Informacja w sprawie zasad organizowania nauki religii i etyki

Informacja w sprawie zasad organizowania nauki religii i etyki
w roku szkolnym 2014/2015
Opublikowano: 16 czerwca 2014
25 marca br. zostało podpisane rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków
i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.1 Nowelizacja przepisów
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu
organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. Nr 36, poz. 155, z późn. zm.)
wynikała z konieczności wykonania przez Rzeczpospolitą Polską wyroku Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka w Strasburgu w sprawie „Grzelak przeciwko Polsce”.
Wprowadzone zmiany mają na celu zapewnienie nauki etyki każdemu uczniowi zainteresowanemu
udziałem w zajęciach z tego przedmiotu, eliminując wskazane przez Europejski Trybunał Praw
Człowieka przypadki odmowy zorganizowania zajęć z etyki przez szkołę lub organ prowadzący z powodu
braku wymaganej dotychczas liczby co najmniej trzech uczniów. Zmiany przepisów pozwolą również
zapewnić udział w zajęciach z religii tym uczniom, którzy z racji przynależności do niewielkich liczebnie
kościołów lub związków wyznaniowych o uregulowanej w Rzeczypospolitej Polskiej sytuacji prawnej, z
powodu wspomnianych wyżej ograniczeń nie mogli korzystać z przysługujących im praw wynikających
z art. 53 ust. 4 Konstytucji RP.
Znowelizowane przepisy wchodzą w życie z dniem 1 września 2014 r. Wprowadzone zmiany dotyczą
jedynie zniesienia kryterium uzależniającego tworzenie grupy międzyszkolnej/pozaszkolnego punktu
katechetycznego od zgłoszenia co najmniej trzech uczniów oraz doprecyzowania formy wyrażenia
życzenia w sprawie udziału w zajęciach z religii lub etyki (w miejsce oświadczenia wyrażanego w
najprostszej formie wprowadza się oświadczenia w formie pisemnej, z zachowaniem dotychczasowej
możliwości jego zmiany).
Pozostałe zasady nie uległy zmianie, jednakże z uwagi na pytania kierowane do Ministerstwa Edukacji
Narodowej, zasadne jest ich przypomnienie.
1. Status przedmiotów religia i etyka
Nauka religii i etyki jest organizowana w szkołach na życzenie rodziców, bądź pełnoletnich uczniów,
według zasad określonych w przywołanym wyżej rozporządzeniu. Od 1 września 2014 r. będzie
obowiązywać zasada wyrażania życzenia w formie oświadczenia pisemnego.
Religia i etyka nie są dla ucznia przedmiotami obowiązkowymi, udział w nich jest dobrowolny. O udziale
ucznia w zajęciach z tych przedmiotów decydują rodzice lub pełnoletni uczniowie poprzez złożenie - na
zasadzie dobrowolności - wspomnianego oświadczenia. Po złożeniu oświadczenia udział w wybranych
1
zajęciach staje się dla ucznia obowiązkowy.
Uczeń może uczestniczyć w zajęciach z religii, z etyki, z obu przedmiotów, może też nie wybrać żadnego
z nich. Na możliwość wyboru przez ucznia obu przedmiotów zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny
w orzeczeniu z dnia 20 kwietnia 1993 r. U 12/92 oraz w wyroku z dnia 2 grudnia 2009 r. sygn. akt
U 10/07.
Jeśli w danej szkole część uczniów wyrazi życzenie uczestniczenia w zajęciach zarówno z religii, jak i z
etyki, szkoła jest zobowiązana umożliwić im udział w zajęciach z obu przedmiotów, umieszczając
odpowiednio (bezkolizyjnie) godziny nauki religii i etyki w planie zajęć szkolnych.
Jeżeli uczeń nie korzysta w szkole z nauki religii lub etyki, szkoła ma obowiązek zapewnić temu
uczniowi w czasie trwania lekcji religii lub etyki opiekę lub zajęcia wychowawcze.
Szkoła nie ma prawa domagać się oświadczeń informujących o nieuczestniczeniu ucznia w zajęciach z
religii i/lub etyki, natomiast w przypadku rezygnacji z udziału w tych zajęciach konieczne jest
poinformowanie szkoły o zmianie decyzji.
2. Organizacja zajęć
Szkoła organizuje zajęcia z religii (określonego wyznania) i etyki w klasach (oddziałach) lub grupach
międzyklasowych (międzyoddziałowych), gdy otrzyma co najmniej siedem zgłoszeń dotyczących danego
przedmiotu. Zgodnie z przywołanymi przepisami szkoła ma obowiązek zorganizowania lekcji religii lub
etyki dla grupy nie mniejszej niż 7 uczniów danej klasy lub oddziału.
Jeśli w szkole zgłosi się mniej niż siedmiu uczniów, dyrektor szkoły przekazuje oświadczenia organowi
prowadzącemu, który organizuje odpowiednio zajęcia z etyki w grupach międzyszkolnych oraz zajęcia z
religii - w porozumieniu władzami zwierzchnimi kościoła lub związku wyznaniowego - w pozaszkolnych
punktach katechetycznych.
W celu ułatwienia organizacji nauczania etyki w szkole zaleca się, aby w przypadku niewielkiej liczby
uczniów wybierających etykę stosować rozwiązania organizacyjne umożliwiające prowadzenie zajęć w
grupach różnowiekowych, łączących uczniów z całego etapu edukacyjnego. W takim przypadku treści
nauczania etyki powinny być podzielone na moduły nadające się do realizowania w dowolnej kolejności.
Pozwoli to skonstruować ofertę nauczania etyki w każdej szkole, nawet wtedy, gdy liczba uczniów
wybierających etykę jest niewielka. W przypadku większej liczby uczniów wybierających etykę zaleca się,
aby szkoła realizowała zajęcia w grupach łączących uczniów z jednego rocznika.
Jak już wspomniano, od 1 września 2014 r. przestaje obowiązywać dotychczasowe ograniczenie
co najmniej trzech uczniów, dla których organ prowadzący tworzy grupę międzyszkolną lub pozaszkolny
punkt katechetyczny. Oznacza to, że zajęcia z etyki lub religii (określonego wyznania) są organizowane
2
nawet dla jednego ucznia. W takim przypadku wskazane jest, aby zajęcia z etyki odbywały się w szkole,
w której uczeń ten spełnia obowiązek szkolny lub obowiązek nauki.
3. Oceny z religii i etyki
Oceny z religii i etyki są wliczane do średniej ocen ucznia, nie wpływają jednak na promocję.
Ocena z etyki jest umieszczana na świadectwie szkolnym bezpośrednio po ocenie zachowania. Nie
należy wprowadzać jakichkolwiek dodatkowych informacji ujawniających, czy ocena dotyczy religii czy
etyki. Z tego względu w przypadku świadectw dla I etapu edukacyjnego nie stosuje się oceny opisowej z
„religii/etyki”. Niezgodne z przepisami jest również w zamieszczonym na świadectwie określeniu
„religia/etyka” skreślenie lub podkreślenie jednego z przedmiotów.
Jeśli uczeń nie uczestniczył ani w zajęciach z religii, ani z etyki, na świadectwie szkolnym w miejscu
przeznaczonym na ocenę z przedmiotu należy wstawić kreskę („religia/etyka ----------------), bez
jakichkolwiek dodatkowych adnotacji. Jeśli natomiast uczeń zadeklarował udział w zajęciach z obu
przedmiotów, zaleca się umieszczać na świadectwie szkolnym ocenę dla niego korzystniejszą (bez
adnotacji, którego przedmiotu ona dotyczy) i tę ocenę wliczać do średniej ocen.
4. Treści nauczania
Za treści nauczania religii określonego wyznania odpowiadają właściwe władze zwierzchnie kościoła lub
związku wyznaniowego. Zatwierdzone przez nie pogramy i podręczniki do nauki religii są przekazywane
Ministrowi Edukacji Narodowej do wiadomości.
Cele, treści nauczania, zalecane warunki i sposób realizacji zajęć z etyki na wszystkich etapach
edukacyjnych zostały określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012
r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w
poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2012 r., poz. 977). Przepisy tego rozporządzenia stanowią bazę
do opracowania przez nauczycieli programów nauczania etyki.
Wymagania, jakie powinien spełniać program nauczania etyki, wynikają z przepisów rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole
programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego
podręczników (Dz. U. z 2012, poz. 752).
Zgodnie z art. 22a ust.2 i 2b ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 Nr
256, poz. 2572, z późn. zm.) nauczyciel przedstawia dyrektorowi szkoły program nauczania etyki.
Dyrektor, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej dopuszcza do użytku w szkole zaproponowany przez
nauczyciela program i wpisuje go do szkolnego zestawu programów nauczania.
3
Nauczyciel etyki może również skorzystać z programu udostępnionego na stronie internetowej Ośrodka
Rozwoju Edukacji www.ore.edu.pl. W 2010 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej zainicjowało działania
wspomagające nauczycieli etyki. W tym celu Ośrodek Rozwoju Edukacji, na zlecenie Ministerstwa,
ogłosił w sierpniu 2010 r. konkurs na opracowanie programu nauczania etyki dla II, III i IV etapu
edukacyjnego. Nagrodzony w konkursie program autorstwa Anny Ziemskiej i Łukasza Malinowskiego
pn. Ludzkie ścieżki. Kompleksowy program nauczania etyki na II, III i IV etapie edukacyjnym jest
dostępny na podanej wyżej stronie internetowej.
5. Kwalifikacje nauczycieli
Kwalifikacje zawodowe nauczycieli religii określają właściwe władze zwierzchnie kościoła lub związku
wyznaniowego, w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej (w nawiązaniu do przepisów ogólnych
w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli).
Kwalifikacje wymagane od nauczycieli etyki wynikają z przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli
oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego
wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. z 2013 r., poz. 1207). Stosownie
do przepisów przywołanego rozporządzenia, stanowisko nauczyciela etyki może zajmować osoba, która
ukończyła odpowiednio:
1)
studia wyższe (licencjackie lub magisterskie) na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym
przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
2)
studia wyższe (licencjackie lub magisterskie) na kierunku, którego zakres określony w standardzie
kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści
nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
3)
studia wyższe (licencjackie lub magisterskie) na kierunku (specjalności) innym,
a ponadto ukończyła studia podyplomowe w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć,
oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.
Z uwagi na powyższe, w szkołach podstawowych, gimnazjach i w szkołach ponadgimnazjalnych zajęcia z
etyki może prowadzić nauczyciel, który ukończył studia wyższe w zakresie filozofii lub etyki lub
ukończył inne studia wyższe i studia podyplomowe w tym zakresie i posiada przygotowanie
pedagogiczne. Możliwe jest również – na podstawie ww. przepisów – powierzenie prowadzenia zajęć z
etyki nauczycielowi, który ukończył studia wyższe w innym zakresie niż filozofia/etyka, jeśli ich program
obejmował treści nauczanego w szkole przedmiotu etyka w zakresie wynikającym z podstawy
4
programowej przedmiotu, określone dla danego etapu edukacyjnego.
Decyzje w zakresie organizacji pracy szkoły lub placówki, w tym o powierzeniu nauczycielowi
prowadzenia określonych zajęć, podejmuje dyrektor, który stosownie do art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 7
września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) jest kierownikiem
zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników niebędących
nauczycielami.
Dyrektor szkoły oceniając kwalifikacje nauczyciela do nauczania przedmiotu etyka uwzględnia zakres
treści nauczania wynikający z podstawy programowej tego przedmiotu.
Biorąc pod uwagę zakres treści przedmiotu etyka określony w podstawie programowej dla I, II i III etapu
edukacyjnego można przyjąć, że w klasach I-III szkoły podstawowej zajęcia z etyki może również
prowadzić nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, natomiast w klasach IV-VI szkoły podstawowej i
gimnazjum również nauczyciel, który w trakcie studiów wyższych zrealizował zajęcia z zakresu filozofii
lub etyki.
1Dz.U.
z 2014 r., poz. 478
5