1 - NetPrace.pl
advertisement
1.LUDNOŚĆ ŚWIATA 1.1. WZROST LICZBY LUDNOŚCI ŚWIATA Liczba ludności świata jest niezwykle trudna do oszacowania. Regularne spisy ludności – jedyne wiarygodne źródło informacji – zaczęto prowadzić dopiero w końcu XVIIIw. I tylko w nielicznych krajach (np. pierwszy spis ludności w Sudanie przeprowadzono dopiero w 1965r.). Jednak nawet spisy ludności nie zawsze dostarczały rzetelnych informacji. Przykładowo w wielu krajach muzułmańskich w spisach ludności nie uwzględnia się wcale kobiet, czasami też spisy są fałszowane z przyczyn politycznych. Trzeba podkreślić, że najmniej wiarygodne są dane dotyczące liczby ludności krajów rozwijających się , w tym najludniejszych krajów świata: Chin, Indii i Indonezji. Są na świecie kraje, w których spisu liczby ludności nie przeprowadzono nigdy. Według ostatnich danych szacunkowych liczba ludności świata wynosi obecnie ok. 5,9 miliarda. Wzrost liczby ludności świata w różnych epokach i w poszczególnych regionach przebiegał w sposób nierównomierny. We wczesnym okresie rozwoju ludzkości największy wpływ na poziom jej liczebności miały warunki przyrodnicze. Życie człowieka pierwotnego było nieustanną walką o przetrwanie. Miało to ten pozytywny efekt, że w efekcie doboru naturalnego przeżywały jednostki najsilniejsze, o większych zdolnościach adaptacyjnych. Czynnikami które w sposób zasadniczy ograniczały wzrost liczby ludności, były klęski żywiołowe, epidemie i wojny. W czasach kiedy człowiek nie potrafił jeszcze zapobiegać skutkom klęsk żywiołowych, zbierały one żniwo ofiar. Niski pozim wiedzy medycznej sprawiał, że epidemie chorób dziesiątkowały ludność. Epidemia dżumy w latach 1348-1350 zabiła jak się szacuje ok. 25% mieszkańców Europy.Wojny towarzyszyły człowiekowi od początku istnienia rodzaju ludzkiego. Choć może się to wydać paradoksalne, wczesne wojny plemienne były bezpośrednim następstwem zjawiska przeludnienia, jako że ich przedmiotem były pastwiska i tereny łowieckie. W czasie długotrwałych wojen spada zdecydowanie liczba urodzeń, a przy tym wzrasta gwałtownie śmiertelność – zwłaszcza wśród dzieci. Wzrost śmiertelności wśród mężczyzn – bezpośrednio zaangażowanych w działania wojenne – prowadzi do przekształceń w strukturze płci społeczeństwa W procesie przejścia demograficznego wyróżnia się cztery podstawowe fazy: I faza – faza stacjonarna charakterystyczna dla etapu niskiego poziomu rozwoju gospodarki, odznaczająca się wysokimi i niewiele od siebie różniącymi stopami urodzeń i zgonów. Przyrost naturalny jest zatem mały. W tej fazie przejścia obserwuje się pewne wahania stóp urodzeń i zgonów, ale wynikają one raczej z pojawiania się okresów głodu, chorób i wojen, a nie zmian w dynamice rozwoju gospodarczego. Stopy urodzeń są w tej fazie wyższe niż 35 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. /oo , a stopy zgonu więcej niż 20/oo. Są to wskaźniki charakterystyczne dla społeczeństw stojących na bardzo niskim poziomie rozwoju i w zasadzie występują we współczesnym świecie w czystej postaci jedynie sporadycznie. W pierwszej fazie rozwoju demograficznego znajduje się obecnie jeszcze bez wątpienia ( w nawiasie podano odpowiednio stopy urodzeń i zgonów w /oo ) : Gwinea (51 i 20), Malawi (55 i 22), Sierra Leone (48 i 22), Uganda (51 i 21) oraz Afganistan (53 i 22), a więc kraje o bardzo niskim poziomie rozwoju gospodarczego. Wpływ poziomu gospodarczego na kształtowanie się stóp urodzeń i zgonów jest bardzo wyraźny, jeśli analizujemy bardzo długie przedziały czasowe. Kraje uważane dzisiaj za gospodarczo wysoko rozwinięte znajdowały się w pierwszej fazie przejścia demograficznego, na ogół, na początku obecnego stulecia. Wyższe od 20/oo stopy zgonów w tych krajach w latach 1900 – 1920 są związane ze skutkami pierwszej wojny światowej i epidemii grypy zwanej hiszpanką, która pochłonęła w przededniu wojny więcej ofiar niż sama wojna. Natomiast większość krajów rozwijających się wyszła z pierwszej fazy przejścia demograficznego właściwie dopiero w latach dziewięćdziesiątych dzięki szybko poprawiającym się warunkom bytowym oraz adaptacji zdobyczy cywilizacyjnych i to głównie za sprawą malejącej radykalnie stopy zgonów. Na początku lat siedemdziesiątych w fazie tej znajdowały się jeszcze prawie wszystkie kraje afrykańskie (poza RPA, Zimbabwe, Kenią, Ugandą, Sudanem i krajami śródziemnomorskimi) i Półwyspu Arabskiego. Obecnie kraje te znalazły się już w drugiej fazie przejścia demograficznego. II faza – faza wczesnego wzrostu, w której stopy urodzeń są ciągle jeszcze wyższe niż 35/oo, ale stopy zgonów wynoszą już 15/oo -20/oo. Procesy wzrostu gospodarczego a zwłaszcza adaptacji efektów globalnego awansu cywilizacyjnego przyczyniły się do redukcji stopy zgonów przy zachowaniu minimalnie lub bardzo wolno malejącej stopy urodzeń. Przy niskim poziomie rozwoju gospodarczego może się nawet zdarzyć, że stopa urodzeń nieznacznie wzrasta (np. w Angoli, Burundi, Rep. Środkowoafrykańskiej, Gwinei Równikowej, Etiopii, Gwinei Bissau, Ugandzie, Afganistanie i Laosie w latach 90-tych w porównaniu z latami 70-tymi). Jest to zatem faza eksplozji demograficznej, charakteryzująca się 2-3% wskaźnikami przyrostu naturalnego, ze wszystkimi negatywnymi gospodarczo, społecznie, ekonomicznie a także demograficznie skutkami. Utrzymywanie się wysokiego poziomu stopy urodzeń jest związane z wysokimi wartościami współczynników reprodukcji netto (średnia liczba żywo urodzonych dziewcząt przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym). Współczynniki reprodukcji netto są tym wyższe, im dany kraj jest słabiej gospodarczo rozwinięty i zdarza się że są one większe niż 2 (kraje wysoko rozwinięte – na ogół znacznie mniejsze niż 1). Obecnie współczynniki te w krajach rozwijających się maleją, ale bardzo wolno, co sprzyja utrzymywaniu się wysokiego przyrostu naturalnego i bywa Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. czasem nazwane wtórną eksplozją demograficzną. Faza ta jest charakterystyczna dla większości krajów Afryki (Benin, Burkina Faso, Burundi, Rep. Środkowoafrykańska, Kongo, Czad, Wybrzeże Kości Słoniowej, Dżibuti, Gwinea Równikowa, Etiopia, Gambia, Gabon, Mali, Mauretania, Mozambik, Niger, Rwanda, Somalia, Tanzania, Zair, Zambia) i dwóch państw azjatyckich (Buthanu i Laosu). Wiele krajów słaborozwiniętych przeżywa obecnie wspomnianą wtórną eksplozję demograficzną. Stopa zgonów maleje wprawdzie w tych krajach dzięki osiągnięciom medycyny, poprawie higieny, lepszemu wyżywieniu, większej politycznej stabilizacji i międzynarodowej pomocy humanitarnej, ale stopa urodzeń jest ciągle jeszcze bardzo wysoka, co skutkuje bardzo wysokim przyrostem naturalnym. ( w Afryce – Angola, Bostwana, Kamerun, Ghana, Kenia, Liberia, Libia, Madagaskar, Namibia, Nigeria, Sudan, Suazi, Togo, Zimbabwe, Azji – Bangladesz, Kambodża, Iran, Irak, Jordania, Nepal, Oman, Pakistan, Arabia Saudyjska, Syria, Jemen, Turkmenistan, Tadżykistan, Uzbekistan, w Ameryce Środkowej – Gwatemala, Haiti, Honduras, Nikaragua, Oceania – Wyspy Salomona). Są więc to kraje , które samodzielnie nie są w stanie uruchomic procesów rozwoju gospodarczego. Jeżeli jednak procesy takie są uruchomione i państwo przekształca się z rolniczego w miejsko-przemysłowe, to następuje wyraźny spadek stopy urodzeń (poniżej 35 promili) i stabilizacja stopy zgonów (poniżej 15 promili – na ogół ok. 10 promili) III faza – faza przejścia demograficznego. Przy stopie urodzeń 25-34 promili i stopie zgonów poniżej 15 promili mamy do czynienia z fazą późnego wzrostu liczby ludności. Liczba ludności wprawdzie nadal rośnie , ale w miarę zmniejszania się stopy urodzeń proces ten jest coraz wolniejszy. W fazie tej znalazło się już kilka krajów : Afryki – Algieria, Egipt, Lesotho, Maroko, RPA, Tunezja, nowouprzemysłowione i lepiej rozwinięte kraje Azji – Indie, Indonezja, Kuwejt, Liban, Malezja, Mongolia, Myanmar, Filipiny, Turcja, Wietnam, Azerbejdżan, Kyrgystan, Papua Nowa Gwinea, Ameryki Środkowej – Costa Rica, Dominikana, Salwador, Meksyk, Panama, Ameryki Południowej – Boliwia, Ekwador, Paragwaj, Peru, Surinam, Wenezuela, Gujana) IV faza – faza przejścia demograficznego – stopa urodzeń poniżej 25 promili, a stopa zgonów poniżej 15 promili. W tej fazie znajdują się kraje dobrze gospodarczo rozwinięte Europy, Oceanii, Stany Zjednoczone, a także niektóre kraje Ameryki Południowej – Chile, Kolumbia, Argentyna, Urugwaj, Brazylia, Ameryki Środkowej – Trynidad i Tobago, Jamajka, Azji – Zjednoczone Emiraty Arabskie, Tajlandia, Sri Lanka, Singapur, Korea Południowa, Izrael i co ciekawe Chiny, Afryki – Mauritius. V faza – zwana fazą neomaltuzjańską czasem się ją wyróżnia – jest to raczej swoisty podtyp fazy IV. Charakteryzuje się niską i malejącą stopą urodzeń przy rosnącej stopie Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. zgonów. Zjawisko takie występuje w najbardziej gospodarczo rozwiniętych krajach świata – Kanadzie, Japonii, Danii, Holandii, Szwecji, Szwajcarii, Portugalii, Grecji, Hiszpanii, a także co stanowi pewne zaskoczenie – w byłych krajach socjalistycznych Europy Środkowej – Polska, Bułgaria, Czechy, Słowacja, Rumunia, Jugosławia, Węgry – kraje te znalazły się w tej fazie nie ze względu na osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego ale z racji swoistego paradoksu historii. Wzrost liczby ludności świata na przestrzeni wieków charakteryzuje również wyrażne zróżnicowanie przestrzenne, będące efektem nie tylko ruchu naturalnego ludności, ale również oddziaływania czynników śrdowiska przyrodniczego i zjawiska migracji. Człowiek był zawsze istotą ekspansywną, miał ogromne możliwości adaptacyjne i już w czasach prehistorycznych zasiedlił znaczną część wspóółczesnej ekumeny (obszaru stale zamieszkanego przez ludzi). Jest jednak naturalne, że największa gęstość zaludnienia charakteryzuje obszary, na których panują warunki przyrodniicze korzystne dla człowieka. Dotyczy to przede wszystkim strefy klimatu umiarkowanego. Ograniczone środki natury technicznej spowalniały natomiast proces kolonizacji obszarów pustynnych strefy polarnej. WZROST LICZBY LUDNOŚCI POLSKI Liczba ludności Polski wynosi ponad 38,6 miliona, co daje jej 29 miejsce na świecie i 8 w Europie. Na zmiany liczby ludności w Polskce w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat wpływ miał całły szereg czynników, które możemy sklasyfikować w trzech podstawowych grupach: - czynniki biologiczne (ruch naturalny ludności) - czynniki losowe (zmiany liczby lludności wywołane działaniami wojennymi i klęski żywiołowe) - migracje. Przed II wojna światową Polskę (w jej ówczesnych granicach) zamieszkiwało ponad 35 milionów mieszkańców.Straty wojenne wyniosły 7,5 miliona – wliczjąc straty poniesine na terenach zajętych w 1939 r przez b. Wojska ZSRR. Szacuje się, że kolejne 4 miliony wyemigrowało z Polski w trakcie działań wojennych. Żaden kraj na świecie nie poniósł tak dotkliwych strat, biorąc pod uwagę jedyni ofiary biologiczne. Polska utraciła w czasie wojny ponad 20% mieszkańców. Na wyrównanie strat wojennych trzeba było czekać ponad 30 lat. Największą dynamikę wzrostu liczby ludności zanotowano w latach 1950 –55, kiedy przyrost naturalny osiągnął poziom 20% mieszkańców- był to tzw. „okres kompensacyjny”. Pod koniec lat 60-tych przyrost naturalny osiągnął najniższy od czasu wojny poziom 8,7 promila , niewielki wzrost zanotowano na początku lat 70-tych, kiedy w życie zaczęły wchodzić Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. roczniki wyżu demograficznego lat 50-tych. Począwszy od lat 80-tych przyrost naturalny systematycznie maleje i np. w 1999r. osiągnął 0,5 promila. Tak drastyczny spadek przyrostu naturalnego można tłumaczyć pogorszeniem się ogólnej sytuacji ekonomicznej ludności, późniejszym wiekiem zawierania małżeństw i upowszechnieniem się modelu rodziny 2+1, ewentualnie 2+2. Przyrost naturalny na terenach wiejskich jest wyższy niż w mieście (średnio trzykrotnie), co można tłumaczyć wcześniejszym wiekiem zawierania małżeństw, mniejszą aktywnością zawodową kobiet i przywiązaniem do modelu rodziny wielopokoleniowej. Jednak w efekcie migracji młodszych roczników do miast również na terenach wiejskich przyrost naturalny zaczyna maleć. Istnieje niewielkie zróżnicowanie przestrzenne poziomu przyrostu naturalnego. Najwyższy jest na typowo rolniczych terenach województw Polski północnowschodniej, Pomorza Zachodniego i w części południowo-wschodniej, najniższy na Górnym Śląsku i w Polsce centralnej – gdzie notuje się ujemny przyrost naturalny. W okresie powojennym stosunkowo niewielki wpływ na zmiany liczby ludności miały migracje. W latach 1946-50 znaczny napływ ludności zanotowały tzw. „ziemie odzyskane” gdzie przybyto ok. 3 milionów osadników. Równocześnie ziemie te opuściła znaczna część ludności pochodzenia niemieckiego oraz Żydzi (w 1948 roku powstał Izrael). W latach 195658 nastąpiła repatriacja ludzi z terenów b. ZSRR, nasiliły się również ruchy emigracyjne szczególnie na przełomie lat 60 i 70-tych jako efekt tzw. „wydarzeń marcowych” oraz w latach 80-tych, kiedy to kraj opuścili głównie ludzie młodzi. Od lat obserwuje się zjawisko wyludnienia wschodnich regionów kraju (tzw. „ściana wschodnia”), skąd ludność emigruje do dużych miast i okręgów przemysłowych. Okres intensywnych migracji wewnętrznych wieś – miasto przypadł na lata powojenne, kiedy istniało duże zapotrzebowanie na siłę roboczą. Głównym celem migracji były miasta na ziemiach odzyskanych i na Górnym Śląsku – gdzie intensywnie rozwijał się przemysł ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI NA ŚWIECIE Rozmieszczenie ludności na świecie wykazuje wyraźne uwarunkowanie czynnikami środowiska geograficznego. W strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej zamieszkuje ponad 75% mieszkańców ziemi, nadal nie zamieszkane pozostają rozległe obszary Antarktydy, Arktyki, pustynie i tereny wysokogórskie. Fakt utrzymania się rozległych obszarów subakumeny (zamieszkane tylko w określonych porach roku) i anekumeny (nie zamieszkanych) wynika z określonych praw rządzących rozmieszczeniem ludności na świecie. Wyznacznikiem tych praw jest mechanizm tzw. Atrakcji i barier osadniczych – czyli elementów ułatwiających bądź utrudniających kolonizację określonych terenów. Do podstawowych barier możemy zaliczy: Bariera świetlna – światło słoneczne jest jednym z tych czynników środowiska geograficznego, które w sposób bezpośredni oddziaływują na człowieka. Deficyt bądź nadmiar światła są szkodliwe. Deficyt światła występuje Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. na dużych szerokościach geograficznych – tam gdzie występuje zjawisko dni i nocy polarnych. Nie stanowi to wprawdzie bariery osadniczej ale znacznie ogranicza możliwości działań człowieka poprzez wpływ na rozwój rolnictwa i negatywne oddziaływanie na psychikę. Z barierą tą łączy się bariera termiczna, chociaż dzięki postępowi naukowo-technicznemu człowiek zdołał się w dużym stopniu uniezależnić od niekorzystnego wpływu wysokich bądź niskich temperatur, to nadal stosunki cieplne w sposób pośredni wpływają na jego życie i działalność gospodarczą. Strefy o małych zasobach energii słonecznej (obszary polarne i wysokogórskie) charakteryzuje ubogość świata roślinnego i zwierzęcego, oraz bardzo ograniczone możliwości rozwoju rolnictwa – stąd też mała gęstość zaludnienia (stosunek liczby ludności do pola powierzchni danego obszaru). Bariera termiczna spowodowana nadmiarem ciepła nie jest już tak jednoznaczna i pozostaje w ścisłym związku z warunkami wodnymi. Bariera wodna – woda jest niezbędna do życia i jej deficyt (lub nadmiar) w sposób bezpośredni bądź pośredni wyznacza granice ekumeny. Od najdawniejszych czasów skupiska ludzkie sąsiadowały z linią brzegową mórz i oceanów . Obszary leżące w pasie nadbrzeżnym (do 200 km od linii brzegowej) zajmują ok. 25% powierzchni Ziemi, a zasiedla je ponad połowa jej mieszkańców. Podobną rolę jak morza odgrywają w głębi kraju rzeki, pełniące rolę szlaków komunikacyjnych, źródeł wody pitnej i odbiornika ścieków dla rozwijających się miast. Obszarami deficytu wody są przede wszystkim strefy klimatu gorącego-suchego. Na terenach pozbawionych cieków wodnych deficyt opadów stanowi skuteczną barierę osadniczą, którą można przełamać jedynie dzięki sporym nakładom inwestycyjnym (budowa zbiorników retencyjnych, sztuczne nawadnianie) Bariera grawitacyjna – przykładem bezpośredniego oddziaływania bariery grawitacyjnej może być choroba wysokościowa powodowana spadkiem ciśnienia atmosferycznego , co pośrednio ma wpływ na rozwój rolnictwa (konieczność stosowania uprawy tarasowej, szybsza erozja gleby), transportu i budownictwa. Mechanizmy atrakcji osadniczej na ogół rozpatruje się w trzech kategoriach – zdolności żywicielskiej, bezpieczeństwa bytu i stosunków społeczno – ekonomicznych. Zdolność żywicielska – pod tym pojęciem rozumiemy zarówno zasoby przyrodnicze występujące na danym terenie jak i czynniki antropogeniczne. Najstarsze skupiska ludności powstawały nad rzekami, na obszarach żyznych gleb, w sprzyjającym rozwojowi rolnictwa klimacie. Przykładami tradycyjnego osadnictwa są: delta Nilu, delty Gangesu i Brahmaputry, Nizina Chińska a w Europie delta Padu. Pierwsze okręgi przemysłowe – a zarazem skupiska ludności – powstawały w miejscach obfitujących w źródła energii (pierwotnie była to również energia wód) i surowców naturalnych. Stopniowo rola czynników naturalnych jako atrakcji osadniczej zaczęła maleć, wzrosło natomiast oddziaływanie czynników społeczno-ekonomicznych. Szczególną atrakcję osadniczą stanowią wielkie miasta, nie tylko oferując możliwości zatrudnienia ale również stanowią nieograniczony rynek zbytu dla rozwijającego się rolnictwa. Zdolność żywicielska danego obszaru to w dzisiejszych czasach wypadkowa korzystnych warunków środowiska naturalnego, poziomu wiedzy technicznej i potencjału ekonomicznego ludności zamieszkującej dany teren. Bezpieczeństwo bytu – które szczególną rolę odgrywało w przeszłości, traciło na znaczeniu w miarę normowania się stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych na świecie. Kolonizacja wielu, stosunkowo mało atrakcyjnych dla człowieka terenów, była następstwem gwałtownego naporu z zewnątrz, wypierającego rdzenną ludność w głąb obszarów dotąd nie zamieszkanych. Przykładem takiego procesu jest kolonizacja Ameryki Północnej, gdzie plemiona indiańskie były wypierane z ich naturalnych siedzib przez lepiej uzbrojonych i liczniejszych Europejczyków. Względy bezpieczeństwa były w przeszłości jednym z Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. podstawowych czynników lokalizacji osad ludzkich, wiele miast powstawało w miejscach trudno dostępnych, chronionych przed ewentualnym napastnikiem przez niedostępne pasma górskie, bagna lub koryta rzek. Stosunki społeczno – ekonomiczne – są odpowiedzialne za masowe przemieszczenia ludności w skali ogólnoświatowej. Ustrój społeczno – polityczny, stwarzający kolejne warunki bytu jest niewątpliwie atrakcja osadniczą. Kraje demokratyczne gdzie szanowano prawa były zawsze magnesem przyciągającym ludność z innych państw. Nie bez znaczenia jest również czynnik ekonomiczny, kraje wysoko rozwinięte gospodarczo przyciągają skuszonych wizją lepszego życia imigrantów z uboższych państw Według danych za rok 1999 ludność świata wynosi 5,9 miliarda , co daje średnią gęstość zaludnienia 43 osoby na kilometr kwadratowy. W tym 60% stanowią mieszkańcy Azji (łącznie z azjatycką częścią b. ZSRR) . Azja jest kontynentem o najwyższej gęstości zaludnienia – 77 osób na kilometr kwadrat.. Warto nadmienić, że 20% z ogólnej liczby ludności świata stanowią mieszkańcy Chin. Liczba ludności Europy i Afryki jest zbliżona (odpowiednio 720 i 758 milionów), w Europie gęstość zaludnienia wynosi blisko 70 osób na km kwadrat, a w Afryce mniej niż 25 osób na km kwadrat., Amerykę Północną i Środkową zamieszkuje 469 milionów, a Południową 330 milionów, oba kontynenty mają taką samą gęstość zaludnienia - 19 osób/km kwadrat.. Ludność Australii i Oceanii liczy zaledwie 29 milionów, przy najniższej w skali światowej gęstości zaludnienia 3 osoby na km kwadrat. W Europie średnia gęstość zaludnienia wynosi 69 osób na km kwadrat., są kraje tak gęsto zaludnione jak Belgia (334 osoby) czy Holandia (378), czy absolutny rekordzista – Monako (16 410 osób). Są również kraje o gęstości zaludnienia nie przekraczającej 15 osób na km kwadrat. Jak Islandia i Norwegia. Na terenie Azji obszarami o najwyższej gęstości zaludnienia są obecnie już pod administracja Chin a dotychczasowe państwa- miasta jak Hongkong (6 223 osoby na km kwadrat.), Makau (23 666 osób na km kwadrat.), podczas gdy w słabo zaludnionej Mongolii gęstość zaludnienia to jedna osoba na km kwadrat. Tereny słabo zaludnione to strefa równikowa ( z wyjątkiem terenów wyspiarskich jak Indonezja) i obszary podbiegunowe. Największymi skupiskami ludności w mikroskali są wielkie okręgi przemysłowe (jak np. Zagłębie Ruhry w Niemczech), wielkie miasta oraz obszary rolnictwa o wysokim nakładzie pracy ręcznej (np. Nizina Chińska, delta Gangesu i Brahmaputry). Ocena faktycznej gęstości zaludnienia obszarów wielkomiejskich jest praktycznie niemożliwa – szczególnie w przypadku krajów rozwijających się. Miasta przyciągają ogromne rzesze biedoty z terenów wiejskich tworzącej dzielnice biedoty – liczba ich mieszkańców jest zazwyczaj nie do oszacowania ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI W POLSCE Gęstość zaludnienia Polski wzrosła z 76 osób/km kwadrat. W 1946 roku, do 123 osób/km kwadrat. W 1999r. Rozpiętość gęstości zaludnienia dla poszczególnych województw wynosi od 60 osób/km kwadrat. W województwie warmińsko – mazurskim do 398 osób/ km kwadrat. W śląskim. Czynniki środowiska geograficznego mają stosunkowo niewielki wpływ na rozmieszczenie ludności w Polsce. Polska w całości leży w strefie sprzyjającego działalności gospodarczej klimatu umiarkowanego, tereny wysokogórskie pokrywają tylko nieznaczny procent powierzchni kraju. Mała gęstość zaludnienia charakteryzuje również obszary północno- wschodnie, gdzie większy jest udział terenów leśnych. Dużo większą rolę w kształtowaniu rozmieszczenia ludności odegrały czynniki natury politycznej. W okresie zaborów Polska przez ponad 100 lat rozdarta pomiędzy trzy mocarstwa i dla każdego z nich stanowiła obszar peryferyjny. Wczesny etap industrializacji objął jedynie obszary Śląska oraz rejon łódzki, pozostałe tereny zachowały wybitnie rolniczy charakter. Nadmierne przeludnienie dało się odczuć jedynie w południowej części kraju, w masowej Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. emigracji przełomu XIX i XX wieku uczestniczyła głównie ludność z zaboru austriackiego. Po II wojnie światowej STRUKTURA LUDNOŚCI WEDŁUG WIEKU< PŁCI I ZATRUDNIENIA NA ŚWIECIE Struktura ludności może być rozpatrywana w wielu aspektach jednak do podstawowych należą: płeć, wiek i zatrudnienie. W większości krajów świata istnieje przewaga liczebna kobiet nad mężczyznami – szczególnie w starszych grupach wiekowych. Zjawisko to jest wyraźne zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych, a u jego podstaw leży zarówno wysoki poziom warunków bytowych (mniejsze obciążenie pracą, opieka lekarska) jak i wyższa śmiertelność wśród mężczyzn (wojny, wypadki, choroby zawodowe, bardziej wyczerpujący tryb życia). Przewaga mężczyzn jest natomiast charakterystyczna dla krajów ubogich, gdzie wysoka śmiertelność wśród kobiet jest następstwem ciężkiej pracy fizycznej, niskiego poziomu opieki medycznej i zdecydowanie niższą pozycją kobiet zwłaszcza w krajach muzułmańskich. Silnie sfeminizowana jest ludność wielkich miast, co wynika ze specyfiki rynku zatrudnienia (handel i usługi), natomiast duże okręgi przemysłowe przyciągają przede wszystkim młodych, samotnych mężczyzn. Lokalne dysproporcje w strukturze płci mogą być ponadto spowodowane działaniami wojennymi lub też emigracją mężczyzn w poszukiwaniu pracy. Bezpośrednim następstwem ruchu naturalnego ludności jest struktura wieku. Kraje wysoko rozwinięte charakteryzuje mały udział dzieci i młodzieży w ogólnej liczbie ludności (zwykle rzędu 20-30%), podczas gdy w krajach rozwijających się jest on bardzo wysoki i może sięgać nawet 50%. Inną cechą charakterystyczną dla struktury wiekowej krajów wysoko rozwiniętych jest tzw. „zjawisko starzenia się społeczeństw” – czyli rosnący udział ludności w wieku poprodukcyjnym, wynika to zarówno z wydłużenia się średniego czasu długości życia ludzkiego jak i malejącego przyrostu naturalnego. W krajach ubogich udział starszych roczników w ogólnej liczbie ludności jest natomiast stosunkowo niewielki, dlatego mówimy o istnieniu dwóch typów społeczeństw – młodości i starości demograficznej. Wysoki przyrost naturalny w krajach rozwijających się to nie tylko skutek małego uświadomienia czy tradycyjnego stylu życia. Posiadanie licznego potomstwa stanowi niejako formę zabezpieczenia na przyszłość ( spokojnej starości). Starzenie się społeczeństw krajów wysokorozwiniętych to efekt odchodzenia od modelu rodziny wielopokoleniowej, symptom odrzucenia życia rodzinnego na korzyść kariery zawodowej. Fakt malejącego odsetka ludności zawodowo czynnej nie musi wcale oznaczać zahamowania rozwoju gospodarczego, powstająca na rynku pracy wypełniają bowiem imigranci z krajów uboższych. Pojęcie ludności w wieku produkcyjnym i ludności aktywnej zawodowo nie są jednoznaczne. Pojęcie ludności w wieku produkcyjnym obejmuje wszystkich ludzi w przedziale wiekowym od 15 do 55, 60 lub 65 lat, zależnie od płci i przyjętej w danym kraju klasyfikacji. Aktywni zawodowo to wszyscy uznani za pracujących i bezrobotni poszukujący pracy. Udział ludności aktywnej zawodowo w ogólnej liczbie ludności jest na ogół wyższy w krajach wysoko rozwiniętych. Kraje ubogie charakteryzuje na ogół wysokie bezrobocie. Strukturę zawodową ludności rozpatruje się zwykle w układzie sektorowym: I sektor – rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, myśliwstwo i przemysł wydobywczy II sektor – przemysł prztwórczy i budownictwo III sektor – handel i usługi. Na przestrzeni dziejów struktura ludności uległa zasadniczym zmianom. Pierwotnie wszyscy mieszkańcy Ziemii byli zatrudnieni w sektorze pierwszym, ponieważ dwa pozostałe wykształciły się dpiero później. Kolejne Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. „rewolucje przemysłowe” oraz intensyfikacja produkcji rolnej umożliwiły odpływ ludności z sektora pierwszego. Rozwój sektora handlu i usług nasilił się szczególnie w drugiej połowie XX wieku. Wzrost zatrudnienia w tym sektorze jest typowy dla tzw. Społeczeństw postindustrialnych – gdzie w efekcie postępu technicznego i zastosowania nowych, bardziej wydajnych technologii, możliwe jest ograniczenie liczby zatrudnionych w przemysle. Kraje wysoko rozwinięte dysponują ponadto rozbudowanym rynkiem zbytu, zarówno dla wszelkiego rodzaju towarów jak i usług, co stymuluje rozwój tego sektora. Oczywiście nadal bardzo liczne są na świecie kraje, w których odsetek zatrudnionych w pierwszym sektorze przekracza 50%, dotyczy to głównie ubogich krajów Azji i Afryki. Kraje rozwijające się charakteryzuje ponadto niski stopień feminizacji zawodów, co wynika głównie z uwarunkowań kulturowych. STRUKTURA WIEKU, PŁCI I ZATRUDNIENIA W POLSCE Straty wojenne spowodowały zachwianie się struktury płci ludności Polski, w 1945 roku na 100 mężczyzn przypadało 118 kobiet. Obecnie nastąiła normalizacja struktury płci i na 100 mężczyzn przypada 105 kobiet, stopień feminizacji jest wyższy w miastach, gdzie na 100 mężczyzn przypada 109 kobiet. Jest to efekt postępującej feminizacji zawodów i imigracji młodych kobiet do miast. Znaczną przewaga kobiet charakteryzuje się zwłaszcza okręg łódzki – z silnie rozwiniętym przemysłem włókienniczym oferującym kobietom liczne miejsca pracy. Niedobór kobiet w wieku produkcyjnym występuje natomiast na terenach rolniczych, głównie w Polsce północno-wschodniej. Społeczeństwo polskie jest społeczeństwem młodym, 37% stanowią ludzie poniżej 25 roku życia, malejący od lat przyrost naturalny nie pozostaje jednak bez wpływu na strukture wiekową. W roku 1960 ludzie poniżej 30 roku stanowili ponad 55% ludności, obecnie 44%.. Rośnie natomiast odsetek obywateli w wieku poprodukcyjnym (ponad 65 lat), w roku 1998 wynosił 11%. W starszych rocznikach wiekowych przeważają zdecydowanie kobiety. Ludność w wieku produkcyjnym stanowi 60% ogólnej liczby ludności Polski. Bardzo wysoka jest aktywność zawodowa kobiet – szczególnie w miastach. W ogólnej liczbie kobiet w wieku 25-50 lat 70 do 80% pracuje zawodowo, choć liczba ta w ostatnich latach maleje co ma związek głównie ze wzrostem bezrobocia. Przemiany w strukturze zatrudnienia w Polsce powojennej były odzwierciedleniem przemian gospodarczych w kraju. W roku 1938 w sektorze rolniczym było zatrudnionych ponad 61% ogółu aktywnych zawodowo. Kolektywizacja rolnictwa, rozwój przemysłu i procesy urbanizacji w latach powojennych zapoczątkowały odpływ ludności z sektora rolniczego. W roku 1960 ze źródeł pozarolniczych utrzymywało się już 61% ogółu aktywnych zawodowo, w 1970 – ponad 70%. Przelom lat 70-tych i 80-tych zapoczątkował kryzys gospodarki uspołecznionej i wzrost zatrudnienia w sektorze prywatnym, szczególnie dynamicznie rozwinął się sektor handlu i usług oraz budownictwa. Obecnie udział sektora prywatnego w strukturze zatrudnienia przekracza 70%, ale w handlu i budownictwie na sektor prywatny przypada 90%. Systematycznie maleje liczba zatrudnionych w rolnicytwie , gdzie obserwujemy stały odpływ ludności do innych zawodów i powszechne zjawisko przekazywania ziem państwu w zamian za świadczenia emerytalne. Charakterystyczne dla terenów wiejskich jest zjawisko dwuzawodowości , występujące szczególnie często w sąsiedztwie dużych aglomeracji. Duży udział sektora rolniczego w strukturze zatrudnienia wyróżnia Polskę na tle innych krajów Europy. Zdecydowanie słabo natomiast w porównaniu z krajami Europy Zachodniej rozwinięty jest sektor handlu i usług. Przejście od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej , konieczność restrukturyzacji przemysłu zapoczątkowały na przełomie lat 80-tych i 90-tych wzrost bezrobocia. Największe bezrobocie charakteryzuje rolnicze obszary Polski, rejon Łódzki oraz Górny Śląsk Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. PROCESY URBANIZACYJNE Pojęcie urbanizacji nie jest pojęciem jednoznacznym, może bowiem oznaczać: - wzrost liczby ludności zamieszkałej w miastach, - wzrost liczby miast, - rozwój już istniejących ośrodków miejskich, - przekształcanie się osad wiejskich w miasta, - wprowadzenie w osadach wiejskich stylu architektonicznego typowego dla miast, - upowszechnienie się tzw. Miejskiego stylu życia, - w strukturze zatrudnienia – wzrost liczby ludności utrzymującej się z zawodów pozarolniczych. Prowadzenie badań porównawczych zdecydowanie utrudnia fakt, że brak jest jednolitej definicji miasta jako takiego. Istnieje cały szereg kryteriów na podstawie których odróżnia się miasta od osiedli wiejskich: - kryteria prawno-administracyjne – według których miastem jest osada, która została uznana za miasto przez właściwy organ prawny (uzyskała prawa miejskie) - kryteria fizjonomiczne – wyróżniają miasta na podstawie cech zewnętrznych (typ zabudowy, architektura) - kryteria ekonomiczne – za podstawowy wyznacznik uznają strukturę zatrudnienia mieszkańców (w sektorach pozarolniczych) - kryteria infrastrukturalne – czynnikiem decydującym jest stopień rozwoju infrastruktury miejskiej (kanalizacja, sieć ciepłownicza i energetyczna, komunikacja miejska) - kryteria socjalne – stopień upowszechnienia miejskiego stylu życia - kryteria kulturowe – koncentracja ośrodków naukowych i centrów kulturalno-oświatowych, oraz ich oddziaływanie na obszary sąsiadujące - kryteria wielkościowe – ilość mieszkańców – jest ono najczęściej wykorzystywane w studiach porównawczych FUNKCJE MIAST. CZYNNIKI MIASTOTWÓRCZE Miasta odgrywają ogromną rolę w życiu społeczeństw już od czasów starożytnych. Niejednokrotnie stanowiły odrębne państwa (np. Ateny), były ośrodkami władzy i rozwoju kultury. Ze względu na funkcje pełnione przez miasta możemy wyróżnić: - miasta – ośrodki administracyjne – będące siedzibą władz i urzędów adnministracyjnych - miasta – ośrodki przemysłowe – swoje powstanie i rozwój zawdzięczaja produkcji przemysłowej. Specyficzną ich formą są miasta górnicze, powstające często zupełnie spontanicznie, w rejonach eksploatacji surowców. - Miasta – węzły komunikacyjne – do tej grupy zaliczmy zarówno miasta leżące na skrzyżowaniach szlaków lądowych, jak również porty morskie, rzeczne i lotnicze. - Miasta – ośrodki kultu religijnego – bardzo rzadko ich jedyną funkcją jest obsługa turystów i pielgrzymów odwiedzających sanktuaria i miejsca święte. Zazwyczaj jest to jedna z wielu funkcji pełnionych współcześnie przez miasto, choć w przeszłości mogła ona grać rolę czynnika miastotwórczego. Przykładem miasta-ośrodka kultu religijnego może być np. Mekka czy Częstochowa. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. Miasta- ośrodki turystyczno – wypoczynkowe – nastawione na obsługę ruchu turystycznego, szczególnie liczne na terenach górskich i nadmorskich. - Miasta – twierdze – wobec malejącej roli strategicznej miast współcześnie nie spotykane Oczywiście przypadki, w których miasto pełni tylko jedną funkcję są niezmiernie rzadkie, zazwyczaj mamy do czynienia z nakładaniem się kilku a nawet wszystkich z w/w. Do podstawowych czynników miastotwórczych należy zaliczyć: - ukształtowanie powierzchni - stosunki wodne - bogactwa naturalne - występowanie żyznych gleb Czasy amerykańskiej „gorączki złota” dają wiele przykładó w powstających z dnia na dzień osad górniczych, które w szybkim tempie przekształcały się w kwitnące miasta ( a równie szybko – po wyczerpaniu się złóż złota, zasilały szereg „miast duchów”). Występowanie w sąsiedztwie miasta żyznych gleb umożliwia rozwój intensywnego rolnictwa towarowego, a tym samym stymuluje rozwój samego miast – ogromnego rynku zbytu. Wraz z rozwojem i postępem naukowo -technicznym rola naturalnych czynników miastotwórczych zaczęła ulegać wyraźnemu zmniejszeniu. Dzięki rozwojowi nowocz esnych środków transportu miasta mogą funkcjonować w oparciu o dostawy żywności nawet z bardzo odległych terenów. Współczesne wydajne systemy nawadniające umożliwiają rozwój miast otoczonych zewsząd pustynią, jak np. liczne miasta w Kalifornii, w krajach Afryki Północnej. Współcześnie mówi się, że miasta pełnią ośrodków władzy, w przeszłości natomiast obecność ośrodków władzy (dworów królewskich czy magnackich lub klasztorów) była istotnym miastotwórczym. Miasta średniowieczne pełniły funkcje służebne wob ec ośrodków władzy, rozwijały się i rozkwitały dzięki ich sąsiedztwu. Czynnikiem niezwykle silnie wpływającym na rozwój i urbanizację miast zarówno teraz, jak i w przyszłości jest handel. Rozrastająca się sieć sklepów, hurtowni, banków i giełd towarowych przyciąga zarówno ludzi jak i kapitał; stwarza miejsca pracy i rynku zbytu. Jest to samorządzący się mechanizm. Im bardziej rozwija się handel tym bardziej korzysta na tym miasto. Im większe jest miasto tym więcej przyciąga inwestorów. Do dzisiaj nie wiemy wiele o procesach urbanizacyjnych, jakie towarzyszyły powstawaniu pierwszych miast, jednak prace wykopaliskowe przekonują nas, że pojęcie urbanizacji i cywilizacji miejskiej przewijało się już od najwcześniejszych stadiów rozwoju kultury ludzkiej. Jednym z przykładów, które najbardziej mnie zainteresowały był rozwój kultury harappańskiej (Indie). Kultura ta powstała blisko 2500 lat p.n.e. a dwie spośród kilkudziesięciu odkrytych osad liczyły ponad 25 tysięcy mieszkańców. O ich miejskim charakterze świadczą nie tylko rozmiary ale odkryto w nich pozostałości systemów kanalizacyjnych, łaźni, latryn i kanałów ściekowych. Prostota a zarazem doskonałość kształtów architektonicznych wzbudzają podziw, zaskakują natomiast niezwykłą schematycznością miast opartych n a planie kwadratu i łudząco do siebie podobnych. Cywilizacja harrapańska powstała jak się zdaje nagle, zupełnie jakby pewne grupy społeczne uznały, że osiągnęły szczebel rozwoju społecznego wymagający wprowadzenie - Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. zdecydowanych zmian w stylu życia. Niewątpliwie podstawą rozwoju miast było intensywne rolnictwo oparte na wykorzystaniu wylewu rzek. Przyczynami ich upadku było prawdopodobnie naruszenie równowagi ekologicznej. (otaczające miasta tereny rolnicze nie były w stanie wyżywić wzrastającej liczby mieszkańców) Powyższy przykład wskazuje, że możliwość zaopatrzenia w żywność były w przeszłości jednym z czynników ograniczających rozwój dużych miast. Dlatego też zazwyczaj były one zlokalizowane nad rzekami i na wybrzeżach – w sąsiedztwie naturalnych szlakó w komunikacyjnych. Umożliwiało to dostawy żywności, surowców dla rzemiosła oraz wywóz wytworzonych produktów. Prawdziwy rozwój miast zaczął się jednak dopiero w czasach rewolucji przemysłowej. Szacuje się, że jeszcze w końcu XIX wieku w miastach zamieszki wało zaledwie 10% ludności świata. Przejście od wielkich produkcji rzemieślniczej do wielkich manufaktur zatrudniających setki robotników stworzyło zapotrzebowanie na siłę roboczą (napływającą z obszarów wiejskich). W XIX wieku, w Europie procesy urbani zacyjne były bardzo intensywne, a ich spowolnienie nastąpiło dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Przebieg procesów urbanizacyjnych w poszczególnych częściach Europy nie był jednorodny. - w pierwszej połowie XIX wieku najsilniej były one zaawansowane w Wielkiej Brytanii i Francji - w drugiej połowie wieku w Niemczech, Austrii, Czechach i krajach skandynawskich - dopiero po II wojnie światowej nasilenie procesów urbanizacyjnych zanotowały kraje obozu socjalistycznego – Polska, Jugosławia i Bułgaria - w ZSRR masowy przepływ ludności do miast miał miejsce w latach 30 -tych jako skutek industrializacji kraju Co więcej w krajach wysoko uprzemysłowionych daje się zauważyć zjawisko zwane KONTRURBANIZACJĄ. - polega ono na zmniejszaniu się tempa urbanizacji or az na ucieczce ludności z dużych miast. Rozrastają się natomiast strefy podmiejskie. Liczba ich mieszkańców jest zazwyczaj większa od liczby mieszkańców miasta (w jego określonych granicach administracyjnych) KRAJE O NISKIM STOPNIU URBANIZACJI Kraje azjatyckie: 1. poza nielicznymi wyjątkami niski stopień urbanizacji 2. tradycyjne społeczności rolnicze i niski stopień industrializacji spowodowały, że zjawisko odpływu ludności do miast było niewielkie 3. sytuacja uległa zasadniczej zmianie po eksplozji demograficznej . Narastające rozdrobnienie i przeludnienie wsi powodowało nasilenie się migracji wewnętrznych. Wobec ograniczonych możliwości kolonizacji nowych ziem i emigracji poza granice kraju głównym celem wędrówek stały się duże miasta, przede wszy stkim stolice. Kraje Azji pd. – zach. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 1. suchy klimat, rozległe obszary pustynne barierą dla rolnictwa regiony silnie zurbanizowane: azjatycka część b. ZSRR (szczególnie Syberia). Wiąże się to z konsekwentną polityką państwa dążącego do zagospodarowania tych rozległych ziem poprzez nierzadko przymusowe zasiedlenia. Efektem tego jest wyspowy charakter sieci osadniczej. Kraje afrykańskie: dowody niższego poziomu urbanizacji: - słaby poziom rozwoju gospodarczego - przeszłość kolonialna W Afryce nie mamy do czynienia z przeludnieniem wsi (w każdym razie nie na taką skalę, jak to obserwuje się w Azji). Przepływ ludności do miast to raczej efekt: 1. psychologicznej atrakcyjności miejskiego stylu życia i tradycji plemiennej = ludzie już zamieszkujący w mieście powinni przyjąć u siebie członków nawet odległej rodziny. 2. upływ ludności do miast nie pokrywa się z zapotrzebowaniem na siłę roboczą stąd też wokół wielu afrykańskich miast, stolic masowo wyrastają dzielnice nędzy. 3. do najsilniej zurbanizowanych należą kraje Afryki Pn. Są to tereny starego osadnictwa arabskiego i europejskiego na których już przed wiekami istniały cywilizacje miejskie. KRAJE O WYSOKIM STOPNIU URBANIZACJI Stany Zjednoczone Ameryki Północnej: 1. proces urbanizacji zaczął się po dobnie jak w Europie, rozpoczął się już w XIX wieku. Był to wynik: - rozwoju przemysłowego i masowego napływu emigrantów z Europy. Znaczna część osadników za cel podróży wybierała właśnie duże miast wschodniej części wybrzeża. - w miarę kolonizacji obszarów położonych w głębi kontynentu powstawały nowe miasta budowane zwykle w sąsiedztwie linii kolejowych i rzek. - ludność miejska stanowi obecnie ponad 75% ogólnej liczby mieszkańców. Kanada: - podobne procesy jak w przypadku Stanów Zjednoczonych. - ludność miejska w Kanadzie to ponad 76% ogólnej liczby ludności. Ameryka Południowa: - proces rozpoczął się o wiele wcześniej i nie miał tak masowego charakteru W momencie przybycia Europejczyków miasta praktycznie nie istniały. Pierwsze duże porty (jak Rio de Janeiro) i ośrodki administracyjne (np. Bogota) zaczęły powstawać dopiero w okresie kolonialnym - rozległość obszarów leśnych i gospodarka rolna oparta na systemie wielkiej własności ziemskiej sprzyjały koncentracji ludności w miastach Australia: - Australia to jeden z najsłabiej zaludnionych krajów świata. przyczyny wysokiego stopnia urbanizacji to: - rozległość obszarów pustynnych oraz hodowlany charakter gospodarki rolnej 1. 85,3% ludności to mieszkańcy miast 2. 6 największych aglomeracji: M elbourne, Sydney, Brisbane, Adelaide, Perth, Canberna Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. zamieszkuje je ponad 50 % ogólnej liczby mieszkańców miast Australii. Jednym z przejawów postępujących procesów urbanizacyjnych jest powstawanie tzw. regionów urbanizacyjnych Formą najczęściej spotykana jest aglomeracja miejska - pełni rolę ośrodka centralnego (nazywanego rdzeniem) pełnią w nich duże (kilkusettysięczne lub nawet wielomilionowe) miasta. Jeżeli rozwój miasta nie nadąża za koncentracją kapitału i wzrostem liczby miejsc pracy, ludność zaczyna się osiedlać na terenach sąsiadujących z miastem i niekiedy przejmujących jego funkcje. Obszary takie nazywamy strefą podmiejską. Z czasem strefa podmiejska może zostać wchłonięta, stając się jego integralną częścią. Jeśli aglomeracja miejska pos iada jeden tylko ośrodek rdzeniowy mówimy wtedy o aglomeracji monocentrycznej. Jeżeli jest ich kilka to nazywamy ją aglomeracją policentyczną Taką aglomeracją jest np. Trójmiasto w Polsce. Inną formą rozwoju przestrzennego jest KONURBACJA – zespół miast i osiedli powiązanych silnymi więzami społeczno -ekonomicznymi, z których ani jedno nie pełni roli „rdzenia”. Forma ta jest typową dla obszarów silnie uprzemysłowionych. Przykładem może być sieć osadnicza Zagłębia Rury w Niemczech lub też Konurbacja Górnośl ąska w Polsce. MEGAPOLIS - powstaje w następstwie zrastania się aglomeracji i ich stref podmiejskich w jeden zespół miejski powstaje swego rodzaju „supermiasto”, właśnie taki twór jak megapolis. W St. Zjednoczonych Ameryki taki obszar zurbanizowany rozc iąga się od Bostonu na Pn., do Waszyngtonu na Pd. Obecnie zamieszkuje do 25% ludności całego kraju, a rozrasta się ono jeszcze bardziej, poprzez aglomerację Cleveland i Pittsburga stykając się megapolis wyrastającym wokół aglomeracji Chicago. PROCESY URBANIZACYJNE W POLSCE Ogólny zarys sieci miast w Polsce ukształtował się na przestrzeni XII-XV wieku. Pierwsze miasta epoki feudalnej pełniły funkcje ośrodków władzy, rozmieszczone regularnie w niewielkiej odległości (15-20 km), wyraźnie zaznaczały swoje strefy wpływów. Charakteryzwoał je regularny układ przestrzenny z przecinającymi się pod kątem prostym ulicami i rynkiem w centralnej części, nierzadko całe miasto było otoczone murem obronnym. W XII w. Miasta powstawały głównie w zachodniej części kraju, co wiązało się z większymi wpływami kultury zachodniej. Do dziś stopień urbanizacji Śląska, Pomorza i Wielkopolski jest dużo wyższy niż wschodniej części kraju. W okresie od XIII do XV w. Powstała lub uzyskała prawa miejskie większość istniejących współcześnie miast. W okresie renesansu licznie powstawały miasta rezydencjonalne, pełniące służebne funkcje względem dworów magnackich przykładem takiego miasta jest Zamość. W drugiej połowie XVIII w. Nastąpiło wyraźnie zahamowanie tempa urbanizacji spowodowane przez liczne wojny i znaczne zubożenie ludności. Rozbiory i zróżnicowana polityka państw zaborczych wobec ziem Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. polskich również wywarły wpływ na kształtowanie się sieci miast. W zaborze rosyjskim i austriackim zahamowany został rozwój małych miast,a duże w związku z niskim tempem industralizacji rozwijały się powoli. Najintensywniej procesy industrializacyjne przebiegały w zaborze pruskim. Rozwój przemysłu fabrycznego na przełomie XIX i XX wieku przyśpieszył gwałtownie tempo urbanizacji. Po II wojnie światowej najdynamiczniej rozwijały się miasta duże, w których lokalizowano nowo powstające zakłady przemysłowe. Po wojnie głównym czynnikiem decydującym o wzroście liczby ludności miejskiej były migracje wieś – miasto. Głównym obszarem napływu ludności był Górny Śląsk i duże miasta takie jak Warszawa, Kraków i Łódź. Głównymi obszarami źródłowymi migracji były województwa wschodnie i województwo kieleckie, leżące w strefie oddziaływania silnie uprzemysłowionych obszarów. W latach 70-tych głównym obszarem docelowym miegracji wieś-miasto stały się duże miasta na wybrzeżu. Skalę migracji wewnętrznych ograniczył znacznie dopiero kryzys ekonomiczny lat 80-tych. Obecnie w miastach mieszka 62% ludności Polski. W dużych liczących ponad 100 tys mieszkańców mieszka blisko 30% ogólnej liczby mieszkańców kraju. Istnieje również wyraźne zróżnicowanie stopnia urbanizacji poszczególnych województw, w województwie śląskim ludność miejska stanowi ponad 80%, w podkarpackim zaledwie 41%. W Polsce niewiele jest miast o jednorodnej funkcji, na ogół łączą one funkcje ośrodków administracyjnych i przemysłowych – klasycznymi miastami przemysłowymi są miasta Górnego Śląska. Możemy również wyróżnić typowe miasta portowe: Trójmiasto, Szczecin, Świnoujście, czy klasyczne miasta turystyczne – Zakopane. Funkcje głównych ośrodków kulturalnych i naukowych kraju pełnią: Warszaw, Kraków, Gdańsk, Wrocław, Poznań. Miastem pełniącym rolę ośrodka kultu religijnego jest Częstochowa. W Polsce istnieje 879 miast, z czego tylko 42 liczą ponad 100 tys mieszkańców, najliczniejsze (281) są miasta małe poniżej 5 tys mieszkańców. Współczesne procesy urbanizacyjne charakteryzuje powstawanie tzw. Regionów zurbanizowanych – aglomeracji i konurbacji. W Polsce możemy wskazać 8 wyraźnie ukształtowanych aglomeracji: Warszawską, łódzką, Rybnicką, Krakowską, Wrocławską, Gdańską, Poznańską i Szczecińską. W trakcie kształtowania są m.in.: Bydgoska, Kielecka, Lubelska i Toruńska. Przykładem klasycznej niemal konurbacji jest zespół miast Górnego Śląska skupionych wokół Katowic, w tym 9 miast liczących ponad 100 tys mieszkańców. Duże aglomeracje miejskie skupiają 75% ludności miejskiej kraju. W porównaniu z innymi krajami Europy Polska jest krajem o stosunkowo niskim stopniu urbanizacji. Podobny odsetek ludności miejskiej (55-65%) mają: Austria, Grecja, Szwajcaria, Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. Węgry i Białoruś, dużo niższy jedynie Chorwacja (33%). Krajem o najwyższym stopniu urbanizacji jest Belgia (96,6%) PRZEMYSŁ Czynniki lokalizacji przemysłu Pod pojęciem przemysł rozumiemy dział produkcji materialnej zajmujący się eksploatacją i przetwarzaniem bogactw naturalnych w celu dostosowania ich dla potrzeb człowieka. Definicja ta zakłada istnienie dwóch zasadniczych działów przemysłu – wydobywczego i przetwórczego. Człowiek bardzo szybko zaczął sobie zdawać sprawę z tego jak istotna dla poziomu i rentowności produkcji jest korzystna lokalizacja zakładów przemysłowych. Rola poszczególnych czynników lokalizacyjnych jest różna w zależności od działu produkcji przemyslowej, generalnie jednak daje się zauważyć słabsze niż w przypadku rolnictwa uwarunkowania czynnikami przyrodniczymi. Należy zwrócić jednak uwagę na fakt, że rozwój przemysłu we wszystkich krajach wykazuje ścisłe powiązanie z rolnictwem. Na wczesnym etapie industrializacji środki materialne, dzieki którym możliwe jest zapoczątkowanie rozwoju przemysłu mogą być wypracowane przez rolnictwo. Dopiero w miarę wzrostu uprzemysłowienia możliwy jest transfer kapitału z najbardziej dochodowych działów przemysłu. Rola czynników naturalnych malała na przestrzeni dziejów. Dzięki postępowi naukowo-technicznemu przełamana została bariera klimatyczna, czego przykładem może być przemysł włókienniczy. W przeszłości przędzalnie bawełny mogły być lokalizowane tylko na terenach o małej wilgotności powietrza – nadmiar wilgoci niekorzystnie wpływał na jakość uzyskanej przędzy. Dlatego też południowe obszary Stanów Zjednoczonych, gdzie istniały największe w kraju plantacje bawełny, były uzależnione od uprzemysłowinej północy i odbiorów europejskich. Dopiero budowa dużych, klimatyzowanych hal produkcyjnych umożliwiła przełamanie tych ograniczeń. Współcześnie na świecie mamy wiele przykładów miast – ośrodków przemysłowych, funkcjonujących w warunkach klimatycznych bardzo niesprzyjających człowiekowi. Należą do nich górnicze miasta Alaski (Anchorage) czy północnej Syberii (Norylsk). Dzięki udoskonaleniu metod eksploatacji surowców możliwe stało się wydobycie złóż zalegających na dużych głębokościach, oraz pod dnem morskim (platformy wiertnicze). Czynnikami które nadal odgrywają bardzo istotną rolę są: baza surowcowa i dostęp do wody. Baza surowcowa – bazę surowcową stanowią surowce naturalne i uzyskane z ich przetworzenia półprodukty. Największą rolę odgrywa baza surowcowa w przypadku Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. przemysłu wydobywczego, ośrodki górnicze – z oczywistych powodów są lokalizowane jedynie w miejscu występowania użytecznych kopalin. W przypadku przemysłu przetwórczego zależność ta nie zawsze jest tak jednoznaczna. Wyróżnia się osbną grupę zakładów przemysłu surowcowochłonnego, które dla obniżenia ostatecznych kosztów produkcji (koszty transportu) lokalizują się w sąsiedztwie ośrodków eksploatacji. Oczywiście istnieją również zakłady przemysłu surowcowochłonnego lokalizowane z dala od miejsc eksploatacji surowca – z taką sytuacją mamy do czynienia gdy prztwarzany surowiec pochodzi z importu lub gdy przeważa rola innych czynników lokalizacyjnych (np. zaplecze naukowo-techniczne). Sąsiedztwo bazy surowcowej ma znaczenie nie tylko ze względu na koszty transportu surowca, ale również ze względu na obniżanie się jego jakości w przypadku przewozów na duże odległości, dotyczy to głównie przemysłu spożywczego, dla którego surowcem są artykuły rolne. Np. trzcina cukrowa musi być przetwarzana w sąsiedztwie pól uprawnych, ze względu na zmniejszanie się zawartości cukru wraz z upływem czasu od zbioru. Dostęp do wody – większość gałęzi przemysłu zużywa ogromne ilości wody. Lokalizacja z dala od rzek czy jezior podnosi koszty produkcji ze względu na konieczność doprowadzenia wody z odległych terenów. Baza energetyczna – czynnik ten wykazuje silne powiązanie z czynnikiem bazy surowcowej, toteż często możemy się spotkać z pojęciem czynnika bazy surowcowo-energetycznej. Koszt energii elektrycznej to istotny czynnik wpływający na ogólne koszty produkcji przemysłowej (np. w przypadku hutnictwa aluminium jest najważniejszym składnikiem kosztów własnych przedsiębiorstwa). Dlatego też zakłady o energochłonnym profilu produkcji na ogół lokalizuje się w sąsiedztwie elektrownii o dużej mocy – dla obniżenia kosztów budowy sieci przesyłowych. Zakłady przemysłowe są nie tylko odbiorcą energii elektrycznej służącej do napędzania maszyn, urządzeń klimatyzacyjnych itp., są również wielkimi konsumentami surowców energetycznych – węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny. Np. ogromne ilośc koksu są zużywane przez hutnictwo żelaza, a ropy naftowej przez przemysł petrochemiczny. Surowce energetyczne mogą przy tym stanowić zarówno źródło energii jak i półprodukt przetwarzany w trakcie dalszej obróbki. Lokalizacja zakładów energochłonnych bazujących na węglu kamiennym i brunatnym jest ściśle powiązana z rejonami eksploatacji tych surowców. Zasoby siły roboczej – mimo postępującej mechanizacji przemysłu praca ludzka jest nadal czynnikiem, który odgrywa istotna rolę. Szczególnie korzystna dla przedsiębiorstwa jest lokalizacja w rejonach gdzie występują znaczne nadwyżki siły roboczej, ponieważ konieczność sprowadzania robotników z odległych terenów oznacza dodatkowe koszty. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. Rynki zbytu – lokalizacja zakładu w sąsiedztwie rynków zbytu oznacza niższe koszty przechowywania i transportu wytwarzanych produktów. Największymi rynkami zbytu są duże miasta, w ich sąsiedztwie lokalizuje się głównie zakłady przemysłu spożywczego i dostarczające przedmioty codziennego użytku. Zaplecze naukowo – techniczne – oznacza przede wszystkim wyposażenie terenu w infrastrukturę techniczną. Pod tym pojęciem rozumiemy: sieć komunikacyją, energetyczną i wodno-kanalizacyjną, oczyszczalnie ścieków, rurociągi, gazociągi itp. Zaplecze naukowe to obecność na danym terenie ośrodków naukowo-badawczych, wyższych uczelnii i szkół kształcenia zawodowego zapewniających obecność wykwalifikowanej kadry roboczej i możliwość doskonalenia procesów technologicznych. Transport – odgrywa w przemyśle ogromną rolę, zapewnia dowóz surowców i pracowników, oraz przewóz gotowych wyrobów. ENERGETYKA Energetyka to dział gospodarki zajmujący się wytwarzaniem, magazynowaniem i wykorzystaniem energii. Rosnące zużycie energii jest cechą charakterystyczną gospodarki światowej. Podstawowe surowce energetyczne(nieodnawialne) to: ropa naftowa, węgiel kamienny i brunatny, gaz ziemny, pierwiastki promieniotwórcze, do odnawialnych zaliczyć możemy: drewno i torf. Zasoby stałe to: promieniowanie słoneczne, energia wód i wiatru. Węgiel kamienny Węgiel kamienny przez wiele lat był najważniejszym surowcem energetycznym świata. Jego wydobycie zaczęło gwałtownie rosnąć w końcu XVIII w, wraz z początkiem „rewolucji przemysłowej”.Dalszy wzrost zapotrzebowania na węgiel nastąpił w XiX w. Wraz z upowszechnieniem maszyn parowych. Po pierwszej wojnie światowej gwałtownie nasiliła się konkurencja pomiędzy węglem kamiennym a ropą naftową i dopiero „kryzys naftowy” lat 70tych przywrócił górnictwu węglowemu utraconą rangę. Przez długi czas największym producentem węgla kamiennego była Wlk. Brytania, z której pod koniec XVIII w. Pochodziła ołowa światowej produkcji. Kryzys górnictwa węglowego nastąpił w okresie międzywojennym, kiedy to wydobycie zaczęło gwałtownie spadać (wyczerpywanie się złóż, niedoinwestowywanie kopalń, mała wydajność pracy). Obecnie Wlk. Brytania znajduje się na 11 miejscu wśród światowych producentów, a największe znaczenie ma Okręg Centralny (Yorkshire, Durham, Derbyshire). Największym producentem są - Chiny, gdzie węgiel eksploatuje się w kilkudziesięciu zagłebiach na terenie całego kraju (największe to: Szansi i Szensi), Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. kolejne miejsce zajmują Stany Zjednoczone. Amerykańskie górnictwo węglowe najintensywniej rozwijało się na początku XX w. , kiedy kraj ten był czołowym producentem węgla na świecie. Największe zagłębia węglowe St. Zjednoczonych koncentrują się w rejonie Appalachów (Zagłebie Północne, Centralne, Południowe). Eksploatowane są również złoża w centralnej części kraju (zbieg rzek Missisipi i Missouri), jednak za najbogatsze uważa się złoża Gór Skalistych (dotąd wydobycie na niewielką skalę) - przez wiele lat do światowej czołówki producentów węgla kamiennego należał ZSRR. Szacuje się że na terenie b. ZSRR znajduje się połowa rozpoznanych światowych zasobów węgla kamiennego. Największym ośrodkiem górnictwa węglowego jest Zagłębie Donieckie, którego większa część znajduje się obecnie na terenie Ukrainy. Na terenie Rosji największe złoża znajdują się na Wyżynie Środkowo –Syberyjskiej (zagłębie Tungurskie, Leńskie, Kołomyjskie) jednak ze względu na słabą infrastrukturę techniczną wydobycie jest ograniczone. Największą rolę odgrywają zagłębia we wschodniej części kraju – Kuźnieckie, Peczorskie i Irkuckie. - W ostatnich latach coraz większą rolę w światowym górnictwie odgrywają Indie. Tradycyjne rejony wydobycia to stany Bihar i Bengal Zachodni na Nizinie Gangesu, gdzie górnictwo rozwinęło się jeszcze w czasach kolonialnych. Obecnie rozpoczęto eksploatację złóż na terenie Dekanu. - Niemcy – Zagłębie Ruhry i Saary Wyraźny kryzys przeżywa górnictwo polskie, jeszcze w 1980 roku Polska zajmowała 4 miejsce wśród światowych producentów, obecnie spadła na 7 pozycję. W Polsce głównymi ośrodkami wydobycia węgla kamiennego, którego zasoby szacuje się na ok. 58 mln. Ton to: 1. Górnośląskie Zagłębie Węglowe (GZW) - węgiel charakteryzuje się dość dużą miąższością pokładów (wiele z nich ma grubość 2 m i więcej), regularnym zaleganiem i poziomym układem co sprzyjało budowaniu dużych kopalń i związaną z tym mechanizację wydobycia oraz transport urobku. Zasoby w pokładach o głębokości do 1000 m szacuje się na 700 mld ton, z czego do tej pory wydobyto 10-15%. Na obszarze GZW zlokalizowano ok. 50 kopalń. Najbardziej korzystnymi warunkami geologicznymi charakteryzuje się północna część Zagłębia (Chorzów, Katowice, Sosnowiec), gdzie dominuje węgiel energetyczny o zawartości 5-6 tys. kcal, a w rejonie Ruda Śląska -Zabrze-Gliwice dominuje węgiel koksujący. - Górnictwo węgla kamiennego w tym rejonie rozwinęło się najwcześniej i w tym obszarze znajduje się najwięcej kopalń, jednak ponieważ większość z nich z racji „topniejących” zasobów jest likwidowana (oraz z przyczyn ekonomicznych), a inne muszą sięgać do coraz głębiej położonych pokładów co przyczynia się do wyższych kosztów wydobycia. W części południowej GZW „wydzielono” Rybnicki Okręg Węglowy Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. (ROW) – w tym okręgu występują mniej korzystne warunki geologiczne, pokłady węglonośne są cieńsze i zalegają na większych głębokościach, jednak występuje tu w głównej mierze węgiel koksujący, a więc o wyższej kaloryczności (ok. 7000 kcal). W obszarze ROW do intensywnego zagospodarowania zasobów przystąpiono dopiero w okresie powojennym. Wybudowano 11 kopalń, z czego 5 znajduje się w Jastrzębiu Zdroju, gdzie występuje duża sumaryczna grubość pokładów, oraz kilka kopalń w rejonie Jastrzębia, Wodzisławia i Trzebini, jednak węgiel ten charakteryzuje się niską kalorycznością i dużym stopniem zasiarczenia. 2. Zagłębie Dolnośląskie – cechuje się on bardzo niedogodnymi warunkami eksploatacji złóż, w których występuje węgiel koksujący. Wydobywany węgiel przerabiany jest głównie na koks i gaz. Zasoby DOW są szacowane na ok. 1,2 mld ton. Pokłady są cieńkie i nieregularne, pocięte licznymi uskokami i zawierają liczne przerosty skał płonnych. Sprawia to, że koszty eksploatacji są wyższe niż w w/w okręgach, stąd też podjęto decyzję o likwidacji czynnych kopalń. Na terenie DZW zlokalizowano 4 kopanie: Wałbrzych, Victoria, Thorez i Nowa Ruda. 3. Lubelskie Zagłębie Węglowe (LZW) –jest ono przedłużeniem Lwowsko-Wołyńskiego Okręgu Węglowego. Tutaj warunki eksploatacji są również niekorzystne, ponieważ miąższość pokładów jest mała, rzadko przekraczająca 1 m, a występowanie pierwszych pokładów sięga dopiero głębokości 700-800 m, ponadto bardzo złożone warunki hydro-geologiczne. Zasoby do głębokości 1000 m szacuje się na ok. 40 mld ton. Obecnie czynna kopalnia: „Bogdanka” k/Łęcznej Do największych eksporterów węgla kamiennego należą: - Australia, - Stany Zjednoczone Ameryki - RPA - Kanada - Polska - Indonezja - Kraje b. ZSRR - Chiny WĘGIEL BRUNATNY Węgiel brunatny jest szeroko rozpowszechniony na świecie. Występuje przede wszystkim w utworach trzeciorzędowych , niekiedy też w utworach kredy, jury i triasu , a także sporadycznie karbonu Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. Światowe złoża szacuje się na 524 mld t (1994), największe z nich występują na obszarach: Niemiec (Nadreńskie Zagłębie Węgla Brunatnego - Zasoby ocenia są na 60 mld t, wydobycie - 110 mln t , Saskie Zagłębie Węglowe, Łużyckie Zagłębie Węglowe), Rosji (Zagłębie KańskoAczyńskie, Podmoskiewskie Zagłębie Węglowe), Rumunii, Czech (Północnoczeskie Zagłębie Węglowe), USA, Kanady, Australii i Indii. W Polsce najbardziej zasobne złoża węgla brunatnego, których zasoby szacuje się na 14 mln ton, występują w utworach trzeciorzędowych (miocen) w rejonie: 1. Turoszowskie Zagłębie Węgla Brunatnego (Turoszów)- zagłębie węgla brunatnego w południowo-zachodniej Polsce, w Obniżeniu ŻytawskoZgorzeleckim, Kotlinie Turoszowskiej oraz częściowo w Niemczech i Czechach, powierzchnia w granicach Polski około 150 km2. Zasoby węgla ponad 900 mln t. Eksploatacja metodą odkrywkową w kopalni Turów II, uruchomionej w 1963. Zakłady przemysłu maszynowego, metalowego. Elektrownia cieplna Turów, o mocy 2000 MW, uruchomiona w 1962. Ośrodki usługowe Zagłębia: Zgorzelec i Bogatynia , 2. Bełchatowskie Zagłębie Węgla Brunatnego (Bełchatów) - najmłodsze zagłębie węgla brunatnego w Polsce, w województwie łódzkim (dawne piotrkowskie), na południe od Bełchatowa. Obejmuje obszar o długości 25 km i szerokości 3 km . Złoża odkryto w 1961. Zasoby szacuje się na 1,8 mld t. Pokłady na głęb. 150-200 m o miąższości do 60 m. Węgiel powstał w trzeciorzędzie. Zagłębie obejmuje: kopalinę odkrywkową i elektrownię cieplną Bełchatów (Rogowiec) o mocy 4320 MW uruchomioną w 1982 (ok. 14% krajowej produkcji energii elektrycznej) 3. Konińskie Zagłębie Węgla Brunatnego (Konin) okręg przemysłowy w województwie wielkopolskim, którego podstawę stanowią bogate złoża węgla brunatnego. Zasoby szacuje się na 1,2 mld t. Po II wojnie światowej powstały wielkie kopalnie odkrywkowe: Gosławice, Pątnów, Adamów, Kazimierz, Jóźwin, Lubstów. Prawie Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. cały węgiel spalany jest na miejscu w elektrowniach cieplnych: Konin (moc 585 MW), Adamów (600 MW), Pątnów (1600 MW) 4. ponadto na Dolnym Śląsku (okolice Legnicy). Złoża węgla brunatnego zalegają przeważnie na głębokości od poniżej 100 do 200m, co umożliwia ich odkrywkową eksploatację. Ze względu na koszty wydobycia duże znaczenie ma nie tylko głębokość zalegania lecz także stosunek miąższości pokładu węglowego. Większość naszego węgla cechuje się relatywnie niską kalorycznością zawierającą się w granicach 1800 – 2200 kcal, podczas gdy w Czechach np. eksploatuje się złoża o 2krotnie większej kaloryczności. Węgiel brunatny stosowany jest głównie jako opał (ze względu na dużą zawartość siarki - 3-4%, i wysoką popielność, do 40%, jego spalanie ma ujemny wpływ na środowisko). Stanowi także surowiec do chemicznych procesów wytlewania, uwodorniania i zgazowania węgla, stosowany także w ogrodnictwie (jako podłoże). ROPA NAFTOWA Ropa naftowa jest płynną mieszniną węglowodo®ów, ajej skład chemiczny i wartość opałowa zdecydowanie różnią się w przypadku poszczególnych złóż. W pierwszych kopalniach ropę wydobywano tak jak węgiel – w sztolniach (w 1854 r taką kopalnię na terenie Polski założył Ignacy Łukasiewicz), z czasem zaczęto stosować metody wiertnicze. Do stosunkowo nowych metod eksploatacji złóż ropy naftowej należą: wydobycie ze złóż podmorskich i odkrywkowa eksploatacja piasków i iłów roponośnych (między innymi na terenie Alaski). Największe znaczenie w światowym bilansie energetycznym ropa naftowa odgrywała na przełomie lat 60-tych i 70-tych, kiedy to jej udział w produkcji energii sięgał 50%. Górnictwo naftowe należy do najbardziej dochodowych przedsięwzięc, ale też i obłożonych największym ryzykiem ze względu na wysokie koszty poszukiwań nowych złóż. Ropa jest jednym z Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. najważniejszych artykułów whandlu międzynarodowym, a także duże koncerny naftowe toczą pomiędzy soba bezwzględną walkę o panowanie na rynku. W przeszłości St. Zjednoczone Ameryki i ZSRR prowadziły nieustanną walkę o umocnieniewpływów w krajach naftowych. Przez wiele lat największym producentem i eksporterem ropy naftowej były Stany Zjednoczone Ameryki jeszcze w latach 50-tych z tego kraju pochodziło 50% światowego wydobycia. Gwałtowny wzrost zapotrzebowania na ropę na początku XX w był czynnikiem stymulującym gwałtowny wzrost górnictwa naftowego. W okresie międzywojennym do grona światowych producentów dołączyły Wenezuela i Irak , a po II wojnie światowej – Kuwejt i Arabia Saudyjska. W latach 50-tych na rynku pojawiła się nowa potęga – ZSRR. Rozmieszczenie światowych zasobów ropy naftowej jest bardzo nierównomierne. –-- ponad połowa z rozpoznanych zasobów znajduje się w rejonie Zatoki Perskiej – ok. 67% wszystkich rezerw, głównie w prowincji Al-Hasa w Arabii Saudyjskiej, w prowincji Chuzestan w Iranie, w okolicach Mína'al-Ahmadí w Kuwejcie, w rejonie Kirkuk w Iraku oraz w rejonie Abu Zabí w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Z pozostałych 33% udokumentowanych złóż do największych należą: 1) w Rosji - na Nizinie Zachodniosyberyjskiej, na Morzu Kaspijskim, w Regionie Wołżańsko-Uralskim, na Sachalinie i w Kotlinie Fergany. 2) w USA - w zwartym regionie obejmującym: Teksas, Luizjanę, Nowy Meksyk, Oklahomę i Zatokę Meksykańską oraz w Kalifornii (Santa Barbara), w Górach Skalistych i na Alasce. 3) w Meksyku - w prowincji Chiapas, na Półwyspie Jukatan. 4) w Wenezueli - nad jeziorem Maracaibo. 5) w Afryce - w Libii, Algierii, Egipcie, Tunezji, w basenie i na wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej (Nigeria, Gabon, Zair, Kongo, Kamerun, Angola. Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 6) w Chinach - w Mandżurii, u ujścia Żółtej Rzeki, na szelfie Morza Żółtego i Wschodniochińskiego. 7) w Indonezji - na wyspach Borneo, Sumatra i Jawa. 8) w Europie - na szelfie Morza Północnego (Wielka Brytania, Norwegia, Dania), w Rumunii (Karpaty), Francji (Basen Paryski), Chorwacji (okolice Zagrzebia), Niemczech (nad rzeką Ems), we Włoszech (Sycylia, Nizina Padańska). Światowe wydobycie ropy naftowej w 1993 wynosiło 2948 mln t, z czego w: Arabii Saudyjskiej 13,9%, Rosji 12%, USA 11,7%, Iraku 5,7%, Chinach 4,9%, Meksyku 4,8%, Wenezueli 4,3%, Zjednoczonych Emiratach Arabskich i Norwegii 3,5%. Polska posiada niewielkie złoża ropy naftowej, głównie w okolicach Krosna Odrzańskiego,Kamienia Pomorskiego, Karlina i Sulęcina oraz w pasie fliszu karpackiego (Krosno, Jasło, Gorlice) i zapadliska przedkarpackiego (Kazimierza Wielka).Ostatnio odkryto kilka złóż ropy naftowej i gazu ziemnego u wybrzeży Bałtyku oraz na zachód od Gorzowa Wielkopolskiego. Szacuje się że złoże znajdujące się w rejonie Rozewia może dostarczać ok. 100 tys. Ton ropy rocznie. Obecnie W Polsce wydobycie ropy naftowej wynosi 0,2 mln t, co stanowi 0,01% światowego wydobycia, dlatego też ponieważ Polska ma znikome wydobycie tego surowca jesteśmy importerem tego surowca i produktów naftowych. Największym producentem produktów naftowych jest Petrochemia Płock S.A – na jej lokalizację wpłynął przebieg rurociągu „Przyjaźń”, którym jest dostarczana ropa naftowa z Rosji, dogodne warunki zaopatrzenia w wodę oraz centralne położenie, z którymi łączyła się dążność do minimalizacji kosztów transportu do odbiorców. Obecnie znaczny udział w zaopatrzeniu tego zakładu ma ropa naftowa importowana drogą morską i przesyłana rurociągiem mającym początek w Gdańsku. W Gdańsku znajduje się druga co do wielkości rafineria, a jej lokalizacja jest przede wszystkim związana z jej dogodnym położeniem, umożliwiającym bezpośredni przeładunek ropy z tankowców na teren zakładu. Na terenie Polski ponadto są dwie mniejsze Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. rafinerie zlokalizowane w Czechowicach-Dziedzicach oraz Trzebini, oraz trzy małe zakłady rafineryjne zlokalizowane w obecnym województwie podkarpackim – Gorlice, Jasło i Jedlicze.wnie na terenie Arabii Saudyjskiej. GAZ ZIEMNY Jest surowcem energetycznym występującym często obok ropy naftowej zyskującym coraz bardziej na znaczeniu. Przyczyną tego jest to, iż charakteryzuje się on niskimi kosztami wydobycia , małą emisją związków szkodliwych dla środowiska w procesie spalania, niskimi kosztami transportu. Znane zasoby gazu ziemnego szacowane są obecnie na ok. 130 tys. Km3, a co roku są odkrywane coraz to nowe złoża. Największe zasoby tego surowca znajdują się na terenie b. ZSRR, w tym głównie Rosji, oraz Kraje Bliskiego Wschodu. Największym producentem gazu ziemnego jest obecnie Rosja, gdzie oprócz wydobycia gazu towarzyszącego złożom ropy naftowej wydobywa się gaz suchy, którego wydobycie dominuje – większość złóż występuje na Syberii Zachodniej (obwód tiumeński i półwysep Jamał), rejon Timańsko-Peczorski, Północny Kaukaz, Sachalin, Jakucja, Uzbekistan (rejon Gazli) i Turkmenistan (pustynia Kara-kum). W USA – gaz pozyskuje się głównie w stanach położonych nad Zatoką Meksykańską (Teksas, Luizjana, Oklahoma, Nowy Meksyk, Kansas i Wyoming). Bardzo dynamiczne w ostatnich latach rozwija się wydobycie gazu ziemnego w Kanadzie (stan Saskatchewan i Brytyjska Kolumbia), która duże ilości eksportuje do USA. W Europie Zachodniej największymi producentami gazu ziemnego są Wielka Brytania i Norwegia, które eksploatują złoża szelfu Morza Północnego, oraz Holandia - największe znaczenie ma rejon Groningen. Spośród innych krajów europejskich na wyróżnienie również zasługuje Rumunia obok oczywiście największego producenta – Rosji. W małym stopniu są jeszcze wykorzystywane złoża gazonośne w krajach Bliskiego Wschodu i Azji , choć pomału wzrasta. Sporym wydobyciem odznaczają się niektóre Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. kraje Ameryki Łacińskiej (Meksyk, Wenezuela, Kolumbia – choć zasoby pozwalają na większą produkcję Argentyna). Natomiast słabo są rozpoznane złoża afrykańskie – w Libii i Nigerii, gdzie odkryto znaczne zasoby gazu ziemnego, prdukcja jest niewielka. Jedynie Algeria i Egipt rozwinęły produkcję na znaczną skalę. Wzrost wydobycia spowodowany był uruchomieniem gazociągu łączącego Algerię (prze Giblartar) z Hiszpanią i Portugalią. Wcześniej uruchomiono gazociąg na Sycylię. W Polsce zasoby tego surowca szacowane są na ok. 250 mld m3 i pozwalają na wzrost jego wydobycia. Jest ono nieznaczne , choć większe niż np. na Węgrzech, które ustępują Polsce pod względem posiadanych zasobów. Jednak tak małe wydobycie zmusza nas do jego importu z Rosji. (w 1995 r. zawarto z Rosją porozumienie na dostawy gazu ziemnego w zamian za budowę na terenie Polski odcinka gazociągu biegnącego z Półwyspu Jamał do krajów Unii Europejskiej. Do niedawna gaz ziemny wydobywano niemal wyłącznie w południowo-wschodniej części kraju; głównie w rejonie Przemyśla, Jarosławia i Lubaczowa. Nowe odkrycia geologiczne umożliwiły wydobywanie gazu na Nizinie Wielkopolskiej, gdzie dwa duże złożą znajdują się w rejonie Ostrowa Wielkopolskiego, ponadto w rejonie Trzebnicy k/Wrocławia, z także na terenie byłych województw zielonogórskiego, szczecińskiego, koszalińskiego oraz na Bałtyku w rejonie gdańskim. Złoża w zachodniej części kraju zawierają jednak gaz niskokaloryczny o dużej zawartości azotu. Znaczne ale dotychczas słabo zagospodarowane są złoża metanu towarzyszące złożą węgla w GZW. METALURGIA Górnictwo i hutnictwo żelaza Rudy żelaza występują na świecie w dużej ilości różniących się procentową zawartością czystego metalu. Największe znaczenie przemysłowe mają magnetyty (45-75% zawartości żelaza) i hematyty (30-65%), eksploatowane są również Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. syderyty (25-40%) i żelaziaki brunatne. Eksploatacja rud ubogich jest mało opłacalna, ponieważ muszą być poddawane procesowi wzbogacania. Największymi światowymi producentami rud żelaza są: - Chiny Australia (zachodnia część kraju – kopalnia w Mount Newman) Brazylia (stan Minas Gerais) Rosja (rejon Uralu – Magnitogorsk, Niżny Tagil, żelaznogorsk, czy najbogatsze złoża świata: Kurska Anomalia Magnetyczna) Ukraina (zagłębie Krzyworoskie) USA – (żagłębie Mesabi) Kanada (Labradorska Niecka Żelaza) RPA Indie Do tradycyjnych ośrodków hutnictwa należy zaliczyć: - Okręg Uralski w Rosji (duże huty w Czelabińsku i Magnitogorsku) Zagłębie Donieckie na Ukrainie Zagłębie Ruhry w Niemczech GOP w Polsce Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. GŁÓWNE OKRĘGI PRZEMYSŁOWE W POLSCE 1. Górnośląski Okręg Przemysłowy – to największy w Polsce i jeden z największych w Europie okręgów przemysłowych, którego rozwój dzięki bogatej bazie surowcowej rozpoczął się jeszcze w okresie zaborów. Złoża węgla kamiennego stały się podstawą rozwoju górnictwa węglowego, przemysłu koksowniczego i energetycznego. Na dużą skalę rozwinięło się również hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych (lokalne złoża rud cynku i ołowiu). Obecnie z GOPu pochodzi większość krajowej produkcji węgla kamiennego i ponad 50% produkcji wyrobów hutniczych. W związku z rozbudowanym rynkiem zbytu rozwinął się rpzemysł elektromaszynowy, specjalizujący się w produkcji maszyn i urządzeń dla górnictwa i hutnictwa, rozwija się również produkcja urządzeń dla energetyki, konstrukcji stalowych i odlewów. Na terenie GOPu istnieją zakłady produkujące obrabiarki i środki transportu. Stosunkowo słabo jest na tym terenie rozwinięty przemysł chemiczny – z wyjątkiem przetwórstwa surowców energetycznych. Północną część okręgu charakteryzuje większe zróżnicowanie branżowe, w części południowej- w Rybnickim Okręgu Węglowym dominuje przemysł wydobywczy. GOP jest wyraźnie zdominowany przez górnictwo oraz energochłonne i surowcowochłonne branże przemysłu przetwórczego, co poważnie ogranicza możliwości dalszego rozwoju okręgu. Dodatkowym utrudnieniem jest jednokierunkowe wykształcenie kadr i mały odsetek pracowników z wyższym wykształceniem. 2. Okręg Bielski – zdominowany jest przez przemysł elektromaszynowy i włókienniczy. Na tym terenie rozwinęła się produkcja środków transportu Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. (fabryka samochodów w Bielsku Białej) i maszyn dla przemysłu włókienniczego . Okręg Bielski znany jest z produkcji wysokiej jakości tkanin wełnianych i obuwia. Należy również zwrócić uwagę na duży kombinat chemiczny w Oświęcimiu i browar w Żywcu. 3. Okręg Krakowski podobnie jak GOP charakteryzuje się znacznym udziałem surowcowochłonnych branż przemysłu przetwórczego. Na jednorodną strukturę branżową wpływ miała budowa dużego kombinatu hutniczego (huta im. Sędzimira), dla potrzeb którego pracuje wiele innych zakładów – koksownie, zakłady przemysłu mineralnego dostarczające topników , zakłady produkujące materiał Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
