prawej komory do tętnic płucnych, rozgałęzia się w sieć naczyń włosowatych w płucach i powraca żyłami płucnymi, jako krew utlenowana, do lewego przedsionka serca. Serce jest pompą ssąco-tłoczącą, położoną w klatce piersiowej w części określanej anatomicznie jako śródpiersie środkowe. Z zewnątrz otoczone jest workiem zwanym osierdziem. Serce jest mięśniem o specyficznej, właściwej tylko dla niego budowie, zupełnie różnej od mięśni szkieletowych, czy też mięśniówki np. jelit. Serce jest podzielone na cztery części: dwie górne nazywane są przedsionkami, a dwie dolne komorami. Od wewnątrz jamy serca wyściełane są warstwą tkanki łącznej zwanej wsierdziem. Pojemność wszystkich jam serca wynosi 500-750 ml. Lewą część serca, tj. przedsionek lewy i komorę lewą, określa się jako "serce lewe" lub tętnicze, część zaś prawą tj. przedsionek prawy i prawą komorę jako "serce prawe" lub żylne, z uwagi na rodzaj krwi przepływającej przez te części serca. Przedsionki serca mają ścianę znacznie cieńszą od ścian komór. Przedsionki (prawy od lewego) i komory (prawa od lewej) oddzielone są przegrodą (przedsionkową i komorową), natomiast przedsionek prawy łączy się z prawą komorą przez zastawkę trójdzielną, a lewy z lewą komorą przez zastawkę dwudzielną (mitralną). Prawy przedsionek otrzymuje krew odtlenowaną powracającą żyłami z całego ciała i dostarcza ją przez zastawkę trójdzielną do prawej komory. Prawa komora pompuje krew przez zastawkę tętnicy płucnej do tętnicy o tej samej nazwie i następnie do płuc. Do lewego przedsionka utlenowana krew wpływa żyłami płucnymi i następnie przepływa przez zastawkę mitralną do lewej komory. Lewa komora pompuje krew przez zastawkę aortalną do głównej tętnicy zwanej aortą i dalej naczyniami do całego ciała. Między jamami serca oraz między jamami serca i dużymi naczyniami znajdują się zastawki serca. Powstały one ze zdwojenia blaszek wsierdzia i stanowią jakby "wentyle" regulujące przepływ krwi przez serce. Naczynia serca (naczynia wieńcowe) Aby pracować w sposób ciągły, serce również potrzebuje tlenu i substancji odżywczych. Im bije ono szybciej np. podczas wysiłku lub zdenerwowania, tym więcej potrzebuje tlenu. Odpowiednią dostawę tlenu i substancji odżywczych zapewniają sercu tętnice wieńcowe (prawa i lewa), których początek znajduje się tuż ponad zastawką aorty w jej opuszce, a następnie oplatają mięsień sercowy i dzieląc się na drobne gałązki wnikają w jego głąb, dostarczając substancji odżywczych do komórek mięśnia sercowego. Przez serce przepływają dwa prądy krwi: krążenie przez jamy serca i krążenie wieńcowe, zaopatrujące ściany serca. Cechy krążenia wieńcowego • mięsień sercowy jest zaopatrywany przez niezwykle bogatą sieć naczyń wieńcowych, • przy przeroście mięśnia sercowego sieć naczyń włosowatych nie zwiększa się i mięsień jest wówczas względnie gorzej zaopatrzony w krew, • naczynia wieńcowe mają zdolność tworzenia krążenia obocznego, omijającego miejsca przewężone lub zamknięte, co w wielu wypadkach decyduje o życiu, zwłaszcza w przypadkach nagłego zamknięcia światła większej gałęzi lub pnia tętnicy wieńcowej. Czynność elektryczna serca Serce nigdy nie znajduje się w spoczynku, poza krótkimi, powtarzającymi się okresami, kiedy komory lub przedsionki znajdują się w okresie rozkurczu. Prawidłowa czynność serca zależy w dużym stopniu od impulsów elektrycznych powstających w nim samym, niezależnie od układu nerwowego. Układ nerwowy wpływa na jego czynność głównie przez przyspieszanie, bądź zwalnianie akcji serca. Serce człowieka posiada zdolność wytwarzania bodźców elektrycznych, które rozchodząc się w sercu, pobudzają je do skurczu. Wyspecjalizowana w układ przewodzący tkanka mięśnia sercowego, tzw. tkanka nerwowomięśniowa, układa się w dwa węzły: zatokowy i przedsionkowo-komorowy i odchodzące od nich włókna. W warunkach fizjologicznych bodźce do skurczów mięśnia sercowego powstają w węźle zatokowoprzedsionkowym. Jest on głównym rozrusznikiem serca, a impulsy w nim powstałe rozchodzą się do przedsionków i następnie przez węzeł przedsionkowo-komorowy do komór, pobudzając je do skurczu. Impulsy te przewodzone są również przez inne tkanki aż na powierzchnię skóry, gdzie można je zarejestrować w postaci elektrokardiogramu. Zaburzenia w przewodzeniu bodźców w sercu mogą być przyczyną bloków przewodnictwa, natomiast nieprawidłowa czynność rozrusznika zatokowego lub wzmożona, patologiczna pobudliwość pozazatokowych ośrodków bodźcotwórczych, są przyczyną zaburzeń rytmu serca, które odczuwać można w postaci napadów kołatania, niemiarowego bicia serca, kłucia serca. Do rejestracji zaburzeń rytmu i przewodnictwa najczęściej wykorzystuje się zwykły spoczynkowy zapis EKG, rejestrację 24-godz. EKG metodą Holtera, próbę wysiłkową, zapis EKG z wnętrza serca. Udział najważniejszych przyczyn zgonów w ogólnej liczbie zgonów w Polsce wg płci w 2010 r. (dane GUS) Udział zgonów z powodu głównych przyczyn w ogólnej liczbie zgonów wg grup wieku zmarłych, Polska 2010 Czynniki ryzyka niemodyfikowalne: Tzw. nowe czynniki i markery • płeć męska; ryzyka sercowo – • zaawansowany wiek naczyniowego to m.in.: • Choroby układu krążenia w rodzinie – zawał serca, nagły zgon lub udar mózgu: wskaźniki układu krzepnięcia i – u ojca lub brata przed 55. rokiem życia, fibrynolizy – u siostry lub matki przed 65. rokiem życia wskaźniki reakcji zapalnej homocysteina Modyfikowalne czynniki ryzyka: grubość błony wewnętrznej i • Nadciśnienie tętnicze środkowej tętnicy szyjnej • Nieprawidłowe stężenie cholesterolu i triglicerydów wskaźnik uwapnienia tętnic • Cukrzyca typu 2 wieńcowych • Nadwaga częstość rytmu serca • Otyłość brzuszna ocena predyspozycji • palenie tytoniu genetycznych • brak regularnego wysiłku fizycznego zanieczyszczenie powietrza • nadużywanie alkoholu • Stres • Grypa Nadciśnienie tętnicze • Nadciśnienie tętnicze to choroba układu krążenia, w wyniku której w naczyniach tętniczych zwiększa się ciśnienie krwi. Jest to przewlekłe schorzenie, wymagające długotrwałego leczenia. • Niekontrolowane nadciśnienie sprzyja częstszemu występowaniu udaru mózgu, przerostu lewej komory serca i niewydolności serca, choroby wieńcowej, zawału serca, miażdżycy zarostowej tętnic kończyn dolnych i niewydolności nerek. Kiedy lekarz może rozpoznać nadciśnienie tętnicze? Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego chorobę można rozpoznać, kiedy u pacjenta stwierdza się, że: • w dwóch pomiarach, wykonanych podczas co najmniej dwóch różnych wizyt, wartości ciśnienia tętniczego są równe lub wyższe niż 140 mm Hg / 90 mm Hg; • średnie wartości ciśnienia tętniczego wyliczone z dwóch pomiarów dokonanych podczas jednej wizyty są równe lub wyższe niż 180 mm Hg / 110 mm Hg (po wykluczeniu czynników podwyższających wartości ciśnienia, na przykład: lęku, bólu, spożycia alkoholu). • Nadciśnienie można również rozpoznać na podstawie wiarygodnych danych z wywiadów lub dokumentacji pacjenta (wartości ciśnienia tętniczego lub zażywanie leków hipotensyjnych). • Nadciśnienie tętnicze często jest jedyną chorobą rozpoznawaną u pacjenta. W większości wypadków nie ma ono uchwytnej przyczyny, ale część przypadków wynika z innych patologii, takich jak choroby nerek czy zaburzenia hormonalne. Ustalenie, czy nadciśnienie tętnicze jest wtórne w stosunku do innej przyczyny, zawsze leży w gestii lekarza. Jakie są objawy nadciśnienia tętniczego? W większości przypadków nadciśnienie tętnicze nie daje żadnych objawów. Szczególnie na samym początku, kiedy wartości ciśnienia nie są jeszcze aż tak wysokie, a większość pacjentów nie odczuwa żadnych zmian mogących świadczyć o rozwoju choroby. U innych mogą pojawiać się niespecyficzne dolegliwości, takie jak: • bóle i zawroty głowy, • uczucie kołatania serca, • potliwość, bezsenność, • zaczerwienienie twarzy i uderzenia gorąca, • obniżenie sprawności psychicznej i fizycznej. Kolejne objawy pojawiają się już w późniejszych stadiach choroby i wynikają z uszkodzenia narządów spowodowanego przez nieprawidłowe wartości ciśnienia tętniczego. Objawami tymi mogą być: • zaburzenia widzenia, • obniżenie sprawności intelektualnej, • deficyty czuciowe lub ruchowe, • obrzęki kończyn, • zimne kończyny, • zaburzenia funkcji nerek. ZAPAMIĘTAJ! Brak objawów nie oznacza braku choroby. Należy regularnie kontrolować wartości ciśnienia tętniczego krwi. Nieleczone nieprawidłowe wartości ciśnienia tętniczego krwi istotnie zwiększają ryzyko wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych. Postacie i stadia zaawansowania choroby Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego w ślad za europejskimi wytycznymi klasyfikuje ciśnienie tętnicze według poniższego schematu: Od stadium zaawansowania choroby zależy przede wszystkim strategia leczenia. Z punktu widzenia pacjenta bardziej praktyczna jest klasyfikacja zaproponowana przez WHO. Dzieli ona chorobę nadciśnieniową na 3 stadia w zależności od zmian, które wywołała ona w narządach: • I stadium – obejmuje niepowikłane nadciśnienie tętnicze, które nie wywołało zmian w narządach; • II stadium – występuje, jeżeli z powodu nadciśnienia tętniczego wystąpił przerost lewej komory serca lub retinopatia cukrzycowa (w I lub II stopniu zaawansowania), lub białkomocz; • III stadium – występuje przy spowodowanej nadciśnieniem tętniczym lewokomorowej niewydolności serca, nerek lub spowodowanym uszkodzeniu mózgu czy siatkówki oka (retinopatia w stopniu III lub IV). ZAPAMIĘTAJ! Nadciśnienie tętnicze jest chorobą postępującą z upływem czasu. Im dłużej trwa, tym powoduje więcej niekorzystnych zmian w narządach. SCORE (ang. Systematic COronary Risk Evaluation) Skala oceny ryzyka sercowo-naczyniowego opracowana dla populacji krajów europejskich przez międzynarodowe grono ekspertów pod patronatem Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Interpretacja wyników Uzyskiwany wynik wyrażony jest w procentach. Wyodrębniono cztery kategorie ryzyka sercowo-naczyniowego: • Niskie (poniżej 1%) • Umiarkowane (od 1% do 4%) • Zwiększone (od 5 do 9 %) • Znacznie zwiększone (10% i więcej) Oszacowanie całkowitego ryzyka sercowo-naczyniowego jest niezbędne dla wdrożenia działań profilaktycznych. Rekomendowane jest rozpoczęcie leczenia gdy 10-letnie ryzyko zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych przekracza 5%. U pacjentów ze znacznie zwiększonym ryzykiem zaleca się przewlekłe przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego w dawce 75 mg na dobę. Aby ocenić 10-letnie ryzyko u danej osoby, należy odnaleźć odpowiednią część tabeli w odniesieniu do płci, faktu palenia tytoniu lub niepalenia tytoniu oraz wieku tej osoby. Następnie należy wyszukać w tabeli miejsce, w którym podane wartości cisnienia skurczowego są najbliższe wartościom rzeczywiście występującym u tej osoby, a także odnaleźć faktyczne wartości poziomu cholesterolu całkowitego w mmol/l lub mg/dl. Osoby charakteryzujące się niskim ryzykiem powinny uzyskać informację o tym, jak utrzymać ten poziom ryzyka w kolejnych latach. Szczególnej uwagi wymagają osoby, w wypadku których ryzyko wynosi 5% lub więcej oraz osoby, które znajdą się w tym przedziale ryzyka, osiągnąwszy wiek średni. Jakie badania wykonuje się przy diagnozowaniu nadciśnienia tętniczego? Pierwszą linię diagnostyki nadciśnienia tętniczego stanowią pomiary dokonywane przez pacjenta w domu lub wykonywane przesiewowo podczas wizyt lekarskich, odbywanych z innych przyczyn. Nawet jeden przypadkowy nieprawidłowy pomiar powinien skłaniać pacjenta do zasięgnięcia porady lekarza. Zawsze to lekarz decyduje, jakie dodatkowe badania zlecić pacjentowi, u którego rozpoznawane jest nadciśnienie tętnicze. Zależy to od wieku pacjenta, jego chorób współistniejących i czynników ryzyka. Badania dodatkowe mogą obejmować badania biochemiczne krwi, echo serca czy konsultację okulistyczną. Jak badać ciśnienie tętnicze? 1. Należy usiąść wygodnie, pomieszczenie powinno być ciche, spokojne i ciepłe. (Wysiłek fizyczny i wpływ otoczenia mogą być przyczyną wzrostu ciśnienia tętniczego.) 2. Trzeba zdjąć ubranie, tak by ramię było dostępne do badania. (Część ubrania znajdująca się nad tętnicą przeszkadza w osłuchiwaniu. Ucisk może być również przyczyną błędu w odczycie.) 3. Ramię należy ułożyć na wysokości serca. (Ciśnienie tętnicze może zmienić się w zależności od ułożenia zgięcia łokciowego względem serca). 4. Powinno się dobrać właściwy rozmiar mankietu. (Za duży mankiet spowoduje błąd odczytu.) 5. Skala aparatu do mierzenia ciśnienia musi się znajdować na wysokości wzroku. (Wynik można dokładnie odczytać, jeśli podziałka skali znajduje się na wysokości wzroku.) 6. Gumową część mankietu należy umieścić nad tętnicą ramienną, następnie owinąć mankiet ciasno wokół ramienia, tak aby jego brzeg znajdował się 3cm powyżej zgięcia łokciowego. (Luźno owinięty mankiet spowoduje fałszywie zawyżone wyniki pomiarów.) 7. Wyczuwając tętno w okolicy nadgarstka (na tętnicy promieniowej), należy szybko napompować mankiet do momentu, w którym tętno zniknie. (Pomiar ten metodą RivaRocci służy do wstępnej oceny ciśnienia skurczowego) 8. Należy szybko opróżnić mankiet i odczekać 1 min przed ponownym napełnieniem (Podczas zbyt długiego ucisku ramienia może dojść do zastoju żylnego i błędu w odczycie.) 9. Należy delikatnie przyłożyć stetoskop nad tętnicą ramienną. (Silny ucisk tętnicy zmienia jej kształt i słyszalny ton. Umieszczenie stetoskopu dokładnie nad tętnicą pozwala na uzyskanie precyzyjnych odczytów.) 10.Należy szybko wypełnić mankiet do wartości 30 mmHg wyżej od uzyskanej w pierwszym pomiarze. 11. Należy powoli opróżnić mankiet, tak aby ciśnienie zmniejszało się w stałym tempie około 2mm Hg/s (Zbyt szybkie lub wolne opróżnienie może doprowadzić do błędu pomiaru.) 12. Nie wolno dopełniać mankietu powietrzem po jego opróżnieniu! 13. Trzeba zanotować ciśnienie skurczowe po usłyszeniu 2 następujących po sobie tonów serca, a rozkurczowe, kiedy przestaną być słyszalne. 14. By potwierdzić wynik, powinno się osłuchiwać tętnicę przynajmniej 20 mm Hg poniżej wartości ciśnienia w której zanikły tony. (Zadrza się, że tony mogą pojawić się ponownie po wześniejszym zniknięciu, co może być przyczyną błędu sięgającego 80 mm Hg (przerwa osłuchowa) 15. Jeśli tony sąsłyszalne aż do całkowitego opróżnienia mankietu, jako ciśnienie rozkurczowe należy przyjąć wartość odpowiadającą ściszeniu tonów. 16. Trzeba zanotować wartość ciśnienia skurczowego i rozkurczowego, pozycję pacjenta w czasie pomiaru i rozmiar mankietu, a także zaznaczyć, na którym ramieniu mierzono ciśnienie oraz ewentualną obecność pauz osłuchowych lub niemiarowego tętna 17. Jeśli tony są dobrze słyszalne, należy zmienić pozycję ramienia i powtórzyć pomiar 18. Pierwszy pomiar powinno się wykonywać na obu rękach. (Jeżeli wystąpią różnice, kolejne pomiary powinno się wykonywać na ręce, na której ciśnienie było wyższe.) Cukrzyca Cukrzyca znacznie zwiększa ryzyko zachorowania i zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu. • Uszkodzenie naczyń krwionośnych prowadzi do zaburzeń ukrwienia wielu narządów. • Cukrzyca najczęściej uszkadza: – – – – serce (choroba niedokrwienna serca) nerki (nefropatia) oczy (osłabienie wzroku) naczynia krwionośne (owrzodzenia kończyn dolnych) – układ nerwowy (neuropatia) Cukrzyca • Cukrzyca jest przewlekłym zaburzeniem przemiany materii, której podstawowym objawem jest podwyższony poziom cukru (czyli glukozy) we krwi. • Jej najczęstszą postacią jest cukrzyca typu 2, w której przyczyną nadmiernego poziomu cukru jest brak insuliny (jak w cukrzycy typu 1), ale jej nieprawidłowe działanie w organizmie (odporność na działanie insuliny). Cukrzyca typu 2 najczęściej atakuje osoby po 45. roku życia, z nadwagą i problemami układu sercowo-naczyniowego, które nie dbają o właściwy tryb życia: regularne posiłki, zdrową dietę i odpowiednią ilość aktywności fizycznej. Ważnym czynnikiem ryzyka jest otyłość, a zwłaszcza otyłość brzuszna, z którą powiązanych jest gros zachorowań na typ 2 cukrzycy. Pierwszym krokiem do pozbycia się jej jest zatem zrzucenie wagi. Poziom glukozy u osób zdrowych na czczo nie powinien przekraczać 110mg/dl, a 2 godzin po posiłku maksymalnie 140mg/dl. Co oznaczają poszczególne wartości stężenia cukru we krwi ? Leczenie i profilaktyka Leczenie cukrzycy typu 2 różni się od leczenia typu I cukrzycy, albowiem nie jest zależne (w większości przypadków) od insuliny podawanej dożylnie. Osoby chorujące na typ 2 cukrzycy mogą więc mówić o pewnym „szczęściu w nieszczęściu” – leczenie ogranicza się do redukcji masy ciała, stosowaniu odpowiedniej diety przeciwcukrzycowej (dieta wysokobłonnikowa i niskotłuszczowa) oraz stałej kontroli poziomu cukru we krwi (do tego celu służą glukometry). W razie konieczności lekarz przepisuje też odpowiednie leki doustne, np. z grupy sulfonylomocznika. Zwiększają one wytwarzanie i skuteczność działania insuliny własnej. • W przypadku cukrzycy typu 2 najważniejsze jest wyeliminowanie jednak czynników ryzyka, które mogą wpływać na wystąpienie choroby. • Należy zrzucić zbędne kilogramy i zlikwidować otyłość, a także zastosować się do zasady, że ruch to zdrowie. • Wskazany jest umiarkowany wysiłek fizyczny, nie obciążający w dużym stopniu układu sercowo-naczyniowego. • Korzystne sporty to pływanie, jazda na rowerze, joga lub nordic walking. • Bardziej inwazyjne są tenis czy bieganie – z tych warto korzystać z rozsądkiem. • Konieczna oczywiście będzie też zmiana diety z obfitującej w tłuszcze i pokarmy zwierzęce na bardziej wegetariańską, zdrowszą i lżejszą. Co to otyłość? Otyłość jest zaburzeniem homeostazy przemiany energetycznej spowodowanym nadmierną podażą energii zawartej w pokarmach w stosunku do zapotrzebowania organizmu, w wyniku czego dochodzi do zwiększenia magazynowania tego nadmiaru w postaci tkanki tłuszczowej. Otyłość jest chorobą przewlekłą, której towarzyszą liczne powikłania ze strony układu krążenia i innych narządów. Otyłość narasta na świecie w alarmującym tempie i częściej dotyczy krajów rozwiniętych ekonomicznie, co jest spowodowane nadmierną podażą pokarmów głównie tłuszczów oraz zmniejszoną aktywnością ruchową. Ilość nadmiernej tkanki tłuszczowej można określić dzięki Indeksowi Masy Ciała (BMI). Otyłość Czym grozi otyłość? Nadmiar kilogramów nie jest problemem tylko estetycznym. Nadmiar tkanki tłuszczowej to choroba, grożąca w dodatku rozwojem innych chorób. Należą do nich: • choroba zwyrodnieniowa stawów, • bóle krzyża, • cukrzyca typu 2, • Hiperlipidemia (podwyższony poziom cholesterolu i trójglicerydów), • choroba wieńcowa, • nadciśnienie tętnicze, • zaburzenia miesiączkowania, • żylaki i zakrzepica żylna, • obrzęki i cellulit, • zespół bezdechu sennego. TYPY OTYŁOŚCI Na podstawie rozmieszczenia tkanki tłuszczowej można wyróżnić dwa typy otyłości: • pośladkowo-udowa (gynoidalna) tzw. "gruszka" • otyłość brzuszna (trzewna, wisceralna) tzw. "jabłko" Wskaźnik WHR • W otyłości pośladkowo-udowej, nadmierna ilość tkanki tłuszczowej gromadzi się na pośladkach i udach, ten typ częściej występuje u kobiet. • W otyłości brzusznej tkanka tłuszczowa gromadzi się głównie w obrębie jamy brzusznej (w środku człowieka, między pętlami jelit). • W celu sprecyzowania typu otyłości oblicza się wskaźnik talia / biodro (WHR - Waist to Hip Ratio), czyli stosunek obwodu talii do obwodu bioder. • Wskaźnik ten wyliczamy dla osoby otyłej a nie dla szczupłej Wskaźnik WHR Wynik od 0,50 do 0,84 typ gruszka powyżej 0,84 to typ jabłko Jak przeprowadzić dokładne pomiary: obwodu talii: • u pań dokonuje się w połowie odległości pomiędzy dolnym brzegiem łuku żebrowego a górnym brzegiem talerza kości biodrowej, • u panów pomiaru dokonuje się na poziomie pępka. obwodu bioder: • u pań pomiaru dokonuje się w miejscu największego obwodu bioder, • u panów pomiaru dokonuje się na poziomie górnego końca kości udowej. Otyłość brzuszna sprzyja rozwojowi: cukrzycy, zaburzeń lipidowych, nadciśnienia tętniczego, dny moczanowej, co może stanowić podłoże dla rozwoju miażdżycy, a w konsekwencji choroby wieńcowej i zawału serca oraz udarów mózgu. Otyłość pośladkowo-udowa sprzyja rozwojowi: żylaków podudzi, zmianom zwyrodnieniowym stawów oraz niektórym nowotworom. Znając typ otyłości, możemy określić z dużym prawdopodobieństwem jej powikłania. Dzięki temu możemy zacząć odpowiednie leczenie. Pamiętajmy o tym, że leczenie otyłości zapobiega wystąpieniu jej powikłań. A prewencja jest dużo tańsza i bardziej skuteczna niż leczenie już występujących chorób. Zaburzenia lipidowe U większości chorych obciążonych czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego, takimi jak nadwaga i nadciśnienie tętnicze, bardzo często występują zaburzenia lipidowe: • podwyższony poziom tzw. „złego cholesterolu” LDL, • obniżony poziom „dobrego” cholesterolu HDL i • podwyższony poziom trójglicerydów. Normy cholesterolu są pomocne w ocenie ryzyka występowania chorób serca. Biorąc pod uwagę normy cholesterolu oraz czynniki ryzyka takie jak: wiek, historia rodziny, palenie, podwyższone ciśnienie krwi lekarz może zinterpretować wyniki badań. Do oceny ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego wykonuje się badanie nazywane lipidogramem, które obejmuje: •stężenie cholesterolu całkowitego, •stężenie cholesterolu HDL, •stężenie cholesterolu LDL, •stężenie trójglicerydów. Cholesterol Całkowity Jego wartość pokazuje jaka jest całkowita ilość tłuszczu w Twojej krwi. Według norm które stosuje się obecnie: Co ważne, w ocenie poziomu cholesterolu nie należy kierować się tylko całkowitą jego zawartością we krwi. Trzeba przyjrzeć się również frakcji HDL, LDL i trójglicerydom, bo one świadczą o jakości tłuszczu, który płynie w Twoich żyłach. Cholesterol HDL Jest uważany za „dobry cholesterol”. Jego rolą jest odprowadzenie nadmiaru cholesterolu z organizmu do wątroby gdzie ulega rozpadnięciu. Wyższy poziom HDL niż pożądany uważa się za bardzo zdrowy, ponieważ pełni on funkcję ochronną i zabezpiecza przed chorobami serca. Analogicznie każdy niższy poziom HDL od pożądanego stwarza zagrożenie występowania chorób wieńcowych. Trójglicerydy Cholesterol LDL Często nazywany „złym cholesterolem” są to lipoproteiny, które krążą pomiędzy wątrobą a innymi organami i tkankami w organizmie, transportując cholesterol tam gdzie jest potrzebny. Ustalono że cholesterol LDL jest bardzo ściśle powiązany z rożnego rodzaju chorobami serca, a jego nadmiar jest niebezpieczny dla zdrowia. Badanie poziomu cholesterolu • Występowanie podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi, czyli hipercholestrolemia, to sygnał, że jesteśmy zagrożeni wystąpieniem chorób układu krwionośnego, takich jak miażdżyca, zawał seca czy choroba wieńcowa. • Badanie poziomu cholesterolu we krwi jest w pełni miarodajne, jeżeli oznaczamy jego frakcje, tzn. cholesterol HDL ("dobry"), cholesterol LDL ("zły") oraz dodatkowo trójglicerydy. • Wysoki poziom cholesterolu LDL zwiększa ryzyko wystąpienia wyżej wymienionych chorób, natomiast wysoki poziom cholesterolu HDL zmniejsza to ryzyko. • Wzrost stężenia trójglicerydów to sygnał nieprawidłowego przebiegu procesów metabolicznych - może wiązać się z występowaniem wielu schorzeń, m.in. cukrzycy, niedoczynności tarczycy, chorób trzustki lub nerek, otyłości itd. Przygotowanie do badania • Warto pamiętać o podstawowych zaleceniach dotyczących przygotowania się do badania stężenia cholesterolu w krwi. - badaniu poddajemy się na czczo (nawet 14-16h po ostatnim posiłku), - utrzymujemy przed badaniem stałą dietę (nie spożywamy nadmiernej ilości tłuszczu, cukrów, alkoholu, ale też nie głodzimy się), - unikamy nadmiernego, nadzwyczajnego wysiłku fizycznego oraz stresu, - nie przyjmujemy leków obniżających poziom cholesterolu (chyba że zażywamy je od dawna, a badanie ma sprawdzić ich skuteczność). 10 produktów obniżających cholesterol Płatki owsiane Wypełnij codziennie rano miskę płatkami owsianymi, a zrobisz duży krok w walce z cholesterolem. Dlaczego? Ponieważ płatki owsiane zawierają dużą ilość błonnika. Udowodniono, że błonnik (szczególnie ten rozpuszczalny) znakomicie obniża cholesterol. Płatki owsiane bardzo dobrze smakują podane w formie musli; z orzechami, rodzynkami, bananem, zalane niskotłuszczowym jogurtem naturalnym. Bądź też w formie owsianki – zaparzone na wodzie, a potem zalane odtłuszczonym mlekiem z dodatkiem truskawek, malin lub jagód. Owoce poza tym, że nadają walorów smakowych, to dodatkowo podnoszą zawartość błonnika w posiłku. Fasola i inne rośliny strączkowe Fasola, groch, soczewica to zaraz po płatkach owsianych największe źródła błonnika (z tym, że rozpuszczalnego fasola zawiera więcej). Jedno z badań w Journal of Nutrition pokazało, że spożywanie pół filiżanki gotowanej fasoli (2 gramy rozpuszczalnego błonnika) na dobę przez 12 tygodni obniżyło u badanych poziom cholesterolu LDL o ok. 7 proc. •Oliwa z oliwek i olej rzepakowy Zarówno oliwa jak i olej rzepakowy (ale tylko ten z małą zawartością kwasu erukowego) to dwa delikatne i zdrowe oleje. Swoje największe prozdrowotne właściwości zachowują, gdy są tłoczne na zimno. Oba oleje zawierają jednonienasycone kwasy tłuszczowe, które najbardziej obniżają poziom cholesterolu. Skuteczność tych olejów przy obniżaniu cholesterolu potwierdziły liczne badania. Najlepiej spożywać je na surowo, bo wtedy mają najkorzystniejsze działanie na nasz organizm. Do smażenia bardziej nadaje się olej rzepakowy. •Sok z winogron Winogrona zawierają kilka związków, z których płyną korzyści zdrowotne, są nimi flawonoidy i antyoksydanty. Szczególnie istotne flawonoidy nazywane proantocyjanidynami, znaleziono w skórce winogron i ich nasionach. Kiedy winogrona są miażdżone do soku, proantocyjanidyny przenikają z miazgi do napoju. Spożywanie czerwonego soku winogronowego może obniżyć poziom cholesterolu całkowitego poprzez zwiększenie poziomu HDL (dobry cholesterol) jednocześnie obniżając cholesterol LDL (zły). •Awokado Ten obfity w tłuszcze owoc jest bardzo zdrowy. A to dlatego, że tłuszcze w nim zawarte to jednonienasycone kwasy tłuszczowe – skuteczna broń przeciwko cholesterolowi. Migdały i orzechy Z wielu przeprowadzonych badań wynika, że jedzenie, migdałów, orzechów włoskich, orzeszków ziemnych i innych orzechów, jest dobre dla serca. Przegryzanie 50 gram orzechów dziennie może obniżyć poziom LDL, rzędu 5%. Migdały dodatkowo zawierają składniki odżywcze, np. aminokwas – argininę, które zapobiegają zmianom miażdżycowym. Siemię lniane Nasiona lnu, czyli siemię lniane zawierają bardzo dużo włókien rozpuszczalnych, zdolnych obniżać poziom frakcji LDL. Ponadto siemię ma dużo kwasu linolenowego który ma podobne dobroczynne właściwości jak kwasy omega-3. Najprostszą drogą korzystania z dobrodziejstw siemienia lnianego jest dodanie go do chleba wypiekanego w domu lub owsianki, wcześniej je rozmiękczając krótkim gotowaniem. Jabłko i marchew Ten owoc i warzywo bogate są w pektyny, taki rodzaj rozpuszczalnego błonnika. Badania brytyjskich naukowców pokazały, ze spożywanie dwóch marchwi dziennie (ok. 200g) przez trzy tygodnie obniża cholesterol o 11%. Badanie wpływu jabłek na cholesterol przyniosło podobne rezultaty. Jabłka bogate są również we flawonoidy, co do których dowiedziono, że zmniejszają o 50% ryzyko wystąpienia zawału serca u osób w podeszłym wieku. Zielona Herbata Zaparz czajnik zielonej herbaty, bo zgodnie z metaanalizą 14 badań, zielona herbata znacząco redukuje cholesterol całkowity i LDL (od 7,20 mg/dl i 2,19 mg/ dl). Nasiona płesznika Mimo, że wielu osobom znane są pod postacią środka przeczyszczającego, to nie każdy wie, że nasiona babki płesznik mają także duży wpływ na obniżenie cholesterolu. Nasiona te zawierają rozpuszczalne pektyny, które hamują ponowne wchłanianie żółci (zawierającej cholesterol) do organizmu. Pektyny zatrzymują żółć i wydalają ja z organizmu, czyli wydalają cholesterol, nie pozwalając mu się ponownie wchłonąć. W USA nasiona płesznika dodawane są do niektórych wypieków np. wafli, czy płatków zbożowych. Bardzo dobrym i zdrowym źródłem nasion płesznika jest suplement błonnik witalny. Czy wiesz, że... •Spotyka się poglądy, że nadmierne obniżanie za pomocą diety lub leków poziomu cholesterolu całkowitego i LDL może być niekorzystne i wywoływać na przykład zaburzenia metaboliczne i psychiczne. Te opinie są jednak kwestionowane i jak dotąd nie znalazły potwierdzenia w badaniach. •Ilość cholesterolu całkowitego we krwi podnosi się podczas stresu. Do takiego wniosku prowadzą wyniki niektórych badań, ale nie poznano jeszcze dokładnego mechanizmu wpływu napięć psychicznych na wzrost stężenia cholesterolu. •U osób tęgich częściej niż u szczupłych spotyka się wyższe stężenie cholesterolu całkowitego i LDL oraz triglicerydów. •Poziom cholesterolu całkowitego i LDL może wzrastać wraz z wiekiem. •Palacze są bardziej od niepalących narażeni na rozwój miażdżycy. •Poziom cholesterolu obniża właściwa dieta, zmniejszenie wagi ciała, regularny wysiłek fizyczny. •Na poziom LDL, HDL i cholesterolu całkowitego mogą mieć wpływ czynniki dziedziczne. Nieprawidłowe odżywianie Regularne i zdrowe odżywianie • Dieta powinna być różnorodna i zbilansowana w taki sposób, aby dostarczała do organizmu wszystkich potrzebnych składników, które pozwolą zachować na długie lata zdrowie i dobrą kondycję. • Powinna więc być bogata w owoce i warzywa oraz w produkty pełnoziarniste, a uboga w produkty zawierające nasycone kwasy tłuszczowe. • W diecie powinno być jak najmniej wyrobów cukierniczych, takich jak herbatniki, pączki, niektóre twarde margaryny, masło, tłuste mięso i wędliny, żywność typu fast food (hamburgery, frytki). • unikać tłuszczów zwierzęcych zastępując je bardziej zdrowymi tłuszczami roślinnymi • przynajmniej raz w tygodniu jedz ryby • jadaj regularnie – twoje posiłki powinny być mniejsze, ale spożywane częściej • głód powinien być jedynie zaspokajany, unikniesz nadwagi tylko wtedy kiedy nie będziesz najadał się do syta • posiłki spożywaj wolno • nie nadrabiaj wieczorem zaległych posiłków, a najlepiej zrezygnuj z późnej, wieczornej kolacji – dzięki temu unikniesz nadwagi • nie spożywaj wysokokalorycznych przekąsek • spożycie alkoholu należy ograniczyć do <20 g alkoholu u mężczyzn i <10 g alkoholu u kobiet dziennie Zasady zdrowej diety: • • • • • • • • • produkty zbożowe spożywaj przynajmniej około 5 razy dziennie owoce i warzywa przynajmniej 5 razy dziennie pij dziennie około 1 litra wody mineralnej dodatkowo wypijaj inne napoje, jak herbata owocowa lub zielona, soki owocowe, warzywne – codzienna dawka wszystkich wypijanych płynów nie powinna być niższa od 1,5 litra ogranicz spożycie kawy do 4 filiżanek dziennie chudy nabiał spożywaj przynajmniej raz dziennie tłuste ryby morskie od 2 do 3 razy w tygodniu warzywa strączkowe przynajmniej 4 razy w tygodniu Poza tym koniecznie ogranicz do potrzebnego minimum spożycie soli poniżej 5 g (jedna łyżeczka) dziennie , wędlin z dużą zawartością soli i tłuszczy, przekąsek, a także alkoholu. Aktywność fizyczna Aktywność fizyczna, przede wszystkim u ludzi w wieku średnim i starszych wydłuża ich życie, zapobiega przedwczesnej śmierci i poważnym chorobom. Aktywność fizyczna nie tylko pomaga walczyć z nadwagą i otyłością, ale także korzystnie wpływa na nasze zdrowie fizyczne i psychiczne. Sport jest jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania chorobom cywilizacyjnym takim jak nadciśnienie czy cukrzyca. Pamiętaj, że aktywność fizyczna poprawia twój stan zdrowia nawet wtedy, gdy nie tracisz wagi. Aktywność fizyczna • Brak aktywności fizycznej sprzyja powstawaniu: – Nadciśnienia tętniczego – chorobom serca i udarom mózgu – cukrzycy typu 2 – otyłości – depresji – bólom kręgosłupa i dolegliwościom stawowym • Każdy z nas potrzebuje codziennego, umiarkowanego wysiłku fizycznego, który powinien trwać około 30 minut. • Aktywność fizyczna jest bardzo ważna, ponieważ pozwala utrzymać elastyczność naczyń krwionośnych na odpowiednim poziomie. • Dla serca najlepsza jest jazda na rowerze, pływanie, czy szybki spacer. Jak ćwiczyć? • dostosuj intensywność ćwiczeń do swoich możliwości i kondycji • jeżeli zaczynasz ćwiczyć rób to powoli i ostrożnie, z czasem zwiększaj stopniowo intensywność wysiłku – docelowo ćwicz ponad 30 minut pięć razy w tygodniu • ćwicz przy muzyce – jest to dodatkowa rozrywka • podczas ćwiczeń stosuj różnorodność po to, aby aktywność nie stała się nudna i rutynowa • pamiętaj o rozgrzewce przed treningiem po to, aby chronić twój organizm przed kontuzjami • nigdy nie ćwicz bezpośrednio po posiłku, odczekaj minimum godzinę • wybierz sport, który będzie sprawiał ci przyjemność • ćwicz w ulubionym miejscu: na dworze lub w zamkniętym pomieszczeniu • ćwicz w grupie, masz wtedy większą motywację a poza tym razem zawsze weselej • ćwicz na równym terenie pozbawionym śliskiego podłoża – aby uniknąć urazów ciała Trzy kluczowe terapie Leczenie pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi polega na właściwym wykonaniu i umiejętnym połączeniu trzech podstawowych terapii: leczenia inwazyjnego (zabiegi operacyjne), stosowania farmaceutyków (farmakoterapia) i leczenia ruchem (kinezyterapia). Jeżeli dotykają nas choroby układu krążenia, to jest to sygnał, aby oprócz terapii u lekarza zmienić swoje nawyki. Jednym z podstawowych elementów prawidłowego stylu życia jest obok diety aktywność fizyczna. Dotyczy to pacjentów w każdym stadium choroby. Ruch jest lekarstwem Systematyczne uprawianie sportu może, jak wykazują badania, znacznie obniżyć wartość ciśnienia tętniczego. Sztywne, za sprawą choroby miażdżycowej naczynia krwionośne, nabierają sprężystości. Z tego powodu zmniejszają się opory przepływu krwi. Ponadto, wysiłek fizyczny powoduje rozwój krążenia obocznego serca i poprawia jego ukrwienie. Ważne jest, by racjonalnie dobierać intensywność treningów. W przypadku osób zdrowych możemy wyznaczać obciążenia zewnętrzne. To znaczy, że na danym etapie treningowym (przygotowując się na przykład do zawodów) mamy do przepłynięcia, przejechania czy przebiegnięcia założony dystans. U osób z problemami sercowo-naczyniowymi takie podejście nie wystarcza. Ruch należy traktować jak lekarstwo, którego dawkowanie powinno być znacznie bardziej precyzyjne. Należy pamiętać, że niewłaściwe zastosowanie tego „lekarstwa” może być nieskuteczne albo mieć groźne dla zdrowia i życia konsekwencje. Najważniejszy pierwszy krok Pierwszym krokiem określenia intensywności treningu jest badanie lekarskie i, o ile to możliwe, wykonanie testu wysiłkowego. Na podstawie uzyskanych wyników można ocenić wydolność i określić stopień zaawansowania choroby. Ponadto, wartość tętna spoczynkowego oraz test wysiłkowy określają maksymalną częstość tętna dla wysiłków tlenowych. Jeżeli choroba jest nasilona, wysiłek fizyczny dobieramy tak, by tętno wysiłkowe pacjenta zwiększało się o 10% tętna spoczynkowego. Jeżeli zmiany chorobowe są niewielkie, ćwiczący podczas treningu może osiągać do 80% tętna maksymalnego, uzyskanego na próbie wysiłkowej. Inaczej ujmując, obciążenie wysiłkowe zależy od zaawansowania choroby – dokładne informacje każdy musi uzyskać od swojego lekarza indywidualnie. Systematyczność Należy pozostawać aktywnym fizycznie do końca życia. Pierwsze korzystne wyniki uzyskuje się z reguły po 4-6 tygodniach, a wydolność ogólnoustrojowa może poprawiać się w znaczny sposób, przywracając pacjentom poczucie bezpieczeństwa i radość życia. Pierwszy udokumentowany przykład (1777 r., Heberden) pozytywnego wpływu wysiłku fizycznego na przebieg choroby wieńcowej dotyczył pacjenta zajmującego się piłowaniem drzew - codziennie przez 30 min. przez okres 6 miesięcy (za S. Rudnickim). Nie widzę powodu, by pacjenci systematycznie uprawiali do końca życia dyscypliny sportowe, których nie lubią. KORZYSTNE DLA SERCA – dynamiczne aerobowe (tlenowe) Wysiłki dnia codziennego: Marsze, Wchodzenie po schodach, Drobne porządki, Praca w ogrodzie Sport: Pływanie Marszobiegi Jazda na rowerze NIEKORZYSTNE DLA SERCA - statyczne, anaerobowe (beztlenowe) Wysiłki dnia codziennego: Dźwiganie ciężarów powyżej 3-4 kg, Pchanie samochodu, Przesuwanie mebli Sport: Ćwiczenia na siłowni z dużymi obciążeniami, Zapasy, Podnoszenie ciężarów U pacjentów z chorobami układu krążenia nie zaleca się wykonywania wysiłków anaerobowych, które w życiu codziennym wiążą się przede wszystkim z podnoszeniem lub dźwiganiem dużych ciężarów. Zazwyczaj w tej grupie chorych zaleca wysiłki dynamiczne o odpowiednio dobranej intensywności. Korzyści z aktywności fizycznej: • Regularna aktywność fizyczna: – obniża ciśnienie tętnicze (skurczowe i rozkurczowe) – Zmniejsza masę ciała – obniża stężenie „złego” cholesterolu – LDL i zwiększa stężenie „dobrego” cholesterolu HDL – zmniejsza krzepliwość krwi, zapobiega powstawaniu zakrzepów w naczyniach krwionośnych – przyspiesza rozwój obocznego krążenia wieńcowego – zmniejsza częstość bólów wieńcowych u osób chorych – zmniejsza stres – poprawia samopoczucie – dobrze wpływa na sen – poprawia nastrój Alkohol Jak alkohol wpływa na układ krążenia ? • Picie umiarkowanych ilości alkoholu przez osoby dorosłe w średnim wieku może wpływać na zmniejszenie ryzyka zachorowania i zgonu z powodu chorób układu krążenia. • • Jednak przewlekłe spożywanie nadmiernych ilości alkoholu prowadzi między innymi do uzależnienia i do poważnych zaburzeń układu sercowo-naczyniowego, zwiększa umieralność i wiąże się z wieloma społecznymi problemami. Działanie alkoholu na organizm. • • • • Zaburzenia czucia, Bóle rąk i nóg (skurcze), Pogorszenie ostrości widzenia, Zaburzenie myślenia, szybkie męczenie się praca umysłową, zmniejszenie koncentracji, • Zwiększona drażliwość, • Trudności w opanowaniu agresji i zmienności nastroju, • Niszczenie komórek nerwowych Działanie alkoholu na organizm. Odpowiada za poczucie równowagi. Alkohol zmienia gęstość tkanki i płynów w uchu. Im większa ilość wypitego alkoholu, tym większe zmiany, aż do momentu, gdy zupełnie stracimy poczucie równowagi. W efekcie kołyszemy się i zataczamy, próbując zrekompensować uczucie, że znajdujemy się na wzburzonym morzu. Skutki nadmiernego spożywania alkoholu!! • • • • • • Niedobory białka i witamin, Uczucie suchości, Pieczenie języka, Zgaga, Krwotoki z przełyku, Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy Skutki nadmiernego spożywania alkoholu!! • • • • • • Bóle głowy, Brak apetytu, Brak aktywności fizycznej i psychicznej, Marskość wątroby, Zapalenie trzustki, Brak wchłaniania odżywczych substancji z pożywienia Skutki nadmiernego spożywania alkoholu!! • Zaburzenia akcji serca, • Gwałtowne rozszerzenie naczyń krwionośnych, • Choroba mięśnia sercowego, • Zmiany morfologiczne w szpiku kostnym, które uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie układu krwiotwórczego • Nadciśnienie krwi Układ krążenia Skutki nadmiernego spożywania alkoholu!! • Rozwój bakterii i wirusów powoduje przewlekłe zapalenie dróg oddechowych, • Częściej występuje zapalenie oskrzeli i płuc, • Zatoki oboczne nosa, które objawiają się częstymi bólami głowy, meczącym kaszlem, chrypką, ogólnym osłabieniem, • często występują napady duszności i stany gorączkowe Układ oddechowy Skutki nadmiernego spożywania alkoholu!! • Zwiększona wrażliwość na choroby zakaźne, zapalenie płuc, gruźlicę a nawet RAKA!!! • Alkohol upośledza m.in. zdolność limfocytów do spełniania ich funkcji (np. do produkcji przeciwciał przeciw obcym antygenom) oraz osłabia ich aktywność. Układ odpornościowy Palenie papierosów Prawie 20% wszystkich zgonów z powodu chorób serca w USA są bezpośrednio związane z paleniem papierosów. Palenie jest główną przyczyną choroby wieńcowej. Ludzie, którzy palą, mają dwa do czterech razy większe ryzyko wystąpienia chorób serca niż osoby niepalące. Kobiety, które palą papierosy, a także biorą pigułki antykoncepcyjne zwiększają kilkakrotnie ryzyko zawału serca, udaru mózgu i choroby naczyń obwodowych. Co grozi palaczowi? • choroby układu krążenia: zawał serca, udar mózgu, choroba niedokrwienna kończyn dolnych • nowotwory złośliwe: rak płuc, rak jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, trzustki, pęcherza moczowego i • choroba zakrzepowo-zatorowa • choroby płuc: przewlekła obturacyjna choroba płuc – POChP (rozedma i przewlekle zapalenie oskrzeli) • choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy W jakim stopniu szkodliwe jest bierne palenie? • Bierne palenie, czyli przebywanie w środowisku, w którym inne osoby palą papierosy, zwiększa ryzyko choroby niedokrwiennej serca oraz zgonu z jej powodu o około 20%. • Szacuje się, że prawie 70.000 niepalący umierają z powodu chorób serca każdego roku w wyniku narażenia na dym tytoniowy PONURE FAKTY O PALENIU PAPIEROSÓW 1.Paląc papierosy zwiększasz ryzyko wystąpienia zawału serca i udaru mózgowego trzykrotnie. 2.Wypalenie każdego papierosa wiąże się z natychmiastowym wzrostem ciśnienia tętniczego i przyspieszeniem akcji serca. Efekt ten jest szczególnie wyraźny podczas palenia pierwszego papierosa w godzinach porannych, kiedy ryzyko wystąpienia zawału serca i udaru mózgowego jest największe. Sprobuj ocenić wpływ papierosów na Twój układ krążenia mierząc tętno przed i po wypaleniu papierosa. 3.Podczas palenia papierosów dochodzi do skurczu tętnic unaczyniających mięsień sercowy (tzw. naczyń wieńcowych). Dlatego też palenie papierosów może być przyczyną zawału mięśnia sercowego nawet w przypadku niewielkich zmian miażdżycowych w naczyniach wieńcowych. 4.Palenie papierosów zmniejsza skuteczność leczenia nadciśnienia tętniczego. Leczenie łagodnego nadciśnienia tętniczego lekami często nie zapobiega wystąpieniu powikłań związanych z nadciśnieniem, jeżeli pacjenci jednocześnie palą papierosy. Znany jest fakt częstszego występowania nadciśnienia złośliwego u palaczy. 5.Jeżeli palisz papierosy, to korzyści wynikające z przyjmowania leków obniżających ciśnienie tętnicze będą widoczne dopiero wtedy, gdy rzucisz palenie. 6.Paląc papierosy narażasz nie tylko siebie, ale również osoby z Twojego najbliższego otoczenia (tzw. biernych palaczy). Bierne wdychanie dymu tytoniowego wywiera szczególnie niekorzystny wpływ na układ krążenia u dzieci. 7.Nie pocieszaj się tym, że palisz niewiele lub mniej niż kiedyś. Nie ma "bezpiecznej" liczby wypalanych papierosow. Palenie nawet 5 papierosów dziennie wiąże się ze wzrostem ryzyka wystąpienia powikłań nadciśnienia tętniczego. 8.U osób palących znacznie częściej niż u niepalących dochodzi do konieczności amputacji nóg (z powodu miażdżycy tętnic kończyn dolnych). 9.Papierosy mogą być źródłem impotencji u mężczyzn i zaburzeń płodności u kobiet. Palenie tytoniu zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań w czasie stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych. 10.U kobiety palącej w czasie ciąży mogą wystąpić zaburzenia w rozwoju płodu i w następstwie częstsze zgony noworodków. 11.Nie daj się nabrać na papierosy "light" lub "ultra-light". Aż 75% palaczy uważa, że palenie takich papierosów jest mniej szkodliwe. Tymczasem badania naukowe wskazują, że w porównaniu z papierosami tradycyjnymi palenie takich papierosów nie zmniejsza ryzyka wystąpienia zawału mięśnia sercowego. 12.Palenie papierosów jest w Polsce przyczyną co drugiego zgonu mężczyzn w wieku 35-69 lat - jesteśmy niestety pod tym względem światowym liderem. 13.Średnia długość życia osób niepalących w krajach rozwiniętych systematycznie rośnie. Szacuje się, że średnia różnica długości życia między osobami niepalącymi a palaczami wynosi 15 lat. 14.Podejmij decyzję o rzuceniu palenia już dzisiaj. Jest to możliwe; w USA udaje się to ponad milionowi palaczy rocznie, a liczba byłych palaczy przewyższa ilość osób nadal palących papierosy. Stres Stres Każda nowa ważna sytuacja (miła bądź nie) wywołuje w naszym organizmie pewien typ specyficznej reakcji . Wszystkie te nowe sytuacje sprawiają, że nasze życie nie jest monotonne i nudne. Jeżeli jest ich za dużo i nie radzimy sobie z nimi efektywnie, zaczynamy się czuć źle . Stres wg psychologów to wszystkie nowe sytuacje, które zdarzają nam się codziennie. Głównymi przyczynami stresu są: 1. Sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu, np. nagły wypadek lub choroba. 2. Strach przed czymś, utrata kontroli, np. egzamin, nowe obowiązki. 3. Hałas, tłok, zanieczyszczenie środowiska. 4. Zmęczenie i wyczerpanie gdy jesteśmy "przepracowani" pracujemy za długo i za ciężko Co się dzieje z moim ciałem podczas stresu? W sytuacjach stresowych organizm uruchamia reakcje obronne, tak jakby ratował się przed zewnętrznym niebezpieczeństwem. Przygotowuje nas do walki lub ucieczki. - wyrzut adrenaliny - nagły "przypływ siły i energii" - przyśpieszenie tętna - wzrost napięcia mięśniowego - przyspieszony oddech - gęsia skórka - suchość w ustach - wzmożona potliwość - drżenie rąk - biegunka i nudności „Stres powoduje zwiększoną zdolność płytek krwi do tworzenia się zakrzepów, a także zmniejsza wewnętrzne ochronne mechanizmy organizmu chroniące przed powstaniem zakrzepów oraz rozpuszczające te, które już powstały. […] Oprócz bezpośrednich efektów stres przekłada się również w sposób pośredni na zwiększenie ryzyka zgonu na zawał serca.” Leczenie niefarmakologiczne • Redukcja ciężaru ciała • Wzrost aktywności fizycznej • Odpowiednia podaż: – potasu – wapnia – magnezu • Ograniczenie spożycia: – – – – Alkoholu Soli kuchennej tłuszczów nasyconych cholesterolu Nowe czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych Skupiając się na ”tradycyjnych czynnikach ryzyka”, często zapominamy o istnieniu tak zwanych nowych czynników ryzyka zwiększających ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Obecnie zidentyfikowano wiele takich czynników - poniżej przedstawiamy tylko niektóre z nich. Obturacyjny bezdech senny (OBS) Jest chorobą, która częściej dotyka mężczyzn, zwłaszcza otyłych. Polega ona na przerwach w dopływie powietrza do płuc w czasie snu, spowodowanych zapadaniem się dróg oddechowych, którym towarzyszy wzrost częstości akcji serca oraz ciśnienia tętniczego krwi. Objawy choroby mogą obejmować między innymi przewlekłe zmęczenie w ciągu dnia oraz, najczęściej zgłaszane przez partnerów naszych pacjentów, głośne nieregularne chrapanie, często z epizodami zupełnego zatrzymania oddychania, czyli bezdechami. Objawy OBS Występowanie tej choroby znacznie zwiększa ryzyko rozwoju opornego nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu, zawału serca, zaburzeń rytmu serca czy zaburzeń potencji. ZAPAMIĘTAJ! Głośne, nieregularne chrapanie, przerwy w oddychaniu (bezdechy) podczas snu oraz zmęczenie w ciągu są objawami poważnej choroby zagrażającej Twojemu sercu. Leczenie hormonalne Zarówno stosowanie hormonalnej terapii zastępczej u kobiet w wieku okołomenopauzalnym, jak również antykoncepcji hormonalnej u młodszych pacjentek wiąże się z podwyższonym ryzykiem wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego. Są to przede wszystkim choroby takie jak zawał serca czy udar mózgu. Należy zawsze poinformować lekarza ginekologa o towarzyszących chorobach układu sercowo-naczyniowego: nadciśnieniu tętniczym, nieprawidłowych wartościach cholesterolu, przebytym zawale serca czy udarze mózgu. Dobór właściwej terapii należy do obowiązków lekarza ginekologa. ZAPAMIĘTAJ! Lekarz powinien indywidualnie dobrać rodzaj antykoncepcji hormonalnej i hormonalnej terapii zastępczej, uwzględniając czynniki ryzyka. Choroby zębów i przyzębia Ogniska infekcji w jamie ustnej i korzeniach zębów mogą być punktem wyjścia, z którego drogą naczyń krwionośnych bakterie rozprzestrzeniają się po całym organizmie, trafiając także do serca. • Kolonizując jego wnętrze, mogą być przyczyną groźnych dla życia chorób, takich jak: infekcyjne zapalenie wsierdzia, wady zastawkowe, niewydolność serca i w konsekwencji zgonu. • Infekcja w jamie ustnej także pośrednio wpływa na układ krążenia, będąc przyczyną stale toczącego się stanu zapalnego, który łączy się z uszkodzeniem śródbłonka wyściełającego naczynia krwionośne, co jest jednym z pierwszych ogniw procesu miażdżycy. ZAPAMIĘTAJ! Zdrowe zęby to zdrowe serce. Zaleca się regularne wizyty kontrolne u lekarza stomatologa, nawet w przypadku braku objawów. Grypa Jest to infekcja wirusowa najczęściej atakująca w okresie jesienno-zimowym. Zachorowanie na grypę, jwiąże się z osłabieniem, złym samopoczuciem i zmniejszeniem wydolności fizycznej. Jednak to jej odległe skutki są znacznie groźniejsze. Zachorowanie na grypę może być przyczyną uszkodzenia mięśnia serca, a w konsekwencji nawet rozwoju niewydolności serca. Najgroźniejsza jest w tym przypadku tak zwana ”przechodzona grypa” – chorowanie bez pozostania w domu, okresu rekonwalescencji i co najważniejsze kontaktu z lekarzem. • Każdy przypadek grypy należy leczyć pod okiem lekarza i nie chodzi tu o stosowanie antybiotyków nieskutecznych w infekcjach wirusowych, do których należy grypa, ale o opiekę i kontrolę lekarską tuż po chorobie. • Jedynym skutecznym sposobem zapobiegania grypie jest w tej chwili coroczne szczepienie, które pośrednio chroni również nasze serce. ZAPAMIĘTAJ! Nie bagatelizuj objawów grypy. Szczepić należy się co roku, a w przypadku zachorowania zawsze zasięgać porady lekarza. Depresja i zaburzenia lękowe Wyniki dotychczasowych badań pokazują, że choroby dotykające sfery psychicznej, takie jak depresja czy zaburzenia lękowe, wiążą się z negatywnym wpływem na cały organizm, w tym także serca i naczyń krwionośnych. ZAPAMIĘTAJ! Depresję należy leczyć, bo pogarsza nie tylko jakość życia, ale też zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego, min. zawału serca i udaru mózgu. Zaburzenia potencji Przez wielu pacjentów są interpretowane jako normalna kolej rzeczy właściwa dla wieku. Nie zawsze jest to prawda. Drobne i cienkie naczynia krwionośne odpowiedzialne za prawidłowe funkcje seksualne u mężczyzn są często pierwszym miejscem, gdzie następuje uszkodzenie spowodowane przez nieprawidłowe funkcjonowanie komórek śródbłonka wyściełających naczynia krwionośne oraz rozwój miażdżycy. • Zmiany, które początkowo objawiają się jako zaburzenia potencji, szybko rozprzestrzeniają się na coraz to większe naczynia krwionośne w sercu, mózgu, nerkach czy oczach. • Zaburzenia potencji można i należy leczyć, gdyż ich występowanie nie tylko zmniejsza komfort życia, ale jest często pierwszym sygnałem postępującego procesu miażdżycy w całym organizmie, poprzedzającym wystąpienie incydentu sercowo-naczyniowego. ZAPAMIĘTAJ! Pojawienie się zaburzeń potencji jest często czynnikiem poprzedzającym wystąpienie zawału serca czy udaru mózgu. Homocysteina (Hcy) Organiczny związek chemiczny z grupy aminokwasów. Jest to aminokwas siarkowy, powstający u człowieka w wyniku demetylacji aminokwasu metioniny, pochodzącej ze spożywanego białka. Prawidłowe wartości mieszczą się w granicach 5 – 15 µmol/l. Wyższe wartości określane są terminem "hiperhomocysteinemia", gdzie za postać ciężką przyjmuje się wartości ponad 100 µmol/l. Nadmiar homocysteiny we krwi uszkadza naczynia krwionośne i powoduje zaburzenia krzepliwości krwi. Skutkiem długotrwałego oddziaływania Hcy na układ krwionośny jest postępująca miażdżyca oraz rosnące ryzyko zawału i udaru niedokrwiennego mózgu. • Pokarmami z których powstaje homocysteina są głównie białka mleka i sera (kazeina!), a ponadto białko jaja, jak również mięso ssaków i ryb. Pierwszą przyczyną nagromadzenia się homocysteiny we krwi może być dieta zbyt obfita w białka zwierzęce. • Nadmiar tej substancji jest przekształcany fizjologicznie w aminokwasy budulcowe dla tkanek, ale warunkiem tego jest obecność w ustroju odpowiedniej ilości witamin B6, B12 oraz kwasu foliowego. • Jeśli tych witamin w diecie zabraknie – we krwi człowieka pojawia się jej toksyczny nadmiar! Homocysteina, po przekroczeniu pewnego granicznego stężenia we krwi, staje się bowiem wysoce szkodliwa dla naczyń krwionośnych. • Niekiedy dieta wysokobiałkowa, w połączeniu z niedoborem witamin B6, B12 oraz kwasu foliowego może być przyczyną nadmiaru homocysteiny we krwi Wskaźnik uwapnienia tętnic wieńcowych Wskaźnik uwapnienia tętnic wieńcowych (CS, calcium score), oznaczany w tomografii komputerowej, jest uznanym markerem . zaawansowania zmian miażdżycowych. Wiele doniesień wskazuje na szczególnie istotne znaczenie rokownicze CS u chorych z umiarkowanym ryzykiem wystąpienia choroby wieńcowej w ciągu 10 lat. W tym samym przedziale wieku wyższą wartość CS stwierdzono u mężczyzn (różnica ta zmniejsza się dopiero u osób po 60. rż.). Odnotowano także różnice populacyjne — w Europie wykazano niższy CS w porównaniu z populacją północnoamerykańską, zwłaszcza u osób nieleczących się z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego. Przyjęto, że za małe ryzyko wystąpienia istotnej hemodynamicznie choroby wieńcowej przemawia wartość CS poniżej 100 jednostek Agatstona (j.A), natomiast wartość CS powyżej 400 j.A. wiąże się z dużym ryzykiem rozwoju tej choroby Wskaźnik uwapnienia tętnic wieńcowych jest prostym parametrem oznaczanym w tomografii komputerowej z zastosowaniem stosunkowo małej dawki promieniowania. Grubość błony wewnętrznej i środkowej tętnicy szyjnej - IMT IMT (ang. intima media thickness) jest wskaźnikiem zaawansowania miażdżycy oraz może pomóc w ocenie ryzyka incydentów sercowonaczyniowych u osób bezobjawowych z umiarkowanym ryzykiem sercowo-naczyniowym. Wartości IMT pomiędzy 0,9 a 1,5 mm oznaczają pogrubienie błony wewnętrznej i środkowej tętnicy szyjnej, natomiast IMT przekraczającą 1,5 mm traktuje się jako blaszkę miażdżycową. Stwierdzono, że wiele klasycznych czynników ryzyka wpływa na wielkość IMT, a leczenie farmakologiczne zatrzymuje progresję lub nawet zmniejsza wielkość już powstałych zmian w tętnicy szyjnej. Wskaźniki układu krzepnięcia i fibrynolizy Wpływ na zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe wykazano dla: fibrynogenu (wzrost o 1 g/l stężenia fibrynogenu zwiększa ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych dwukrotnie), czynnika krzepnięcia VII, czynnika von Willebranda - vWF (ang. von Willebrand factor), inhibitora aktywatora plazminogenu typu 1 - PAI-1 (ang. plasminogen activator inhibitor 1), aktywatora plazminogenu typu tkankowego - tPA (ang. tissue plasminogen activator). Czynniki te często ulegają poprawie pod wpływem ogólnie przyjętego oddziaływania prewencyjnego. W uzasadnionych przypadkach w prewencji wskazane jest stosowanie farmakoterapii wpływającej na układ krzepnięcia i fibrynolizy. Obecnie nie ma możliwości specyficznego oddziaływania na ryzyko poprzez wpływ na wymienione wskaźniki u osób zdrowych i nie zaleca się oznaczania ich stężenia w celu oszacowania ryzyka sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej. Wskaźniki reakcji zapalnej Białko C-reaktywne (C-reactive protein – CRP) jest białkiem ostrej fazy wytwarzanym w wątrobie pod wpływem cytokin zapalnych. Powstaje ono także w ścianie tętnic, zwłaszcza w zmienionej miażdżycowo błonie wewnętrznej. Synteza i wydzielanie CRP wykazuje dużą dynamikę, stężenie CRP we krwi może się zwiększyć nawet 1000krotnie w ciągu 24-48 godz. od uszkodzenia tkanek. Okres półtrwania CRP wynosi ~19 godz. Dzięki tym własnościom CRP jest uważane za surogatowy marker aktywności cytokin zapalnych, głównie interleukiny 6 (IL-6). Największe stężenia CRP (>500 mg/l) występują w zakażeniach bakteriami Gram-ujemnymi, szczególnie prowadzących do sepsy oraz po ciężkich urazach lub operacjach. Zakażenia bakteriami Gram-dodatnimi i pasożytami powodują mniejszy wzrost CRP, do ~100 mg/l, a zakażenia wirusowe – do 50 mg/l (rzadko do 100 mg/l). Stężenie CRP najczęściej koreluje z aktywnością i rozległością procesu zapalnego. Zmiany stężenia CRP dobrze odzwierciedlają dynamikę reakcji zapalnej, a jego powrót do wartości prawidłowych wskazuje na wygaśnięcie zapalenia • Stężenie CRP wykazuje związek z nadciśnieniem tętniczym oraz zaburzeniami metabolicznymi towarzyszącymi otyłości brzusznej (małe stężenie cholesterolu HDL, hiperglikemia), będąc niezależnym predyktorem ryzyka sercowo-naczyniowego w tych grupach chorych. • Zwiększone stężenie CRP koreluje także z ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu 2, a u osób już chorujących – z ryzykiem sercowo-naczyniowym. • Obserwacje te stały się podstawą dodania CRP do jednej z punktowych skal oceny ryzyka sercowonaczyniowego. Kluczowy udział procesu zapalnego w patogenezie ostrego zespołu wieńcowego (OZW) przemawia za wykorzystaniem oznaczeń CRP w stratyfikacji ryzyka w przebiegu tego zespołu. Jak wykazano, zwiększone wyjściowe stężenie CRP jest związane z gorszym krótko- i długoterminowym rokowaniem u chorych z OZW bez uniesienia odcinka ST w elektrokardiogramie. Przyjmuje się, że stężenie CRP powyżej 10 mg/l identyfikuje chorych ze zwiększonym ryzykiem zawału serca i zgonu, natomiast stężenia w zakresie 3-10 mg/l są związane z pośrednim ryzykiem i większą częstością nawrotów incydentów sercowonaczyniowych. Zwiększone wyjściowe stężenie CRP wiąże się również z gorszym rokowaniem po zabiegach rewaskularyzacji mięśnia sercowego. U chorych po przebytym zawale serca CRP jest słabym czynnikiem rokowniczym nawrotu dławicy i kolejnego zawału. Podstawowym biochemicznym wskaźnikiem ryzyka przebiegu OZW pozostaje stężenie troponin sercowych. Oznaczanie CRP, łącznie z troponinami sercowymi i peptydami natriuretycznymi znajduje zastosowanie w wielomarkerowej stratyfikacji ryzyka, będącej ciągle przedmiotem badań. Stężenie CRP zmniejsza się pod wpływem diety ubogowęglowodanowej lub bogatej w oleje roślinne, włóknik i orzechy oraz leków – statyn, fibratów, β-blokerów. Kwas acetylosalicylowy w dawkach stosowanych w prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego nie wpływa na stężenie CRP. Częstość rytmu serca Podwyższona częstotliwość rytmu serca wiąże się ze zwiększonym ryzykiem śmiertelności z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego oraz śmiertelności ogólnej. Szybsza czynność serca w spoczynku zwiększa ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego w populacji ogólnej, u chorych z nadciśnieniem tętniczym, u osób z cukrzycą oraz u pacjentów z rozpoznaną wcześniej chorobą wieńcową. Wyniki badań epidemiologipcznych wykazały, że podwyższona częstotliwość rytmu serca jest niezależnym czynnikiem ryzyka śmiertelności z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego, szczególnie u mężczyzn. Przyspieszona spoczynkowa czynność serca ułatwia występowanie zaburzeń rytmu oraz niedokrwienia mięśnia sercowego, a także progresję miażdżycy poprzez układ hemostazy. Zanieczyszczenie powietrza Wyniki badań epidemiologicznych oraz klinicznych wykazały szkodliwy wpływ zanieczyszczenia powietrza w otoczeniu na rozwój chorób układu sercowo-naczyniowego. Substancje zanieczyszczające środowisko (tlenek węgla, tlenki azotu, dwutlenek siarki, ozon, ołów oraz pyły) zwiększają częstość hospitalizacji i śmiertelność z powodu chorób układu krążenia. Znaczne nasilenie tego zjawiska zauważono u osób z zastoinową niewydolnością serca lub u chorych z zaburzeniami rytmu serca. Szczególną uwagę zwrócono na fakt, że wysokie stężenie pyłów o małej średnicy (mniejszej lub równej 2,5 μm) wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia zawału serca. Wykazano również, że długotrwała ekspozycja na pyły o małej średnicy wiąże się ze zwiększoną częstością występowania chorób układu sercowonaczyniowego (choroba wieńcowa, zawał serca, udar mózgu) oraz z wyższą śmiertelnością z powodu tych chorób wśród kobiet po menopauzie. Bibliografia: 1. http://www.escardio.org/Pages/index.aspx 2. http://www.ikard.pl/karta-ryzyka-score.html 3. Conroy RM, Pyorala K., Fitzgerald A.P. i wsp.: Estimation of ten-year risk of fatal cardiovascular disease in Europe: the SCORE project. 4. Ślusarska B.: Podstawy pielęgniarstwa tom I - założenia teoretyczne. Barbara Szczęch R, Narkiewicz K.: Jak zmniejszyć ryzyko chorób układu krążenia. Poradnik dla pacjentów 5. Pączek L.: Choroby wewnętrzne. Podręcznik dla studentów pielęgniarstwa i położnictwa http://www.ptkardio.pl/Nowa_Skala_Framingham_ogolnego_ryzyka_ser cowo_naczyniowego_do_stosowania_w_podstawowej_opiece_medycz nej-659 6. http://www.acard.pl/ 7. Śpiewak M.: Stres i depresja jako czynniki ryzyka zgonu na zawał serca. 8. Matyjaszczyk P.: Czynniki ryzyka chorób układu sercowonaczyniowego na podstawie badań pacjentów poradni POZ. 9. Wasilewski J, Miszalski-Jamka K, Hudzik B, Głowacki J.:Ocena uwapnienia tętnic wieńcowych za pomocą tomografii komputerowej – rokowanie i korelacja z zaawansowaniem zmian miażdżycowych.
