Marta Czadankiewicz: Myśli samobójcze wśród wychowanków
advertisement
ROZDZIAŁ 6. REZULTATY BADAWCZE 6.1. Występowanie myśli samobójczych wśród wychowanków Zakładu Poprawczego w Raciborzu W celu zbadania zjawiska myśli samobójczych wśród młodzieży niedostosowanej społecznie zostały przeprowadzone badania sondażowe wśród wychowanków Zakładu Poprawczego w Raciborzu oraz analiza dokumentów (akt) tychże wychowanków. Z przeprowadzonej wśród młodzieży ankiety wynika, iż wśród przebadanych 53 respondentów myśli samobójcze przejawia 21 wychowanków, co stanowi 39,62%, i pozwala zauważyć, iż niemal co drugi wychowanek myślał kiedykolwiek o pozbawieniu się życia. Brak myśli samobójczych wystąpił u 60,38% badanych. To przesłanie nie napawa zbytnim optymizmem. Wyniki badań zostały zilustrowane na rysunku 1. tak 39,62% tak nie nie 60,38% Rys. 1. Czy sam kiedykolwiek miałeś myśli samobójcze? Wśród 21 wychowanków przejawiających myśli samobójcze 4 respondentów deklarowało, iż próbowało odebrać sobie życie, daje to 18,87% populacji wykazującej myśli samobójcze. Z kolei 81,13% respondentów nie zgłasza w swoim życiu prób popełnienia samobójstwa. tak 18,87% tak nie nie 81,13% Rys. 2. Czy próbowałeś popełnić samobójstwo? Kolejnym zagadnieniem analizowanym w toku procedury badawczej jest system wartości wychowanków Zakładu Poprawczego w Raciborzu w celu ustalenia miejsca życia ludzkiego w hierarchii wartości młodzieży niedostosowanej społecznie. Wyniki badań przedstawia rys. 3. Rys. 3. System wartości wychowanków przejawiających myśli samobójcze Jak widać na rys. 3 życie ludzkie znajduje się dopiero na siódmym miejscu w systemie wartości wychowanków przejawiających myśli samobójcze. W odniesieniu do celów życiowych respondenci o myślach samobójczych mają plany dotyczące przyszłości zarówno tej bliższej jak i bardziej odległej, co ilustruje rys. 4, a liczba punktów jest zbliżona. Nikt nie zaznaczył odpowiedzi, iż nie posiada celów życiowych, jednak pojawiła się kontrowersyjna odpowiedź, jednego z wychowanków, który stwierdził, iż jego celem życiowym jest spokojna śmierć, przyznając jej w skali od 1 do 5 aż 5 punktów. Założyć rodzinę 83 Zdobyć dobrze płatną pracę 82 Otworzyć własny biznes 82 79 Zdobyć wykształcenie 64 Zrobić karierę zawodową cele wychowanków 62 Osiągnąć sukces finansowy 5 Spokojna śmierć (inne) 0 Brak celów 0 20 40 60 80 100 punkty Rys. 4. Cele życiowe wychowanków przejawiających myśli samobójcze 19 Założyć rodzinę 19 Zdobyć dobrze płatną pracę 18 Zdobyć wykształcenie 14 Zrobić karierę zawodową 13 Otworzyć własny biznes 12 Osiągnąć sukces finansowy cele wychowanków 1 Inne - Spokojna śmierć 0 Brak celów 0 5 10 15 20 liczba odpowiedzi Rys. 5. Cele życiowe wychowanków deklarujących myśli samobójcze Rysunek 5 przedstawia cele życiowe wychowanków Zakładu Poprawczego w Raciborzu, z którego wynika, iż aż 19 spośród 21 wychowanków przejawiających myśli samobójcze deklaruje, że w przyszłości chce założyć rodzinę, oraz zdobyć dobrze płatną pracę. Niewiele mniej bo 18 respondentów pragnie zdobyć wykształcenie, 14 chce zrobić karierę zawodową, 13 otworzyć własny biznes, 12 osiągnąć sukces finansowy, natomiast 1 wychowanek uznał, iż jego celem życiowym jest spokojna śmierć. 6.2. Czynniki wpływające na tworzenie syndromu suicydalnego Jak zostało podkreślone w części teoretycznej można rozróżnić szereg czynników mających wpływ na powstawanie myśli samobójczych u młodych ludzi. Zwykle nie zawęża się poszukiwań powodów tworzenia się syndromu suicydalnego do jednej tylko przyczyny. Niektórzy autorzy charakteryzując sytuację w której u jednostki pojawiają się myśli związane z pozbawieniem się życia postrzegają ją jako splot negatywnych bodźców wypływających ze środowiska, ze szczególnymi cechami drzemiącymi w jednostce (zob. s. 8) W celu ustalenia przyczyn pojawiania się myśli samobójczych wśród wychowanków Zakładu Poprawczego w Raciborzu zostały przeprowadzone badania sondażowe w postaci ankiety, oraz analizy akt wychowanków przebywających w powyższej placówce. Niniejszy podrozdział został poświęcony eksploracji wyników przeprowadzonych badań i ustaleniu etiologii myśli o odebraniu sobie życia. 95,24 pozytywnie nastawiony do życia 80,95 spokojny 76,19 otwarty 71,43 towarzyski 61,9 aktywny 42,86 tolerancyjny 14,29 agresywny cechy 9,52 9,52 zamknięty nieśmiały 0 20 40 60 80 100 procenty [%] Rys. 6. Cechy wychowanków dotkniętych myślami samobójczymi W świetle uzyskanych danych, co przedstawia rys. 6 można stwierdzić iż pomimo deklarowanych przez wychowanków myśli samobójczych, są oni w 95% pozytywnie nastawieni do życia. Jako spokojnych oceniło się 81% badanych, niewiele mniej bo 76% stwierdziło, że są z natury otwarci. Aktywność przypisuje sobie 62% wychowanków, natomiast tolerancję 43%. W dalszej kolejności następuje gwałtowny spadek – za agresywnych uznało się tylko 14% ankietowanych. Zamknięty oraz nieśmiały, to odpowiedzi które uzyskały po 9,5%. Wśród wychowanków którzy nie deklarują myśli samobójczych najwyżej ocenianą cechą jest otwartość co zaznaczyło 78% badanych. Na drugim miejscu widoczne jest pozytywne nastawienie do życia i wynosi znacznie mniej niż u osób przejawiających myśli samobójcze bo tylko 69%.W dalszej kolejności znajduje się aktywność – 56%, a niewiele mniej bo 53% spokój. Za osoby tolerancyjne uważa się 34% badanych, natomiast za agresywne 31%, co jest prawie dwukrotnie wyższym wskaźnikiem niż u osób u których występuje syndrom suicydalny. Nieśmiałość zaznacza 19% respondentów, a bycie zamkniętym w sobie 6,25%. Wśród badanych osób pojawiła się jedna osoba negatywnie nastawiona do życia. Wyniki są dość nieoczekiwane, zważywszy na fakt iż literatura podaje że osoby wykazujące syndrom suicydalny zwykle mają niską samoocenę, snują pesymistyczną wizję własnej przyszłości, bardzo często towarzyszą temu zachwiania emocjonalne np. depresja bądź choroby psychiczne (zob. s. 7). 78,13 otwarty 68,75 pozytywnie nastawiony do życia 59,38 towarzyski 56,25 aktywny 53,13 spokojny 34,38 tolerancyjny cechy 31,25 agresywny 18,75 nieśmiały 6,26 zamknięty w sobie negatywnie nastawiony do życia 3,13 szczęśliwy 3,13 0 10 20 30 40 50 60 70 80 procenty [%] Rys. 7. Cechy wychowanków nie deklarujących myśli samobójczych Analiza dokumentów (akta wychowanków) potwierdzają jednak wzmianki literatury. Większość z osób przejawiających myśli samobójcze posiada niski poziom samoakceptacji, bądź też wykazuje zachwiania emocjonalne. Jak widać na rys. 8, aż sześciu wychowanków cechuje labilność emocjonalna szybkie i częste zmiany emocji, pięciu przejawia podwyższony poziom lęku, również pięciu ma niską samoocenę i brakuje im wiary we własne możliwości. Obniżony nastrój charakteryzuje trzech wychowanków, tyle samo cechuje brak kontroli nad emocjami oraz tendencje neurotyczne. Również trzech wychowanków przejawia zaburzenie emocji o charakterze depresyjnym. Zaburzenia w rozwoju osobowości wykazuje dwóch badanych, tyle samo charakteryzuje się płaczliwością. U jednego wychowanka stwierdzono osobowość o rysach socjopatycznych. 6 labilność emocjonalna 5 niska samoocena 5 podwyższony poziom lęku 3 obniżony nastrój 3 tendencje neurotyczne 3 brak kontroli nad emocjami 3 depresja zaburzenia w rozwoju osobowości 2 płaczliwość 2 cechy osobowości 1 osobowość o rysach socjopatycznych 0 1 2 3 4 5 6 ilość osób Rys. 8. Osobowość wychowanków dotkniętych myślami samobójczymi Wychowankowie przejawiający syndrom suicydalny zapytani o to czy akceptują siebie, w 76,19% odpowiedzieli twierdząco. Odpowiedzi raczej tak udzieliło 14,29% respondentów, natomiast raczej nie 4,76% czyli jeden wychowanek. Jedna osoba zaznaczyła, iż z całą pewnością nie akceptuje siebie. Zatem zdecydowana większość badanych przejawia wysoki stopień akceptacji siebie, a nie akceptuje siebie tylko dwóch wychowanków. Wyniki przedstawia tabela 1. Dla porównania aż 84,37% respondentów nie deklarujących myśli samobójczych akceptuje siebie, odpowiedzi raczej tak udzieliła podobna liczna osób - 12,5% wychowanków. Tak jak wśród respondentów deklarujących myśli samobójcze, tak i wśród młodzieży nie przejawiającej myśli o samounicestwieniu się jedna osoba zaznaczyła, iż nie akceptuje siebie. Wyniki badań przedstawia tabela 2. Tabela 1. Poziom akceptacji siebie wychowanków przejawiających myśli samobójcze Czy akceptujesz siebie? Tak Raczej tak Raczej nie Nie Razem Osób 16 3 1 1 21 Liczba Punktów 64 9 2 1 76 Odsetki 76,19% 14,29% 4,76% 4,76% 100% Tabela 2. Poziom akceptacji siebie wychowanków nie przejawiających myśli samobójczych Czy akceptujesz siebie? Tak Raczej tak Raczej nie Nie Razem Liczba Punktów 108 12 0 1 121 Osób 27 4 0 1 32 Odsetki 84,37% 12,5% 0% 3,13% 100% Syndrom suicydalny rozwija się jako wynik poczucia samotności w środowisku rodzinnym, zawodowym, oraz społecznym. Zachwianie więzi społecznych oraz emocjonalnych stanowi wysokie ryzyko dla optymalnego rozwoju osobowości człowieka, szczególnie u progu życia. Po dokładnym zapoznaniu się z literaturą dotyczącą zjawiska pojawiania się syndromu suicydalnego można stwierdzić, iż największy wpływ w na pojawianie się myśli samobójczych ma destruktywne środowisko rodzinne. Fakt ten potwierdzają badania. Wychowankowie zakładu poprawczego zapytani o zjawiska występujące w ich życiu które są częstą przyczyną powstawania myśli samobójczych jako główny czynnik podawali brak opieki ze strony ojca. Pozycja ta uzyskała 40 punktów. Brak opieki ze strony matki znajduje się dopiero na dziesiątym miejscu. Z rys. 9 wynika, iż większość wychowanków którzy przejawiają myśli samobójcze przeżyli w swoim życiu śmierć kogoś bliskiego, pozycja ta przyjmuje 38 punktów. Niewiele mniej bo 36 punktów wychowankowie przyznali częstym kłótnia w domu. Również wysoko punktowanym czynnikiem mającym wpływ na pojawianie się myśli samobójczych jest nieszczęśliwa miłość co potwierdza literatura, szczególnie w ostatnich czasach. W dalszej kolejności znajdują się: rozwód rodziców oraz ich choroba. Zbyt wysokie wymagania stawiane przez rodziców osiągnęły 21 punktów, natomiast przemoc fizyczna i psychiczna tylko 18 i 17 punktów. Najniżej ocenianym czynnikiem jest wykorzystywanie seksualne, które zdobyły 11 punktów. 40 38 brak opieki ze strony ojca śmierć kogoś bliskiego 36 częste kłótnie w domu 33 31 nieszczęśliwa miłość rozwód rodziców ciężka choroba rodzica/ów 30 21 zbyt wysokie wymagania stawiane przez rodziców 18 17 przemoc fizyczna przemoc psychiczna zjawiska 15 brak opieki ze strony matki 11 wykorzystywanie seksualne 0 5 10 15 20 25 30 35 40 punkty Rys. 9. Zjawiska występujące w życiu wychowanków dotkniętych myślami samobójczymi Znaczącym motywem popychającym w kierunku odebrania sobie życia, są przypadki samobójstw w otaczającym środowisku. Młodzi ludzie w ten sposób przyzwyczajają się do zjawiska śmierci zadanej samemu sobie, widzą w niej skuteczny sposób pozbycia się wszelakich problemów (zob. s. 11). Ankieta przeprowadzona w zakładzie poprawczym wskazuje iż aż 71,70% wychowanków dotkniętych myślami samobójczymi miało kontakt z kimś kto próbował odebrać sobie życie. Niewiele mniej bo aż 66,04% respondentów znało kogoś kto popełnił samobójstwo. Wyniki badań ilustrują rysunki 10 oraz 11. nie 28,30% tak nie tak 71,70% Rys. 10. Czy znasz kogoś kto próbował popełnić samobójstwo? tak nie 33,96% nie tak 66,04% Rys. 11. Czy znałeś kogoś kto popełnił samobójstwo? Również z analizy akt wynika, iż wychowankowie często mieli do czynienia ze śmiercią samobójczą oraz jej usiłowaniem w swoim najbliższym otoczeniu. Z faktów które są zaznaczone w aktach wiadomo, iż zdarzają się myśli samobójcze matek wychowanków, w wyniku których próbują popełnić samobójstwo, przykładowo usiłują wyskoczyć przez okno, bądź przedawkować leki. Zdarzają się przypadki, iż konkubenci matek chłopców popełniają samobójstwo, oraz ojcowie młodzieży. W jednym przypadku wychowanek znalazł własnego ojca który się powiesił, po czym chłopiec odciął sznur. 6.3. Myśli samobójcze a zachowania autodestruktywne młodzieży niedostosowanej społecznie Czyny autoagresywne są często nieudaną próbą pozbawienia się życia, bądź wynikiem przeżywania depresji. Każdy akt samoagresji jest w pewnym stopniu samobójstwem, gdyż jest zamachem na własne ciało, ponadto zbliżone są motywy obu zjawisk (zob. s. 18). Autoagresja jest działaniem lub splotem działań mającym na celu wywołanie psychicznej lub fizycznej szkody to agresja skierowana na siebie samego (zob. s. 19). 19 palenie papierosów 16 spożywanie alkoholu 13 zażywanie narkotyków 12 samooskarżanie siebie 11 uprawianie niebezpiecznych sportów tatuowanie się 11 samookaleczanie 11 zachęcanie innych do agresji wobec siebie 10 częste uleganie wypadkom 10 8 połykanie różnych rzeczy 0 3 6 9 12 zachowania autoagresywne 15 18 21 liczba wychowanków Rys. 12. Rodzaje zachowań autoagresywnych wśród wychowanków objętych myślami samobójczymi Wychowankowie przebywający w zakładzie poprawczym wykazują różne formy autoagresji co ilustruje rys. 12. Widać wyraźnie, iż wśród młodzieży znacznie dominują takie zjawiska jak palenie papierosów i alkoholizowanie się. Do pierwszej formy przyznaje się 19 spośród 21 wychowanków. Zjawisko to występuje jednak w różnym stopniu co przedstawia rys. 13. Z analizy akt wychowanków wynika iż zdarza się, że niektórzy palą już od 9 roku życia po ponad paczce papierosów dziennie. Alkohol spożywa 16 spośród 21 wychowanków. Również z analizy dokumentów wiadomo, iż niektórzy wychowankowie przed ukończeniem 18 roku życia trafili do izby wytrzeźwień, zdarzają się też przypadki uzależnienia od alkoholu w tak młodym wieku. Jeden wychowanek otwarcie stwierdził, iż niegdyś wypijał ponad 5 piw dziennie tłumacząc: wtedy się nie męczę, jestem pijany. Kolejną często stosowaną formą autoagresji jest zażywanie narkotyków. Potwierdza to 13 respondentów. Z analizy akt wynika, iż najczęściej wychowankowie palą marihuanę, zażywają leki psychotropowe, odurzają się środkami wziewnymi głownie klejem, lekami przeciwkaszlowymi, eksperymentują z amfetaminą, haszyszem, kokainą tabletkami ekstazy, LSD. Często środki te popijają alkoholem. Kolejny problem wymagający rozpatrzenia dotyczy form autoagresji psychicznej jako agresji werbalnej w postaci samooskarżania siebie. Fakt ten potwierdziło 12 respondentów co przedstawia rys. 12. Uprawianie niebezpiecznych sportów, tatuowanie się oraz samookaleczanie się zaznaczyło 11 wychowanków. Analiza akt potwierdziła, iż niektórzy wychowankowie wykazują liczne zachowania ryzykowne, nagromadzone napięcie znajdują w impulsywnych, nieprzemyślanych reakcjach, zagrażających ich zdrowiu lub życiu jak przykładowo ekstremalna jazda samochodem bez prawa jazdy. Wychowankowie posiadają także tatuaże, między innymi na łydce, przedramieniu, ramieniu, brzuchu, klatce piersiowej. Samookaleczanie się młodzieży niedostosowanej społecznie przybiera różnorodne formy. Zwykle są to pocięcia skóry ostrym przedmiotem najczęściej żyletką. Zwykle wykonywane są skaleczenia przedramienia (przeważnie lewego), nadgarstka, a także inne części ciała: brzuch, klatka piersiowa, szyja. Duża liczba wychowanków posiada tzw. sznyty czyli blizny po ranach ciętych. Dwóch chłopców co wynika z akt wbija sobie szpilki bądź zszywki biurowe w ręce, a nawet ucho, język czy podniebienie. Dokumentacja opisuje ponadto przypadek rozcięcia sobie nogi i polania rany środkiem dezynfekującym. Niemal 50% wychowanków u których występują myśli samobójcze przyznaje się do zachęcania innych do agresji względem siebie oraz do częstego ulegania wypadkom. Połykanie różnych rzeczy deklaruje 8 respondentów. palenie papierosów spożywanie alkoholu uprawianie niebezpiecznych sportów zażywanie narkotyków tatuowanie się samookaleczanie osoby przejawiajace myśli samobójcze osoby bez myśli samobójczych zachęcanie innych do agresji wobec siebie samooskarżanie siebie częste uleganie wypadkom połykanie różnych rzeczy 0 3 6 9 12 15 18 21 24 Rys. 13. Nasilenie zachowań autoagresywnych Agresja względem siebie oprócz agresji fizycznej może przybierać także formę agresji werbalnej co ilustruje rys. 14. Wychowankowie mający myśli samobójcze w wysokim stopniu przejawiają bardzo zły nastrój z niewiadomego powodu, uczucie bezsensu życia oraz wmawianie sobie niskiej wartości. zachowania autoagresywne 45 40 35 41 punkty 30 33 25 31 20 15 10 5 0 bardzo zły nastrój z niewiadomego powodu uczucie bezsensu życia wmawianie sobie niskiej wartości Rys. 14. Nasilenie autoagresji werbalnej wśród wychowanków przejawiających myśli samobójcze Kolejnym zagadnieniem analizowanym w toku procedury badawczej jest etiologia zachowań autoagresywnych. Jest ona zbliżona do czynników mających wpływ na pojawianie się myśli samobójczych (zob. s. 19). Otrzymane rezultaty badań przedstawia rys. 15. Wskazują one, iż głównym motywem popychającym młodzież niedostosowaną społecznie do zachowań destrukcyjnych jest chęć zwrócenia na siebie uwagi, co wynosi 14,49%. Członkowie rodzin w których brak wzajemnego kontaktu bardzo mocno sygnalizują swoje potrzeby, sygnałami które zawierają bardzo silny ładunek emocjonalny. Jednym z takich znaków może być akt samooagresji (zob. s. 19). Niewiele mniej bo 14,04% uzyskała w opinii respondentów stresująca sytuacja w szkole, natomiast stresująca sytuacja w domu z wynikiem 10,64% zajmuje pozycje piątą, a niezrozumienie ze strony rodziny dopiero szóstą pozycje. Wynik ten jest dość nieoczekiwany zważywszy na fakt, iż czynniki związane z domem są głównymi powodami pojawiania się myśli samobójczych u wychowanków zakładu poprawczego. Przyjemność z dokonywania czynów autodestruktywnych zgłosiło 11,91% respondentów, natomiast chęć ukazania odporności na ból 11,49%., co potwierdza dokonana analiza akt wychowanków z której wynika, iż wielu chłopców wysoko ceni kult siły i odwagi. Kolejne trzy motywy związane są ze środowiskiem rówieśniczym. Niezrozumianych przez rówieśników czuje się 9,79% respondentów wykazujących myśli samobójcze. Wielu z nich, aby osiągnąć wyższy prestiż w grupie oraz nie wyróżniać się na tle innych, bardziej zdemoralizowanych dokonuje czynów autoagresywnych. Do faktu naśladownictwa przyznało się 9,36% ankietowanych, natomiast poczucie niższości prowadzi do samooagresji jedynie 7,66% badanych. Przedstawione wyniki badań potwierdzają, iż motywy myśli samobójczych oraz etiologia zachowań autoagresywnych w odczuciu wychowanków przebywających w Zakładzie Poprawczym w Raciborzu jest zbliżona. Jednak zastanawiającym jest fakt, iż uwarunkowania związane z rodziną jako motyw czynów autoagresywnych zajmuje tak odległą pozycję, zważywszy na fakt, iż zjawiska związane ze środowiskiem rodzinnym są główną przyczyna pojawiania się myśli samobójczych wśród wychowanków Zakładu Poprawczego w Raciborzu co ilustruje rys. 9. 14,89 chęć zwrócenia na siebie uwagi 14,04 stresująca sytuacja w szkole 11,91 czerpanie z tego przyjemności ukazanie odporności na ból 11,49 10,64 stresująca sytuacja w domu 10,22 niezrozumienie ze strony rodziny niezrozumienie przez rówieśników 9,79 naśladownictwo 9,36 7,66 poczucie niższości 0 5 10 powody autoagresji 15 procenty [%] Rys. 15. Etiologia autoagresji w percepcji młodzieży niedostosowanej społecznie przejawiającej myśli samobójcze Otrzymane rezultaty badań ankietowych nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie: czy i w jakim stopniu myśli samobójcze motywują do zachowań autodestruktywnych, gdyż eksploracja wyników badań wykazała, iż zachowania związane z aktem samoagresji występują zarówno u młodzieży niedostosowanej społecznie która przejawia syndrom suicydalny oraz u respondentów którzy go nie deklarowali. Faktem jest jednak, iż zachowania związane z ciężkim i częstym samookaleczaniem, oraz wyjątkowo niebezpiecznymi zachowaniami w prosty sposób mogącymi prowadzić do śmierci dotyczą (co potwierdza wnikliwa analiza akt wychowanków) zdecydowanie częściej osób niedostosowanie społecznych przejawiających myśli samobójcze. W wyniku tego można stwierdzić, iż myśli samobójcze motywują do zachowań autoagresywnych. Jest to potwierdzenie hipotezy postawionej na początku niniejszej pracy. 6.4. Czas pobytu wychowanków w placówce resocjalizacyjnej a myśli samobójcze młodzieży niedostosowanej społecznie Podrozdział ten poświęcony jest próbie znalezienia odpowiedzi na pytanie czy długość pobytu w zakładzie poprawczym może generować myśli samobójcze. Wyniki przeprowadzonej ankiety w Zakładzie Poprawczym w Raciborzu przedstawia rys. 16. Rys. 16. Długość pobytu w Zakładzie Poprawczym w Raciborzu wychowanków przejawiających myśli samobójcze Otrzymane rezultaty badań wskazują iż czas przebywania w zakładzie poprawczym nie wpływa wprost proporcjonalnie do ilości wychowanków przejawiających myśli samobójcze, a przez to nie jest czynnikiem generującym ich powstawanie. Wśród 21 wychowanków deklarujących myśli samobójcze zdecydowanie dominują osoby które przebywają w zakładzie poprawczym do 2 lat, przy czym najwięcej, bo aż 7 osób znajduje się w przedziale wiekowym 1 do 2 lat co przedstawia rys. 15. Warto zaznaczyć, iż ten przedział stanowi najliczniejszą populację (17 badanych) w Zakładzie Poprawczym w Raciborzu co ilustruje rys. 16. W dalszej kolejności następuje gwałtowny spadek, żaden ankietowany nie przebywa w zakładzie poprawczym 2 do 3 lat. Następnie znów zauważalny jest wzrost, dwóch wychowanków przebywa w placówce 3 do 4 lat. Rys. 17 przedstawia długość pobytu wszystkich badanych wychowanków w Zakładzie Poprawczym w Raciborzu. Rys. 17. Długość pobytu wszystkich badanych wychowanków w Zakładzie Poprawczym w Raciborzu Przedstawione wyniki badań wykazują, iż czas pobytu w placówce resocjalizacyjnej jaką jest Zakład Poprawczy w Raciborzu nie ma większego wpływu na pojawianie się myśli samobójczych wśród wychowanków, choć niewątpliwie fakt braku wolności działa na badanych deprymująco. Należy tu zaznaczyć, iż niewątpliwie decydujący wpływ na taki wynik badań ma fakt, iż Zakład Poprawczy w Raciborzu jest placówka resocjalizacyjną o charakterze półotwartym, ponadto ośrodek współpracuje ze środowiskiem otwartym. Chłopcy czynnie działają w wydarzeniach kulturalnych w środowisku lokalnym, mają stały kontakt osobami przebywającymi na wolności, w ośrodku prowadzona jest stała współpraca z PWSZ w Raciborzu w postaci wolontariatu studentów, chłopcy są odwiedzani przez rodzinę, mogą wyjeżdżać na przepustki do domów rodzinnych. Ponadto maja możliwość rozwijania swoich pasji w licznych kołach zainteresowań. Wyniki badań przeprowadzonych w innym ośrodku zapewne przedstawiałyby się inaczej, jednak Zakład Poprawczy w Raciborzu przez wzgląd na swoją specyfikę nie generuje u wychowanków myśli samobójczych. 6.5. Pozycja socjometryczna w grupie a pojawianie się myśli samobójczych Osoby u których występuje syndrom suicydalny charakteryzują się często wyjątkowo niską umiejętnością współdziałania, nawiązywania kontaktów, zyskiwania pomocy, przyjaźni (zob. s. 7). Prowadzi to do poczucia osamotnienia człowieka. Szczególne znaczenie ma to w placówce jaką jest zakład poprawczy, gdzie grupa internatowa, klasa szkolna tworzą społeczność zakładową, w której wychowanek przebywa całą dobę. Wyniki przeprowadzonych badań wśród młodzieży przebywającej w zakładzie poprawczym przedstawia rys. 18. 66,67 czują się lubiani i akceptow ani 81,25 14,29 6,25 mają mało przyjaciół 9,52 nie zależy im na kontaktach 6,25 w cale nie zależy im na kontaktach 4,76 3,13 w ychow ankow ie u których nie w ystępują myśli samobójcze 4,76 czują się niepotrzebni, odrzuceni w ychow ankow ie przejaw iający myśli samobójcze 3,13 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 procenty [%] Rys. 18. Relacje z rówieśnikami w percepcji wychowanków Otrzymane rezultaty badań wskazują, iż wychowankowie przejawiający myśli samobójcze mają zdecydowanie mniej przyjaciół (66,67%) niż osoby które takich myśli nie mają (81,25%). Ponadto odsetek osób które deklarowało, iż ma mało przyjaciół u osób mających myśli samobójcze jest przeszło dwukrotnie wyższy (14,29%) niż u wychowanków nie wykazujących syndromu suicydalnego (6,25%). Niemal 10% respondentów deklarujących myśli samobójcze uznało, iż nie zależy im na kontaktach, natomiast u osób pozbawionych syndromu suicydalnego opowiedziało się za tym 6% wychowanków. Odpowiedzi: wcale nie zależy mi na kontaktach oraz czuję się niepotrzebny, odrzucony udzieliło 4,76% osób przejawiających myśli samobójcze oraz 3,13% badanych nie posiadających takich myśli. Analiza dokumentów wykazała, iż wychowankowie mający myśli samobójcze posiadają w znacznej przewadze niską bądź średnią pozycję socjometryczną. Zdarzają się przypadki wysokiej samooceny, lecz występują niezwykle rzadko. Wyniki badania ankietowego oraz analiza akt młodzieży niedostosowanej społecznie w połączeniu z literaturą pozwalają wyciągnąć wniosek, iż pozycja socjometryczna wychowanka może mieć wpływ na pojawianie się myśli samobójczych u niego. Każdy człowiek jest jednostką społeczną, potrzebuje akceptacji, zrozumienia a przede wszystkim kontaktu z drugim człowiekiem w celu optymalnego i prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Szczególne znaczenie przyjmuje ten fakt w okresie dorastania w jakim są chłopcy. Brak akceptacji w tym wieku pociąga za sobą szereg konsekwencji, a jedną z nich – co potwierdzają badania jest pojawianie się myśli samobójczych. 6.6. Miejsce zamieszkania jako czynnik determinujący powstawanie myśli samobójczych Kolejny problem wymagający rozpatrzenia dotyczy zależności pomiędzy miejscem zamieszkania młodzieży a pojawianiem się u nich myśli samobójczych. Bez wątpienia jest to jeden z czynników mających wpływ na tworzenie się syndromu suicydalnego, co zaznaczone zostało w części teoretycznej. Jednak przeprowadzone wśród wychowanków Zakładu Poprawczego w Raciborzu badania nie pozwalają jednoznacznie stwierdzić tego faktu, gdyż w placówce tej umieszczeni są w przeważającej większości wychowankowie pochodzący z miasta co ilustruje rys. 19. Wśród 50 wychowanków pochodzących z miasta 20 przejawia myśli samobójcze, natomiast z pośród 2 wychowanków których miejscem stałego zamieszkania jest środowisko wiejskie jeden przejawia myśli samobójcze. 30 25 30 20 wychowankowie 15 10 20 miasto 1 2 wieś 5 0 wychowankowie przejawiający myśli samobójcze wychowankowie u których nie występują myśli samobójcze Rys. 19. Charakter miejsca stałego zamieszkania wychowanków placówki Dotychczasowa analiza wyników badań zdaje się potwierdzać miasto jako środowisko determinujące myśli samobójcze wychowanków. Czynnikami wpływającymi na powstawanie myśli samobójczych wśród młodzieży są między innymi takie cechy jak: niski status socjoekonomiczny rodziny, niski poziom wykształcenia oraz bezrobocie rodziców. Te cechy częściej charakteryzują środowisko wiejskie. Miasto mimo iż daje większe możliwości rozwoju czy też znalezienia pracy, stanowi zagrożenie dla rozwoju przestępczości, ułatwia dostęp do narkotyków, lecz przede wszystkim ze względu na anonimowość mieszkańców wywołuje poczucie osamotnienia w młodym człowieku. Ponadto ułatwiony dostęp do informacji o wszelakich wypadkach, częstokroć uczestniczenie w nich, powszechność śmierci nierzadko będącej wynikiem samobójstwa stanowi doskonałe środowisko rozwoju myśli o bezsensie życia. Reasumując, wyniki przeprowadzonych badań nie dają jednoznacznej odpowiedzi na postawione pytanie: czy i w jakim stopniu środowisko zamieszkania wpływa na pojawianie się syndromu suicydalnego? Bez wątpienia jest jednym z czynników pojawiania się myśli samobójczych jednak nie można jasno stwierdzić czy osoby z miasta czy też ze wsi są bardziej narażone na powstawanie syndromu suicydalnego. Warto zauważyć, iż zapewne dużą rolę w tym przypadku odgrywa indywidualne podejście do egzystencji na wsi czy też w mieście. Dla niektórych środowisko wiejskie ze względu na mniejsze perspektywy życiowe, a przez to większą frustrację może działać destruktywnie. Dla innych znów otoczenie miasta, przez wzgląd na wysoki stopień przestępczości, powszechność śmierci oraz anonimowość mieszkańców. Środowisko zamieszkania z całą pewnością wpływa na pojawianie się myśli samobójczych, jednak trudno jest określić w jakim stopniu. 6.7. Działania minimalizujące tendencje suicydalne wśród młodzieży niedostosowanej społecznie Po zapoznaniu się z literaturą na temat suicydologii, oraz przeprowadzeniu badań w Zakładzie Poprawczym w Raciborzu, a następnie dokonaniu eksploracji wyników można zauważyć jak ogromną rolę pełni w tym przypadku wczesna diagnoza która niestety jest niezmiernie trudna. Szczególnym aspektem czynu samobójczego jest trwający całymi latami ciąg wzajemnie ze sobą powiązanych myśli i czynów. Osoby przebywające na co dzień z młodymi ludźmi powinny być szczególnie wyczulone na sygnały jakie młodzież wysyła do otoczenia w momencie gdy zaczyna rozważać decyzję o samounicestwieniu się (zob. s. 12). Najważniejsze w tym przypadku jest stwierdzenie, iż dzieje się coś złego a następnie podjęcie działań które pozwoliłyby stłumić myśli samobójcze już w zarodku. W myśl zasady, iż lepiej zapobiegać niż leczyć proponuje się wczesną profilaktykę. Ogromną rolę w zachowaniu równowagi odgrywają relacje koleżeńskie i oraz więzi rodzinne. Młodego człowieka należy motywować do aktywnego spędzania wolnego czasu poprzez odpowiednie zainteresowania, hobby, coś co może ich pochłonąć, co stanowiłoby treść ich aktywności poznawczej, byłoby wypełnieniem wolnego czasu. Zgodnie z tym w Zakładzie Poprawczym w Raciborzu działają liczne koła zainteresowań w których młodzi, często zagubieni ludzie mogą się odnajdywać oraz rozwijać. Wychowankowie mogą działać w zajęciach: artystycznych, sportowych, kulturalnych, dziennikarskich oraz turystycznych. W celach zapobieżenia zjawisku powstawania syndromu suicydalnego prowadzi się różnorodne programy profilaktyczne. Nie bez znaczenia jest fakt, iż placówka prowadzi wolontariat studentów w placówce. Młodzież niedostosowana społecznie ma stały kontakt ze środowiskiem otwartym. W wielu przypadkach możliwe byłoby uniknięcie tragedii, dlatego niezmiernie ważne jest mówienie o potrzebie profilaktyki samobójstw. Ma ona polegać na zmierzaniu do zmiany spojrzenia na świat młodego człowieka, do kształtowania jego zdolności budowania życia w zupełnie nowy sposób. Jest to długi i żmudny proces, oczywiście nie trafiający do wszystkich jednak godny polecenia. Wyniki przeprowadzonych badań wykazały, iż samobójstwo w otoczeniu młodego człowieka ma wpływ na późniejsze powstawanie u niego myśli o samounicestwieniu się. Media publikują informacje o samobójstwach, nie szczędząc szczegółów dotyczących sposobu odebrania sobie życia a także sugerowanej etiologii tego desperackiego kroku. Może to wyzwolić akt samobójczy wśród ludzi szczególnie wrażliwych, jakimi bez wątpienia są ludzie młodzi mający problemy zarówno w środowisku rodzinnym, szkolnym i rówieśniczym. Dlatego media zamiast szczegółowo omawiać poszczególne przypadki samounicestwienia powinny opierając się na nich prowadzić szeroko pojętą profilaktykę, która trafiając do każdego młodego człowieka mogłaby skutecznie odwodzić go od myśli o pozbawieniu się życia. W warunkach zakładowych ważną role odgrywa bardzo dokładna diagnoza przez zespół specjalistów z różnych dziedzin nowo przybyłych wychowanków, szczególnie pod kątem psychologicznym. Stanowi to pewnego rodzaju selekcję pozwalającą wyróżnić osoby o wysokim stopniu ryzyka myślami samobójczymi bądź jednostki które już takowe myśli przejawiają. Pozwala to na dalszą dokładną obserwację po wdrożeniu do społeczności zakładowej wcześniej wymienionych osób. U jednostek u których występuje już syndrom suicydalny należy szczególnie uważać aby nie miały w pobliżu żadnych ostrych oraz innych niebezpiecznych przedmiotów których mogłyby użyć w celu odebrania sobie życia.
