identyfikacja, analiza i ocena zagrożeń czynnikami szkodliwymi dla
advertisement
IDENTYFIKACJA, ANALIZA I OCENA ZAGROŻEŃ CZYNNIKAMI SZKODLIWYMI DLA ZDROWIA, UCIĄŻLIWYMI I NIEBEZPIECZNYMI ORAZ OCENA RYZYKA ZWIĄZANEGO Z TYMI ZAGROŻENIAMI Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne w środowisku pracy. Urazy ciała lub nawet śmierć pracownika, choroba zawodowa czy obniżenie sprawności organizmu powstają pod wpływem czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy. Decydujący jest tutaj kontakt pracownika z tymi czynnikami, przekroczenia dopuszczalnych stężeń i natężeń tych czynników, a także czas narażenia. Nazywamy to narażeniem zawodowym. Podjęcie przez pracodawcę działań mających na celu ograniczenie narażenia zawodowego obniży prawdopodobieństwo lub częstość występowania niekorzystnych zmian, czyli obniży powstawanie ryzyka zawodowego. Podziału czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych: 1) Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka w sposób najczęściej nagły mogą spowodować u niego uraz (wypadek przy pracy). Do grupy tej zaliczamy kilka podstawowych typów zagrożeń: - zagrożenia elementami ruchomymi i luźnymi, - zagrożenia elementami ostrymi i wystającymi, - zagrożenia związane z przemieszczaniem się ludzi, - zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym, - zagrożenia poparzeniem, - zagrożenia pożarem lub/i wybuchem. Zagrożenia związane z elementami maszyn (ruchome, luźne, ostre, wystające) Bezpośredni kontakt człowieka z ruchomymi elementami maszyn, oprzyrządowania i wyposażenia technologicznego może doprowadzić do urazów na skutek uderzenia, wciągnięcia między ruchome elementy lub zgniecenia. Zagrożenia urazowe mogą również wystąpić w procesach technologicznych, w których odpryskują elementy obrabianego materiału i stosowanych czynników, np. cieczy chłodzącej, a także odpadające, obluzowane lub zużyte części maszyn, narzędzi, oprzyrządowania oraz obrabiane przedmioty. Przyczyną urazów mogą być również spadające z wysokości elementy, np. na skutek wibracji, naruszenia równowagi ułożonych elementów, wykonywanych operacji (budownictwo). W celu zapewnienia bezpiecznej pracy, szczególnie niebezpieczne elementy maszyn powinny być osłonięte. Używanie maszyny bez wymaganego urządzenia ochronnego lub przy jego nieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne! Urządzenia ochronne można podzielić na : osłony ochronne urządzenia ochronne odległościowe urządzenia blokujące Jeżeli w wyniku oceny ryzyka zostanie ustalona konieczność użycia osłon, należy je dobierać biorąc pod uwagę prawdopodobieństwo i przewidywaną ciężkość każdego urazu, wynikające z oceny ryzyka, użytkowanie maszyny zgodnie z przeznaczeniem, zagrożenia stwarzane przez maszynę, rodzaj i częstość dostępu do maszyny. Maszynę uważa się za bezpieczną, jeśli - przy eksploatowaniu zgodnie z przeznaczeniem – jest prawdopodobne, że może być ona użytkowana, regulowana i ustawiana, a także utrzymywana w sprawności technicznej, demontowana i złomowana, nie narażając pracownika na uraz lub pogorszenie stanu zdrowia. Metody prowadzące do tego celu obejmują: zmniejszenie ryzyka przez wybór odpowiedniej konstrukcji urządzenia ochronne 1 informacje dotyczące użytkowania (sygnalizacja, znakowanie, instrukcje) środki ochrony indywidualnej środki ochronne zastosowane przez użytkownika (sposób pracy, środki organizacyjne zapewniające bezpieczeństwo) Zmniejszyć lub wyeliminować ryzyko spowodowane przez maszyny można, stosując odległości bezpieczeństwa umożliwiające sięganie do stref niebezpiecznych. Należy pamiętać, że nie zapewniają wystarczającej ochrony przed takimi zagrożeniami, jak promieniowanie czy emisja substancji, dla których wymagane są dodatkowe lub inne środki ochrony. Wybór odpowiedniej odległości bezpieczeństwa zależy od oceny ryzyka, która musi być oparta na prawdopodobieństwie wystąpienia urazu ciała lub utraty zdrowia i przewidywanej ciężkości tego urazu lub pogorszenia stanu zdrowia, co oznacza, że odległość bezpieczeństwa będzie zależała od tego, czy ryzyko będzie małe czy duże. Zagrożenia związane z przemieszczaniem się ludzi Poziome i pionowe przemieszczanie się ludzi stwarza zagrożenie upadkiem lub poślizgnięciem, co może spowodować takie urazy jak: - stłuczenia - złamania - zwichnięcia Przemieszczanie się ludzi podczas pracy związane jest z dojściem do stanowiska pracy i opuszczeniem go oraz wykonywaniem czynności roboczych, konserwacyjnych i naprawczych. Do tego celu służą wewnątrzzakładowe drogi komunikacyjne i transportowe, otwory przejściowe, otwory dostępu. Otwór przejścia – umożliwia przemieszczenie lub przejście całego ciała człowieka w celu umożliwienia mu wykonania takich zadań jak np. operowanie urządzeniami sterującymi, nadzorowanie procesu pracy i sprawdzanie wyników pracy. Otwory przejścia powinny być wystarczająco duże aby w przypadku zagrożenia umożliwić szybkie wyjście. Otwory dostępu – otwory, przez które osoba może pochylać się do przodu, sięgać do przodu, wyprostować górną część ciała, kończynę górną, rękę, palec lub kilka palców, stopę lub nogę – aby wykonać czynności w procesie pracy. Miejsca w zakładzie pracy, w których występują zagrożenia dla pracowników, powinny być oznakowane widocznymi barwami lub znakami bezpieczeństwa i wyłączone z użytkowania odpowiednim ogrodzeniem lub w inny sposób jeżeli takie oznakowanie jest niewystarczające w celu zapewnienia bezpieczeństwa pracowników. Pracodawca jest zobowiązany na terenia zakładu zapewnić: drogi komunikacyjne, transportowe, drogi dla pieszych i dojazdy pożarowe utrzymanie dróg w stanie nie stwarzającym zagrożeń dla użytkowników wymiary dróg i przejść odpowiednie do liczby potencjalnych użytkowników równą, twardą lub utwardzoną nawierzchnię dróg, placów manewrowych, postojowych i składowych, dojazdów pożarowych i przejść o odpowiedniej nośności na drogach – w miejscach, w których możliwe jest niespodziewane wtargnięcie pieszych należy ustawić barierki lub stosować inne skuteczne środki ochrony Zagrożenia porażenia prądem elektrycznym Porażenie prądem elektrycznym następuje na skutek przepływu przez ciało człowieka prądu elektrycznego. Działanie prądu na człowieka może być: bezpośrednie – gdy następuje włączenie ciała lub jego części w obwód elektryczny pośrednie – polega na powstawaniu uszkodzeń bez przepływu prądu przez ciało człowieka 2 Na człowieka może działać: prąd stały – powodujący skutki elektrolityczne (przemieszczanie jonów, co zmienia ich stężenia po obu stronach błony komórkowej, prowadząc do zaburzeń czynności komórek) prąd zmienny – powodujący ujemne skutki przez: - działanie na krążenie krwi i oddychanie - działanie na układ nerwowy - działanie cieplne - uszkodzenie mięśni kości Stopień i zakres porażenia prądem zależy przede wszystkim od: natężenia czasu przepływu prądu przez człowieka częstotliwości drogi przepływu prądu przez człowieka instalacje i urządzenia elektryczne powinny być tak wykonane i eksploatowane, aby nie narażały pracowników na porażenie prądem elektrycznym, przepięcia atmosferyczne, szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz nie stanowiły zagrożenia pożarowego, wybuchowego i nie powodowały innych szkodliwych skutków. Przy eksploatacji urządzeń elektrycznych stosuje się techniczne i organizacyjne środki ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym. Zagrożenie poparzeniem Poparzenie to trwałe uszkodzenie części miękkich organizmu człowieka na skutek bezpośredniego działania (najczęściej w krótkim czasie) skrajnych (wysokich lub niskich) temperatur, skoncentrowania różnego rodzaju energii oraz substancji chemicznych, głównie żrących i parzących. W zależności od ciężkości oparzenia dzieli się na 3 stopnie: oparzenia powierzchniowe – całkowitemu zniszczeniu ulega naskórek, bez uszkodzenia cebulek włosowych, gruczołów łojowych i potowych oparzenia głębokie – zniszczona zostaje znaczna część skóry z gruczołami łojowymi i płytko położone części mieszków włosowych i gruczołów potowych, oparzenia całkowite – zniszczona cała warstwa skóry do oceny ryzyka oparzenia spowodowanego przez gorącą powierzchnię potrzebna jest znajomość takich czynników jak: - temperatura powierzchni - materiał powierzchni - bezwładność cieplna materiału - czas trwania kontaktu skóry z powierzchnią Ryzyko oparzenia można ocenić mierząc temperaturę powierzchni i porównując ją z ustalonymi progami oparzenia. Próg oparzenia – temperatura powierzchni określająca granicę między brakiem oparzenia a oparzeniem skóry, spowodowanym jej kontaktem z powierzchnią o tej temperaturze, przy ustalonym czasie trwania kontaktu. Źródła ciepła, które mogą stworzyć niebezpieczeństwo poparzenia w środowisku pracy są między innymi: gorące powierzchnie o temperaturze powyżej progu oparzenia gorące przedmioty znajdujące się w otoczeniu człowieka urządzenia energetyczne ponad 60oC źródła promieniowania jonizującego niebezpieczne źródła promieniowania ultrafioletowego i podczerwonego niebezpieczne źródła promieniowania laserowego niebezpieczne źródła promieniowania elektromagnetycznego 3 nieprawidłowa obsługa tych źródeł promieniowania przechowywanie substancji żrących i parzących w nieodpowiednich opakowaniach i niewłaściwy ich transport Ochronę przed poparzeniami może stanowić: odpowiednia konstrukcja maszyn i urządzeń dobór odpowiedniego procesu technologicznego usunięcie człowieka ze strefy wpływów tych zagrożeń odizolowanie człowieka przez zastosowanie technicznych środków ochrony stosowanie środków ochrony osobistej Zagrożenia pożarowe i wybuchowe Zagrożenie pożarowe - zespół czynników wpływających na powstanie i rozprzestrzenianie się pożaru, a przez to zagrażających bezpieczeństwu życia ludzi. Zagrożenie wybuchowe – możliwość tworzenia przez palne gazy, pary palnych cieczy, pyły lub włókna palnych ciał stałych w różnych warunkach mieszanin z powietrzem, które pod wpływem czynnika inicjującego zapłon wybuchają, czyli ulegają gwałtownemu spalaniu połączonego ze wzrostem ciśnienia. Ocena zagrożenia wybuchem obejmuje wskazanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem, wyznaczenie odpowiednich stref zagrożenia wybuchem oraz wskazanie czynników mogących w nich zainicjować zapłon. Ponieważ warunkiem powstania pożaru jest obecność materiału palnego, czynnika utleniającego i źródła zapłonu, usuwając jeden z tych elementów, uniemożliwiamy zaistnienie pożaru. Usunięcie materiałów palnych ze strefy zagrożenia to ważny element prewencji, szczególnie wówczas, gdy nawet mała ilość substancji palnej może być źródłem przemieszczenia ognia. 2) Czynniki szkodliwe i uciążliwe działające na pracownika przez o dłuższy okres mogą spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika lub zmiany w stanie jego zdrowia a w konsekwencji doprowadzić do choroby zawodowej. Czynniki te dzielimy na cztery podstawowe typy: a) Czynniki fizyczne - hałas (ustalony i nieustalony, hałas infradźwiękowy, hałas, ultradźwiękowy), - mikroklimat, - promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone i ultrafioletowe), - promieniowanie jonizujące, - promieniowanie laserowe, - pole elektromagnetyczne (niskiej i wysokiej częstotliwości), - pole elektrostatyczne, - pyły przemysłowe, - wibracja (ogólna i oddziałująca na organizm człowieka przez kończyny górne). Promieniowanie jonizujące to promieniowanie elektromagnetyczne (np. rentgenowskie lub gamma) oraz promieniowanie korpuskularne (np. promieniowanie α i β) zdolne do wywołania jonizacji w substancji, przez którą przechodzi. Najczęściej spotykane rodzaje promieniowania jonizującego to: Promieniowanie alfa – polega na emitowaniu przez jądro atomowe cząsteczek α , charakteryzujących się dużą zdolnością jonizacji, co powoduje znaczący wpływ na żywy organizm. Zasięg promieni α jest mały ( np. w powietrzu ) Promieniowanie beta (β) polegające na emisji cząstek z jądra atomowego elektronów lub pozytonów. Zdolność cząstek β do jonizacji jest mniejsza niż cząstek α 4 Promieniowanie gamma (γ) jest promieniowaniem elektromagnetycznym emitowanym przez wzbudzone jądro atomu podczas zmiany stanu energetycznego. Jest to najbardziej przenikliwy rodzaj promieniowania jądrowego, chociaż jego własności jonizujące są najmniejsze Promieniowanie rentgenowskie (X) – o małej długości fali, powstaje w lampach rentgenowskich przez bombardowanie tarczy metalowej strumieniem prędkich elektronów W wyniku wchłonięcia cząstek lub fotonów promieniowania dochodzi bezpośrednio do jonizacji atomów struktur komórkowych, zmian przepuszczalności błon komórkowych, powstania toksyn radiacyjnych – przede wszystkim następuje radioliza wody prowadząca do zaburzenia kierunków przemian biochemicznych i składu chemicznego komórek. W wyniku promieniowania może nastąpić: Uszkodzenie i zaburzenie łańcuchów DNA Zniszczenie lipoproteidowych składników błon komórkowych Zaburzenie syntezy białka Zmiana aktywności enzymów katalizujących Zaburzenie gospodarki elektrolitami Wielkość tych zmian zależy od: wielkości dawki promieniowania, rodzaju promieniowania i jego energii, warunków napromieniowania, wrażliwości tkanek na napromieniowanie. Możliwość narażenia zawodowego na promieniowanie jonizujące występuje między innymi przy produkcji i stosowaniu izotopów, w przemyśle chemicznym (w niektórych procesach technologicznych), w wytwórniach lamp rentgenowskich i sprzętu medycznego. Pracodawca jest obowiązany chronić pracowników przed promieniowaniem jonizującym pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych występujących w środowisku pracy. b) Czynniki chemiczne a. podział w zależności od działania na organizm ludzki - substancje toksyczne, - substancje drażniące, - substancje uczulające, - substancje rakotwórcze, - substancje mutagenne, - substancje upośledzające układ rozrodczy, b. podział w zależności od rodzajów działania na organizm człowieka: - przez drogi oddechowe, - przez skórę i błony śluzowe, - przez przewód pokarmowy. Narażenie pracowników na działanie substancji i preparatów chemicznych, a także szkodliwych pyłów może występować na różnych stanowiskach pracy: w magazynach, w warsztatach produkcyjnych, w laboratoriach, w warsztatach remontowych, oczyszczalniach ścieków, stolarniach, fabrykach mebli itd. Substancje chemiczne w powietrzu na stanowiskach pracy występują w postaci gazów, par, cieczy lub ciał stałych. W warunkach narażenia zawodowego wchłanianie substancji zachodzi przede wszystkim przez drogi oddechowe, ale również przez skórę i z przewodu pokarmowego. Szczegółowe zalecenia dotyczące ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników chemicznych zawiera Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych. W rozporządzeniu określono obowiązki pracodawców dotyczące m.in.: systematycznego dokonywania oceny ryzyka zawodowego związanego z występowaniem niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych, z uwzględnieniem: 5 właściwości czynnika chemicznego stwarzające zagrożenie, danych zawartych w kartach charakterystyk substancji szkodliwych, rodzaju i czasu trwania narażenia, rodzaj procesu technologicznego Ponadto do szacowania ryzyka zawodowego powinny zostać uwzględnione środki ochrony zbiorowe i środki ochrony indywidualnej stosowane w celu zmniejszenia poziomu tego ryzyka. c) Czynniki biologiczne Szkodliwe czynniki biologiczne obejmują: drobnoustroje komórkowe, pasożyty wewnętrzne, jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe, które mogą być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia. Wywierają one niekorzystny wpływ na organizm ludzki i mogą być przyczyną chorób zawodowych, mogą wywoływać: zawodowe choroby zakaźne i inwazyjne, schorzenia układu oddechowego, choroby uczuleniowe. Należy zatem zastosować wszelkie dostępne środki eliminujące zagrożenie – zastąpienie szkodliwego czynnika biologicznego mniej niebezpiecznym. Ponadto pracodawca jest obowiązany do: zapewnienia pracownikom bezpiecznych warunków spożywania posiłków i napojów w wydzielonych pomieszczeniach dostarczenia pracownikom aktualnych pisemnych instrukcji postępowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym niezwłocznego informowanie wszystkich pracowników (lub przedstawiciela pracowników) narażonych w wyniku awarii lub wypadku podjęcia natychmiastowych działań mających na celu likwidację przyczyn i skutków zaistniałej awarii lub wypadku prowadzenia rejestru prac narażających pracowników prowadzenia rejestru pracowników narażonych na te czynniki wyposażenia pracowników w środki ochrony indywidualnej i przechowywanie ich w wyraźnie oznakowanym miejscu zapewnienia właściwych pomieszczeń urządzeń higieniczno – sanitarnych, a także środków higieny osobistej, a jeśli to konieczne, środków do odkażania skóry lub błon śluzowych d) Czynniki psychofizyczne - obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne), - obciążenie psychonerwowe. Szkodliwe oddziaływanie czynników szkodliwych i uciążliwych na organizm człowieka może doprowadzić do obniżenia sprawności organizmu i w konsekwencji wieloletniego narażenia na chorobę zawodową. Dlatego znajomość czynników szkodliwych, a szczególnie poznanie ich działania na organizm ludzki, jak i dopuszczalnego stężenia czy natężenia tych czynników na stanowisku pracy, pozwoli na podjęcie działań eliminujących lub ograniczających wpływ czynników, a także umożliwi zastosowanie innych, skutecznych działań profilaktycznych. Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) – wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8–godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń Najwyższe dopuszczalne natężenie (NDN) fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia – to natężenie ustalone jako wartość średnia natężenia, którego oddziaływanie na pracownika 6 w ciągu 8–godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) – wartość średnia, która nie powinna spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń, jeżeli utrzymuje się w środowisku pracy nie dłużej niż 30 minut w czasie zmiany roboczej. Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) - wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie. Występowanie czynników szkodliwych i uciążliwych w procesie pracy zachodzi między innymi podczas : stosowania szkodliwych dla człowieka surowców, produktów, półfabrykatów i innych materiałów stosowanych w procesach technologicznych , a także maszyn i urządzeń stwarzających zagrożenie czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi niewłaściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów, odpadów produkcyjnych – powodującego zagrożenia chemiczne, fizyczne, biologiczne stosowania nieodpowiednich kubatur budynków, niestosowania środków ochrony przed przenikaniem emitowanych czynników niewłaściwego pakowania, niewłaściwego magazynowania Zakład pracy, przed zastosowaniem w produkcji nowych materiałów lub procesów technologicznych szkodliwych dla zdrowia pracowników, obowiązany jest do ustalenia stopnia ich szkodliwości i podjęcia odpowiednich środków zapobiegawczych. Zakłady pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, obowiązane są do badania ich stężeń lub natężeń z częstotliwością i w zakresie niezbędnym do ustalenia stopnia narażenia pracowników oraz ewidencjonowania wyników tych badań. Badania i pomiary tych czynników przeprowadzane są na koszt zakładów pracy, a ich wyniki powinny być podawane do wiadomości pracownikom. Ponadto zakłady pracy obowiązane są w szczególności: utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia niezbędne do przeciwdziałania szkodliwemu oddziaływaniu czynników środowiska pracy na zdrowie pracowników przeprowadzać okresowe i kontrolne badania lekarskie pracowników narażonych na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywana pracą W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca zastępuje te substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonymi w wykazie, a także prowadzi rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach. W razie zatrudniania pracowników w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe – ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Pracodawca prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych przy takich pracach. 7 Zasady i częstotliwość dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy regulują przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 9 lipca 1996 r. Częstotliwość dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia jest zależna głównie od stanu higienicznego pomieszczeń pracy, warunkującego występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia oraz wielkość ich stężeń i natężeń. Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia wykonywane są w sposób określony w Polskich Normach. W przypadku braku Polskiej Normy badania i pomiary w sposób określony przez Głównego Inspektora Sanitarnego lub jednostkę przez niego upoważnioną . Wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, dokonywanych przez upoważnione laboratoria, zakład pracy jest obowiązany przekazać do wiadomości właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, lekarzowi sprawującemu profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Zgodnie z art. 226 Kodeksu Pracy Pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędnie środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Rodzaj badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia określa właściwy państwowy inspektor sanitarny. Tab. Częstotliwość badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. L.p. 1. NDS lub NDN podczas ostatniego lub dwóch Częstotliwość badania lub ostatnich pomiarów pomiaru Jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych Nie przeprowadza się pomiarów nie przekroczyły 0,1 wartości NDS lub NDN 2. Przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym Co najmniej raz na 3 miesiące badaniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,5 wartości NDS lub NDN 3. Przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym Co najmniej raz na 6 miesięcy badaniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS lub NDN 4. W razie przeprowadzenia zmiany w warunkach W każdym przypadku występowania czynnika rakotwórczego lub wprowadzenia zmiany mutagennego 5. W przypadku występowania w środowisku pracy Raz na dwa lata czynnika szkodliwego dla zdrowia, innego niż o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia tego czynnika poniżej 0,5 wartości NDS lub NDN 6. W przypadku występowania w środowisku pracy Raz w roku 8 czynnika szkodliwego dla zdrowia, innego niż o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia tego czynnika od 0,5 do 1,0 wartości NDS lub NDN 7. W każdym przypadku wprowadzenia zmiany w Co najmniej raz na sześć warunkach występowania czynnika innego niż miesięcy rakotwórczy i mutagenny 8. W przypadku występowania w środowisku pracy W każdym przypadku szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla wprowadzenia zmiany którego określono wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego W przypadku stwierdzenia przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia zakłady pracy obowiązane są do: wprowadzenia środków technicznych, zmian technicznych i organizacyjnych, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, wpływających na ograniczenie stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia co najmniej do poziomu określonego jako najwyższy dopuszczalny (NDS i NDN) podejmowanie przedsięwzięć zmierzających do ograniczenia narażenia pracowników na szkodliwe dla zdrowia czynniki przez zastosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej zapewnienie wzmożonej opieki lekarskiej dla osób narażonych Pracodawca powinien zapewnić pracownikom informacje o istniejących zagrożeniach, przed którymi będą chronić ich środki ochrony indywidualnej oraz informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania. Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej określono w rozporządzeniu MPiPS. Przy pracach stwarzających niebezpieczeństwo, gdy wymaga tego sytuacja, do kierowania ludźmi wykonującymi te prace powinny być stosowane sygnały bezpieczeństwa – ręczne lub komunikaty słowne. DO PODSTAWOWYCH OBOWIĄZKÓW PRACODAWCY NALEŻY PODJĘCIE NIEZBĘDNYCH DZIAŁAŃ ELIMINUJĄCYCH POTENCJALNE ZAGROŻENIE LUB ELIMINUJĄCE JEGO SKUTKI. OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO Na skutek zmiany Kodeksu pracy po raz pierwszy wprowadzono do polskiego prawa pojęcie ryzyka zawodowego. Zgodnie z definicją określoną w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dziennik Ustaw Nr 129, poz. 844) przez ryzyko zawodowe należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niepożądanych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Prawodawca zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy (Dziennik Ustaw Nr 24 poz.110) ma obowiązek dokonania oceny ryzyka zawodowego występującego na stanowiskach pracy 9 w jego zakładzie, jest również zobowiązany poinformować każdego z pracowników o poziomie tego ryzyka na stanowisku oraz wskazania na środki ograniczające poziom zagrożeń występujących w zakładzie. Obowiązek ten jest całkiem zgodny z dyrektywą Rady Unii Europejskiej nr 89/391/EWG 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy. Nakłada ona na pracodawcę obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, zapobieganie ryzyku zawodowemu oraz informowanie pracowników o zagrożeniach. Według dyrektywy pracodawca powinien stosować środki zapobiegawcze na podstawie następujących zasad: - unikanie ryzyka, - ocena ryzyka, którego nie można uniknąć, - zapobieganie ryzyku u źródła, - dostosowanie pracy do pojedynczego człowieka, (dotyczy głównie projektowania stanowisk pracy, wyboru wyposażenia roboczego) oraz metod produkcyjnych i metod pracy, a zwłaszcza łagodzenie monotonii pracy oraz zmniejszanie natężenia pracy mającego wpływ na zdrowie pracownika, - stosowanie nowych rozwiązań technicznych, - zastępowanie niebezpiecznych środków bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi, - prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej, obejmującej technikę organizację oraz warunki pracy, stosunki społeczne i wpływ czynników związanych ze środowiskiem pracy, - nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej, - właściwe instruowanie pracowników. Ocena ryzyka zawodowego ma na celu przeprowadzenie szczegółowej analizy procesu pracy, która pozwoli na wykrycie zagrożeń. Służy to rozpoznaniu istniejących niebezpieczeństw, ich analizę a przede wszystkim wprowadzenie środków poprawiających warunki pracy i ograniczających szkodliwy wpływ procesu pracy na pracownika. Wiąże się to bezpośrednio z poprawą środowiska pracy i zmniejszeniem kosztów. Istnieje bowiem ścisła zależność pomiędzy właściwymi warunkami pracy a wydajnością pracy i końcowym wynikiem finansowym firmy poprzez ograniczenie liczby dni absencji, spowodowanych złymi warunkami pracy oraz wypadkami przy pracy. Ustawodawca wprowadzając poszczególne przepisy w zakresie oceny ryzyka zawodowego chce zmusić pracodawców do podjęcia wysiłków zmierzających do poprawy warunków pracy. Ponadto z przyczyn społecznych niezmiernie istotne jest dokumentowanie ryzyka zawodowego występującego w poszczególnych zakładach, liczby wypadów przy pracy i chorób zawodowych. W tym celu nałożono na każdego pracodawcę obowiązek ścisłego dokumentowania wszystkich zagrożeń, wypadków i chorób zawodowych oraz prowadzenie w tym zakresie odpowiedniej dokumentacji. 10
