Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
advertisement
Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu ------------------------------------------------------------------------------------------------- WYTYCZNE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY PRZY NARAŻENIU NA DZIAŁANIE SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH (CB) ORAZ PRZY POSTĘPOWANIU Z OSTRYMI NARZĘDZIAMI Opracował: Inspektorat BHP ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Poznań – 2014 Spis treści I. WYTYCZNE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY PRZY NARAŻENIU NA DZIAŁANIE SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH (CB) ............................................................................................... 3 1. DEFINICJA CB................................................................................................................................................ 3 2. KLASYFIKACJA CB........................................................................................................................................... 3 2.1. CZTERY GRUPY ZAGROŻENIA ........................................................................................................................ 3 2.2. WYKAZ SZKODLIWYCH CB ........................................................................................................................... 4 3. GŁÓWNE DROGI PRZENOSZENIA CB ................................................................................................................... 4 4. STOPIEŃ RYZYKA ZAWODOWEGO ZAGROŻENIA DLA ZDROWIA .................................................................................. 4 5. REJESTR PRAC NARAŻAJĄCYCH NA DZIAŁANIE CB ORAZ PRACOWNIKÓW NARAŻONYCH NA DZIAŁANIE CB ......................... 5 6. POMIESZCZENIA I URZĄDZENIA (WYMAGANIA PODSTAWOWE) ................................................................................ 5 7. WARUNKI I ŚRODKI OCHRONY PRACOWNIKÓW ..................................................................................................... 6 II. WYTYCZNE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY PRZY POSTĘPOWANIU Z OSTRYMI NARZĘDZIAMI ... 9 1. DEFINICJE ..................................................................................................................................................... 9 2. TECHNICZNE ŚRODKI OSTROŻNOŚCI .................................................................................................................. 10 3. ŚRODKI OSTROŻNOŚCI W ZAKRESIE HIGIENY PRACY .............................................................................................. 10 4. SZKOLENIA.................................................................................................................................................. 12 5. KOLEJNOŚĆ POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU ZAISTNIAŁEJ EKSPOZYCJI NA HBV, HCV, HIV........................................... 12 8. PIŚMIENNICTWO .......................................................................................................................................... 14 9. ZAŁĄCZNIKI ................................................................................................................................................. 15 2 I. WYTYCZNE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY PRZY NARAŻENIU NA DZIAŁANIE SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH (CB) 1. Definicja CB Szkodliwe dla zdrowia czynniki biologiczne (CB) obejmują drobnoustroje komórkowe, w tym również genetycznie zmodyfikowane, a także pasożyty wewnętrzne, jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe, które mogą być przyczyną następujących rodzajów zachorowań: zakażenia - wywołane przez bakterie, grzyby, wirusy, pasożyty alergie – na skutek kontaktu z różnymi czynnikami biologicznymi (np. w wyniku działania pyłów zanieczyszczonych przez drobnoustroje i innymi substancjami wytworzonymi przez drobnoustroje) zatrucia lub inne działanie toksyczne (np. endotoksyny, mykotoksyny). 2. Klasyfikacja CB 2.1. Cztery grupy zagrożenia CB zakwalifikowano do czterech grup zagrożenia w zależności od stopnia, w jakim mogą one wywołać choroby oraz od możliwości uniknięcia tych chorób i ich leczenia (tabela 1). Tab. 1 Podział czynników biologicznych na 4 grupy zagrożenia Grupa zagrożenia Grupa 1 Czynniki biologiczne (CB) czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne mogą wywołać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale Grupa 2 rozpowszechnianie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne; zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia mogą wywołać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, Grupa 3 a rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest prawdopodobne; zazwyczaj istnieją skuteczne metody profilaktyki lub leczenia wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a Grupa 4 rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne; zazwyczaj nie istnieją skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. 3 2.2. Wykaz szkodliwych CB Wykaz szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grup zagrożenia od 2 do 4 zawiera Załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. Załącznik ten dołączono do WYTYCZNYCH (załącznik nr 1). 3. Główne drogi przenoszenia CB CB mogą przedostać się do organizmu człowieka: a. przez krew i inne płyny ustrojowe np. HBV, HCV, HDV, gorączka krwotoczna, HIV; parenteralna inokulacja przez skaleczenie igłą, skalpelem, rozbitym szkłem lub podobnymi narzędziami b. drogą inhalacji np. aerozol biologiczny przy mieszaniu, homogenizowaniu, proszkowaniu, wirowaniu materiału biologicznego, klimatyzacja (Legionella spp.) c. drogą kontaktową [wirusy RS, zapalenie spojówek, liszajec, opryszczka, paciorkowce, meningokoki, cytomegalia, gruźlica, biegunka bakteryjna, zakażenia przyranne, wielolekooporne bakterie, np. pałeczki Gram-ujemne (ESβL-dodatnie), Enterococcus spp. (HLAR, VRE), gronkowce (MRSA)] d. drogą pokarmową np. biegunka wirusowa, HAV, Shigella, Salmonella, gronkowce (zakażenie lub zatrucie enterotoksyną) 4. Stopień ryzyka zawodowego zagrożenia dla zdrowia W każdym przypadku, w którym podczas wykonywania pracy pracownik może być potencjalnie narażony na działanie CB, należy ocenić stopień ryzyka zawodowego oraz podjąć środki konieczne dla ochrony jego zdrowia i bezpieczeństwa. W tym celu należy ustalić rodzaj szkodliwych CB oraz stopień i czas trwania narażenia. Jeżeli występuje narażenie na działanie kilku grup czynników biologicznych, to stopień ryzyka dla pracownika należy ocenić dla każdej grupy szkodliwego CB. Ocena ryzyka zawodowego powinna być przeprowadzona na podstawie wszystkich dostępnych informacji łącznie z: klasyfikacją CB, które są lub mogą być zagrożeniem dla zdrowia człowieka informacją o przypadkach uczuleń lub innych skutkach działania toksycznego, których przyczyną może być narażenie na czynniki biologiczne w środowisku pracy 4 posiadaną wiedzę na temat choroby, na którą pracownik jest narażony i która ma związek z wykonywana pracą. Inspektorat BHP sporządza ryzyko zawodowe oraz ustala jego sposób wykonania wg wytycznych określonych w obowiązujących aktualnie przepisach prawnych. 5. Rejestr prac narażających na działanie CB oraz pracowników narażonych na działanie CB 1. Kierownik jednostki naukowo-dydaktycznej przekazuje informację dotyczącą użycia CB w celach naukowo-badawczych Inspektoratowi BHP Uniwersytetu Medycznego, a ten Powiatowej Inspekcji Sanitarnej: co najmniej 30 dni przed dniem użycia po raz pierwszy szkodliwego czynnika CB zakwalifikowanego do grupy 3 i 4 zagrożenia w każdym przypadku, gdy zachodzą istotne zmiany mające znaczenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracownika w miejscu pracy w ciągu 30 dni po zakończeniu działalności z CB niezwłocznie, w przypadku każdej awarii lub wypadku, które mogły spowodować uwolnienie się CB zakwalifikowanego do Grupy 2 - 4 zagrożenia. 2. Jednostki naukowo-dydaktyczne zobowiązane są do ewidencjonowania prac narażających pracowników na działanie CB zakwalifikowanych do Grupy 3 i 4 zagrożenia oraz rejestru pracowników narażonych na działanie CB zakwalifikowanych do Grupy 3 i 4 zagrożenia. Rejestr prac oraz pracowników należy prowadzić według załączników nr 2 i 3 w formie elektronicznej lub księgi rejestru. 3. Rejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych CB zakwalifikowanych do grupy 3 i 4 zagrożenia przechowuje się przez okres nie krótszy niż 10 lat od ustania narażenia, lub 40 lat w przypadku gdy czynnik ten może być przyczyną choroby przewlekłej lub utajonej oraz choroby, która w świetle obecnej wiedzy jest niemożliwa do zdiagnozowania do czasu rozwinięcia choroby. 6. Pomieszczenia i urządzenia (wymagania podstawowe) Wymagania, jakim powinny odpowiadać pod względem sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej przedstawia Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 (Dz.U. 2012 poz. 739) 1. W laboratoriach mikrobiologicznych wymagane jest wydzielenie: 5 pomieszczeń do pracy laboratoryjnej z CB wyposażonych odpowiednio do zagrożenia w komory bezpiecznej pracy (loże laminarne), w specjalny system wentylacji nawiewno-wywiewnej, zapewniający odpowiedni stopień oczyszczania zarówno powietrza nawiewanego, jak i usuwanego z pomieszczenia oraz w sprzęt ochrony osobistej pomieszczeń do niszczenia kultur bakteryjnych i unieszkodliwiania innych odpadów niebezpiecznych pod względem epidemiologicznym, wyposażonych w odpowiedni sprzęt i urządzenia sterylizujące o charakterystyce wynikającej z potrzeb jednostki (oddzielne do unieszkodliwiania materiałów infekcyjnych oraz sterylizacji czystego sprzętu, szkła i podłoży) punktów przyjmowania i przechowywania próbek zawierających CB punktów zbierania zanieczyszczonej CB odzieży ochronnej (tzw. brudnej) oraz odpadów infekcyjnych przed ich usunięciem pomieszczeń socjalnych, w tym wydzielonego pokoju socjalnego, urządzeń higieniczno-sanitarnych oraz szatani dla personelu 2. W pomieszczeniach laboratoryjnych powinny znajdować się umywalki do mycia rąk, wyposażone w dozowniki mydeł płynnych i alkoholowych antyseptyków (dozowniki łokciowe, nożne lub uruchamiane przez fotokomórkę) oraz pojemniki z preparatami dezynfekcyjnymi o spektrum działania obejmującym CB, na które pracownik może być potencjalnie narażony. 3. W pomieszczeniach do pracy z CB: podłogi powinny być łatwo zmywalne, odporne na działanie środków dezynfekcyjnych, wykonane z materiałów antypoślizgowych i antyelektrostatycznych stoły i meble laboratoryjne powinny być wykonane z gładkiego, odpornego na wodę i środki dezynfekcyjne materiału ściany powinny być wykończone materiałami trwałymi, nienasiąkliwymi i odpornymi na działanie środków dezynfekcyjnych do wysokości co najmniej 2,0 m 7. Warunki i środki ochrony pracowników 1. Należy określić warunki niezbędne do zapewnienia ochrony pracowników narażonych na CB, w zależności od grupy zagrożenia tych czynników. Wykaz środków hermetyczności dla laboratoriów, zwierzętarni, pomieszczeń izolacyjnych dla ludzi i zwierząt w celu zapobiegania i redukcji przeniesienia lub uwolnienia szkodliwych CB, 6 zamieszczony w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. (Dz. U. 2005 nr 81, poz. 716) dla stosowania w celu zapobiegania i redukcji przypadkowego przeniesienia lub uwolnienia CB przedstawiono w załączniku nr 4. 2. Jeżeli pracownik jest zatrudniony w warunkach narażenia na działanie CB zakwalifikowanego do Grupy 1 zagrożenia wystarczy przestrzeganie podstawowych zasad bezpieczeństwa pracy w laboratorium. 3. Przy pracy z CB zakwalifikowanym do Grupy 2 zagrożenia pracownik powinien stosować takie środki ochrony osobistej jak fartuch, rękawiczki jednorazowe i obuwie ochronne. Zaleca się, aby czynności mikrobiologiczne odbywać w komorach bezpiecznej pracy (lożach) z laminarnym pionowym przepływem powietrza, a w przypadku ich braku na otwartych stołach laboratoryjnych za ekranem ochronnym. Przy pracy na stole laboratoryjnym bez ekranu ochronnego wskazane jest stosowanie ochronnych osłon na twarz lub masek i okularów ochronnych. 4. Praca przy narażeniu na szkodliwe CB zakwalifikowane do 3 grupy zagrożenia wymaga ścisłego przestrzegania procedur oraz stosowania środków ochrony osobistej i zewnętrznej. Wszystkie czynności laboratoryjne z drobnoustrojami muszą być wykonywane w komorach bezpiecznej pracy (co najmniej drugiej klasy) z pionowym laminarnym nawiewem jałowego powietrza, a pomieszczenia wyposażone w specjalny system wentylacji nawiewno-wywiewnej, zabezpieczający przed uwolnieniem czynników rozprzestrzeniających się za pośrednictwem aerozolu. W Grupie 3 zagrożenia (załącznik nr 1) wyodrębniono CB oznaczone dwiema gwiazdkami (np. Salmonella typhi, Shigella dysenteriae, wirusy zapalenia wątroby typu B, C, ludzki wirus nabytego niedoboru odporności HIV, wirus kleszczowego zapalenia mózgu wariant środkowoeuropejski, pasożyty Plasmodium falciparum, Taenia solium i Echinococcus granulosus). Czynniki te mogą stanowić ograniczone ryzyko zakażenia dla pracowników, ponieważ nie są zazwyczaj zakaźne drogą powietrzną, a w związku z tym można rozważyć możliwość rezygnacji z niektórych środków bezpieczeństwa. 5. Przy narażeniu na szkodliwe CB zakwalifikowane do 4 grupy zagrożenia wszystkie czynności muszą być wykonywane w komorach bezpiecznej pracy klasy III, lub przez personel ubrany w kompletne (przykrywające całe ciało) kombinezony z dodatnim ciśnieniem i specjalnym systemem dopływu powietrza. Pomieszczenie musi być 7 całkowicie odizolowane od wszystkich innych laboratoriów; posiadać własny, specjalny system wentylacji i składowania odpadów. 6. Kierownik Katedry, Kliniki, Zakładu jest zobowiązany w szczególności: ograniczyć do minimum liczbę osób narażonych na szkodliwe czynniki biologiczne ograniczyć do minimum występowanie tych czynników w środowisku pracy zapewnić stosowanie środków ochrony zbiorowej, a gdy narażenie nie może być zlikwidowane w inny sposób – środków ochrony indywidualnej zapewnić pracownikom systematyczne szkolenia opracować w formie pisemnej (odpowiednio do specyfiki i stopnia zagrożenia jednostki) „Zasady postępowania z materiałem biologicznym”, zawierające zbiór procedur i instrukcji oraz egzekwować ich stosowanie przez pracowników, a w szczególności: - zabronić spożywania posiłków, picia i palenia tytoniu w miejscach pracy - zabronić wychodzenia w odzieży roboczej i ochronnej poza obszar jej stosowania - zapewnić oznaczenie miejsc pracy stwarzających ryzyko dla zdrowia pracownika w odpowiednie napisy i znaki ostrzegawcze (wzór piktogramu w załączeniu) - przeszkolić pracowników w zakresie zdejmowania rękawiczek techniką bezdotykową oraz właściwej techniki dezynfekcji skóry rąk (schemat procedury w załączeniu) - zapewnić, aby instalacje, pomieszczenia, urządzenia i powierzchnie zanieczyszczone CB zostały poddane myciu i dezynfekcji. 7. Jednostki naukowo-dydaktyczne zobowiązane są w pierwszej kolejności do opracowania pisemnych procedur i instrukcji postępowania z CB zakwalifikowanymi do Grupy 3 i 4 zagrożenia, a w szczególności: pobierania, transportu oraz opracowania do badań próbek i materiałów biologicznych pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego dezynfekcji i antyseptyki bezpiecznego postępowania z odpadami infekcyjnymi (gromadzenie, transport wewnątrz jednostki, przechowywanie, unieszkodliwianie) postępowania w razie awarii lub wypadku związanego z uwolnieniem się CB zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia. 8 Ułatwieniem w opracowaniu procedur są poniżej załączone procedury, które mają być bazą wyjściową jak i wzorem (przykładem) dla powstających procedur w jednostkach UMP. II. WYTYCZNE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY PRZY POSTĘPOWANIU Z OSTRYMI NARZĘDZIAMI (ZAKŁUCIA) 1. Definicje Ostre narzędzia – są to wyroby medyczne służące do cięcia, kłucia oraz mogące spowodować zranienie lub przeniesienie zakażenia. Ekspozycja zawodowa – to narażenie podczas wykonywania obowiązków służbowych na czynniki o potencjalnym lub udowodnionym działaniu szkodliwym na ustrój człowieka (HBV, HCV, HIV, etc.). Zdarzenia będące ekspozycją zawodową to: zakłucie, zadrapanie, skaleczenie, kontakt materiału zakaźnego z uszkodzoną skórą, kontakt materiału zakaźnego ze śluzówką lub spojówkami, długotrwały kontakt nie uszkodzonej skóry z dużą ilością materiału zakaźnego. Materiał potencjalnie zakaźny – wydzielina lub tkanka pacjenta, która może zawierać wirusy. Do materiału potencjalnie zakaźnego zalicza się: krew, płyny: mózgwo-rdzeniowy, opłucnowy, osierdziowy, otrzewnowy, owodniowy, stawowy i inne płyny ustrojowe zawierające widoczną krew, a także wydzielinę pochwy i nasienie (choć nie stwierdzono by kiedykolwiek były one źródłem zakażenia pracowników służby zdrowia podczas wykonywania obowiązków zawodowych). UWAGA!!! mocz, kał, ślina, plwocina, wymiociny, wydzielina z nosa, pot i łzy (jeżeli nie zawierają domieszek krwi) NIE są zakaźne! Kontakt z nimi NIE wymaga profilaktyki poekspozycyjnej! Osoba eksponowana – osoba, u której miała miejsce ekspozycja zawodowa. Źródło ekspozycji – pacjent i/lub narzędzia, sprzęt, bielizna etc, które zostały skażone płynami ustrojowymi lub wydzielinami pacjenta stanowiącymi materiał potencjalnie zakaźny. 9 2. Techniczne środki ostrożności Z płynami ustrojowymi, wydalinami i wydzielinami zawsze należy postępować tak, jakby były zakaźne. Należy zatem zawsze rygorystycznie i konsekwentnie stosować najskuteczniejsze środki ostrożności w celu ochrony pracownika. Bezpieczne ostre narzędzia W celu ograniczenia do minimum ryzyka zranień ostrymi narzędziami medycznymi wśród pracowników tradycyjne narzędzia należy zastępować – na ile jest możliwe z technicznego punktu widzenia – bezpieczniejszym, nowoczesnym sprzętem, który stwarza mniejsze ryzyko wynikłych urazów. Usuwanie ostro zakończonych i ostrych narzędzi Ponieważ ostre, zanieczyszczone krwią przedmioty stwarzają prawdopodobnie największe ryzyko dla personelu, należy koniecznie natychmiast usuwać przedmioty, takich jak strzykawki i kaniule, z miejsca, gdzie były używane, w hermetycznych, niezniszczalnych pojemnikach (pojemniki na ostro zakończone i ostre narzędzia). Pracownicy powinni mieć przy sobie taki pojemnik za każdym razem, gdy przeprowadzają jakąkolwiek procedurę inwazyjną, nawet o minimalnym stopniu inwazyjności; pojemniki należy też umieścić w każdym obszarze pracy, w którym często korzysta się z takich narzędzi i przedmiotów. Środki ochrony osobistej - rękawiczki ochronne i inne środki ochrony osobistej należy stosować: przy wykonywaniu zadań, przy których można spodziewać się kontaktu z krwią, składnikami krwi, płynami ustrojowymi, wydalinami lub wydzielinami, w tym odzież ochronną (nakładaną na odzież służbową) oraz – w stosownych przypadkach – wodoodporne fartuchy, - aby chronić drogi oddechowe i oczy (półmaskami filtrującymi FFP2 i środkami ochrony oczu np. okulary ochronne, przyłbice) w momencie, w którym można spodziewać się rozpylenia lub rozbryzgu krwi, płynów ustrojowych lub wydalin i wydzielin. 3. Środki ostrożności w zakresie higieny pracy Uodpornienie (szczepienie) Wirusowe zapalenia wątroby typu B jest jedyną postacią zapalenia wątroby, wobec której istnieje skuteczna szczepionka. Pracodawca powinien zapewniać 10 bezpłatne szczepienie i zachęcać wszystkich pracowników narażonych na ryzyko do poddania się czynnemu uodpornieniu. Szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B chroni również przed wirusem zapalenia wątroby typu D. Prowadzić pisemną dokumentację w przypadkach, w których pracownik odmawia poddania się szczepieniu. Środki stosowane natychmiast po kontakcie z materiałem zakaźnym Istnieje możliwość przedostania się patogenów do krwioobiegu przez uszkodzenia skóry przez rany cięte, rany z ukłucia igłą etc. Działanie należy podjąć nawet, jeżeli wydaje się, że zanieczyszczona skóra jest nienaruszona. 1. Należy jak najszybciej zmyć krew – spłukać wodą i zdezynfekować dane miejsce przy użyciu środka do dezynfekcji skóry. 2. W przypadku zachlapania krwią czy płynami ustrojowymi nienaruszonej skóry należy umyć skórę z użyciem mydła i wody. Należy zdezynfekować dane miejsce z zastosowaniem środka do dezynfekcji skóry. 3. W przypadku zanieczyszczenia błon śluzowych (jamy ustnej, nosa, oczu) należy dokładnie opłukać dane miejsce wodą lub płynem fizjologicznym (Aquadest lub chlorek sodu o stężeniu 0,9%) lub roztworem jodu w wodzie w stosunku 1:4 (jama ustna, nos). 4. W przypadku zachlapania krwią czy płynami ustrojowymi naruszonej skóry należy zmyć krew czy płyn ustrojowy, zdezynfekować dane miejsce z zastosowaniem środka do dezynfekcji skóry oraz jodopowidonem. 5. Zdarzenie należy dokładnie udokumentować w „Dzienniku skaleczeń i zakłuć” (dziennik dostępny i prowadzony przez Katedry/Zakłady) oraz w „Karcie po ekspozycji zawodowej na materiał biologiczny potencjalnie zakaźny” (załącznik nr 7). 4. Najważniejsze zasady zapobiegające ekspozycji: Stosować podstawowe zasady higieny z regularnym myciem rąk, Pokrywać rany i inne otwarte zmiany na skórze opatrunkiem, Stosować materiały ochraniające (rękawiczki, maski, okulary) przed kontaktem z krwią, Unikać bezpośredniego kontaktu z materiałem potencjalnie zakaźnym, Unikać stosowania ostrych przedmiotów, kiedy jest to możliwe, 11 Postępować ostrożnie z ostrymi narzędziami medycznymi (nie zakładać powtórnie osłonek na igły i kaniule), Stosować w miarę możliwości ostre narzędzia zawierające rozwiązania chroniące przed zranieniem. 5. Szkolenia Każdy pracownik w pierwszej kolejności odpowiedzialny jest za dbałość o swoje bezpieczeństwo. Podnoszenie świadomości pracowników odbywa się za pomocą systematycznych szkoleń pracowników. Szkolenia okresowe zawierają blok tematyczny obejmujący zagadnienia dotyczące czynników biologicznych potencjalnie zakaźnych, to jest m. in. temat zakłuć i skaleczeń a zwłaszcza zapobieganiu narażeniu i ich skutkom. Podmiotowe szkolenia obejmują w szczególności zagadnienia dotyczące: prawidłowego postępowania z ostrymi narzędziami, w tym narzędziami zawierającymi rozwiązania chroniące przed zranieniem; potencjalnego zagrożenia dla życia i zdrowia spowodowanego zranieniem ostrym narzędziem oraz kontaktem z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznym; środków, które należy podjąć w celu zapobiegania zranieniom ostrymi narzędziami, obejmujące standardowe środki ostrożności, bezpieczne systemy pracy, prawidłowe stosowanie i procedury usuwania ostrych narzędzi i odpadów oraz znaczenie uodpornienia przy użyciu szczepionek; wyposażenia i stosowania środków ochrony zbiorowej oraz indywidualnej, odpowiednich dla rodzaju i stopnia narażenia; procedury postępowania poekspozycyjnego; procedur zgłaszania oraz prowadzenia wykazu zranień ostrymi narzędziami; okoliczności i przyczyn zranień ostrymi narzędziami. 6. Kolejność postępowania w przypadku zaistniałej ekspozycji na HBV, HCV, HIV W przypadku ekspozycji pracownika na materiał biologiczny potencjalnie zakaźny należy podjąć następujące kroki: 1. Udzielić pierwszej pomocy w zależności od ekspozycji: - umyć i zdezynfekować skórę - zabezpieczyć opatrunkiem miejsca zranienia 12 - przepłukać błony śluzowe dużą ilością wody 2. Zgłosić ekspozycję bezpośredniemu przełożonemu 3. Udokumentować fakt ekspozycji: - wypełnić „Kartę ekspozycji zawodowej na materiał biologiczny potencjalnie zakaźny” (część A – wypełnia przełożony, część B – lekarz odpowiedzialny za postępowanie poekspozycyjne) - odnotować zdarzenie ekspozycji w „Dzienniku skaleczeń i zakłuć” 4. Powiadomić Inspektorat BHP ul. Dąbrowskiego 79 (tel. 61 854 68 44) oraz dostarczyć kopię „Karty ekspozycji zawodowej na materiał biologiczny potencjalnie zakaźny” 5. Skierować do Izby Przyjęć Szpitala Klinicznego im. Heliodora Święcickiego UMP przy ul. Przybyszewskiego 49 w Poznaniu. Osoba eksponowana powinna zgłosić się w trybie pilnym (do 24 h od ekspozycji) na Izbę Przyjęć celem uzyskania konsultacji specjalistycznej oraz wykonania badań diagnostycznych pozwalających określić stan kliniczny oraz status serologiczny (jeśli zaistnieje taka potrzeba). Możliwość uzyskania porady lekarskiej oraz otrzymania leków antyretrowirusowych istnieje przez całą dobą, 7 dni w tygodniu, w tym także dni ustawowo wolne od pracy. 6. Lekarz Szpitala im. H. Święcickiego wdraża procedurę dalszego postępowania (po przeprowadzonej konsultacji podejmuje decyzję o pobraniu materiału do badań, profilaktyce poekspozycyjnej oraz dalszym postępowaniu). Zatwierdzam : 13 8. Piśmiennictwo Rozporządzenia, dyrektywy i normy 1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. z 2005 Nr 81, poz. 716), 2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29.02.2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. 2008 nr 48, poz. 288), 3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny pomieszczenia i urządzenia zakładu podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz.U. 2012 poz. 739), 4. Polska Norma PN-ISO 77216:1998 Ogólne zasady badań mikrobiologicznych, 5. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. 2013 poz. 947) 6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych (Dz.U. 2013 poz. 696) 7. Dyrektywa Rady 2010/32/UE z dnia 10 maja 2010 r. w sprawie wykonania umowy ramowej dotyczącej zapobiegania zranieniom ostrymi narzędziami w sektorze szpitali i opieki zdrowotnej zawartej między HOSPEEM a EPSU. Pozycje uzupełniające 1. Bezpieczeństwo biologiczne pracowni mikrobiologicznych i biomedycznych. Wyd. Augustana, Bielsko-Biała, 2002 (tłum. z ang.: Biosafety in microbiologial and biomedical laboratories, US GOV, Washington 2002) 2. Lejbrandt E.: Narażenie na działanie czynników biologicznych w miejscu pracy. Biuletyn Stowarzyszenia Higieny Lecznictwa. 2004, 26, 3-4; 5-10 3. Higiena pracy dla pielęgniarek. B. Bilski (red.), Akademia Medyczna w Poznaniu, 2004 4. Muszyński Z.: Rola zabiegów antyseptycznych w dekontaminacji skóry rąk personelu medycznego. Zakażenia. 2002, 1-2; 54-57. 5. Muszyński Z: Bioaerozol powietrza sali operacyjnej – możliwości dekontaminacji i ograniczenia zakażeń. Zakażenia 2005, Nr 3, 70-74. 14 6. Muszyński Z.: Ochrona pracowników opieki zdrowotnej przed zagrożeniem mikrobiologicznym. Nowiny Lekarskie 2005, 28-29. 7. Muszyński Z.: Profilaktyka zakażeń na oddziale intensywnej opieki medycznej (OIOM) Twój Magazyn Medyczny. Chirurgia II. 2005, X, 6 (155); 33-37. 8. Higiena profilaktyka i organizacja w zawodach medycznych. J. T. Marcinkowski (red.), Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2003 9. Wybrane zasady ochrony pracowników medycznych przed zawodowymi zagrożeniami biologicznymi. K. Kanclerski, K. Kuszewski, B. Tadeusiak (red.). Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2001. 9. Załączniki 1. Załącznik nr 1.Wykaz szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do Grupy 2 - 4 zagrożenia. Załącznik 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005r. (Dz. U. Nr 81, poz. 716) 2. Załącznik nr 2. Wzór rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych (CB) zakwalifikowanych do Grupy 3 i 4 zagrożenia. 3. Załącznik nr 3. Wzór rejestru pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych (CB) zakwalifikowanych do Grupy 3 i 4 zagrożenia. 4. Załącznik nr 4. Wykaz środków ochrony dla laboratoriów, zwierzętarni, pomieszczeń izolacyjnych dla ludzi i zwierząt w celu zapobiegania i redukcji przeniesienia lub uwolnienia szkodliwych CB (wg Dz. U. 2005r. Nr 81, poz. 716) 5. Załącznik nr 5. Wzory piktogramów. 6. Załącznik nr 6. Przykładowe procedury, instrukcje i załączniki do opracowania: „Zasady postępowania przy zagrożeniu czynnikiem biologicznym (CB) zakwalifikowanym do 3 i 4 Grupy zagrożenia”. 7. Załącznik nr 7. Karta po ekspozycji zawodowej na materiał biologiczny potencjalnie zakaźny 15 Załącznik nr 1 Wykaz szkodliwych czynników biologicznych 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Załącznik nr 2 WZÓR Nazwa jednostki organizacyjnej…………………… Rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych, które zostały zakwalifikowane do 3 lub 4 grupy zagrożenia w roku ……………….. L. p. Prace (czynności), przy których na danym stanowisku lub grupie stanowisk pracy może dojść do kontaktu z szkodliwym czynnikiem biologicznym zakwalifikowanym do 3 lub 4 grupy zagrożenia Stanowisko pracy lub grupa stanowisk pracy Liczba pracowników wykonujących wymienione prace ogółem w tym kobiet Nazwa szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do 3 lub 4 grupy zagrożenia (wraz z podaniem polskiej nazwy jeżeli taka występuje) Zakwalifikowanie szkodliwego czynnika biologicznego do jednego z typów: -Bakterie i podobne organizmy -Wirusy -Pasożyty -Grzyby Grupa zagrożenia Droga przenoszenia 1 2 3 4 5 Podpis Kierownika jednostki: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Skutki, które czynnik powoduje (choroby albo potencjalne działanie alergizujące lub toksyczne) Załącznik nr 3 WZÓR Nazwa jednostki organizacyjnej…………………… Rejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do 3 lub 4 grupy zagrożenia Imię i nazwisko Pracownika Rodzaj wykonywanej pracy Stopień zagrożenia spowodowanego działaniem czynnika biologicznego Awarie i wypadki związane z narażeniem na działanie szkodliwego czynnika biologicznego Wynik przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy ryzyka (wraz z podaniem polskiej nazwy jeżeli taka występuje) Podpis Kierownika jednostki: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 27 Załącznik nr 4 Wykaz środków ochrony (hermetyczności) dla laboratoriów, zwierzętarni, pomieszczeń izolacyjnych dla ludzi i zwierząt w celu zapobiegania i redukcji przeniesienia lub uwolnienia szkodliwych CB L.p. A. Środki hermetyczności 1 B. Stopień hermetyczności grupa 2 grupa 3 grupa 4 zagrożenia zagrożenia zagrożenia 2 3 4 niewymagane zalecane wymagane niewymagane wymagane dla pracownika wyprowadzanego wymagane dla powietrza wyprowadzonego i wprowadzonego zalecane wymagane wymagane przez śluzę powietrzną 1 Miejsce pracy odizolowane od innych pomieszczeń w tym samym budynku lub znajdujące się w oddzielnym budynku 2 Powietrze wyprowadzane i wprowadzane do miejsca pracy przez filtry (HEPA) lub podobne 3 Dostęp wyłącznie dla osób uprawnionych 4 Miejsce pracy przystosowane do dezynfekcji poprzez fumigację Określone procedury dezynfekcji Podciśnienie w miejscu pracy w stosunku do bezpośredniego otoczenia Skuteczna ochrona przed wektorami zakażeń, np. gryzoniami i owadami niewymagane zalecane wymagane wymagane wymagane wymagane niewymagane zalecane wymagane zalecane wymagane wymagane Powierzchnie nieprzepuszczalne dla wody i łatwo zmywalne wymagane dla stołów wymagane dla stołów i podłogi wymagane dla stołów, ścian, podłogi i sufitu zalecane wymagane wymagane wymagane wymagane wymagane, zabezpieczony pojemnik zalecane zalecane wymagane niewymagane zalecane wymagane tam, gdzie konieczne wymagane, gdzie zakażenie przenoszone jest droga powietrzną wymagane zalecane wymagane (dostępne) wymagane, na miejscu 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Powierzchnie odporne na kwasy, zasady, rozpuszczalniki oraz środki dezynfekcyjne Bezpieczne przechowywanie szkodliwego czynnika biologicznego Okno do obserwacji lub podobne rozwiązanie, tak aby pracownicy mogli być widoczni Pełne wyposażenie przypisane do laboratorium Praca ze skażonym materiałem, włącznie ze zwierzętami, w komorze bezpieczeństwa lub izolatce lub innym odpowiednim pomieszczeniu zamkniętym Piec do spopielania zwłok zwierzęcych Załącznik nr 5 Wzór znaku ostrzegającego przed zagrożeniem biologicznym Piktogram powinien być koloru czarnego na żółto-pomarańczowym tle, w formie trójkąta. Załącznik nr 6 Przykładowe procedury, instrukcje dot. zasad postępowania przy zagrożeniu czynnikiem biologicznym (CB) zakwalifikowanym do 3 i 4 Grupy zagrożenia A. Procedury ogólne B. Procedury szczegółowe C. Instrukcje - patrz dalej str. 30-47 Wszystkie procedury, instrukcje, schematy postępowania etc. powinny znajdować się w miejscu znanym i dostępnym wszystkim pracownikom oraz osobom, które pracują z materiałem biologicznym potencjalnie zakaźnym! 29 A. Procedury ogólne (przykłady) PROCEDURY OGÓLNE (WPROWADZAJĄCE) – CB Opracowała: Zatwierdził: Data wdrożenia: Podpis zatwierdzającego: Sprawdził: 1. Cel: - opracowanie jednolitych metod postępowania, usuniecie z powierzchni zanieczyszczeń wraz ze znajdującymi się na niej drobnoustrojami; 2. Adresat: - kierownicy jednostek; - pracownicy naukowo-dydaktyczni, pracownicy inżynieryjno-techniczni; - pozostali pracownicy mający bezpośrednią styczność z czynnikiem biologicznym. 3. Odpowiedzialność: - bezpośredni nadzór i odpowiedzialność za pracę osób sprzątających sprawuje Kierownik jednostki ………………………………… - bieżącą kontrolę – ……………………………………4. Definicje: dekontaminacja – proces niszczenia biologicznych czynników chorobotwórczych poprzez: mycie, dezynfekcję i sterylizację; dezynfekcja - proces redukcji biologicznych czynników chorobotwórczych poprzez zastosowanie metod fizycznych lub chemicznych; dezynfekcja niskiego stopnia – proces redukcji wegetatywnych form bakterii (oprócz Mycobacterium tuberculosis), wirusów osłonowych (np. HBV, HCV, HIV) i grzybów (oznaczenie preparatu B, F); dezynfekcja średniego stopnia – proces redukcji wegetatywnych form wszystkich gatunków bakterii (w tym Mycobacterium tuberculosis), wszystkich wirusów (w tym osłonowych i bezosłonkowych) oraz grzybów (oznaczenie preparatu B, F, V, Tbc); dezynfekcja wysokiego stopnia – proces redukcji wszystkich wegetatywnych form biologicznych czynników chorobotwórczych (bakterie, wirusy, grzyby) z wyjątkiem dużej ilości form przetrwalnikowych (oznaczenie preparatu B, F, V, Tbc, S); mycie – etap dekontaminacji, usuwający zarówno zabrudzenia jak i pewną ilość biologicznych czynników chorobotwórczych; pokoje socjalne personelu – pomieszczenia zlokalizowane w jednostkach organizacyjnych, dostępne wyłącznie dla personelu, w którym można spożywać posiłki lub wypoczywać; pomieszczenie porządkowe – pomieszczenie służące do przechowywania środków czystości oraz preparatów myjąco-dezynfekcyjnych, przygotowywania ich roztworów roboczych oraz mycia i dezynfekcji sprzętu sprzątającego; preparat myjący (detergent) – preparat usuwający zanieczyszczenia poprzez zmianę pH, obniżenie twardości wody, rozkład cząstek organicznych lub ułatwianie mieszania z wodą; preparat dezynfekcyjny – preparat dezynfekcyjny zdolny do dezynfekcji, dopuszczony w Polsce do obrotu; preparat dezynfekcyjny bakteriobójczy (B) – preparat chemiczny o działaniu bójczym na wegetatywne formy bakterii (oprócz prątków gruźlicy Mycobacterium tuberculosis); preparat dezynfekcyjny grzybobójczy (F) – preparat chemiczny wykazujący działanie bójcze w odniesieniu do grzybów; 30 preparat dezynfekcyjny prątkobójczy (Tbc) – preparat chemiczny bakteriobójczy o działaniu bakteriobójczym, także w odniesieniu do prątków gruźlicy; preparat dezynfekcyjny wirusobójczy (V) – preparat chemiczny wykazujący działanie bójcze w odniesieniu do wirusów; skażenie (kontaminacja) – zanieczyszczenie biologicznymi czynnikami chorobotwórczymi powierzchni przedmiotów, sprzętu i aparatury medycznej, wody lub powietrza; sprzątanie – proces, który ma na celu utrzymanie pomieszczenia w czystości oraz uniknięcie gromadzenia się zanieczyszczeń mechanicznych (kurz, substancje organiczne) wraz z biologicznymi czynnikami chorobotwórczymi; 5. Zasady doboru preparatów myjących i dezynfekcyjnych: ● kompatybilność preparatów myjących i dezynfekcyjnych: Kompatybilność (zgodność) dotyczy – składu chemicznego i pH roztworów roboczych preparatów myjących i dezynfekujących. Zgodność w zakresie składu substancji aktywnych zmniejsza ryzyko związane z wystąpieniem niepożądanych reakcji chemicznych. Zgodność w zakresie pH roztworów roboczych preparatów myjących i dezynfekujących ogranicza ryzyko związane ze zmniejszeniem skuteczności procedury dezynfekcji, występujące podczas stosowania roztworów o odmiennym pH (mocno kwaśnym lub mocno alkalicznym). ● stosowanie najniższych skutecznych stężeń: Podczas doboru preparatów myjących i dezynfekujących należy kierować się zasadą uzyskania maksymalnie wysokiej efektywności działania przy zastosowaniu minimalnych, skutecznych stężeń roztworów roboczych. Skutkuje to obniżeniem kosztów procedury i zmniejszeniem ryzyka związanego z powstaniem reakcji niepożądanych w odniesieniu do ludzi i środowiska oraz niszczeniem powierzchni poddawanych częstemu kontaktowi z preparatem chemicznym; ● postać preparatów myjących i dezynfekujących: Należy stosować preparaty łatwe w użyciu – tabletki, saszetki, posiadające dozowniki/miarki. ●właściwości preparatów myjących i dezynfekujących: Cechy preparatów myjących: - wysoka skuteczność mycia; - niskie stężenie robocze; - łatwość wypłukiwania się z mytej powierzchni i sprzętu stosowanego do sprzątania; - brak ujemnego wpływu na myte powierzchnie; - szybkość działania; - brak toksyczności - na zdrowie pracowników; - łatwość użytkowania (zalecenia producenta); - brak ujemnego wpływu na środowisko naturalne; Cechy preparatów dezynfekcyjnych: - właściwości myjąco-dezynfekcyjne – zdolności biobójcze w obecności niewielkiej ilości zanieczyszczeń fizycznych (tj. widocznych gołym okiem); - szerokie spektrum działania; - łatwość sporządzania roztworów roboczych; - niskie stężenia roztworów roboczych; - jak najkrótszy czas działania potrzebny do osiągnięcia deklarowanych zdolności - biobójczych; - brak oddziaływania na materiały, z których wykonane są powierzchnie poddawane dezynfekcji; - odpowiednia trwałość roztworów użytkowych; - niski stopień toksyczności; - wysoki stopień biodegradacji; - niska wrażliwość na odczyn pH wody użytej do sporządzania roztworów; - możliwość stosowania w obecności pacjentów (brak działania drażniącego i uczulającego); ● ekonomika i koszty: stosowane są preparaty, które przy najniższych kosztach łącznych gwarantują spełnienie wszystkich kryteriów prawidłowości procesu; określana jest – ilość roboczych roztworów preparatów myjących i 31 dezynfekujących niezbędna do prawidłowego określenia procedury; analizie poddawany jest koszt roztworów roboczych. 6. Przygotowanie roztworów dezynfekcyjnych: Używane w procedurze preparaty myjące i dezynfekujące należy przygotować i stosować wg zaleceń producenta. Używać odpowiednio do poziomu zanieczyszczenia zdefiniowanego procedurą, stężenia roboczego oraz zalecanej przez producenta temperatury roztworów roboczych. Do przygotowania roztworu roboczego należy używać wyłącznie profesjonalnych, dostarczanych przez producenta i przeznaczonych do określonego preparatu: - miarek; - dozowników; Należy przestrzegać kolejności postępowania: - najpierw odmierzyć odpowiednia ilość wody, którą należy wlać bezpośrednio do pojemnika roboczego; - następnie dodać właściwą ilość preparatu myjącego lub dezynfekującego; - roztwory robocze należy przygotowywać i przechowywać zgodnie z zaleceniami producenta (czas, temperatura, wilgotność), w niedostępnym dla osób postronnych pomieszczeniu; - preparaty stężone należy przechowywać wyłącznie w oryginalnych i szczelnie zamkniętych opakowaniach; - opakowania zastępcze nie gwarantują stabilności produktu; - w jednym roztworze roboczym nie wolno mieszać różnych preparatów myjących lub preparatu myjącego i preparatu dezynfekcyjnego. 7. Sprzątanie - opis postępowania: Sprzątanie odbywa się przez pracownika/firmę zewnętrzną z częstotliwością i rodzajem czynności zależnym od obszaru i rodzaju pomieszczeń. Sprzątanie wykonywane jest zgodnie z wykazem czynności zawartych w schemacie sprzątania, przy użyciu wymaganego sprzętu oraz środków myjących i dezynfekcyjnych. Wykonanie dekontaminacji: W celu osiągnięcia oczekiwanego poziomu czystości mikrobiologicznej należy przestrzegać następujących zasad: wszystkie procedury, schematy postępowania znajdują się w miejscu znanym i dostępnym wszystkim wykonującym procedurę; konieczne jest bezwzględne przestrzeganie czasu dezynfekcji – zbyt krótki powoduje nie osiąganie parametrów bójczych, proces jest nieskuteczny; zbyt długi prowadzi do niszczenia dezynfekowanej powierzchni; zalecane jest stosowanie preparatów o właściwościach myjąco-dezynfekujących (jedna zamiast dwóch procedur); używanie preparatów, które po zakończeniu procedury nie wymagają spłukiwania; nie wolno zmieniać zalecanego przez producenta sposobu wykonania procedury (np. rozcieńczać preparaty, które producent przeznaczył do użycia w postaci stężonej); nie wolno stosować innych niż podane przez producenta podczas rejestracji produktu parametrów procesu – czas, stężenie, zastosowanie; z uwagi na bezpieczne warunki pracy, osoby wykonujące procedurę zabezpieczone są w odpowiednie środki ochrony osobistej. Na efektywność sprzątania wpływ mają: - kolejność mycia i dezynfekcji poszczególnych pomieszczeń, - pożądane cechy sprzętu do utrzymania czystości, - pożądane cechy stosowanych w danej strefie preparatów dezynfekcyjnych, - postępowanie ze sprzętem po zakończeniu pracy, - zachowanie zasad prawidłowego postępowania z odpadami, - stosowanie właściwych środków ochrony osobistej, - obowiązek przestrzegania instrukcji i procedur dotyczących zasad higieny, - świadomość występowania zagrożeń. 32 8. Zasady utrzymania czystości: zasada I: Mycie i dezynfekcję należy rozpocząć od fragmentów uważanych za najczystsze (pod względem fizycznym i bakteriologicznym), kończąc na fragmentach uważanych za najbardziej zabrudzone; zasada II: W przypadku powierzchni zanieczyszczonych materiałem biologicznym pochodzenia ludzkiego należy w pierwszej kolejności, bezpośrednio po skażeniu, usunąć za pomocą ligniny, ręcznika papierowego znajdujący się na powierzchni materiał biologiczny, a następnie wykonać dezynfekcję średniego stopnia przy użyciu preparatów o spektrum bakterio-, grzybo, wiruso- i prątkobójczym; zasada III: W przypadku powierzchni nie zanieczyszczonych materiałem biologicznym nie stosuje się codziennej dezynfekcji podłóg; wyjątek stanowią dwa obszary, w których w zależności od poziomu zagrożenia stosowana jest dezynfekcja niskiego lub średniego stopnia: obszary o podwyższonym poziomie skażenia (np. sanitariaty, pomieszczenia magazynowania odpadów). Dezynfekcja w tym obszarze dotyczy: powierzchni dotykowych – klamki, kontakty, telefony, powierzchnie robocze, uchwyty, podłóg; - duże znaczenie w ocenie ryzyka zakażeń mają powierzchnie bezpośrednio kontaktujące się ze skórą, m.in.: powierzchnie robocze np. blat laboratoryjny, stanowiska do pobierania materiałów do badań; uchwyty – szafek, lodówek; urządzenia i sprzęt medyczny, klawiatura, monitory; łazienki i urządzenia sanitarne (umywalki, brodziki, muszle klozetowe) wraz z otoczeniem; przed sprzątaniem pomieszczeń należy usunąć odpady; powierzchnie bez zanieczyszczeń materiałem organicznym należy poddać najpierw myciu, potem dezynfekcji; mopy i ścierki po użyciu - przekazać do prania; powierzchnie dezynfekowane pozostawić do wyschnięcia – nie wycierać; gruntowne sprzątanie pomieszczeń obejmuje mycie i dezynfekcję wszystkich elementów pomieszczeń – powierzchnie pionowe, poziome, okna, lampy bakteriobójcze, etc. 10. Zasady pracy personelu sprzątającego: Personel sprzątający lub osoby do tego wyznaczone powinni przestrzegać procedur higienicznych. Zobowiązani są do udziału w szkoleniach i przestrzegania zasad BHP obowiązujących podczas wykonywania procedur higienicznych, w szczególności dotyczących: częstotliwości mycia i dezynfekcji rąk, właściwości preparatów do dezynfekcji rąk, stosowania odpowiednich środków ochrony osobistej oraz właściwego ich stosowania (użycie poszczególnych elementów odzieży ochronnej, częstotliwość ich zmiany, postępowanie po użyciu). - Data aktualizacji Lp. data Podpis osoby odpowiedzialnej 1 2 3 4 33 B. Procedury szczegółowe - Procedura postępowania z odpadami medycznymi i weterynaryjnymi – procedury znajdują się w „Instrukcji postępowania z odpadami medycznymi i weterynaryjnymi powstającymi w Uniwersytecie Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu”, która weszła w życie Zarządzeniem Nr 32/11 Rektora Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu z dnia 6 kwietnia 2011 roku. - Postępowanie z brudną odzieżą ochronną – na podstawie zawartej umowy, uczelnia przekazuje brudną odzież firmie zewnętrznej z częstotliwością określoną w podmiotowej umowie (umowa w Dziale AdministracyjnoGospodarczym UMP). - Procedura dezynfekcji i mycia narzędzi oraz sprzętu medycznego wielokrotnego użytku - Procedura dezynfekcji powierzchni skażonych materiałem organicznym - Procedura dezynfekcji małych i trudno dostępnych powierzchni - Procedura mycia i dezynfekcji twardych, zmywalnych powierzchni - Procedura mycia i dezynfekcji lodówek - Procedura higienicznego mycia i pielęgnacji rąk - Procedura dotycząca podstawowych zasad sterylizacji - Procedura pakowania materiałów w opakowania papierowo-foliowe do sterylizacji 34 Data wdrożenia: Procedura dezynfekcji i mycia narzędzi oraz sprzętu medycznego wielokrotnego użytku Opracował/a: Zatwierdził: Podpis zatwierdzającego: Sprawdził: Procedura dotyczy zasad postępowania podczas procesu ręcznego lub maszynowego dezynfekcji i mycia skażonych narzędzi oraz sprzętu wielokrotnego użytku. Za prawidłowe stosowanie poniższej procedury odpowiada kierownik jednostki, lub wyznaczony i przeszkolony do tego celu pracownik. Zasady postępowania. Podczas przygotowywania roztworu preparatu oraz w trakcie dezynfekcji i mycia narzędzi, osoba wykonująca te czynności powinna posiadać środki ochrony osobistej: fartuch, rękawice, okulary ochronne, maskę na twarz. A. Przygotowanie roztworu preparatu dezynfekcyjnego. Do wanny/kuwety lub innego pojemnika odmierzamy zimną wodę wodociągową w objętości odpowiedniej do przewidywanej ilości narzędzi. Następnie przygotowujemy roztwór roboczy wybranego preparatu, w stężeniu odpowiadającemu planowanemu czasowi dezynfekcji. Na pojemniku do dezynfekcji umieszczamy informację dotyczącą nazwy preparatu, stężenia, czasu przygotowania roztworu, ew. nazwisko osoby przygotowującej. Preparaty do dezynfekcji narzędzi oraz sprzętu medycznego stosowane w jednostce: Informacje o stosowanych preparatach do dezynfekcji narzędzi oraz sprzętu wraz z instrukcją przygotowywania roztworów dołączone do procedury. B. Dezynfekcja. 1. Bezpośrednio po użyciu należy umieścić narzędzia w przygotowanym roztworze preparatu dezynfekcyjnego (narzędzia rozkładane wkładamy rozłożone). 2. Narzędzie umieszczać w roztworze ostrożnie, unikając rozchlapywania płynu. 3. Narzędzia powinny być całkowicie zanurzone, luźno leżeć w roztworze; usunąć pęcherze powietrza. 4. Zakryć pojemnik pokrywką. 5. Po upływie zalecanego (wybranego) czasu działania wyjąć narzędzia z roztworu i wypłukać wodą o jakości co najmniej wody pitnej. C. Mycie. 1. Mycie ręczne przeprowadzać: - w specjalnie do tego celu przeznaczonych pomieszczeniach w zlewozmywaku 2komorowym lub - w wydzielonym do tego celu zlewozmywaku 2-komorowym znajdującym się w gabinecie 2. Narzędzia myć pojedynczo, w ciepłej wodzie, stosując szczotki przeznaczone wyłącznie do tego celu. 3. Po zakończeniu mycia użyte szczotki należy zdezynfekować, wypłukać i wysuszyć. 4. Narzędzia wypłukać (patrz wyżej) i osuszyć. D. Dezynfekcja i mycie w myjce ultradźwiękowej. 1. Umieścić narzędzia w przygotowanym roztworze preparatu myjąco-dezynfekcyjnego w myjce ultradźwiękowej (narzędzia rozkładane wkładamy rozłożone). 2. Narzędzie umieszczać w roztworze ostrożnie, unikając rozchlapywania płynu. 3. Narzędzia powinny być całkowicie zanurzone. 4. Zakryć pojemnik myjki ultradźwiękowej pokrywką i uruchomić myjkę (czas mycia i dezynfekcji według informacji zawartej na opakowaniu preparatu lub na ulotce informacyjnej). 35 Po upływie zalecanego (wybranego) czasu działania wyjąć narzędzia z roztworu i wypłukać wodą o jakości co najmniej wody pitnej i osuszyć. 6. Po zakończeniu mycia i dezynfekcji narzędzi wylać roztwór z myjki ultradźwiękowej a następnie umyć ją i dezynfekować. Szczegółowe informacje nt. produktów znajdują się w ulotkach informacyjnych preparatów. E. Przygotowanie do sterylizacji. Suche narzędzia zapakować w rękawy papierowo-foliowe i przekazać do sterylizacji. 5. Uwaga! Wykaz środków dezynfekcyjnych przeznaczonych do stosowania w zakładach opieki zdrowotnej dostępny na stronie internetowej Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny http://www.pzh.gov.pl: „Preparaty dezynfekcyjne przeznaczone do stosowania w zakładach opieki zdrowotnej, pozytywnie zaopiniowane przez NIZP-PZH. Warszawa 30.04.2011r.” Osoba/-y odpowiedzialna/-e za przygotowanie roztworu: 1. …………………………………… 2. …………………………………… Osoba odpowiedzialna za proces dezynfekcji i mycia narzędzi: 1. ……………………………………. 2. ……………………………………. Data aktualizacji Lp. data Podpis osoby odpowiedzialnej 1 2 3 36 Procedura dezynfekcji powierzchni skażonych materiałem organicznym Opracował/a: Zatwierdził: Data wdrożenia: Podpis zatwierdzającego: Sprawdził: Procedura dotyczy zasad postępowania w przypadku skażenia powierzchni materiałem organicznym, także rozlaną krwią, wydzielinami lub wydalinami. Za prawidłowe stosowanie poniższej procedury odpowiada kierownik jednostki, lub wyznaczony i przeszkolony do tego celu pracownik. Zasady postępowania. W przypadku skażenia powierzchni materiałem organicznym jesteśmy zobligowani do stosowania preparatów dezynfekcyjnych o pełnym spektrum i jak najszybszym czasie działania. Pracownik usuwający zanieczyszczenie organiczne bezwzględnie musi posiadać rękawice ochronne i zdezynfekować ręce po zakończeniu procedury. Informacje o stosowanych preparatach do dezynfekcji powierzchni skażonych materiałem organicznym wraz z instrukcją przygotowywania roztworów dołączone są do procedury. Szczegółowe informacje nt. produktów znajdują się w ulotkach informacyjnych preparatów. Technika postępowania w przypadku skażenia materiałem organicznym powierzchni. 1. Założyć rękawice ochronne. 2. Przygotować preparat dezynfekcyjny. 3. Usunąć zanieczyszczenie przy pomocy ligniny, wacika lub ręcznika papierowego. 4. Przeprowadzić dezynfekcję powierzchni. 5. Wytrzeć powierzchnię wilgotnym ręcznikiem. 6. Zużyte ręczniki umieścić w pojemniku na odpady medyczne/weterynaryjne (w zależności z jakim materiałem - ludzkim, zwierzęcym - mamy do czynienia). Osoba/-y odpowiedzialna/-e za nadzór i przestrzeganie procedury: 1. …………………………………… 2. …………………………………… 37 Procedura dezynfekcji małych i trudno dostępnych powierzchni Opracował/a: Zatwierdził: Data wdrożenia: Podpis zatwierdzającego: Sprawdził: Procedura dotyczy zasad dezynfekcji powierzchni małych i trudno dostępnych, takich jak: fotele zabiegowe (np. unity), sprzęt medyczny, pulpity, parapety, blaty, klamki i inne miejsca trudno dostępne, szczeliny. Za prawidłowe stosowanie poniższej procedury kierownik jednostki, lub wyznaczony i przeszkolony do tego celu pracownik. Zasady postępowania. W przypadku potrzeby dezynfekcji małych i trudno dostępnych powierzchni należy stosować preparaty gotowe do użycia o szerokim spektrum działania. Tam gdzie to możliwe stosujemy przecieranie powierzchni gotową chusteczką, gazikiem spryskanym preparatem lub polewanie preparatem w płynie i przecieranie. W miejsca trudno dostępne nanosimy preparat przy pomocy spryskiwacza. Technika postępowania. Informacja o stosowanych preparatach do dezynfekcji małych i trudno dostępnych powierzchni dołączona jest do procedury. Szczegółowe informacje nt. produktów znajdują się w ulotkach informacyjnych preparatów. Preparat w sprayu: 1. Preparat nanieść: na gazik i przetrzeć powierzchnię bezpośrednio na dezynfekowaną powierzchnię i przetrzeć suchą ściereczką. 2. Pozostawić do wyschnięcia. 3. Przy powierzchniach trudno dostępnych spryskać dezynfekowaną powierzchnię w odległości ok. 30 cm. 4. Pozostawić do wyschnięcia. Chusteczki do dezynfekcji małych powierzchni. 1. Wyjąć z pojemnika dozującego chusteczkę. 2. Przecierać dezynfekowaną powierzchnię. 3. Pozostawić do wyschnięcia. Osoba/-y odpowiedzialna/-e za mycie i dezynfekcję małych i trudno dostępnych powierzchni: 1 ................................................................. 2.................................................................. Osoba/-y odpowiedzialna/-e za nadzór i przestrzeganie procedury: 1 ................................................................. 2 ................................................................. 38 Procedura mycia i dezynfekcji twardych, zmywalnych powierzchni Opracował/a: Zatwierdził: Data wdrożenia: Podpis zatwierdzającego: Sprawdził: Procedura określa zasady postępowania dotyczące mycia i dezynfekcji wszelkich zmywalnych powierzchni takich jak podłogi, ściany, meble, sprzęt medyczny. Za prawidłowe stosowanie poniższej procedury odpowiada kierownik jednostki, lub wyznaczony i przeszkolony do tego celu pracownik. Zasady postępowania. Sprzątanie zaczynamy od pomieszczeń czystych (pokój socjalny, szatnia), które nie wymagają rutynowej dezynfekcji, lecz jedynie zmywania podłóg preparatami myjącymi. Pomieszczenia medyczne (laboratoria itd.) myjemy i dezynfekujemy nie rzadziej niż raz dziennie, na koniec dnia pracy lub w razie potrzeby, gdy prowadzone są badania, doświadczenia na materiale biologicznym potencjalnie zakaźnym. Preparaty do mycia i dezynfekcji twardych i zmywalnych powierzchni. Informacja o stosowanych preparatach do mycia i dezynfekcji twardych i zmywalnych powierzchni wraz z instrukcją przygotowywania roztworów zamieszczone została dołączona do procedury. Osoba/-y odpowiedzialna/-e za przygotowanie roztworu do mycia i dezynfekcji twardych, zmywalnych powierzchni: 1. …………………………………… 2. …………………………………… Osoba/-y odpowiedzialna/-e za nadzór i przestrzeganie procedury: 1. …………………………………… 2. …………………………………… 39 Data wdrożenia: Procedura mycia i dezynfekcji lodówek Opracował/a: Zatwierdził: Podpis zatwierdzającego: Sprawdził: Celem jest utrzymanie w stanie sanitarno-higienicznym urządzeń chłodniczych oraz niedopuszczenie do ich nadmiernego oblodzenia. Dotyczy wszystkich lodówek znajdujących się na terenie uczelni/jednostki - lodówki spożywcze, lodówki do leków, odczynników laboratoryjnych, odpadów medycznych itp. Czynności wstępne 1. Zapoznać się z instrukcją rozmrażania danej lodówki opracowaną przez producenta. 2. Przenieść zawartość lodówki do innych urządzeń (ważne, aby były przeznaczone do tego samego celu, tzn. żywność do żywności, leki do leków itd.). 3. Rozmrozić lodówkę, stosując zalecenia producenta (przy nowoczesnych chłodziarkach rozmrażanie może nie być konieczne) 4. Przygotować roztwór preparatu myjąco-dezynfekującego i odpowiednią myjkę 5. Przygotować środki ochrony osobistej (rękawice jednorazowego użycia; foliowy fartuch; osłonę twarzy na czas przygotowywania roztworu roboczego środka dezynfekującego). Uwaga! W przypadku lodówek przeznaczonych do przechowywania żywności należy wybrać środek dezynfekcyjny przeznaczony do kontaktu z żywnością. Wykonanie mycia i dezynfekcji - po rozmrożeniu 1. Założyć odzież ochronną. 2. Umyć wewnątrz roztworem środka myjąco-dezynfekującego i pozostawić na 15 minut. Przy pokrywaniu powierzchni środkiem dezynfekcyjnym należy zwrócić szczególną uwagę na miejsca trudno dostępne, aby nie pozostawić fragmentów wnętrza niezdezynfekowanych. 3. Po upływie czasu dezynfekcji zmyć całość czystą wodą i osuszyć (lub pozostawić do wyschnięcia). 4. Pojemniki, półki, które można wyjąć z lodówki, dezynfekować przez zanurzenie w oddzielnym pojemniku. 5. Pojemniki, półki po upływie czasu dezynfekcji dokładnie opłukać pod bieżącą wodą, osuszyć i umieścić w lodówce. 6. Umyć urządzenie z zewnątrz, używając wody z detergentem, a następnie uporządkować jego otoczenie. 7. Zdjąć rękawice, fartuch foliowy, a następnie umyć i zdezynfekować ręce. 8. Włączyć urządzenie i odczekać do osiągnięcia temperatury: chłodziarka + 2oC zamrażarka - 18o C. 9. Umieścić przeniesiony towar w urządzeniu. Czynności końcowe 1. Uporządkować stanowisko pracy. 2. Upewnić się, czy urządzenie zostało prawidłowo podłączone. Uwaga! Każda lodówka zostaje poddana myciu i dezynfekcji zawsze po naprawie urządzenia oraz w razie potrzeby (np. przy zabrudzeniu wnętrza lodówki). Osoba odpowiedzialna ……………………………………………………………………………… 40 Data wdrożenia: Procedura higienicznego mycia i pielęgnacji rąk Opracował/a: Zatwierdził: Podpis zatwierdzającego: Sprawdził: Procedura dotyczy zasad postępowania podczas etapów higienicznego mycia rąk oraz sposobu pielęgnacji rąk. Za prawidłowe stosowanie poniższej procedury odpowiada każdy pracownik. Za wprowadzenie i nadzór nad odpowiednim stosowaniem odpowiada kierownik jednostki, lub wyznaczony i przeszkolony do tego celu pracownik. Zasady postępowania. W miejscu pracy nie należy nosić biżuterii, szczególnie zegarków, pierścionków i obrączek. Paznokcie powinny być czyste i krótko obcięte. W czasie wykonywania procedur związanych ze zwiększonym ryzykiem (np. w trakcie mycia narzędzi itp.) należy nosić rękawice ochronne. Zastosowanie procedury. Higieniczne mycie rąk stosujemy, gdy sytuacja nie wymaga znacznej redukcji drobnoustrojów, natomiast dążymy do usunięcia zabrudzeń i/lub flory przejściowej z powierzchni skóry. Po kontakcie z materiałem zakaźnym takie postępowanie jest niewystarczające - wykonujemy higieniczną dezynfekcję rąk. Informacja o preparatach do mycia i pielęgnacji rąk stosowane w jednostce dołączona jest do procedury. Szczegółowe informacje nt. produktów znajdują się w ulotkach informacyjnych preparatów. A. Technika higienicznego mycia rąk (wg Ayliffe'a - PN EN 1499 i PN EN 1500) -patrz „Instrukcja mycia i dezynfekcji rąk” Preparaty do mycia gotowe do użycia, pobierane z opakowania przy pomocy pompki dozującej lub z dozownika łokciowego. 1. Pobrać preparat myjący w ilości nie mniejszej niż 3 ml. 2. Rozprowadzić na skórze, zwilżyć wodą i myć ręce przez 40 do 60 sekund, następnie dokładnie spłukać”. B. Suszenie Osuszyć ręce ręcznikiem papierowym jednorazowego użytku. C. Pielęgnacja rąk. Preparat pielęgnacyjny gotowy do użycia, pobierany z opakowania przy pomocy pompki dozującej lub z dozownika łokciowego nanieść na skórę i wetrzeć. Stosować w miarę potrzeby, kilka razy dziennie. Osoba/-y odpowiedzialna/-e za nadzór nad stosowaniem procedury: 1. ………………………………………….. 2. ………………………………………….. 41 INSTRUKCJA MYCIA I DEZYNFEKCJI RĄK Procedura dotycząca podstawowych zasad sterylizacji Opracowała: Zatwierdził: Data wdrożenia: Podpis zatwierdzającego: Sprawdził: Procedura dotyczy zasad postępowania z narzędziami w czasie przygotowywania autoklawu do procesu sterylizacji i przeprowadzenia tego procesu. Za prawidłowe stosowanie poniższej procedury odpowiada kierownik jednostki, lub wyznaczony i przeszkolony do tego celu pracownik. I. Narzędzia muszą być: - idealnie czyste - suche - odpowiednio opakowane - odpowiednio ułożone w komorze sterylizatora II. Parametry sterylizacji muszą być rygorystycznie przestrzegane i udokumentowane, a dokumentacja przechowywana przez 10 lat III. Kontrola sterylizacji musi być prowadzona na bieżąco i okresowo IV. Warunki przechowywania muszą wykluczać możliwość ewentualnego wtórnego zanieczyszczenia wysterylizowanego materiału Jak należy układać zapakowane narzędzia w komorze sterylizatora? Luźno - trzeba koniecznie zapewnić swobodny dostęp pary. Narzędzia opakowane i przeznaczone do dłuższego przechowywania układamy zgodnie z zasadą: papier do papieru, folia do foli - pamiętając o łatwym przenikaniu pary przez warstwę papieru. Nie można upychać narzędzi w torebkach - można je zapełnić najwyżej w ¾ objętości. W przeciwnym razie może się nam nie udać wykonanie szczelnego zgrzewu lub nastąpi pęknięcie materiału. Bezpieczna odległość między materiałem a zgrzewem zapewniająca prawidłowe zamknięcie torebki wynosi 3 cm. Warto pamiętać, że komora sterylizatora musi być wypełniona przynajmniej w 1/6 objętości w przeciwnym razie powietrze gromadzi się wokół niewielkiego ładunku i ogranicza dostęp pary. Nie dotyczy to nowoczesnych autoklawów klasy B z frakcjonowaną próżnią wstępną. Narzędzia używane jako uzupełniające lub stosowane sporadycznie należy sterylizować opakowane pojedynczo. Bez opakowania można sterylizować wyłącznie 1 zestaw narzędzi, który należy użyć bezpośrednio po wyjęciu ze sterylizatora! Nie można sterylizować dużej liczby narzędzi nie opakowanych celem wybierania zestawów z komory sterylizatora. Normy dotyczące sterylizacji: PN - EN 554 - sterylizacja wyrobów medycznych - walidacja i rutynowa kontrola sterylizacji parą wodną PN - EN 866 - 1 - biologiczne systemy badania sterylizatorów i procesów sterylizacji wymagania ogólne PN - EN 867 - 1 - niebiologiczne systemy do stosowania w sterylizatorach - wymagania ogólne PN - EN 868 - 1 - materiały i systemy opakowaniowe dla wyrobu medycznego przeznaczone do sterylizacji - wymagania ogólne PN - EN ISO 14161 - sterylizacja wyrobów medycznych służących ochronie zdrowiawskaźniki biologiczne PN - EN ISO 15882 - sterylizacja wyrobów medycznych służących do ochrony zdrowiawskaźniki chemiczne PN - EN 13060 - podział cykli sterylizacyjnych: - cykl B - przeznaczony dla wszystkich opakowanych i nie opakowanych narzędzi o różnej nawet skomplikowanej budowie, litych, wgłębionych i porowatych - cykl N - dla narzędzi litych, nie opakowanych - cykl S - ściśle określony przez producenta dla określonego rodzaju narzędzi Kontrola procesów sterylizacji parowej Wewnętrzna - należy do użytkownika i obejmuje: * kontrolę fizyczną * kontrolę chemiczną * kontrolę biologiczną Zewnętrzna - należy do Państwowej Inspekcji Sanitarnej - obejmuje kontrolę biologiczną Częstotliwość kontroli wewnętrznej Okresowa - przy użyciu wskaźników biologicznych PN- EN 866 i PN - EN ISO 14161- informuje o fakcie zabicia drobnoustrojów - spor wyselekcjonowanych szczepów bakterii wysoce opornych na dany czynnik sterylizujący - Częstotliwość minimum jeden raz na 6 miesięcy * dotyczy każdego sterylizatora * dotyczy cykli o różnych parametrach * dotyczy kontroli po każdej naprawie lub dłuższej przerwie Wynik - po 7 dniach, 48 godzinach, 1- 3 godzin - ilość zakładanych testów - zależy od pojemności komory sterylizatora: gdy < 20 l - dwa testy gdy > 20 l - min. 3 testy Pakiety ze wskaźnikami umieszcza się po przekątnej komory, w miejscach najtrudniej dostępnych dla czynnika sterylizującego tj. tył komory, dolna półka przy drzwiach Sporale A lub S - po sterylizacji muszą być poddane inkubacji w czasie 24 godzin, a do momentu przekazania przechowywane w lodówce. Testy ampułkowe - muszą być poddane inkubacji do dwóch godzin od procesu Częsta kontrola biologiczna jest najpewniejszą metodą kontroli procesu sterylizacji! Kontrola wewnętrzna bieżąca: - fizyczna - wskazania termometrów, manometrów itp.- dokumentacją jest wydruk - informuje jedynie o pracy urządzenia - chemiczna - norma PN - EN 867, PN - EN ISO 15882 - oparta na reakcji chemicznej substancji wchodzących w skład wskaźnika - widoczna jako zmiana barwy- przeprowadzana dla każdego wsadu i dla każdego pakietu. Kontrola chemiczna dotyczy: * kontroli ekspozycji (sprawdziany sterylizacji) - sygnalizuje, że opakowanie było poddane sterylizacji ale nie mówi o sterylności jego zawartości nie wymaga dokumentacji * kontrola wsadu - opakowane wskaźniki chemiczne umieszcza się w różnych punktach komory sterylizatora: - pojemność komory < 20 l - dwa wskaźniki - pojemność komory > 20 l - min. trzy wskaźniki Prawidłowe wybarwienie wskaźników zwalnia wsad do użycia Wyniki tej kontroli dokumentowane w miejscu sterylizacji * kontrola pakietu, zestawu 44 – wszystkie pakiety stanowiące wsad sterylizatora powinny posiadać dowód penetracji pary wodnej do wnętrza pakietu! * kontrola sprzętu Norma PN-EN ISO 11140-1:2006 wskaźniki niebiologiczne do kontroli sterylizacji Klasa 1 - wskaźniki procesu, najczęściej są umieszczane na zewnątrz opakowań. Klasa 2 - wskaźniki do badań specjalnych (Bowie&Dick test, PCD, STF…) Klasa 3 - wskaźniki jednoparametrowe zaprojektowane na jeden z krytycznych parametrów Klasa 4 - wskaźniki wieloparametrowe, zaprojektowane na dwa lub więcej krytycznych parametrów Klasa 5 - wskaźniki zintegrowane zaprojektowane tak, aby reagować we wszystkich przypadkach przekroczenia parametrów krytycznych poza określony zakres cykli sterylizacji. Klasa 6 - wskaźniki emulacyjne-reagują na wszystkie parametry krytyczne w zakresie wartości cyklu sterylizacji, jaki został ustalony na podstawie wybranych cykli sterylizacyjnych. Zapewniają najwyższy poziom bezpieczeństwa. Program zapewnienia jakości procesu sterylizacji 1. KONTROLA WSADU - każdy cykl - test biologiczny lub chemiczny 2. KONTROLA PAKIETU - każdy pakiet - wskaźnik wieloparametrowy lub integrujący 3. KONTROLA SPRZĘTU - każdego dnia - test Bowie - Dick’a lub alternatywny (min klasy 4) 4. KONTROLA EKSPOZYCJI - każdy pakiet - taśmy, metki itp. 5. REJESTROWANIE KONTROLI CYKLI 6. OZNAKOWANIE KAŻDEGO PAKIETU w celu rejestracji - karty cyklu, metki, księgi kontrolne Dokumentacja procesu sterylizacji Powinna być przechowywana przez 10 lat. Prowadzona dla każdego sterylizatora obejmuje: data sterylizacji nr kolejny cyklu w danym dniu parametry cyklu - jeśli jest możliwość - przedstawienie wydruku parametrów w czasie cyklu pracy wyniki kontroli chemicznej wsadu z zaznaczeniem miejsca rozmieszczenia testów w komorze, z zaznaczeniem ich prawidłowego wybarwienia podpis osoby zwalniającej wsad do użycia wyniki okresowej kontroli biologicznej Osoba/-y odpowiedzialna/-e za proces sterylizacji: 1. ………………………………………………………… 2. ………………………………………………………… Osoba/-y odpowiedzialna/-e za nadzór i przestrzeganie procedury: 1. ………………………………………………………… 2. ………………………………………………………… 45 Procedura pakowania materiałów w opakowania papierowofoliowe do sterylizacji Opracowała: Zatwierdził: Data wdrożenia: Podpis zatwierdzającego: Sprawdził: Przygotuj materiały i sprzęt przeznaczony do sterylizacji. W opakowania papierowo-foliowe pakuj małe zestawy lub pojedyncze narzędzia. Zastosuj opakowanie właściwe dla metody sterylizacji, której użyjesz. Torebki napełniaj do 2/3 objętości zamkniętego pakietu. Pamiętaj o zabezpieczeniu ostrych końcówek narzędzi i sprzętu medycznego osłonkami zabezpieczającymi opakowanie przed przekłuciem. 6. Przed wykonaniem zgrzewu usuń z torebki powietrze. 7. Wewnątrz opakowania umieść wskaźnik (test) chemiczny procesu dobrany w zależności od stosowanej metody sterylizacji. 8. Torebkę/mankiet zamknij za pomocą zgrzewarki, zachowaj wskazany przez producenta opakowania zakres temperatur (np. niższe dla opakowań Tyvek-folia). 9. Wykonując zgrzew pamiętaj o zachowaniu właściwych 2-3 cm odstępów pomiędzy zgrzewem a brzegiem rękawa. 10. Torebki samozamykające zamknij samoprzylepnym paskiem. 11. W przypadku stosowania dwóch warstw opakowania papierowo-foliowego pamiętaj, aby papier pierwszej warstwy przylegał (stykał się) z papierem drugiej warstwy natomiast folia z folię, gdyż przenikanie czynnika sterylizacyjnego odbywa się wyłącznie poprzez papier. 12. Po zakończeniu pakietowania opakowania oznakuj datą sterylizacji oraz datą przydatności do użycia (sterylności), najlepiej w postaci metki. W przypadku opisywania np. długopisem dokonuj wpisu na spawie lub wolnym końcu pakietu, unikniesz w ten sposób przypadkowego uszkodzenia papieru. 1. 2. 3. 4. 5. Osoba odpowiedzialna …………………………………………………………………………….. 46 C. Instrukcje INSTRUKCJA BHP PRZY PRACY Z MATERIAŁEM BIOLOGICZNYM I. Czynności przed przystąpieniem do pracy: II. Czynności w trakcie pracy: III. Zdezynfekować sprzęt i narzędzia, Zdezynfekować miejsce pracy, zdjąć fartuch, umyć i zdezynfekować ręce, Zabezpieczyć prawidłowe przechowywanie odpadów medycznych. Postępowanie w razie awarii lub ekspozycji na CB: V. Stosować ochronę skóry i oczu nosząc zapięty fartuch ochronny z długimi rękawami, obuwie ochronne i rękawice, Nie dotykać aparatu telefonicznego i klamek rękoma w rękawicach, Nie spożywać posiłków i napojów, nie brać do ust długopisów, ołówków, Nie używać szkła laboratoryjnego uszkodzonego, grożącego skaleczeniem. Czynności po zakończeniu pracy: IV. Przyjmować do badań próbki odpowiednio zabezpieczone przed wyciekiem materiału i odpowiednio oznakowane, Przygotować roztwory dezynfekcyjne i inny materiał służący do likwidowania skutków rozlania się materiału, Przygotować miejsce pracy łatwe do dezynfekcji, wolne od zbędnego sprzętu i aparatów, Umyć ręce wolne od zegarka i biżuterii, Ewentualne uszkodzenia skóry należy zabezpieczyć opatrunkiem, Założyć niejałowe, lateksowe rękawiczki fartuch ochronny a w przypadku ryzyka rozpryśnięcia się CB zabezpieczyć oczy okularami lub maską ochronną. W przypadku rozlania dużej ilości materiału zakaźnego na powierzchni laboratoryjne lub podłodze posypujemy w/w miejsca środkiem dezynfekcyjnym np. Virkonem w postaci proszku na 5 minut, następnie zwilżamy wodą i wycieramy do sucha płatem ligniny, Miejsce skaleczenia (zakłucia) nie należy tamować wypływu krwi, umyć wodą z mydłem bez pocierania lub szczotkowania, Pryśnięcie na spojówki, błony śluzowe lub zranioną skórę przepłukać dużą ilością soli fizjologicznej lub bieżącą wodą, Zgłosić ekspozycję przełożonemu. Zgłoszenie ekspozycji: Skierować osobę eksponowaną do Izby Przyjęć Szpitala Klinicznego im. H. Święcickiego UMP, ul. Przybyszewskiego 49, Poznań, tel. 61 869 1701, 61 869 1233. Lekarz dyżurny wdraża odpowiednią procedurę postępowania poekspozycyjnego. Zgłosić fakt ekspozycji w najbliższych godzinach pracy - Lekarzowi Medycyny Pracy UM (Uniwersyteckie Centrum Medyczne), tel. 61 854 7299 oraz w Inspektoracie BHP UM, tel. 61 854 6844. Odnotować w „Dzienniku skaleczeń i zakłuć” informacje o dacie i czasie zdarzenia, opisie czynności podczas której doszło do ekspozycji, opisie ekspozycji a także uzyskać podpis przełożonego oraz udokumentować zdarzenie w „Karcie po ekspozycji zawodowej na materiał biologiczny potencjalnie zakaźny”. Zatwierdzam: 47 Załącznik nr 7 Karta po ekspozycji zawodowej na materiał biologiczny potencjalnie zakaźny (wzór) KARTA PO EKSPOZYCJI ZAWODOWEJ NA MATERIAŁ BIOLOGICZNY POTENCJALNIE ZAKAŹNY UWAGA! Część A wypełnia osoba eksponowana, Część B lekarz wdrażający postępowanie poekspozycyjne. *kartę poekspozycyjną należy przekazać niezwłocznie do Inspektoratu BHP ul. Dąbrowskiego 79 tel. 854-68-44 CZĘŚĆ A I. DANE IDENTYFIKACYJNE POSZKODOWANEGO 1. Imię i nazwisko osoby eksponowanej – pracownik, student, doktorant ............................................................................................................................. ............................................................ 2. PESEL ……………....................................... NIP ……………............................................................................... Dokument tożsamości (dowód osobisty lub paszport) rodzaj dokumentu …………............................... seria ……..……..……… numer ………………………………….. 3. Data i miejsce urodzenia: ……………..................................................................................................................... 4. Adres zamieszkania: ……………...............................…………….......................................................................... 5. Jednostka organizacyjna/stanowisko: …………………………………………………………..……………….. …………………………………………………………………………………………………………………………. 6. Telefon kontaktowy …………………………………………………………………………………...................... II. INFORMACJE O ZDARZENIU 1. Data i godzina zgłoszenia zdarzenia: …................................................................................................ 2. Imię i nazwisko osoby przyjmującej zgłoszenie zdarzenia: …........................................................... 3. Informacje dotyczące okoliczności, przyczyn, czasu i miejsca ekspozycji Opis ekspozycji (rodzaj i ilość potencjalnie zakaźnego materiału), krótki opis zdarzenia (w przypadku: a. zranienia podać głębokość i czy doszło do wstrzyknięcia materiału zakaźnego; b. ekspozycji błony śluzowej lub skóry podać orientacyjną ilość materiału zakaźnego oraz stan skóry – zdrowa, uszkodzona): 4. Informacje dotyczące źródła zakażenia – np. pacjenta (dane osobowe, wykonywane badania, istotne dane z wywiadu), rodzaj materiału zakaźnego (krew, inny materiał; źródło nieznane – opis sytuacji), rodzaj i model narzędzia, które spowodowało zranienie, czynność w trakcie której doszło do ekspozycji, typ ekspozycji (przezskórna, ekspozycja błon śluzowych itd.): 5. Świadkowie ekspozycji: a) b) 6. Środki ochrony osobistej jakimi dysponował pracownik, student, doktorant w chwili ekspozycji: 7. Podjęte działania w związku z zaistniałą ekspozycją /pierwsza pomoc/: Kartę ekspozycji sporządzono w dniu ............................................................................... ............................................................. ( podpis osoby eksponowanej) ................................................................................. (podpis Kierownika jednostki / osoby prowadzącej zajęcia w przyp. studenta potwierdzającego ekspozycj 48 CZĘŚĆ B Imię i nazwisko osoby poszkodowanej …………………………………………………………………………….. 1. Dane dotyczące poszkodowanej osoby (wypełnia lekarz odpowiedzialny za postępowanie poekspozycyjne) 1) Czy pracownik był szczepiony przeciwko WZW B? tak nie Jeśli tak, to: a) kiedy była podana ostatnia dawka (rok): ……… b) czy sprawdzano poziom anty-HBs tak nie Jeśli tak, to: poziom ………………. data badania ………………. 2) 2. Badania laboratoryjne osoby poszkodowanej WZW B HBs Ag dodatni ujemny nie badano HBe Ag dodatni ujemny nie badano Anty-HBs dodatni ujemny nie badano Anty-HBc dodatni ujemny nie badano WZW C Anty-HCV dodatni ujemny nie badano HCV-RNA dodatni ujemny nie badano ALT poziom ……………...… nie badano HIV Anty-HIV dodatni ujemny nie badano Inne badania Rodzaj Wynik ……………………… ……………………… ……………………… ……………………… Dane dotyczące osoby, od której pochodził materiał biologiczny data badania ………………. data badania ………………. data badania ………………. Data pobrania ……………………… ……………………… (wypełnia lekarz odpowiedzialny za postępowanie poekspozycyjne) 3. 1) Czy znane są dane osoby-źródła, od której pochodził materiał biologiczny? źródło nieznane źródło znane, ale badań laboratoryjnych nie wykonano źródło znane i z wykonanymi badaniami laboratoryjnymi 2) Czy u osoby-źródła stwierdzono dodatni wynik: WZW B HBs Ag dodatni ujemny HBe Ag dodatni ujemny Anty-HBs dodatni ujemny Anty-HBc dodatni ujemny WZW C Anty-HCV dodatni ujemny HCV-RNA dodatni ujemny HIV Anty-HIV dodatni ujemny Wdrożone postępowanie poekspozycyjne Środek farmaceutyczny HBIG Szczepionka przeciw HBV Lek antyretrowirusowy nie badano nie badano nie badano nie badano data badania ………………. nie badano nie badano data badania ………………. nie badano data badania ………………. (wypełnia lekarz odpowiedzialny za postępowanie poekspozycyjne) Dawka Data podania Uwagi 1. 2. 1. 2. 3. przypominająca 1. 2. 3. Inne 4. Zalecenia dotyczące dalszego postępowania (wypełnia lekarz odpowiedzialny za postępowanie poekspozycyjne) ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… .................................................................... …................................................................ (pieczątka jednostki organizacyjnej, w której przeprowadzono postępowanie poekspozycycjne) (podpis i pieczątka osoby odpowiedzialnej za postępowanie poekspozycyjne – osoby wypełniającej formularz) 49 5. Badania kontrolne WZW B HBs Ag Anty-HBs Anty-HBc dodatni dodatni dodatni ujemny nie badano ujemny nie badano ujemny nie badano data badania ………………. HBs Ag Anty-HBs Anty-HBc dodatni dodatni dodatni ujemny nie badano ujemny nie badano ujemny nie badano data badania ………………. HBs Ag Anty-HBs Anty-HBc dodatni dodatni dodatni ujemny nie badano ujemny nie badano ujemny nie badano data badania ………………. WZW C Anty-HCV AlAT dodatni ujemny nie badano poziom ……………...… nie badano data badania ………………. Anty-HCV AlAT dodatni ujemny nie badano poziom ……………...… nie badano data badania ………………. HIV Anty-HIV Anty-HIV Anty-HIV Anty-HIV dodatni dodatni dodatni dodatni Inne badania Rodzaj ……………………… ……………………… ujemny ujemny ujemny ujemny nie badano data badania ………………. nie badano data badania ………………. nie badano data badania ………………. nie badano data badania ………………. Wynik ……………………… ……………………… Data pobrania ……………………… ……………………… 50 Spis załączników Załącznik nr 1. Wykaz szkodliwych czynników biologicznych ...................................................................... 16 Załącznik nr 2. Rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych, które zostały zakwalifikowane do 3 lub 4 grupy zagrożenia ....................................................................... 26 Załącznik nr 3. Rejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do 3 lub 4 grupy zagrożenia ......................................................................................... 27 Załącznik nr 4. Wykaz środków ochrony (hermetyczności) dla laboratoriów, zwierzętarni, pomieszczeń izolacyjnych dla ludzi i zwierząt w celu zapobiegania i redukcji przeniesienia lub uwolnienia szkodliwych CB ..................................................................................................................................................................... 28 Załącznik nr 5. Wzór znaku ostrzegającego przed zagrożeniem biologicznym ........................................... 29 Załącznik nr 6. Przykładowe procedury, instrukcje dot. zasad postępowania przy zagrożeniu czynnikiem biologicznym (CB) zakwalifikowanym do 3 i 4 Grupy zagrożenia ................................................................ 29 Załącznik nr 7. Karta po ekspozycji zawodowej na materiał biologiczny potencjalnie zakaźny .................. 48 51
