Białko w roślinie

uprawa
40
SOJA. Uprawa na nasiona
Białko w roślinie
Soja jest uprawą pochodzącą
z Azji Południowo-Wschodniej,
która była uprawiana już 2 800
lat p.n.e. w Chinach. Należała
do świętych roślin, stanowiących podstawę wyżywienia
ludzkości obok ryżu, pszenicy,
jęczmienia, soczewicy i lnu.
Wierzono, że gdyby wyginęły
wszystkie zwierzęta i rośliny,
ludzkość przetrwałaby bazując
na ich uprawie.
Do Europy trafiła w XVIII wieku,
gdzie była uprawiana w ogrodach
botanicznych. Na szerszą skalę, dla
celów gospodarczych zaczęto ją
uprawiać dopiero w połowie XIX
wieku we Włoszech, Francji, oraz
w Niemczech i Austrii. To z Francji jej nasiona sprowadził do Ameryki Beniamin Franklin. Na preriach Ameryki Północnej znalazła
dobre warunki do uprawy. Niebywały rozkwit tej uprawy nastąpił
dopiero po II Wojnie Światowej
i wiązał się z ogromnym zapotrzebowaniem na oleje roślinne i białko paszowe.
Sto milionów hektarów
Soja zawiera około 20% tłuszczu,
ale też ponad 40% białka. Wpasowała się w pokrycie nieustannie rosnącego zapotrzebowania na białko
i tłuszcz do tego stopnia, że z USA
jej ekspansja rozprzestrzeniła się
na inne kraje Ameryki Południowej.
Dziś soję uprawia się na areale ponad 100 mln ha, najwięcej w USA,
Brazylii, Argentynie, Chinach i w
Indiach (zdecydowana większość
areału to soja genetycznie modyfikowana, ze wszczepionym genem
odporności na nieselektywne herbicydy zawierające glifosat).
A ceny rosną
W Unii Europejskiej soję uprawia
się, aby zmniejszyć uzależnienie
od rosnącego importu śruty poekstrakcyjnej z Ameryki. W Polsce
realizowany jest Program Rozwoju Produkcji Białka Roślinnego.
Powierzchnia uprawy soi wzrosła
z 300 ha w 2011 roku do 6 000 ha
w 2013 roku. Sprowadzamy około
2,5 mln ton poekstrakcyjnej śruty
sojowej, która stanowi główne źródło wartościowego białka do produkcji pasz dla wszystkich zwierząt.
Jej ceny nieustannie rosną.
Dyskusyjne GMO
Niestety śruta ta pochodzi z upraw
genetycznie modyfikowanych, do uprawy których Europa nie może się
przekonać, obawiając się nieznanych
skutków uwolnienia genów odmian
GMO do środowiska. Specjaliści
szacują, że możliwości tej uprawy
w Polsce to przynajmniej 250 tys.
ha i więcej. Musiałaby jednak powstać szersza baza, która skupowałaby nasiona soi i oferowała śrutę
poekstrakcyjną rodzimej produkcji
do wytwarzania pasz i produktów
spożywczych z soi.
Rodzimy przemysł tłuszczowy bazuje na przetwórstwie rzepaku, który zawiera dwa razy więcej tłuszczu
niż soja i nie kwapi się do drogich
inwestycji w przetwórstwo soi (której musiałby przetworzyć dwa razy
więcej niż rzepaku). Sprzyja temu
zgoda na import śrut poekstrakcyjnych pochodzących z upraw genetycznie modyfikowanych.
Trzy odmiany
Odmiany soi, które są przedmiotem
zainteresowania krajowych producentów rolnych, to odmiany wczesne, wyhodowane tradycyjnie, bez
udziału techniki GMO, które mają
krótki okres wegetacji (wysiewane są w trzeciej dekadzie kwietnia
dojrzewają na przełomie sierpnia
i września), dobrze plonują, wyżej
osadzają dolne strąki, są odporne
na wyleganie i łatwiejsze w zbiorze
kombajnowym.
Dwie polskie,
jedna ukraińska
W Krajowym Rejestrze odmian
mamy zarejestrowane trzy odmiany ‒ zarejestrowaną jeszcze w 1992
roku odmianę Aldana ‒ polskiej
Hodowli Roślin Strzelce, odmianę
Augusta wyhodowaną przez Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
oraz Mavkę, odmianę ukraińską,
oferowaną przez spółkę Hodowla
Tabela 1. Plon i cechy jakościowe nasion odmian soi wg COBORU w latach 2012-13
W kolumnie drugiej podano wyniki z doświadczeń rejestrowych zamieszczonych w opracowaniu Wstępne wyniki plonowania odmian Rośliny bobowate 2014,
PDOiR, COBORU Słupia Wielka, październik 2014; pozostałe kolumny zestawiono wg Wyniki Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych,
Rośliny bobowate 2013, COBORU Słupia Wielka, czerwiec 2014, obejmujące cechy jakościowe odmian z badań PDOiR za lata 2012-13.
plon nasion w dt/ha
zawartość w % s.m.
Odmiana
od siewu
do dojrzałości
technicznej dni
wysokość w cm
2012
białka
3
4
5
6
osadzenia
najniższych strąków
7
27,1
29,8
32,4
25,6
118
81
10,5
26,9
25,5
24,4
32,8
24,1
117
80
10,7
32,1
30,5
30,1
31,9
26,9
124
90
12,3
2014
2013
Aldana
29,7
Augusta
Mavka
1
2
01/2015 twój doradca ROLNICZY RYNEK
tłuszczu
roślin
uprawa
41
Soi AgroYoumis Polska, która została zarejestrowana w 2013 roku.
Ich najważniejsze cechy użytkowe zostały zamieszczone w tabeli,
przedstawiającej wyniki badań COBORU.
Najstarsza Augusta
Odmiany polskie są dosyć wczesne i osiągają dojrzałość techniczną
po 117 dniach od siewu, plonując od
25 do 30 dt/ha, są roślinami niezbyt
wysokimi 80-81 cm, a najniższe
strąki zawiązują na wysokości 1011 cm. Starsza odmiana Augusta
plonuje nieco niżej od 24,4 do blisko 27 dt i ma nieco lżejsze nasiona
(MTN ca 130-137 g) od młodszych
odmian Aldany i Mavki, których
nasiona są większe i cięższe.
Najnowsza odmiana Mavka osiągnęła dojrzałość techniczną o tydzień później od odmian polskich
i rośliny były wyższe o około 10 cm
i nieco wyżej zawiązywała dolne
strąki (na wysokości ponad 12 cm).
Oprócz odmian zarejestrowanych,
w legalnym obrocie mogą znajdować się odmiany zarejestrowane we Wspólnotowym Katalogu
Odmian, jak popularna odmiana ukraińska Annushka – bardzo
wczesna, o wegetacji 110-130 dni,
która uprawiana jest także w Czechach, Austrii, na Białorusi, Litwie
i Ukrainie, czy z hodowli austriackiej Saatbau Linz odmiany Merlin
i Lissabon.
Dojrzałość
kukurydzy ziarnowej
W doświadczeniach prowadzonych przez dr Kazimierza Pyziaka w Stacji Doświadczalnej
Oceny Odmian w Głubczycach,
na Opolszczyźnie, w latach 201213 odmiana Merlin plonowała
średnio na poziomie 38,5 dt/ha,
a odmiana Lissabon dała 41,5 dt/
ha. W roku 2013 ukraińskie odmiany plonowały w Głubczycach odpowiednio: Annushka – 30,5 dt/ha
i Mavka – 36,8 dt/ha. Soja może
być uprawiana tam, gdzie okres wegetacji umożliwia dojrzałość kukurydzy ziarnowej o wczesności FAO
240-250.
Glebowe wymagania
Wymagania glebowe soi nie są
wysokie, bowiem udaje się ona
na większości gleb w Polsce za wyjątkiem gleb ciężkich, zlewnych oraz
kwaśnych i bardzo lekkich, bardziej
narażonych na wiosenną suszę
w okresie kiełkowania, wschodów
i kwitnienia. Pożądane jest, aby gleby były w dobrej kulturze, strukturalne, szybko nagrzewające się, bez
tendencji do zaskorupienia, o pH
zbliżonym do obojętnego. Soja kiełkuje epigeicznie, wyciągając liścienie
na powierzchnię gleby i dlatego nie
lubi gleb zbyt zwięzłych, mogących
utrudnić dobre wschody, zwłaszcza
gdy po zasiewie nastąpiłby ulewne deszcze i gleba zaskorupiła się.
Bakterie brodawkowe, z którymi
soja żyje w symbiozie, znacznie
gorzej rozwijają się w glebie zwięzłej niż w glebie przewiewnej. Soja
nie lubi też gleb o dużej zawartości
części organicznych. Gleby najbardziej odpowiednie do uprawy soi to
te, które zaliczane są do kompleksu
pszennego bardzo dobrego, dobrego i wadliwego, należące do klas
bonitacyjnych II-III b.
Soja na stanowisku
Soję uprawia się najczęściej po zbożach ozimych i jarych, kukurydzy,
burakach i trawach wieloletnich.
Niewskazana jest uprawa po innych roślinach strączkowych, wieloletnich roślinach motylkowatych,
po roślinach kapustowatych i słoneczniku. W przypadku stosowania
nawożenia organicznego, obornik
powinien być stosowany 2-3 lata
wstecz. Uprawa gleby powinna być
staranna i ukierunkowana na stworzenie jak najbardziej korzystnych
warunków
powietrzno-wodnych
na okres siewu i późniejszej wegetacji.
Jesienią, po zbiorze zbóż należy
wykonać pełny zestaw uprawek
pożniwnych i orkę przedzimową
na średnią głębokość. Na stanowiskach po kukurydzy wskazane jest
użycie brony talerzowej i wykonanie głębszej orki.
Zatrzymać wodę
Wiosenne uprawki mają na celu
zniszczenie chwastów, zatrzymanie
wody w glebie oraz jak najlepsze
wyrównanie pola przed zasiewem.
Ułatwia to późniejszy zbiór nasion
kombajnem, przy możliwie niskich
stratach nasion i stosunkowo nisko
osadzonych dolnych strąkach.
Wiosną, gdy gleba obeschnie, należy wykonać włókowanie. Wschodzące chwasty, po 2-3 tygodniach
można niszczyć bronowaniem, co
także przerywa parowanie i zapobiega utracie wody. Przed siewem
glebę należy doprawić agregatem
uprawowym na głębokość 5-6 cm,
tak aby nie wzruszać podglebia i nie
niszczyć systemu kapilarnego zapewniającego podsiąk wody z głębszych warstw gleby.
Nawożenie mineralne
wyleganie
pękanie
strąków
przed zbiorem
osypywanie
nasion
masa 1000
nasion
skala 90
8
9
10
8,1
8,9
8,9
167
6,4
7,6
7,5
130
7,9
9,0
8,8
174
Soja nie ma wysokich potrzeb pokarmowych i na stanowiskach
o średniej zasobności w składniki
pokarmowe fosfor i potas można
polecić nawożenie w wysokości
‒ 50-70 kg P2O5 (soja dobrze wykorzystuje trudno dostępny fosfor)
oraz 80-100 kg K2O, najlepiej pod
01/2015 twój doradca ROLNICZY RYNEK
uprawa
orkę jesienią, a ostatecznie wczesną
wiosną. W przypadku kwaśnej gleby konieczne jest też wapnowanie
gleby. Na stanowiskach uboższych
w magnez można polecić nawożenie magnezem w ilości 40-60 kg
MgO/ha np. siarczanem magnezu.
Azot z powietrza
Nawożenie azotem nie jest konieczne, bo jak wskazują doświadczenia, soja lepiej plonuje bez nawożenia azotowego. W praktyce
rolniczej obserwuje się stosowanie niewielkich dawek nawożenia startowego azotem, w ilości
30-60 kg N/ha, jednak dostępność
azotu w glebie może spowolnić aktywność bakterii brodawkowych,
które zamiast wniknąć do korzeni i stymulować rozwój brodawek i pobór azotu cząsteczkowego
z powietrza i zaopatrywać roślinę
w azot, odżywiają się dostępnym
w glebie azotem i dopiero, gdy jego
poziom się obniży, wnikają do korzeni i tworzą brodawki.
Korzystne jest także dla wytwarzania bakterii brodawkowych, stosowanie nawozów mikroelementowych, zawierających molibden
w ilości 100 g/ha, a po wschodach
roślin dwukrotne nawożenie dolistne roślin soi nawozem zawierającym cynk, stymulującego syntezę
aminokwasu tryptofanu, obecnego
między innymi w białkach, ważnych w komunikowaniu się roślin
z bakteriami brodawkowymi. Nie
poleca się stosować w dokarmianiu
soi nawozów zawierających miedź
i mangan, z uwagi na ich bakteriobójcze działanie, na rozwijające się
brodawki z bakteriami.
Szczepienie nasion
Zaszczepienie nasion soi szczepem
bakterii Bradyrhizobium japonicum, współżyjących z soją w brodawkach korzeniowych, korzystnie
wpływa na rozwój roślin i plonowanie nasion. Bakterie te nie występują
w naszych glebach. Najkorzystniej
jest zaszczepić nasiona soi na krótko przed wysiewem. Jeżeli będziemy
zaprawiać nasiona przed chorobami
grzybowymi (na dzień dzisiejszy nie
ma żadnej zaprawy zarejestrowanej
do stosowania w uprawie soi), to
42
wcześniej należy zaprawić nasiona
zaprawą grzybobójczą, a szczepionkę nanieść na zaprawione nasiona,
najlepiej w dniu wysiewu, na przykład nitraginą z firmy BioFood
z Wałcza, przeprowadzając zabieg
pod zadaszeniem, chroniąc nasiona
przed światłem słonecznym, zawierającym promieniowanie ultrafioletowe, także niekorzystnie działające
na bakterie.
Brodawka dla plonu
W przypadku zakupu nasion firmy
Saatbau Linz, możemy skorzystać
z precyzyjnie zaszczepionych nasion
(bakteriami według technologii Fix
Fertig, gwarantującej równomierność ich rozmieszczenia wraz z dodatkowymi substancjami klejącymi,
chroniącymi je przed promieniami
słonecznymi i przedłużającymi ich
żywotność). Tak zaszczepione nasiona wykształciły obfite brodawki,
szczególnie na korzeniu głównym
i plonowały o około 700 kg na hektarze wyżej od tych, które nie były
zaszczepione.
w uprawach ekologicznych. Początkowo rozwój soi przebiega wolno
i jest ona narażona na zachwaszczenie, zanim rośliny rozwiną się
na tyle, że zaczną zacieniać międzyrzędzia. Dzięki obfitemu ulistnieniu wykazuje ona dużą konkurencyjność wobec chwastów.
Do niedawna nie było zarejestrowanego żadnego herbicydu do odchwaszczania soi, ale w 2014 roku,
jesienią zarejestrowano herbicyd
Sencor Liquid 600 SC zawierający
metrybuzynę, do posiewnego stosowania w dawce 0,55 l/ha w ilości
200-300 l wody, w celu ograniczenia głównie takich chwastów wrażliwych na jego działanie, jak fiołek
polny, gwiazdnica pospolita, jasnoty, maruna bezwonna, przetacznik
polny i przetacznik perski, szarłat
szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, żółtlica drobnokwiatowa
i komosa biała, a w średnim stopniu
preparat ogranicza chwastnicę jednostronną i rdest powojowaty.
Bez powschodowych
W ogrzaną glebę,
gdy kwitną wiśnie
Wysiewu nasion najlepiej dokonać
w ogrzaną glebę, gdy osiąga ona
temperaturę powyżej 8-10oC. Ten
czas przypada zwykle w trzeciej
dekadzie kwietnia i początku maja,
gdy kwitną wiśnie. Odmiany późniejsze możemy wysiewać wcześniej, a odmiany wcześniejsze nadają się także do późniejszego siewu,
na początku maja. Nasiona możemy
wysiewać siewnikami redlicowymi
w rozstawie 12-25 cm, na głębokość 3-4 cm, najlepiej dociśnięte
do wilgotnego podglebia. Można
też wysiewać ją siewnikami punktowymi w rozstawie rzędów ok. 37,5
cm. Norma wysiewu dla obsady
60-80 roślin na 1m2, w zależności
od MTN i zdolności kiełkowania,
najczęściej wahała się w przedziale
140-180 kg nasion na 1 ha.
Niestety nadal brakuje herbicydów
do powschodowego ograniczania
chwastów, zwłaszcza jednoliściennych, które mogą przysporzyć problemów plantatorom soi. W innych
krajach Unii Europejskiej zarejestrowane między innymi są Basagran 480 SL (na chwasty dwuliścienne), który może być stosowany
w dawkach dzielonych po 1,25 l/ha
w odstępach 7-10 dniowych, najlepiej na małe chwasty, w fazie liścieni
do pierwszej pary liści właściwych.
Do ograniczenia chwastów jednoliściennych i samosiewów zbóż
w krajach poza Polską stosuje się
takie graminicydy, jak Agil 100 EC
Fusilade Forte 150 EC czy Targę
Super 05 EC. Z racji niewielkiego
areału uprawy soi, choroby i szkodniki na razie nie odgrywają wilkiej
i nie wykonujemy innych zabiegów
w ochronie soi.
Ograniczenie
zachwaszczenia
Dojrzewanie i zbiór nasion
Uprawa w szerszych rzędach umożliwia stosowanie pielęgnacji mechanicznej opielaczami do ograniczania zachwaszczenia, na przykład
Soja dojrzewa pod koniec sierpnia
lub we wrześniu. Przy niesprzyjającej pogodzie, dojrzewanie i zbiór
może się przesunąć na październik,
01/2015 twój doradca ROLNICZY RYNEK
uprawa
kiedy temperatury są niższe, a wilgotność wyższa. Przy normalnym
dojrzewaniu nasion dosuszanie nasion zazwyczaj nie jest konieczne.
Dojrzewająca soja traci liście, strąki
robią się brązowe. Nasiona stopniowo dojrzewając twardnieją. Osiągają wilgotność 14-15% na pniu. Jeżeli lato jest chłodniejsze i bardziej
przekropne i nasiona mają wyższą
wilgotność, powinny zostać dosuszone.
Ze względu na ryzyko uszkodzenia
dolnych strąków, zbiór powinien
być prowadzony przy maksymalnie opuszczonym zespole żniwnym
i dlatego jeszcze raz należy podkreślić wymóg dobrego wyrównania
pola przed siewem nasion.
źródła:
1.Wyniki Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych. Rośliny bobowate 2013, COBORU Słupia Wielka, czerwiec 2014.
2.Wstępne wyniki plonowania odmian.
Rośliny bobowate 2014 COCORU Słupia
Wielka,
3. Soja. Biuletyn agrotechniczny 2013,
internet.
Marian Karasek
DODR we Wrocławiu
Szacunkowe koszty uprawy 1 ha soi w 2014 roku
1
2
3
4
Lp.
klasa bonitacyjna ‒ IIIb-V
przyjęta średnia cena skupu ‒ informacje własne DODR
ŚOR dopuszczone do obrotu na terenie Polski
sprzęt do uprawy własny
Wyszczególnienie
Jedn.
miary
Cena
zł
Ilość
Plon dt/ha
30,0
Kwota - złotych
A
1
2
3
5 547,24
Wartość produkcji
zł
Wartość produktu
dt
Dopłata bezpośrednia JPO
zł/ha
910,87
Płatność specjalna
zł/ha
556,37
136,00
30,0
4 080,00
1 023,50
Materiał siewny
z zakupu zaprawiane
j.s
183,00
4,5
823,50
Nitragina
opk.
1,00
200,0
200,00
Polifoska 6-20-30
dt
173,00
4,0
692,00
Adob Bor
l
11,25
3,0
33,75
Nawożenie mineralne
725,75
Ochrona roślin
222,64
Fusilade Forte 150 EC
l
130,00
1
130,00
Sencor Liquid 600 SC
l
168,43
0,55
92,64
B
Koszty bezpośrednie
zł
1 971,89
C
Nadwyżka bezpośrednia (A-B)
zł
3 575,35
1
Usługi
kombajnowanie
2
320,00
zł/ha
320,00 1,0
paliwo
zł
5,20
oleje i smary 7% kosztu paliwa
zł
Inne
320,00
361,66
65
338,00
23,66
3
pozostałe koszty pośrednie bez amortyzacji maszyn i urzą- zł
dzeń i KCZ
449,05
D
Pozostałe koszty pośrednie
1 130,71
zł
E
Ogółem koszty na 1 ha
zł
3 102,60
F
Dochód z działalności z dopłatami
zł
2 444,64
G
Dochód z działalności bez dopłat
zł
977,40
H
Koszty produkcji 1 dt
zł
(bez wyceny pracy własnej)
103,42
* każde gospodarstwo płaci podatek rolny, który w 2014 roku wynosi 173,20 zł od 1 ha przeliczeniowego gruntów gospodarstw rolnych
** istnieje obowiązek ubezpieczenia 50% upraw
*** wysokość stawki jednolitej dopłaty obszarowej za 2014 rok
**** dochód będzie wyższy o 81,70 zł, jeżeli rolnik skorzysta ze zwrotu podatku akcyzowego na paliwo rolnicze
**** dochód będzie wyższy o 160 zł, jeżeli rolnik skorzysta ze zwrotu za kwalifikowany materiał siewny
01/2015 twój doradca ROLNICZY RYNEK