Energetyka nuklearna Rosji i byłych republik radzieckich – szanse i
advertisement
Energetyka nuklearna Rosji i byłych republik radzieckich – szanse i zagrożenia dla UE. Energetyka nuklearna Rosji Energetyka nuklearna Rosji jest rozwiniętą gałęzią rosyjskiej gospodarki. W Rosji stosowana jest technologia energetyki nuklearnej pełnego cyklu. Początkową fazą technologii pełnego cyklu energetyki nuklearnej jest wydobycie rud uranu, a końcową fazą – wytworzenie energii elektrycznej. Oprócz tego, Rosja dysponuje znacznymi zasobami rud uranu włącznie z rezerwami w postaci broni. W chwili obecnej w Rosji działają 10 elektrowni jądrowych. W tych 10 elektrowniach jądrowych pracują 32 bloki energetyczne o całkowitej mocy 24242 MW. Pośród tych 32 reaktorów 15 z nich zalicza sie do reaktorów wodnych, wrzących klasy RBMK, 16 – do reaktorów wodnych ciśnieniowych i 1 – do klasy reaktorów na prędkich neutronach (BN -600). Z 15-stu reaktorów wodnych wrzących 11 należą do serii RMBK1000 i 4 – o serii EGP-6. Z 16 reaktorów wodnych ciśnieniowych 10 należy do serii reaktorów jądrowych BBER-1000, 6 –do serii BBER- 440. Reaktor na prędkich neutronach należy do klasy BN -600.1 Głównymi kierunkami rozwoju energetyki jądrowej Rosji są rozpracowanie technologii reaktorów na prędkich neutronach, kontrolowanej syntezy termojądrowej i udział w projekcie Międzynarodowego termojądrowego eksperymentalnego reaktora. Technologia reaktorów na prędkich neutronach daje możliwość zwiększenia rezerw paliwa dla klasycznych reaktorów w kilka razy. Projekt Międzynarodowego Termojądrowego Eksperymentalnego Reaktora (ITER, International Thermonuclear Experimental Reactor), w którym również biorą udział państwa UE (występujące jako całość), Indie, Chiny, Republika Korei, Stany Zjednoczone i Japonia, jest powołany aby zbadać możliwości rozstrzygnięcia problemów fizycznych i technologicznych powstających przy użyciu komercyjnym termojądrowego reaktora. Budowa reaktora planowana jest na południu Francji w Cadarache. Wartość tego projektu polega na tym, że według charakterystyk bezpieczeństwa, z punktu widzenia promieniowania, termojądrowy reaktor przewyższa jądrowy reaktor dzięki niewielkiej ilości substancji 1Nuclear Power in Russia /World Nuclear Association. Updated March 2011 http://www.worldnuclear.org/info/inf.45.html 1 radioaktywnych, które znajdują się w pierwszym, nie wielkiej ilości energii mogącej wydostać się podczas awarii i obecności naturalnych przeszkód do rozprzestrzeniania się substancji radioaktywnych. Budowa elektrowni jądrowych dostarczających ciepło, a mianowicie Gorkowskiej i Woroneżskiej była rozpoczęta w ZSSR w latach 80-tych. Powołanie elektrowni jądrowych polegało na powęszeniu efektywności energetycznej energetyki jądrowej aż do porównywalnego poziomu z efektywnością energetyczną gazu. Jednakże wraz z rozpadem państwa w latach 90-tych projekty te zostały zamrożone. Od 1991 r. Do chwili obecnej Rosja uruchomiła 3 nowe reaktory. Na początku 2006 r. w stadium budowy znajdowały się jeszcze trzy. W 2007 r. rządem Rosji był stworzony jedyny państwowy holding „Atomenergoprom”. Holding połączył firmy „Rosenergoatom”, „TWEL”, „Techsnabeksport” i „Atomstrojeksport”. Od połowy lat 90-tych. Efektywność wytworzenia energii jądrowej w Rosji gwałtownie wzrosła. Rosja dąży do roli światowego lidera w dziedzinie energetyki jądrowej i ma zamiar w skrajnym przypadku dwukrotnie zwiększyć produkcję energii jądrowej do 2020 r. Eksport produkcji sektora energetyki jądrowej jest głównym celem politycznym i gospodarczym Rosji. Rosja jest światowym liderem w dziedzinie opracowań najnowszych technologii reaktora elektronicznego. 2 W tabeli 1 przestawiona jest dynamika wytwarzania energii elektrycznej przez rosyjskie elektrownie jądrowe w latach 2000-nych Tabela 1 Wytwarzanie energii elektrycznej przez rosyjskie elektrownie jądrowe w latach 2002-2010 , mld kW/h2 Lata 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 kW/h 141 150 145 148 155 158,3 164 163,1 170,1 Wytwarzanie energii elektrycznej przez elektrownie jądrowe wynosi 15-16 % w stosunku do całkowitego wytwarzania w Jednolitym systemie elektroenergetycznym. Jednakże, europejskiej części Rosji udział energii jądrowej w ogólnej produkcji energii elektrycznej w całym kraju jest znacznie wyższe i wynosi 42 %. Przy tym wszystkim Rosja planuje zwiększenie udziału energii jądrowej w ogólnym wytwarzaniu energii ze wszystkich źródeł. W związku z tym premier Rosji Wladimir Putin wyraził zamiar wzrostu udziału energii jądrowej z 16 do 20-30 %. W opracowaniach projektu Strategii Energetycznej Rosji w okresie do 2030 r. przewidziane jest zwiększanie produkcji energii elektrycznej na elektrowniach jądrowych w 4 razy. W chwili obecnej na terytorium Rosji działają następujące elektrownie jądrowe (АЭС): Bałakowska, Biełojarsk, Bilibińska, Kalinin, Kolska, Kurska, Leningradzka, Nowoworoneż, Rostowska i Smoleńska. Pośród tych 10 elektrowni jądrowych w europejskiej części Rosji znajdują się 8: Bałakowskaja, Kalininskaja, Kolskaja, Kurskaja, Leningradskaja, Nowoworoneżskaja, Rostowskaja i Smolenskaja. Bałakowska elektrownia jądrowa, chociaż formalnie i znajduje się w europejskiej części Rosji, znajduje się daleko od granic z państwami UE i technicznie nie może zagrażać ich bezpieczeństwu. Dlatego z punktu widzenia bezpieczeństwa europejskiego ważne są charakterystyki tylko siedmiu rosyjskich elektrowni jądrowych: Kalinin, Kolska, Kurska, Leningradzka, Nowoworoneż, Rostowska i Smoleńska. 2Źródło: Finam.ru, 12 stycznia 2011 r. 3 Elektrownia jądrowa Kalinin znajduje się w obwodzie Twerskim około miasta Kalinin na brzegu jeziora Udomla. Kolska elektrownia jądrowa znajduje się w obwodzie murmańskim w pobliżu miasta Polarnye Zori na brzegu rzeki Imandra. Kurska elektrownia jądrowa znajduje się w obwodzie kurskim na brzegu rzeki Sejm obok miasta Kurczatow. Leningradzka elektrownia jądrowa znajduje sie w obwodzie leningradzkim obok miasta Sosnowy Bor na brzegu zatoki Fińskiej. Pod miastem Volgodonsk w obwodzie rostowskim funkcjonuje Rostowska elektrownia jądrowa. Elektrownia jądrowa Nowoworoneż znajduje się w obwodzie woroneżskim w pobliżu miasta Nowoworoneż na brzegu rzeki Don. Smoleńska elektrownia jądrowa znajduje się w obwodzie smoleńskim obok miasta Diesnogorsk i brzegu rzeki Desna. Szczegółowa informacja o parametrach elektrowni jądrowych w Rosji, które znajdują sie w granicach osiągalności europejskich systemów ekologicznych przedstawiona jest w tablice 2. 4 Tablica 2 Parametry elektrowni jądrowych w Rosji, które znajdują się w pobliżu granic UE3 Elektrownie jądrowe Kalinin Ilość bloków 3 Moc Wiek wykorzystywanych WWER-1000 [MW] 1000 bloków mocy 1-wszy blok mocy 27 lat Planowane jest 2-gi blok mocy 25 lat uruchomienie 3-ci blok mocy 7 lat jeszcze 1 w 2011 r. 4 Kolska Typ reaktora WWER-440 1760 1-wszy blok mocy 38 lat 2-gi blok mocy 37 lat 3-ci blok mocy 30 lat Kurska 4 RBMK-1000 4000 4-ty blok mocy 27 lat 1-wszy blok mocy 35 lat 2-gi blok mocy 32 lata 3-ci blok mocy 28 lat Leningradzka 4 RBMK-1000 4000 4-ty blok mocy 26 lat 1-wszy blok mocy 38 lat 2-gi blok mocy 36 lat 3-ci blok mocy 32 lata Nowoworoneż 3 WWER 1720 4-ty энергоблок 30 lat 1-wszy blok mocy 40 lat 2-gi blok mocy 39 lat Rostowska Smoleńska 2 3 WWEP RBMK-1000 2000 3-ci blok mocy 31 lat 1-wszy blok mocy 10 lat 3000 2-gi blok mocy 1 rok 1-wszy blok mocy 29 lat 2-gi blok mocy 26 lat 3-ci blok mocy 21 lat W najbliższych latach Rosja ma zamiar zbudować kolejne 28 reaktorów jądrowych. 10 jądrowych bloków energetycznych, jak również pływająca elektrownia jądrowa już są budowane. Oprócz tego Rosja ma zamiar zbudować małe pływające elektrownie, które nie maja analogów w całym świecie. Danny projekt kierowany jest Federalną agencją do spraw energii jądrowej Rosji. 3Источник: База данных МАГАТЭ: Russian Federation: Nuclear Power Reactors – Alphabetic / Power Reactor Information System of the IAEA http://www.iaeaorg/programmes/a2/; Ленинградская АЭС/ Leningrad NPP. Oficjalna strona http://www.lnpp.ru 5 W szczególności planowana jest budowa Leningradzkiej elektrowni jądrowej numer 2 (AES-2), Nowoworoneżskiej AES-2, Bałtyjskiej elektrowni jądrowej, pływającą elektrownie jądrową „Akademik Lomonosov”. Najbardziej zbliżoną do granicy europejskiej planowana jest budowa Bałtyjskiej elektrowni jądrowej – w obwodzie kaliningradzkim niedaleko miasta Nieman, a mianowicie dwa bloki energetyczne należące do klasy WWER-1200. Budowa pierwszego bloku będzie skończona w 2016 r., a drugiego – do 2018 r. Rosja buduje elektrownie jądrowe i w innych państwach, oprócz tego ona świadczy usługi innym państwom w sferze wzbogacenia uranu i realizacji dostaw paliwa jądrowego do elektrowni jądrowych w innych państwach. W postaci światowego eksportera Rosja kontroluje 40 % rynków światowych w branży usługowej dotyczącej wzbogacenia uranem i 17 % rynku paliwa jądrowego.4 Energetyka jądrowa Wspólnoty Niepodległych Państw i byłych państw ZSSR Pośród państw WNP, posiadających elektrownie jądrowe, z państwami UE mają granice Armenia i Ukraina. Armenia posiada jedną Ormiańską elektrownie jądrową z mocą 407 MWT. To stanowi 13,27 % w stosunku do całkowitej mocy znajdujących się w Armenii elektrowni. W 2003 r. Ormiańska elektrownia jądrowa wytworzyła 36,76 % energii elektrycznej republiki.5 Ormiańska elektrownia jądrowa ma dwa bloki energetyczne. Reaktory należą do typu типу WWER-440. Ta elektrownia była zbudowana w Związku Radzieckim: według projektu elektrowni jądrowej Nowoworoneż, ale biorąc pod uwagę to, że Armenia położona jest w sejsmicznym rejonie, projekt specjalnie został dopracowany z uwzględnieniem specyficznych warunków Armenii mając na celu zapewnienia bezpieczeństwa projektu. I przyszłość pokazała, że dopracowanie projektu okazało się zupełnie właściwe. Pierwszy blok został uruchomiony w 1976 r., drugi w 1980 r. 7 grudnia 1988 r. w regionie miasta Spitak było trzęsienie ziemi w 6 stopni według skali MSK-64, jednak praca elektrowni jądrowej od tego nie ucierpiała. Nie patrząc na to , 4UNCTAD. International Trade Centre http://www.macmap.org 5WNP atom http://sng-atom.ru/atonomnaya energetika/respublika_armeniya 6 Rada Ministrów ZSSR przyjęła jednak postanowienie o zamknięciu elektrowni jądrowej i w 1989 r. oba bloki energetyczne były zamknięte. Po rozpadzie Związku Radzieckiego Armenia cierpiała przez blokadę dróg łączności. Skutkiem tej blokady stał się kryzys gospodarczy i ostry deficyt zasobów energetycznych. W wyniku czego rząd Armenii przyjął postanowienie o wznowieniu pracy drugiego bloku energetycznego Ormiańskiej elektrowni jądrowej i przy współpracy z Rosją on znów zaczął być eksploatowany w 1995 r. Poziom bezpieczeństwa przy tym był zwiększony: został rozpracowany « Wykaz technicznych przedsięwzięć po podniesieniu bezpieczeństwa bloku energetycznego 2 Ormiańskiej elektrowni jądrowej”, który był sprawdzany przez różne organizacji międzynarodowe. W finansowaniu w sprawach zwiększenia bezpieczeństwa Ormiańskiej elektrowni jądrowej brały udział Federacja Rosyjska, Stany Zjednoczone, Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, UE i oddzielnie Francja, Wielka Brytania i Włochy. W strukturze źródeł kompleksu energii cieplnej (KEC) Ukrainy energia jądrowa odgrywa krytycznie ważną rolę: jej waga udziałowa zbliża się do 50 %. 6 Sumaryczna moc elektrowni jądrowych funkcjonujących na Ukrainie wynosi 11835 MW, przy czym potencjał elektrowni jądrowych wykorzystywany jest tylko na jedną czwartą. 11835 MW stanowi 25 % od ustalonej mocy działających elektrowni jądrowych.7 Na terytorium Ukrainy funkcjonują 4 elektrownie jądrowe: Zaporoska, Rówieńska, Chmielnicka i Południowo-Ukraińska. One łączą 15 bloków energetycznych. Szczegółowa informacja o parametrach elektrowni jądrowych Ukrainy, które znajdują się w granicach osiągalności europejskich systemów ekologicznych, przedstawiona jest w tabeli 3. 6WNP atom http://sng-atom.ru/atonomnaya-energetika/ukraina 7WNP atom http://sng-atom.ru/atonomnaya-energetika/ukraina 7 Tabela 3 Parametry elektrowni jądrowych Ukrainy8 Elektrownie Ilość bloków jądrowe Zaporoska energetycznych 6 Typ reaktora Moc Wiek eksploatowanych mocy WWER-1000/320 [MW] 6000 1-wszy blok energetyczny 27 lat 2-gi blok energetyczny 26 lat 3-ci blok energetyczny 25 lat 4-ty blok energetyczny 24 lata 5-ty blok energetyczny 22 lata Rówieńska 4 WWER-440/213 (2); 2835 WWER-1000/320 (2) 6-ty blok energetyczny 16 lat 1-wszy blok energetyczny 31 lat 2-gi blok energetyczny30 lat 3-ci blok energetyczny 25 lat Chmielnick 2 WWER-1000/320 2000 4-ty blok energetyczny 7 lat 1-wszy blok energetyczny 24 a lata Południowo 2-gi blok energetyczny 7 lat 1-wszy blok energetyczny 34 -Ukraińska 3 WWER-1000/320 3000 (1); WWER- lata 1000/302; WWER- 2-gi blok energetyczny 32 lata 1000/338 3-ci blok energetyczny 24 lata Oprócz tego ma problem elektrowni jądrowej w Czarnobylu trzy bloku energetyczne której znajdują się na etapie zdjęcia z eksploatacji, a na tak naprawdę na czwartym bloku energetycznym zniszczonym przez awarię prowadzone są prace po jego przekształceniu ekologicznie bezpieczny system. Typ konstrukcji reaktora wszystkich czterech bloków energetycznych zniszczonych przez awarię elektrowni jądrowej w Czarnobylu należał do klasy RBMK-1000; Czarnobylska elektrownia jądrowa miała moc 4000 MW. Czwarty blok energetyczny, na którym właściwie miała miejsce awaria obecnie obiekt „Ukrycie” został 8Źródło: WPN atom http://sng-atom.ru/atonomnaya-energetika/ukraina; Zaporoska elektrownia jądrowa. Oficjalna strona http://npp.zp.ua/ 8 zdjęty z eksploatacji w 1986 r.; reszta bloków energetycznych – w 1996, 1991 i 2000 r. 9 Okres zdjęcia zatrzymanych bloków energetycznych z eksploatacji jest ważnym ogniwem całego cyklu życiowego każdej elektrowni jądrowej. Na terytorium Ukrainy oprócz tego znajduje się nie zbudowana do końca Krymska elektrownia jądrowa, znajdująca się w pobliżu miasta Szczołkino w Autonomicznej Republice Krym na brzegu zbiornika retencyjnego Aktaszsk (Акташское водохранилище). Krymska elektrownia jądrowa projektowana była jako analog Bałakowskiej elektrowni jądrowej funkcjonującej na terytorium Rosyjskiej Federacji. Krymska elektrownia jądrowa powinna była mieć cztery bloki energetyczne z typem reaktorów WWER-1000/320 o wspólnej mocy 2000 MW z możliwością późniejszego powiększenia mocy do 4000 MW (na początku planowane było wprowadzić do eksploatacji tylko dwa bloki energetyczne). Po awarii na Czarnobylskiej elektrowni jądrowej w 1986 r. projekt Krymskiej elektrowni jądrowej został wstrzymana na zaawansowanym stadium gotowości pierwszy blok energetyczny był przygotowany w 80 %, a drugi w – 18 %). Ze względu na to, ze paliwo jądrowe na terytorium Krymskiej elektrowni jądrowej nie było wwożone, dzięki temu ona nie stanowi zagrożenia promieniotwórczego. Określone znaczenie międzynarodowe ma również i była elektrownia jądrowa na Litwie. Ingalińska elektrownia jądrowa zbudowana w ZSSR na terytorium Litwy w 1983 r. była zatrzymana 31 grudnia 2009 r. po to aby Litwa mogła spełnić swoje w stosunku do UE. Jednakże do 2018 r. na podstawie pozostawionych w spadku od ZSSR mocy produkcyjnych Litwa planuje wybudować nową elektrownię jądrową odpowiadającą współczesnym wymaganiom bezpieczeństwa przy udziale Łotwy, Estonii i Polski. Ten projekt jest konkurencyjny w stosunku do Białoruskiej elektrowni jądrowej w sferze możliwości eksportowych. Energetyka jądrowa byłych państw RWPG W okresie istnienia ZSSR i pomocy ze strony ZSSR państwom socjalistycznym w ramach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) w Słowacji przy pomocy ZSSR 9Czarnobylska elektrownia jądrowa. Oficjalna strona http://www.chnpp.gov.ua/; Awaria na elektrowni w Czarnobylu: Doświadczenie pokonania. Wyciągnięte lekcje /A. W. Nosowski, W.I. Wasilczenko, А. А. Klucznikow, B. S. Prister. Pod red. А. W. Nosowskiego. – K.: Technika, 2006 9 była wybudowana elektrownia jądrowa w Bogunice. Ona się składała z dwóch bloków energetycznych, które mieli po dwa reaktora typu PWR sowieckiego modelu WER-440. Wprowadzona do eksploatacji elektrownia jądrowa w Bogunice była w 1985 r. Przed przyłączeniem elektrowni jądrowej do narodowej sieci energetycznej w 1977 r. na niej miała miejsce awaria na reaktorze A- 1 podczas przeładowywania paliwa, w wyniku czego teraz dany reaktor znajduje się w stanie wyprowadzenia z eksploatacji. Jednym z warunków przyłączenia Słowacji do UE było podpisanie porozumienia o wyprowadzaniu z eksploatacji dwóch reaktorów jednego z bloków energetycznych na elektrowni jądrowej w Bogunice. Wstrzymanie tych reaktorów odbyło się w 2006 r. i w 2008 r. odpowiednio. Jednak w 2009 r. Słowacja oświadczyła o swoim zamiarze wybudować nowy reaktor na terytorium elektrowni jądrowej. Dostawca tego reaktora na razie nie jest określony.10 Oprócz tego przy pomocy ZSSR w Słowacji była zbudowana elektrownia jądrowa w Mochovcach z dwoma blokami energetycznymi z reaktorami typuа WWER 440.213 o mocy 440 MW. Ta elektrownia jądrowa z powodzeniem funkcjonuje w chwili obecnej i zaspokaja 20 % zapotrzebowania Słowacji w energię. Na elektrowni jądrowe wykorzystywano było sowieckie paliwo jądrowe, ale dołączeni do narodowej sieci energetycznej oba bloki zostały dopiero w 1998 r. i 2000 r. Terminy ich eksploatacji wygasają w 2028 r. i 2030 r. W 2012 r. i 2013 r. Planowane jest wprowadzenie do eksploatacji jeszcze dwóch takich samych bloków energetycznych. System kontroli bezpieczeństwa na elektrowni jądrowy w Mochovcach dostarczała niemiecka firma „Siemens”, dlatego elektrownia jądrowa w Mochovcach jest uważana za pierwszą elektrownie jądrową Europy Wschodniej, która pracuje na sowieckim paliwie jądrowym, ale jednocześnie odpowiada nowoczesnych zachodnich standardom bezpieczeństwa . W Czechach ZSSR wybudował elektrownie jądrową Dukovany z czteroma reaktorami jądrowymi typu WWER-440 o mocy 1824 MW. Budowa była rozpoczęta w 1974 r., a do eksploatacji elektrownia jądrowa Dukovany była oddana w 1985 r. W chwili obecnej elektrownia jądrowa Dukovany należy do czeskiej państwowej spółki energetycznej CEZ Group, która przygotowuje się do budowy piątego Błoku energetycznego.11 10 Rosyjska społeczność jądrowa. Oficjalna strona http://www.atomic-energy.ru 11 Baza danych MAEA: Czech Republic Nuclear Power Reactors/Power Reactors Information System of the IAEA http://www.iaea-org/programmes/a2/ 10 Największy w Czechach producent energii elektrycznej elektrownia jądrowa Temelin również rozpoczęła budowę według sowieckiego projektu w 1981 r., chociaż była wprowadzona do eksploatacji tylko w 2002 r. już pod kierownictwem spółki CEZ Group. Elektrownia jądrowa posiada dwa bloki energetyczne z reaktorami typu WWER-1000 i ze wspólną generującą mocą 2000 MW. W chwili obecnej budowane są jeszcze dwa bloki energetyczne. W historii elektrowni jądrowej Temelin nie wszystko było gładko. Jak tylko komunistyczne kierownictwo Czechosłowacji zostało przesunięte w 1989 r., zaraz zaczęły się pretensje w stosunku do elektrowni jądrowej, która nie odpowiadała zachodnioeuropejskim energetycznym standardom, i radziecki projekt z czterech bloków energetycznych został zredukowany do dwóch. Czechy wkrótce przyjęli te standardy, dlatego eksploatacja elektrowni jądrowej rozpoczęta była tylko wiele lat później, kiedy do projektu elektrowni jądrowej został wprowadzony szereg zmian. Przy tym pomyślnemu zakończeniu projektu budowy elektrowni jądrowej towarzyszyły protestujące wystąpienia ekologów, przy czym nie tylko czeskich, ale też zachodnioeuropejskich, w szczególności, austriackich (Temelin znajduje się na granicy Czech i Austrii jak jest to widoczne na rys. 1). Rysunek 1 Położenie elektrowni jądrowej Temelin12 W Bułgarii przy pomocy ZSSR został wybudowana elektrownia jądrowa Kozłoduj. Jej eksploatacja była rozpoczęta w 1974 r. I początkowo dawała moc energetyczną 220 MW. Do 2002 r. ilość bloków energetycznych z reaktorami typu WWER był zwiększona do sześciu, ich sumaryczna moc szacowała się w 3760 MW. Elektrownia jądrowa Kozłoduj była bardzo ważna dla Bułgarii: ona zaspokaja 45 % zapotrzebowania państwa w energię. Kiedy Bułgaria stała się kandydatem do członkostwa w UE, ona została zmuszona przez warunki 12 Źródło: Antinuclear protests on Czech http://nes.bbc.co.uk/2/hi/europe/926434.stm 11 border /BBC news, 15 Sent. 2000 przystąpienia do UE zamknąć pierwsze cztery bloki energetyczne elektrowni jądrowej Kozłoduj 2 w 2003 r. i 2 w 2006 г. Pozostałe dwa bloki energetyczne zostały zmodernizowane w latach 2005-2006. zgodnie z normami bezpieczeństwa jądrowego UE, a obecnie z powodzeniem funkcjonują, ale nie są w stanie pokryć powstały deficyt w produkcji energii elektrycznej spowodowany zamknięciem pierwszych czterech bloków. Dany problem powołana była rozwiązać nowa elektrownia jądrowa w Belene, która również była budowana przy udziale ZSSR, jednakże w 1990 r. ze względu na protesty mieszkańców i braku funduszy, budowa została wstrzymana. W 2005 r. osiągnięto porozumienie między Rosją i Bułgarią, dotyczące wznowienia budowy, ale tym razem nastąpiła zmiana rządu Bułgarii, a następnie ponownie nie udało się znaleźć porozumienia w sprawach finansowych, a w chwili obecnej ten projekt utknął w martwym punkcie.13 Jedyna elektrownia jądrowa na Węgrzech, która zaspokaja 42 % потребностей zapotrzebowania państwa w energię – elektrownia jądrowa Paks –również była zbudowana według radzieckiego projektu w 1982 r. Elektrownia jądrowa Paks posiada cztery bloki energetyczne z reaktorami typu WWER-440/213, które wytwarzają moc 1940 MW. Mimo, że dana elektrownia jądrowa świetnie funkcjonuje do chwili obecnej, ona w smutny sposób jest słynna z powodu awarii, która miała miejsce 10 kwietnia 2003 r. Tej awarii później został przyznany trzeci poziom w międzynarodowej skali wydarzeń jądrowych. Sedno awarii było następujące: przy prowadzeniu planowych prac remontowych na jednym z bloków energetycznych była uszkodzona powłoka wydzielających ciepło zbiorów. Naprawa zajęła trzy i pół lata. Przy tym poziom zanieczyszczenia otaczającego środowiska poza granicami elektrowni jądrowej nie przekroczył dopuszczalny poziom.14 W swoim czasie ZSRR zbudował elektrownię jądrową i w NRD – w Greifswald i Reisberg, jednak zjednoczeniu Niemiec one zostały zamknięte ze względu na to, że nie odpowiadały standardom energetycznego bezpieczeństwa UE. Oprócz tego w Niemczech Wschodnich w 1991 r. Został przerwana budowa radzieckiego projektu elektrowni jądrowej Stendal. Ten sam los spotkał w 1990 r. elektrownię jądrową Żarnowiec w Polsce w okolicach Gdańsku. 13 Baza danych MAEA: Bulgaria, Republic of: Nuclear Power Reactors/Power Reactors Information System of the IAEA http://www.iaea-org/programmes/a2/ 14 Paks-2003: jeden ze scenariuszy http://www.atominfo.ru/news/air6534.htm 12 awarii AtomInfo.Ru (14/05/2009) Niemniej jednak, skutki wpływu energetyki jądrowej ZSRR na zaprzyjaźnione ze ZSRR państwa odczuwalne są i teraz. W szczególności, radzieckie instalacje i sprzęt były wykorzystywane przy budowie elektrowni jądrowej Loviis w Finlandii. Perspektywy ekspansji budowy jądrowej Rosji poza granicami kraju Rosja planuje wybudować elektrownie jądrową na Białorusi w obwodzie grodzieńskim niedaleko od miasteczka Astrawiec w 2016 r. i 2018 r.. Przy czym dana elektrownia jądrowa, będzie zbudowana z typowym projektem elektrowni jądrowych 2006 (EJ-2006) nowej generacji „3+” z ulepszonymi wskaźnikami techniczno – oszczędnościowymi i współczesnymi wskaźnikami bezpieczeństwa. W danym projekcie wykorzystywany jest reaktor typu WWER-1200 z mocą energetyczną 1150-1200 MW. Jednak w chwili obecnej porozumienie w sprawie budowy nie zostało jeszcze podpisane. Powodów ku temu jest kilka. Po pierwsze, dany projekt będzie miał znaczenie eksportowe, a wspólne rosyjsko-białoruskie przedsiębiorstwo zajmujące się sprzedażą energii elektrycznej jeszcze nie powstało. Po drugie, nie zupełnie są jasne perspektywy eksportu: istnieją projekty konkurencyjne. To przede wszystkim budowana na terytorium Rosji Bałtyjska elektrownia jądrowa, a po drugie, cztery elektrownie jądrowe, które planują wybudować w najbliższych latach Polska, Litwa, Białoruś i obwód kaliningradzki. Oprócz tego państwa sąsiadujące z Białorusią nie wyraziły swojej zgody na budowę danej elektrowni jądrowej15, a według warunków określonych w Konwencji w sprawie oceny oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, państwo podczas budowy niebezpiecznych obiektów musi brać pod uwagę opinię społeczeństwa obywatelskiego, jak również państw sąsiadujących. Jednakże w swoim czasie, jak było przedstawione wyżej, 15 Ukraińscy zielony sprzeciwiają się budowie Białoruskiej elektrowni jądrowej /TUT.BY 08.03.2010 http://news.tut.by/society/163366.html; Litewscy przeciwnicy elektrowni jądrowej na Białorusi: sprawozdanie o wpływie na środowisko ukrywa prawdę / The Baltic Course. International magazine for decision makers 03/03/2010; 10. Dochodzenie w sprawie Ostrowieckiej elektrowni jądrowej w ramach Konwencji Espoo zostało przedłużone / Mirny atom. 27.03.2010 http://mirnyatom.net/6919632; Litwa przeciwko Ostrowieckiej elektrowni jądrowej /Naviny.by. 11.05.2010 http://naviny.by/rubrics/society/2010/05/11/ic_articles_116_167751/; Austria nie zgadza się a budowę elektrowni jądrowej w Białorusi / Naviny.by 11.05.2010 http://naviny.by/rubrics/society/2010/05/11/ic_news_116_331037/; Litwa będzie walczyć z elektrowniami jądrowymi na swoich granicach po przez UE i OBWE / DELFI 21.03.2011 http://ru.delfi.it 13 budowlańcy elektrowni jądrowej Temelin nie liczyli się z tym. Biorąc pod uwagę współczesną międzynarodową izolację Białorusi mało prawdopodobne jest, że sąsiedzi Białorusi w ogóle kiedykolwiek poprą budowę Ostrowieckiej elektrowni jądrowej. Ale jak pokazuje praktyka perspektywy budowy od tego mało są zależne, one raczej decydują o możliwości lub niemożliwości eksportowych perspektyw projektu. W chwili obecnej do czynników określających perspektywy danego projektu doszedł jeszcze taki jak polityka Rosji i Białorusi w stosunku do siebie. Obecnie ta polityka wygląda na zupełnie nieprzewidywalną w związku z początkiem cyklu wyborczego w Rosji i nakreślonej ostrością konfliktu między państwem i społeczeństwem obywatelskim i w związku z kryzysem gospodarczym i politycznym na Białorusi. Ryzyko związane z elektrowniami jądrowymi znajdującymi się w Rosji i krajach WNP dla UE Jak było pokazane powyżej, wszystkie elektrownie jądrowe zbudowane według radzieckich projektów, zostały uznane za nie spełniające wymogi bezpieczeństwa energetycznego UE. W związku z tym sformułujemy zagrożenia dla każdego państwa UE graniczącego z Rosją i krajami Europy Wschodniej spoza UE (takim państwem okazuje się, że jest tylko - Ukraina), wynikające z sąsiadującego położenia z radzieckimi elektrowniami jądrowymi. Każdemu blokowi energetycznemu przyznajemy jeden punkt ryzyka, za1 MW mocy przyznajemy 1 punkt ryzyka, wiekowi mocy produkcyjnych starszych niż o 20 lat przyznajemy 1 punkt ryzyka, starszych niż 30 lat - 2 punkty ryzyka.16 Wynik oceny ryzyka jest przedstawiony w tabeli 4. 16 Wyjaśnienie możliwości takiej metody patrz.: Tepman L. N. Riski w eknomike: podręcznik dla uniwersytetów / pod red. prof. Szwandara W. A. – M.: JUNITI-DANA, 2002, str. 315; Bałdin K.W., Worobjew S.N. Risk - menedżment: podręcznik. – M.: Gardariki, 2005, str. 187 14 Tabela 4 Ocena ryzyka dla państw UE z powodu sąsiedztwa z elektrowniami jądrowymi zbudowanymi w czasach radzieckich. Państwo Elektrownia jądrowa znajdująca się w Ocena ryzyka, punkty Szwecja Norwegia Finlandia pobliżu granicy danego państwa Kolska elektrownia jądrowa Kolska elektrownia jądrowa Kolska elektrownia jądrowa Leningradzka 13,76 13,76 29,76 Estonia elektrownia jądrowa Elektrownia jądrowa Kalinin 49,76 Kolska elektrownia jądrowa Leningradzka elektrownia jądrowa Smoleńska elektrownia jądrowa Łotwa Elektrownia jądrowa Kalinin 49,76 Kolska elektrownia jądrowa Leningradzka elektrownia jądrowa Smoleńska elektrownia jądrowa Litwa Elektrownia jądrowa Kalinin 49,76 Kolska elektrownia jądrowa Leningradzka elektrownia jądrowa Smoleńska elektrownia jądrowa Polska Smoleńska elektrownia jądrowa 15,9 Słowacja Węgry Rumunia Rówieńska elektrownia jądrowa Rówieńska elektrownia jądrowa Rówieńska elektrownia jądrowa Zaporoska elektrownia jądrowa 13,9 13,9 36,9 Rówieńska elektrownia jądrowa Chmielnicka elektrownia jądrowa Można stwierdzić na podstawie danych z tabeli 4, że największemu ryzyku są poddawane państwa nadbałtyckie - Łotwa, Litwa i Estonia, na drugim miejscu - Rumunia i na trzecim - Finlandia. Te kraje powinny szczególnie aktywnie pomagać umocnieniu polityki w sferze energetycznego bezpieczeństwa. 15 Pozytywne momenty rozwoju energetyki jądrowej w Rosji i państwach WNP dla państw UE Mimo rozbieżności między europejskimi standardami bezpieczeństwa w sferze energetyki jądrowej, które jest charakterystyczne dla całego dziedzictwa jądrowego w byłym Związku Radzieckim i stwarza pewne ryzyko dla państw UE, ale ono również ma pozytywne skutki. Pozytywne skutki polegają na tym, że bardziej niebezpieczne środowisko pochodzące od elektrowni jądrowych byłego Związku Radzieckiego, zmusza UE do stworzenia określonych instytucjonalnych zasad, które uczynią energię jądrową bezpieczniejszą, a w rezultacie przyczynić się doi bardziej racjonalnej organizacji początków współistnienia człowieka i przyrody. Mowa jest o idei zorganizowania monitoringu elektrowni jądrowych znajdujących się w sąsiedztwie z państwami UE na przedmiot zgodności z żądaniami UE w dziedzinie jądrowego bezpieczeństwa i międzynarodowych zobowiązań państw. Idea ta została wysunięta przez Litwę w związku z budową elektrowni jądrowej na Białorusi.17 Mimo określonego zaostrzenia międzynarodowych sprzeczności, które, niewątpliwie, pociągnie za sobą realizacja danej idei, w końcowym rezultacie realizacja tej idei będzie sprzyjać ozdrowieniu sytuacji ekologicznej, perspektywom rozwoju bezpiecznego atomu, wprowadzeniu w życie koncepcji stabilnego rozwój. Drugi pozytywny moment rozwoju energetyki jądrowej w Rosji i krajach WNP dla państw UE związany jest specyfiką międzypaństwowego bilansu energetycznego. Eksport energii zaostrza międzynarodową konkurencję, jednak wiele państw nie są w stanie zaspokoić samodzielnie swoje zapotrzebowanie w zasoby energetyczne bez konsumpcji energii, importowanej z Rosji i na przyszłości, być może, z krajów WNP. I chociaż energetyczna zależność od Rosji, w tym również i w sferze energetyki jądrowej, nie jest czymś pożądanym dla państw UE, które w związku z tym dążą do dywersyfikacji swoich dostawców energii jądrowej, niemniej jednak, te państwa potrzebują energię jądrową Rosji. Dlatego rozwój energetyki jądrowej w Rosji przedstawiany jest jako pozytywny moment dla państw UE, pod warunkiem poprawy jej bezpieczeństwa. 17 UE poparła pomysł Litwy o sprawdzaniu elektrowni jądrowych sąsiedzi w sferze stabilności / DELFI. 25/03/2011 http://ru.delfi.it 16 Wyniki 1. Analiza cech elektrowni jądrowych, których budowa rozpoczęła się w czasach sowieckich w ZSRR i jego sojuszników w RWPG, wykazała, że elektrownie jądrowe działające na terytorium Rosji i Ukrainy nie spełniają standardów bezpieczeństwa energetycznego UE. W obszarze ryzyka na skutek możliwych awarii znajdują się Szwecja, Norwegia, Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Słowacja, Węgry i Rumunia. Ponadto, ze względu na koncentrację elektrowni jądrowych, które znajdują się przy granicach najbardziej zagrożone są Litwa, Łotwa i Estonia, również w strefie wysokiego ryzyka znajduje się Rumunia i Finlandia. 2. Rozwój rosyjskiej elektrowni jądrowej ma znaczenie pozytywne dla sąsiadujących państw UE pod względem uzupełnienia braku własnych zasobów energetycznych. Poza tym, niebezpieczeństwo wynikające z elektrowni jądrowych w Rosji i jej byłej satelity Ukrainy, wykonuje pozytywną funkcję w zakresie instytucjonalizacji norm bezpieczeństwa energetycznego i ich dystrybucji poza obszarem UE. Rafał Cygal World Defence Information Spis wykorzystanej literatury 1. Austria nie zgadza się a budowę elektrowni jądrowej w Białorusi / Naviny.by 11.05.2010 http://naviny.by/rubrics/society/2010/05/11/ic_news_116_331037/ 2. Bałdin K.W., Worobjew S.N. Risk-meneżment: Uczebnoe posobie – M.:Gardariki, 2005/ (org.) Балдин К.В., Воробьев С.Н. Риск-менеджмент: Учебное пособие. – М.: Гардарики, 2005 3. UE poparła pomysł Litwy o sprawdzaniu elektrowni jądrowych sąsiedzi w sferze stabilności / DELFI. 25/03/2011 http://ru.delfi.it 4. Zaporoska elektrownia jądrowa. Oficjalna strona http://npp.zp.ua/ 5. Leningradzka elektrownia jądrowa/ Leningrad NPP. Oficjalna strona http://www.lnpp.ru 6. Litwa będzie walczyć z elektrowniami jądrowymi na swoich granicach przy pomocy UE i OBWE / DELFI 21.03.2011 http://ru.delfi.it 7. Litwa sprzeciwia się Ostrowieckiej elektrowni jądrowej /Naviny.by. 11.05.2010 http://naviny.by/rubrics/society/2010/05/11/ic_articles_116_167751/ 17 8. Litewscy przeciwnicy białoruskiej elektrowni jądrowej: sprawozdanie o oddziaływaniu na środowisko ukrywa prawdę / The Baltic Course. International magazine for decision makers 03/03/2010 9. Paks-2003: jeden ze scenariuszy awarii AtomInfo.Ru (14/05/2009) http://www.atominfo.ru/news/air6534.htm 10. Dochodzenie w sprawie Ostrowieckiej elektrowni jądrowej w ramach Konwencji Espoo zostało przedłużone / Mirny atom.27.03.2010 http://mirnyatom.net/6919632 11. Rosyjska społeczność atomowa. Oficjalna strona http://www.atomic-energy.ru 12. WNP atom http://sng-atom.ru/atonomnaya-energetika 13. Tepnam L.N. Riski w ekonomike: podręcznik dla Sudetów /pod red. Prof. Szwandara B.A. – M.: JUNITI_DANA, 2002/(org.) Тэпман Л. Н. Риски в экономике: Учеб. пособие для вузов / Под ред. проф. Швандара В. А. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002 14. Ukraińscy zielony sprzeciwiają się budowie Białoruskiej elektrowni jądrowej /TUT.BY 08.03.2010 http://news.tut.by/society/163366.html 15. Czarnobylska elektrownia jądrowa. Oficjalna strona http://www.chnpp.gov.ua 16. Antinuclear protests on Czech border /BBC news, 15 Sent. 2000 http://nes.bbc.co.uk/2/hi/europe/926434.stm 17. Bulgaria, Republic of: Nuclear Power Reactors/Power Reactors Information System of the IAEA http://www.iaea-org/programmes/a2/ 18. Czech Republic Nuclear Power Reactors/Power Reactors Information System of the IAEA http://www.iaea-org/programmes/a2/ 19. Finam.ru 12 styczeń 2011 r. 20. Nuclear Power in Russia /World Nuclear Association. Updated March 2011 http://www.world-nuclear.org/info/inf.45.html 21. Russian Federation: Nuclear Power Reactors – Alphabetic / Power Reactor Information System of the IAEA http://www.iaea-org/programmes/a2/; 22. UNCTAD. International Trade Centre http://www.macmap.org 18
