JAK ROZMAWIAĆ Z NASTOLATKIEM ?

PRAKTYCZNE RADY NA 365 DNI ROKU
!!!
 „Wychowanie bez błędów jest mitem. Nic takiego nie
istnieje. I nie tylko nie istnieje, ale wręcz nie powinno
istnieć. Rodzice są ludźmi. Popełniają więc błędy i nie
wiedzą wszystkiego. Natomiast odpowiedzialni rodzice
nie są mitem. Przeciwnie. Dzieci mają prawo do
odpowiedzialnych rodziców.” (J.G.Woititz)
Zaspokajanie potrzeb dzieci, a zachowania ryzykowne
 Młodzież pozbawiona poczucia bliskości z własną
rodziną jest bardziej podatna na presję rówieśniczą w
zakresie zażywania narkotyków, picia alkoholu i
dokonywania przestępstw.
 Wiąże się to z faktem, iż młodzież sięga po środki
odurzające nie po to, aby zmienić siebie lub
rzeczywistość, lecz po to, aby zmienić percepcję
(organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych, w
celu zrozumienia otoczenia. Percepcja to
postrzeganie) siebie i rzeczywistości.
FAKTY O NASTOLATKACH
 manifestacja zachowania (poprzez ubiór, wystrój
pokoju, fryzurę…),
 nerwowość,
 zmienność i nieprzewidywalność zachowania,
 zniechęcenie,
 agresja,
 niezależność,
 nieumiejętność radzenia sobie z samym sobą,
 ograniczona empatia.
To wszystko po to, by podkreślić, że
dorastają i mają w związku z tym:

swoje zdanie,

swoje potrzeby,

swoje problemy.
MITY
z nastolatkami nie da się rozmawiać,
 i tak zrobią swoje,
 wszystkie nastolatki są takie same,
 trzeba to przeżyć,
 przyjdzie czas, to wyjdą z tego,
 żadnej wdzięczności.

Aby komunikacja w rodzinie przebiegała bez
zakłóceń, nie wystarczy tylko rozmowa.
Potrzebny jest:
Dialog
nie tylko mówienie ale także słuchanie.
Z dialogu rodzą się rzeczy ważne.
BARIERY UTRUDNIAJĄCE
KOMUNIKACJĘ
Rozkazywanie:
„Natychmiast przerwij tę dyskusję!”
„Dzisiaj nigdzie nie pójdziesz!”
(…i tak cię nie posłucham)
„Dopóki mieszkasz w moim domu, będzie tak jak ja
mówię!”
„Nie mamy o czym dyskutować!”
BARIERY UTRUDNIAJĄCE
KOMUNIKACJĘ
Zakazywanie:
„Zabraniam ci mówić w ten sposób!”
„Nie wolno ci iść z Kubą do kina!”
(…niby dlaczego?)
BARIERY UTRUDNIAJĄCE
KOMUNIKACJĘ
Zarzucanie pytaniami typu:
„Co robiłeś jak był czas na naukę?”
„Po co wtykasz nos w nie swoje sprawy?”
(…bo tak chciałem.)
BARIERY UTRUDNIAJĄCE
KOMUNIKACJĘ
Moralizowanie:
„Ja w twoim wieku już ciężko pracowałem, a tobie nie
chce się chodzić do szkoły.”
(…to było wiele lat temu i nieprawda.)
(…i co z tego?)
„Za moich czasów było gorzej, ty masz wszystko, nie
narzekaj."
„Za młody jesteś, aby ze mną dyskutować.”
BARIERY UTRUDNIAJĄCE
KOMUNIKACJĘ
Grożenie:
„Jeśli mnie nie posłuchasz, to …”
(…to co?)
BARIERY UTRUDNIAJĄCE
KOMUNIKACJĘ
Krytykowanie:
„Nie myślisz logicznie, tego nie można słuchać.”
„Czy ty naprawdę nie potrafisz tego jaśniej powiedzieć?”
(…przecież mówię, ale to ty nie rozumiesz.)
BARIERY UTRUDNIAJĄCE
KOMUNIKACJĘ
Obrażanie:
„Czy twój mały rozumek nie może wymyślić nic
mądrzejszego?”
„Ale ty jesteś głupia, do niczego w życiu nie dojdziesz.”
BARIERY UTRUDNIAJĄCE
KOMUNIKACJĘ
Orzekanie:
„Nie obchodzi mnie co zrobisz.”
„Ty już w życiu nic nie osiągniesz.”
(…to jest tylko twoje zdanie.)
BARIERY UTRUDNIAJĄCE
KOMUNIKACJĘ
Odchodzenie od tematu:
„A czy to najważniejsza rzecz na świecie? Ania to ma
problemy!”
(…ale mnie nie interesują problemy Anki.)
BARIERY UTRUDNIAJĄCE
KOMUNIKACJĘ
Pocieszanie:
„Nie martw się, to przecież nie tragedia. Nie tylko ciebie
to spotkało.”
(…ale to ja cierpię i oczekuję pomocy.)
BARIERY UTRUDNIAJĄCE
KOMUNIKACJĘ
„Zabójcze frazesy”:
„To przecież oczywiste.”
(…tak, ale nie dla mnie.)
„Zgadzam się z tobą, ale …”
(…no to zgadzasz się, czy nie?)
„To proste”
(…proste dla ciebie, a ja niczego nie rozumiem.)
KOMUNIKAT „JA”
Dzięki niemu rodzic daje nastolatkowi dowód na to, że
chce jedynie przedstawić własne poglądy i bierze pod
uwagę to, że ktoś może się z nim nie zgadzać.
 „Jest mi przykro, gdy spóźniasz się na obiad",
 „Czuję się źle, gdy widzę, jak zaniedbujesz swoje
sprawy".
KOMUNIKAT „TY”
Zawiera silny komponent obwiniania, oceniania,
osądzania, grożenia, dominacji lub poniżania.
DLATEGO
 Nie pouczaj: „Weź się w garść, to normalne, że przyjaźń się










może skończyć”.
Nie dawaj dobrych rad: „Jak weźmiesz się do nauki od
początku roku, to unikniesz zaległości”.
Nie strasz: „Jeśli zaniedbasz naukę w tym roku, nie zdasz do
następnej klasy, zobaczysz!”.
Nie rozkazuj: „Posprzątaj ten bałagan!”
Nie praw kazań: „Życie to nie bułka z masłem....”
Nie oceniaj: „Zachowujesz się jak małe dziecko.”
Nie współczuj: „Och Ty biedaku, wakacje tak szybko Ci minęły”
Nie wywołuj poczucia winy: „Przez ciebie chyba się
rozchoruję.”
Nie obwiniaj: „Spójrz na te siwe włosy, które przez Ciebie
mam.”
Nie praw morałów: „ Nie powinieneś siadać do stołu, jeśli nie
umyłeś rąk.”
Nie groź użyciem kary: „Jeśli w tym roku, oceny będą takie jak
w poprzednim, zabieram Ci dostęp do Internetu”.
ZACHOWANIE DZIECKA















łzy,
drżenie warg,
dąsy,
płaczliwy głos,
„wywracanie oczami",
wzruszanie ramionami,
spuszczanie oczu,
śmiech,
podnoszenie ręki z prośbą o
głos,
obgryzanie paznokci,
kręcenie się,
ironiczny uśmiech,
krzyk,
trzaskanie drzwiami,
irytujący uśmiech,
lub zwroty:
 „Ciągle się mnie czepiasz!”,
 „Daj mi spokój”,
 „Ty nic nie rozumiesz” ,
 „ Odczep się”
 lub irytujące dla rodzica
milczenie.
Świat widziany oczami nastolatka jest
zupełnie inny, niż ten widziany przez
rodziców.
Bez empatii, rozumianej jako zdolność
wczuwania się w sytuację drugiego
człowieka, niemożliwe jest nawiązanie
bliskiego kontaktu z dzieckiem.
Przed podjęciem rozmowy z
nastolatkiem należy zadać sobie trud
"wejścia w ich skórę".
Zaakceptujcie niepokój nastolatka i jego
niezadowolenie.
Jest to wiek pełen przeciwieństw i
niespójności. Nie jest to niczym
nienormalnym, jeśli nastolatek zachowuje
się w sposób zmienny i nieprzewidywalny,
np. popadając z jednej skrajności w drugą,
walcząc z czymś, a następnie to akceptując,
kochając rodziców i jednocześnie ich
nienawidząc, itp...
Unikajcie próby bycia nazbyt rozumiejącym.
Unikaj stwierdzeń typu: "Doskonale wiem co
czujesz". Nastolatki czują się osobami
niepowtarzalnymi, jedynymi w swoim rodzaju. Ich
uczucia są dla nich czymś nowym, osobistym i
prywatnym. Odbierają siebie jako istoty złożone i
tajemnicze, i są autentycznie zmartwieni, gdy w
oczach innych ich przeżycia wydają się zwyczajne,
naiwne i oczywiste. Bardzo delikatnym zadaniem
dla rodziców jest docenienie potrzeb swoich dzieci
w tym zakresie.
Rozmawiajcie i działajcie jak dorośli.
Nie rywalizuj z nastolatkiem zachowując się tak, jak
on lub używając młodzieżowego języka. Nastolatki
umyślnie przyjmują styl życia inny od swoich
rodziców i jest to częścią procesu kształtowania się
ich tożsamości. W ten sposób rozpoczyna się
stopniowe odłączanie się od rodziców. Imitowanie
ich stylu i języka spycha ich tylko do jeszcze
głębszej opozycji.
Wspierajcie nastolatka i
podtrzymujcie jego silne strony.
Ograniczaj swoje komentarze dotyczące wad;
wypominanie mu jego braków może poważnie
zahamować komunikację między wami.
Długofalowym zadaniem rodziców jest
wytworzenie takiej relacji i dostarczanie takich
doświadczeń które wzmocnią charakter i rozwiną
osobowość dziecka.
Unikajcie podkreślania słabych
stron.
Dojrzewający nastolatek odczuwa dużo dotkliwiej
niż dorosły, gdy ktoś obnaża jego słabe strony,
dokucza mu i znieważa, a zwłaszcza boli go
bardzo, gdy robi to jego własny rodzic.
Prawda połączona ze
współodczuwaniem buduje miłość.
Nie koryguj z pośpiechem przeinaczonych, twoim zdaniem,
faktów. Niektórzy rodzice przesadnie dążą do dokładnego
udowodnienia gdzie, kiedy i dlaczego mięli rację. Często
nastolatkowie reagują na tego typu wypowiedzi uporem i
zawziętością. Czasem prawda, wydobywana na wierzch
tylko po to, by dowieść swojej racji, może zamienić się w
broń zabójczą dla rodzinnych stosunków.
Respektujcie potrzebę odosobnienia
i prywatności.
Wymaga to zachowania pewnego dystansu wobec
nastolatka, co może się okazać trudne dla
rodziców.
Unikajcie dwuznacznych
wypowiedzi.
Wypowiedź rodzica skierowana do nastolatka
powinna być jasna i jednoznaczna: wyraźny zakaz,
pełne dobrej woli pozwolenie lub pozostawienie
otwartego wyboru.
Unikajcie skrajności.
Zarówno "dokręcanie śruby", jak i dawanie
zupełnej wolności nie jest właściwe.
Zależności między postawą rodziców a zachowaniami dzieci
 Rodzic dominujący
 Rodzice mają bardzo wysokie oczekiwania wobec
dzieci, sztywne zasady, rzadko zaś okazują ciepło i
troskliwe wsparcie. Są przekonani, że pewne rzeczy są
złe i nakazują, aby dzieci trzymały się od nich z daleka.
Nie uzasadniają jednak dzieciom, dlaczego dane
rzeczy są złe. Wzbudza to ciekawość u dzieci, które
mają ochotę angażowania się w niedozwolone
przyjaźnie, odwiedzanie zabronionych miejsc.
Typowe wypowiedzi i zachowania rodziców dominujących:




„Zasady są zasadami”
„Spóźniłeś się, więc idziesz spać bez kolacji”
„Nie musisz wiedzieć wszystkiego. Rób co mówię”
„Ile razy ci mówiłam, żebyś tego nie robił!? Idź do pokoju!”
Reakcje dzieci, które mają rodziców dominujących:
 Darzą siebie niewielkim szacunkiem. Mają niewielką zdolność do
podporządkowania się zasadom, normom, władzy.
 Ogromna surowość rodziców „łamie ducha” dziecka, co prowadzi do
przeciwstawiania się, milczenia lub buntu.
 Dziecko zazwyczaj nie chce mieć nic wspólnego z zasadami w ogóle albo zasadami
rodziców. Zazwyczaj odrzuca ich ideały.
 Dziecko może poddawać się wpływom innych, którzy buntują się przeciwko swoim
rodzicom i ogólnym zasadom społecznym. Może używać środków
psychoaktywnych lub angażować się w inne ryzykowne działania (sekty, grupy
subkulturowe).
 Dziecko poza domem może agresywnie, głośno domagać się swoich praw.
Rodzic zaniedbujący
 Rodzice zaniedbujący nie okazują dzieciom miłości i wsparcia,
ani nie kierują się miłością. Najczęściej izolują się od dzieci.
Rodzicami stają się tylko wtedy, gdy pojawiają się kłopoty. Wtedy
to bardzo restrykcyjnie „wychowują” dziecko za pomocą różnego
rodzaju restrykcji. Generalnie dzieci traktowane są jako kłopot –
„mają być widoczne, ale nie słyszane”. Rodziców zaniedbujących
często nie ma w domu, a nawet jak są obecni ciałem, to nie
duchem. Nie słuchają swoich dzieci, nie zwracają na nie uwagi,
nie odpowiadają na ich potrzeby psychiczne.
Typowe wypowiedzi i zachowania rodziców zaniedbujących:




„Zrób to sam. Przecież widzisz, że jestem zajęty.”
„Daj mi spokój. Mam tyle spraw na głowie.”
„Nie, nie mogę ci pomóc. Muszę załatwić swoje ważne sprawy.”
„Daj mi spokój. Jestem zmęczona.”
Skutki jakie wywołuje w dzieciach rodzic zaniedbujący:
 Surowość i zaniedbywanie zazwyczaj łamią ducha dziecka, co prowadzi do buntu.
 Dziecko dochodzi do wniosku, że nie warto spędzać z rodzicami czas, choć z
drugiej strony bardzo tego pragnie.
 Dziecku brakuje poczucia bezpieczeństwa, ponieważ rodzice są nieobliczalni.
 Dziecko nie może ukształtować w sobie szacunku do siebie, ponieważ jemu nie
okazuje się szacunku, ani nie uczy się go panowania nad sobą.
 Nie dotrzymywane obietnice uczą dziecko, że słowa dorosłych można traktować
„byle jak”, a ono samo jest mało warte, skoro można się z nim nie liczyć.
Rodzic pozwalający na wszystko
 Tacy rodzice są mili i wspierający, ale słabi w ustalaniu i
egzekwowaniu zasad i ograniczeń. Chociaż mają dobre intencje,
nieświadomie narażają dziecko na wiele trudności i kłopotów.
Główną przyczyną tego, że rodzice pozwalają dzieciom na
wszystko, jest ich wewnętrzny strach przed zrobieniem dziecku
krzywdy zbyt surowymi zasadami. Z jednej strony rodzice
pozwalający na wszystko są bardzo dobrzy we wspieraniu dzieci,
okazują im bardzo dużo ciepła i miłości, są ofiarni, wyrozumiali i
pełni pocieszenia. Z drugiej zaś strony bezkrytycznie i chroniąco
tolerują również czyny i zachowania niedopuszczalne np. bicie
innych dzieci, późne powroty do domu, zaniedbywanie
obowiązków.
Zachowania i wypowiedzi typowe dla rodziców pozwalających na
wszystko:
 „W porządku. Tym razem możesz pójść później spać. Ja wiem, kochanie, jak bardzo
lubisz ten program.”
 „Jesteś zmęczona. Nie sprzątaj już po kolacji. Ja to zrobię.”
 „Straszna jest ta twoja szkoła – Nie idź jutro, a ja napiszę ci usprawiedliwienie.”
 „Bardzo cię proszę, wstań już, spóźnię się przez ciebie do pracy.”
Przykłady zachowań dzieci, które mają rodziców pozwalających na wszystko:
 Dziecko wyczuwa, że może dowolnie kierować rodzicami, uczy się manipulacji.
 Dziecko traci poczucie bezpieczeństwa – to jak opieranie się o ścianę, która się wali.
 Dziecko może darzyć siebie niewielkim szacunkiem, ponieważ nie nauczyło się
kontrolowania siebie i nie nauczyło się innych umiejętności związanych z
dyscypliną.
 Dziecko uczy się, że zasady nie są sztywne – można nimi manipulować.
Rodzic kochający i stanowczy
 Rodzice kochający i stanowczy mają jasno określone zasady,
wartości, normy życia i ograniczenia. Poświęcają czas by nauczyć
tego dzieci. Udzielają im jasnych komunikatów (ostrzeżeń), gdy
dziecko przekracza ustalone granice. Jednocześnie okazują
dzieciom wsparcie (gesty miłości, spędzanie z nimi czasu,
słuchanie ich). Są elastyczni i gotowi na wysłuchanie dziecka
(jego punktu widzenia) również w sytuacji, gdy naruszono
pewne ograniczenia (nawiązują dialog, rozwiązują problem).
Rodzic kochający i stanowczy to osoba cechująca się zdrowym i
zrównoważonym połączeniem rodzica pozwalającego na
wszystko i rodzica dominującego. Umie jasno określić normy i
zasady, które ukazują stanowczość, ale jednocześnie działa i
postępuje tak, że dziecko wie, iż jest kochane.
Zachowania i wypowiedzi typowe dla rodziców kochających i
stanowczych:
 „Już kolejny raz spóźniasz się na obiad. Chcę wiedzieć co jest tego
powodem. Być może wspólnie rozwiążemy ten problem.”
 „Możesz pójść do kolegi o ile najpierw odrobisz zadanie”.
Przykłady zachowań dzieci, które mają rodziców kochających i
stanowczych:
 Mają szacunek do siebie – czułe wsparcie i jasno określone granice.
 Ich świat jest bardziej bezpieczny – rozumieją, że istnieją
nieprzekraczalne granice i zasady.
 Umieją się porozumieć z rodzicami – mniejsze zagrożenie totalnym
buntem w okresie nastoletnim.
 Takie dzieci mają na ogół szacunek do siebie, łatwość uznawania
władzy, większe zainteresowanie wiarą i zdecydowanie mniejszą
skłonność do przyłączania się do grup ryzyka (sekty, subkultury).
!!!
 „Rozmowa, to bardzo poważna relacja poprzedzona grą
wstępną, nie o narkotykach, a o cebuli, żeby młody
człowiek wiedział, że ktoś się nim interesuje”.
 „… nakazy, zakazy, represje – często mówimy kocham
Cię, ale nie akceptujemy tego, co robią nasze dzieci”.
 „Młody człowiek jest przebodźcowany i nie umie sobie z
tym poradzić. Doświadcza tych bodźców każdego dnia,
co w średniowieczu przez całe swoje życie”.
R. Rutkowski
 Zamiast zakończenia …
 „Najlepszym miejscem pod słońcem na ziemi jest dom,
w którym rodzice potrafią zrozumieć, że każdy
moment i każde doświadczenie – nawet to, które
wydaje się dorosłym błahe i nieważne – mają swój
udział w kształtowaniu umysłu i charakteru
dziecka”. G. Mac Donald
Życzę powodzenia w budowaniu dobrej
komunikacji ze swoim dzieckiem.
Dziękuję za uwagę.
Pedagog szkolny mgr M. Stachowiak-Bulak
źródło:
Violetta Kruczkowska, Centrum Komunikacji Gordona
Program PiON 96
Thomas A.Harris, W zgodzie z sobą i z tobą, W-wa, 1987r.
Zofia Sepkowska, Filip Żurakowski, Przedsiębiorczość, Komunikacja interpersonalna, WSiP, W-wa 1999r.
wg pomysłu A.Katowicz, G.Ledwoch