wychowanie zdrowotne w przedszkolu

WYCHOWANIE ZDROWOTNE W PRZEDSZKOLU
„ Ludzie nie będą mogli osiągnąć swego pełnego potencjału zdrowotnego,
jeśli nie będą zdolni do kontrolowania wszystkich czynników,
od których zależy zdrowie”
Karta Ottawska
ALINA GAJC - nauczycielka wychowania przedszkolnego
Publicznej Szkoły Podstawowej im. M. Konopnickiej
W Zabrodziu
I.
WPROWADZENIE DO ZAGADNIEŃ WYCHOWANIA
ZDROWOTNEGO
Współczesna pedagogika zdrowia dąży do opieki nad zdrowiem
człowieka nie tylko w działaniach profilaktycznych, ale również wtedy,
gdy człowiekowi nic nie zagraża i nic nie dolega.
Celem przedszkola jest wszechstronny rozwój dzieci, przygotowanie
ich do podjęcia nauki w szkole oraz pomoc rodzinie w zapewnieniu dzieciom
opieki i realizacji programu ich wychowania.
Zdrowia dzieci nie można pozostawić samemu sobie, jest ono
warunkiem wychowania. Jednocześnie jednak wychowanie jest warunkiem
zdrowia
Zadania związane z ochroną zdrowia oraz rozwijaniem sprawności
fizycznej zobowiązują nauczyciela przedszkola do tworzenia sprzyjającego
zdrowiu środowiska wychowawczego, które kształtować będzie nawyki
higieniczne i rozwijać sprawność ruchową dzieci.
W działalności tej nie może zabraknąć rodziców oraz innych członków rodziny
dziecka.
Istotą współcześnie rozumianego zdrowia jest wykształcenie
określonych umiejętności i nawyków na podstawie konkretnych wiadomości.
Źródłami wiedzy są tu środki masowego przekazu, ale przede wszystkim
programy edukacji przedszkolnej i szkolnej.
II. MIEJSCE WYCHOWANIA ZDROWOTNEGO
W PROGRAMIE WYCHOWANIA W PRZEDSZKOLU.
Program wychowania w przedszkolu wyodrębnia hasła dotyczące
wychowania zdrowotnego dla poszczególnych grup wiekowych,
które odnoszą się do:
 Bezpieczeństwa;
 Przyzwyczajeń higieniczno – kulturalnych;
 Co sprzyja i zagraża zdrowiu;
 Sprawności ruchowej i tężyzny fizycznej;
 Prawidłowej postawy.
Na pierwsze miejsce wśród tych zagadnień wysuwa się konieczność aktywizacji
dziecka. Hasła programowe określają pożądany wynik świadomej i celowej
działalności, której aktywnym uczestnikiem jest dziecko.
Treści wychowania zdrowotnego przenikają się wzajemnie z treściami
zawartymi w innych działach programowych. Harmonijne ich łączenie w toku
2
działalności wychowawczej powinno mieć swoje odbicie w każdym niemal
momencie dnia przedszkolnego i organizowanych zajęć. Jednakże o wynikach
wychowania zdrowotnego w przedszkolu decydują nie tylko treści programowe,
ale, przede wszystkim, odpowiednio dostosowane metody oraz zaangażowanie
nauczycieli realizujących program.
Zadaniem nauczyciela jest dostarczenie dziecku wiedzy o zdrowiu oraz
ukształtowanie czynnej postawy wobec zabiegów zdrowotnych, które pozwalają
zdrowie chronić, doskonalić, ratować i pomnażać.1 W tak pojmowanym
wychowaniu zdrowotnym dziecko musi być traktowane nie tylko jako
przedmiot oddziaływań wychowawczych, ale przede wszystkim jako aktywny
podmiot, który chce i umie o zdrowie dbać. Założenie to wymaga
od wychowawcy odpowiedniego doboru treści i umiejętności organizowania
sytuacji wychowawczych.
III. STOSUNEK DZIECKA PRZEDSZKOLNEGO DO WŁASNEGO
ZDROWIA
Zainteresowanie dziecka sprawami zdrowia przejawia się w jego
pytaniach, a odpowiedzi na nie nastręczają najczęściej wiele trudności.
Maluchy nazywają najczęściej prawie wszystkie części swojego ciała. Starszaki
dociekają co jest w jego wnętrzu i co tam się dzieje. Podstawowa wiedza
anatomiczna jest potrzebna dziecku do rysowania postaci oraz co ważniejsze,
do porozumiewania się z dorosłymi, gdy jest chore i coś je boli.
Dzieci rozpieszczane, zwłaszcza jedynaki często uważają, że o ich zdrowie
powinni dbać dorośli, natomiast dzieci ze środowisk zaniedbanych, często
pozostawione „własnemu losowi”, bite i niedożywione wcześniej uczą się dbać
o swój organizm. Wszystkie dzieci chętnie zapewniają, że nie będą chorować,
gdyż są przekonane, że zależy to, przede wszystkim, od ich woli. Przekonanie
dzieci, że tak nie jest oraz jak dbać o własne zdrowie należy do zadań
wychowania zdrowotnego. W okresie przedszkolnym wzrasta aktywny
i świadomy udział dziecka i jego zaangażowanie w to co je dotyczy – co za tym
idzie, może się ono także angażować w sprawy własnego zdrowia.
IV. CELE I TREŚCI WYCHOWANIA ZDROWOTNEGO
W PRZEDSZKOLU
Przedszkole wcześniej niż szkoła odpowiedziało na ( rzucone
w 1963r.) hasło wychowania zdrowotnego. Przyjęło je za swoje i opracowało
pod względem organizacyjnym i metodycznym. Przedszkole posiada
głębokie tradycje wychowania zwanego dawniej „wyrabianiem nawyków
Por.: Zespół Programowy Wychowania Przedszkolnego i Nauczania Początkowego: Program Pracy
Wychowawczo – Dydaktycznej z Dziećmi Sześcioletnimi, MEN 1991
1
3
higieniczno - kulturalnych. We współczesnych programach przedszkola
wychowanie zdrowotne ujmowane jest bardzo szeroko, a zgodnie z zasadą
wychowania integralnego nie występuje w izolacji lecz wiążą je liczne
i naturalne nici z pozostałymi dziedzinami wychowania. Zagadnienia
dotyczące zdrowia psychicznego są wkomponowane w całokształt
wychowania społeczno – moralnego, a czystość osobista i higiena otoczenia
kojarzą się z kwestiami wychowania estetycznego, to jest z ładem oraz
poczuciem piękna.
Program pracy wychowawczej przedszkola przenikają elementy
i treści wychowania zdrowotnego, związane z przekazywaniem nawyków
i kształtowaniem właściwych postaw. Systematyczna i ciekawie realizacja
treści programowych przynosi szybkie efekty w postaci korzystnych zmian
w zachowaniu się dzieci związanym ze sprawami zdrowia i higieny,
szczególnie, gdy wychowanie zdrowotne polega na harmonijnym
współdziałaniu całego grona nauczycielek, służby zdrowia, personelu
pomocniczego oraz bliskim kontakcie z rodzicami.
Do podstawowych celów wychowania zdrowotnego w przedszkolu,
jak zauważa R. Jaworska, należy: „zapewnienie wszechstronnego rozwoju
osobowości dziecka w warunkach zdrowia, bezpieczeństwa i radosnego
dzieciństwa”2
Program wychowania przedszkolnego w dziale dotyczącym wychowania
zdrowotnego zawiera - zacytujmy raz jeszcze R. Jaworską – następujące
cele:
 „wdrażanie do przestrzegania zasad bezpieczeństwa,
 kształtowanie postaw i przyzwyczajeń higieniczno – kulturalnych,
 rozwijanie odporności i sprawności ruchowej,
 kształtowanie czynnej postawy w zapobieganiu chorobom
i pozytywnego stosunku do lekarza”3
Cele te dotyczą kształtowania czynnych postaw dzieci wobec
zdrowia i bezpieczeństwa własnego i innych, jak również rozwijania ogólnej
sprawności organizmu. W trakcie realizacji celów dotyczących bezpieczeństwa
zapoznaje się dzieci z różnymi sytuacjami zagrażającymi dziecku oraz kształtuje
nawyki w odniesieniu do bezpiecznego poruszania się po terenie przedszkola,
poza nim, a zwłaszcza na drogach.
Uwrażliwia się dziecko na konieczność:
 zdawania sobie sprawy z niebezpieczeństwa kąpieli, ślizgania się
 na zamarzniętych rzekach, stawach i jeziorach;
 bezpiecznego posługiwania się przyborami i narzędziami codziennego
użytku oraz współdziałania z dorosłymi przy korzystaniu
z mechanicznego sprzętu domowego;
R.Jaworska.: Poradnik Wychowania Zdrowotnego dzieci w wieku 3-6 lat część 1 Bezpieczeństwo, Zakład
wydawnictw i reklamy Iwanowski, Płock 1995, s.28
3
tamże.
2
4
 uświadomienia sobie zagrożeń i unikania zabaw zapałkami, lekarstwami,
przypadkowo znalezionymi odpadkami czy środkami chemicznymi;
 Wystrzegania się nieznanych grzybów czy owoców;
 Zgłaszania nauczycielce wszystkich dolegliwości, urazów czy skaleczeń;
Zagadnienia dotyczące kształtowania postaw i przyzwyczajeń higieniczno –
kulturalnych dotyczą:
 zdrowego odżywiania;
 korzystania ze świeżego powietrza i słońca;
 czystości osobistej;
 higieny narządów zmysłowych i układu nerwowego;
 zapobieganie infekcjom;
 kształtowania pozytywnego stosunku do lekarza, pielęgniarki
i zabiegów przez nie wykonywanych.
Wychowanie poprzez aktywność ruchową ma na celu:
 wzmocnienie organizmu;
 hartowanie;
 podniesienie ogólnej sprawności.
V.
FORMY I METODY WYCHOWANIA ZDROWOTNEGO.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
Metodyka wychowania zdrowotnego w przedszkolu jest dość młodą
dziedziną i wiąże się z ogólnymi zasadami wychowania dziecka w wieku
przedszkolnym, co oznacza wzięcie pod uwagę:
 zaspokojenia potrzeb rozwojowych dziecka;
 rozwijania aktywności;
 indywidualizacji procesu wychowawczo-dydaktycznego;
 integracji różnych dziedzin procesu wychowania i kształcenia;
 organizację życia zespołu dziecięcego ( grupy przedszkolnej).
W metodyce wychowania zdrowotnego chodzi o dostosowanie treści
wychowania zdrowotnego do wieku i zainteresowań dzieci. Można to uzyskać
przez ukazywanie atrakcyjnych stron działań na rzecz zdrowia i opierając je
na podstawowej formie działalności dzieci, czyli zabawie. Podczas zabawy
można stworzyć warunki niezbędne do ukształtowania nawyków
i przyzwyczajeń higieniczno – zdrowotnych. Zabawa przebiega w taki sposób,
że wywołuje u dzieci radosny nastrój. W zabawie działanie dziecka inspiruje
jego zainteresowania i ugruntowuje jego pozytywną motywację, która rodzi się
z przyjemności naśladowania dorosłych, bohaterów ulubionych bajek, czy
opowiadań.
5
Jest to ważna droga do umocnienia praktyk zdrowotnych.
Najważniejszym warunkiem prawidłowego rozwoju niezbędnych
form zachowań wobec zdrowia jest spokojny, odpowiednio zorganizowany
rozkład zajęć, pozwalający na podjęcie spokojnych zharmonizowanych działań,
pozwalający dzieciom na podjęcie spokojnych działań
Rozkład dnia przedszkolnego powinien zatem uwzględniać:
 potrzebę regularnego żywienia dzieci, rozmieszczenia posiłków
 w odstępach nie krótszych niż trzy godziny;
 potrzebę południowego odpoczynku dla dzieci przebywających
w przedszkolu 9 godzin, trwającego około 1,5 godziny;
 potrzebę codziennego przebywania dzieci na powietrzu, w każdej porze
roku nie krócej niż przez 2 godziny;
 potrzebę zmienności ruchu i pozycji, z czego wynika konieczność
przeplatania zajęć i zabaw o mniejszej i większej intensywności ruchu;
 potrzebę utrzymania należytej proporcji dowolnej i obowiązkowej
działalności dziecka oraz przeznaczenia możliwie jak najwięcej czasu
na zabawę.4
Naczelną metodą znajdującą zastosowanie we wszystkich formach
pracy z dziećmi, w tym także pracach z zakresu wychowania zdrowotnego jest
organizowanie działania dziecka przez:
 samodzielne doświadczenie, poszukiwanie;
 zadania stawiane dzieciom do wykonania;
 ćwiczenia utrwalające, które pobudzają dziecko do powtarzania wcześniej
nabytych umiejętności.
Są to metody czynne. Obok nich nauczyciel posługuje się metodami słownymi
i poglądowymi. Są to tzw. metody oddziaływania pedagogicznego, które pełnią
rolę służebną wobec metod czynnych. Nauczyciel posługuje się żywym słowem,
rozmową, opowiadaniem, objaśnieniem pokazem i wzorem.
Prof. Wacław Gniewkowski mówiąc o wychowaniu zdrowotnym
zwraca uwagę na analogię metod tego wychowania i tych, które
charakterystyczne są dla wychowania fizycznego, gdzie zasadniczą cechą jest
uwzględnienie właściwości psychofizycznego rozwoju dziecka.
Chodzi o to by:
 umożliwiać dziecku zdobywanie własnych doświadczeń;
 kierować jego aktywnością;
 stawiać zadania i przeprowadzać ćwiczenia.5
Por.: Kwiatkowska M. (red.): Podstawy pedagogiki przedszkolnej”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1985
5
Por.: R.Jaworska.: Poradnik Wychowania Zdrowotnego dzieci w wieku 3-6 lat część 1 Bezpieczeństwo, Zakład
Wydawnictw i Reklamy Iwanowski, Płock 1995, s.28
4
6
Metody odnoszą się do wszelkich sytuacji wynikających z trybu życia dzieci
w przedszkolu.
Wacław Gniewkowski wyróżnia trzy grupy metod w wychowaniu
zdrowotnym:6
1. metody odtwórcze – polegające na naśladownictwie zachowań
podpatrywanych w środowisku. Są one najłatwiejszym sposobem uczenia
się prostych czynności;
2. metody twórcze – polegające na samodzielnym gromadzeniu
doświadczeń ruchowych i obejmujące spontaniczne zabawy i ćwiczenia,
opowieści ruchowe oraz zadania ruchowe otwarte;
3. metody intensyfikujące – polegające na ćwiczeniach w małych grupach
i stosowaniu współzawodnictwa.
Uzupełnieniem wszystkich metod jest zastosowanie środków dydaktycznych
– wizualnych i audiowizualnych. Zwiększają one moc oddziaływania słowa,
gdyż operują dźwiękiem, ruchem, obrazem, barwą oraz ukazują sytuacje,
które nie zawsze są dostępne bezpośredniej obserwacji dziecka. Wpływają
na wyobraźnię dzieci, kształtują intelekt i życie emocjonalne.








W procesie wychowania zdrowotnego wykorzystuje się:
filmy oświatowo – zdrowotne;
przeźrocza;
taśmy magnetofonowe i płyty;
wystawy;
inscenizacje ( teatr lalek, teatr cieni, drama)
quiz, zgaduj – zgadula;
konkursy czystości i higieny ( rysunkowy, sprawnego wykonywania
określonych czynności, np. prawidłowego mycia rąk)
wszelkiego rodzaju znaczki, plakietki, naklejki demonstrujące
prawidłowe zachowanie się dzieci w różnych sytuacjach z zakresu
bezpieczeństwa, higieny i kultury życia codziennego.
VI. WYCHOWANIE ZDROWOTNE DZIECI, A ŚRODOWISKO
PRZEDSZKOLA
W nowoczesnym systemie ochrony zdrowia coraz bardziej dostrzega
się konieczność organizowania człowiekowi jak najlepszych warunków
higieniczno – zdrowotnych środowiska zewnętrznego.
6
Por.: tamże.
7
Na zdrowie człowieka składają się bowiem cztery czynniki:
1. Styl życia i zachowania zdrowotne.
2. Środowisko fizyczne i społeczne.
3. Czynniki genetyczne.
4. Służba zdrowia.
Im młodszy jest rozwijający się organizm ludzki, tym większą rolę odgrywa
środowisko w którym żyje. Dlatego środowisko przedszkolne powinno
zapewniać spełnienie wszystkich wymagań i postulatów odnośnie higieny,
ochrony, wzmacniania i rozwijania zdrowia psychofizycznego dziecka.
Warunki higieniczne środowiska przedszkolnego, to jego lokalizacja
w terenie (położenie, kształt, wielkość działki), typ budynku, wielkość
pomieszczeń, oświetlenie i wiele innych. Bardzo duże znaczenie ma lokalizacja
przedszkola, ze względu na hałas i czystość powietrza. Walka z hałasem jest
jednym z większych problemów o znaczeniu wychowawczo – zdrowotnym.7
Hałas uznaje się dzisiaj jako jedną z istotnych przyczyn nerwic i zaburzeń
nerwicowych u dzieci i dorosłych. Z tego powodu przedszkola należy
lokalizować przy mniej ruchliwych ulicach i drogach, otaczać zielenią, stosować
do ich budowy materiały dźwiękochłonne i dbać o właściwy klimat akustyczny.
Ze względu na bezpieczeństwo i higienę dzieci należy również
odpowiednio zadbać o zagospodarowanie terenu przedszkola. Konieczne jest
wyposażenie go w sprzęt do zabaw i gier terenowych, plac zabaw, tory
przeszkód.
Nie bez znaczenia są warunki jakie mają dzieci w salach
przedszkolnych. Najlepiej aby były to sale pełne słońca i światła, wyposażone
W bezpieczne meble dostosowane do wzrostu dzieci. Powinny być łatwe
do utrzymania w pełnej czystości. To samo dotyczy zabawek przedszkolnych.
Ich dobór powinien być podyktowany względami bezpieczeństwa (kształt,
tworzywo), estetyki, funkcjonalności (łatwość utrzymania w czystości)
oraz atrakcyjność dla dzieci.
Kolejnym ważnym dla wychowania zdrowotnego miejscem
w przedszkolu są łazienka oraz szatnia. Należy się domyślać jak duże
zagrożenie może stwarzać śliska podłoga w łazience lub uszkodzony, czy zbyt
wysoko osadzony sedes, czy umywalka. Łazienka czy szatnia to miejsca, gdzie
dzieci nabierają nawyków i przyzwyczajeń higieniczno – zdrowotnych.
Należy tu podkreślić, że styl życia człowieka kształtuje jego sytuację
zdrowotną znacznie, bo w 50%. Może on być korygowany nawet powyżej tej
granicy poprzez skuteczne eliminowanie niekorzystnych czynników środowiska.
7
Por.: A. Jaczewski (red.): Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania, cz. 2, Wydawnictwa
Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998
8
VII. WNIOSKI
1. Zdrowie jest jednym z najważniejszych czynników decydujących
o jakości życia człowieka i jego możliwościach rozwoju.
2. Program wychowania zdrowotnego w przedszkolu obejmuje bardzo
szeroki i szczegółowy zakres działań na rzecz zdrowia dziecka.
3. Największymi trudnościami w realizacji programu są:
 złe usytuowanie wielu przedszkoli i trudności lokalowe, w tym brak
możliwości skorzystania z sal gimnastycznych, basenów;
 niedostatek środków finansowych na zakup sprzętu do ćwiczeń,
wyposażenie placów zabaw;
 zmiana stosunku środowiska dorosłych do własnego zdrowia i zdrowia
dziecka;
Podsumowując wszelkie aspekty wychowania zdrowotnego
w przedszkolu nasuwa się oczywisty wniosek iż instytucja wychowania
przedszkolnego powinna stwarzać dzieciom w tej fazie życia i rozwoju
niepowtarzalne warunki do realizowania optymalnego wzorca zachowań
prozdrowotnych na całe życie.
Bibliografia
1. Jaczewski A. (red.): Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju
i wychowania, cz. 2, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1998
2. Jaworska R.: Poradnik Wychowania Zdrowotnego dzieci
w wieku 3-6 lat część 1 Bezpieczeństwo, Zakład Wydawnictw
i Reklamy Iwanowski, Płock 1995, s.28
3. Kwiatkowska M. (red.): Podstawy pedagogiki przedszkolnej”,
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985
4. Demel M.: Pedagogika zdrowia, WSiP, Warszawa 1980.
9