Ogólne zasady wykonywania zabiegów fizykalnych Zabieg należy
advertisement
Ogólne zasady wykonywania zabiegów fizykalnych Zabieg należy wykonać zgodnie ze zleceniem Przed przystąpieniem do wykonywania zabiegu należy poinformować pacjenta o sposobie przygotowania i zachowania się w czasie, po zabiegu i w trakcie całej terapii Należy zadbać o odpowiednią i wygodną pozycje pacjenta Wybrać aparat odpowiedni do zleconego zabiegu. Sprawdzić jego stan techniczny i gotowość do pracy Skompletować odpowiedni osprzęt i po sprawdzeniu jego stanu technicznego zgromadzić obok stanowiska zabiegowego Przygotować odpowiednio do terapii miejsce zabiegowe Kontrolować zachowanie się pacjenta, jego samopoczucie i doznania w trakcie i bezpośrednio po zabiegu Cele fizykoterapii Usunięcie przyczyny choroby lub jej następstw Usuwanie dolegliwości ↑ odporności ogólnej organizmu Usprawnienie mechanizmów regulacyjnych układu krążenia, oddychania, termoregulacji, ukrwienia skóry Przeciwdziałanie skutkom hipokinezji Usprawnienie czynności poszczególnych narządów i całego organizmu Reakcja na bodziec zależy od: - rodzaju bodźca (jakości) - siły (natężenia) - sposobu działania (szybkie lub powolne narastanie siły) - długości czasu działania bodźca - okolicy na jaką działa bodziec Reakcje na bodziec mogą być: mocne, słabe, miejscowe, ogólne - zależą od fizjologicznych właściwości tkanek - osobniczych cech organizmu (wiek, płeć, stan zdrowia, okres choroby, stosowane leki Dawkowanie zabiegów - nie ma ścisłych reguł (zmienność osobnicza) - wymaga obserwacji pacjenta i rejestrowania zmian Reakcje miejscowe: o o o o o o Zmiany naczynioruchowe Zmiany przepuszczalności błon ↑ dostawy tlenu Odprowadzenie metabolitów Uwolnienie hormonów tkankowych Zmiany pobudliwości zakończeń nerwowych Reakcje ogólne: o Zmiana i usprawnienie funkcji układów o Poprawa wydolności ogólnej i odporności Odczyn organizmu na bodźce cieplne może być miejscowy lub ogólny. Jednym z podstawowych odczynów organizmu na ciepło jest reakcja ze strony naczyń krwionośnych, która przebiega zgodnie z prawem Dastre-Morata: "bodźce termiczne (ciepło lub zimno), działając na duże powierzchnie skóry, powodują przeciwne do naczyń skóry zachowanie się dużych naczyń klatki piersiowej i jamy brzusznej. Naczynia nerek, śledziony i mózgu wykazują odczyn taki sam, jak naczynia skóry." Przy odczynie miejscowym występuje rozszerzenie naczyń krwionośnych i limfatycznych w miejscu działania energii cieplnej. Odczyn ten powstaje w wyniku podwyższenia temperatury tkanek, powodując zwiększenie przepływu krwi. Ciepło działa uśmierzająco na ból i powoduje zmniejszenie napięcia powierzchniowego. Bodźce cieplne o natężeniu przekraczającym granicę tolerancji mogą spowodować uszkodzenie skóry i oparzenie. Gdy zabiegi cieplne są stosowane na dużą powierzchnię ciała i w ciągu odpowiednio długiego okresu czasu, działanie ciepła wyrażać się będzie silniej, gdyż ilość pochłoniętej energii cieplnej jest większa. Wystąpi wtedy odczyn ogólny, charakteryzujący się podwyższeniem ciepłoty ciała, co określamy jako przegrzanie organizmu. Stan przegrzania można uzyskać łatwiej i szybciej, jeżeli równocześnie zabezpieczymy ustrój przed utratą ciepła. Takie zjawisko zachodzi na przykład w okładach borowinowych lub parafinowych. Nie należy zapominać, iż nadmierne przegrzanie ogólne może stanowić niebezpieczeństwo dla życia. Przegrzanie uruchamia mechanizm termoregulacji, związany w wydzielaniem potu. Wydalanie z potem dużej ilości wody, chlorku sodu i innych substancji mineralnych wpływa na gospodarkę wodną i mineralną ustroju i może doprowadzić w konsekwencji do odwodnienia tkanek oraz nadmiernego zmniejszenia poziomu chlorku sodu we krwi. Z tych względów, pacjentom poddawanym ogólnym zabiegom cieplnym, należy podawać wodę z dodatkiem soli kuchennej. W stanie przegrzania organizmu, przy podwyższaniu temperatury o 1 stopień, akcja serca przyspiesza o 20 uderzeń na minutę. Zawartość tlenu w krwi tętniczej maleje, oddech ulega niewielkiemu przyspieszeniu. Dlatego ważnym jest, aby pamiętać, że zabiegi z zastosowaniem ciepła wymagają dużej ostrożności oraz dokładnej znajomości stanu ogólnego osoby poddawanej intensywnemu zabiegowi cieplnemu. Wpływ ciepła na układ krążenia Pod wpływem działania ciepła napięcie ścian naczyń krwionośnych obniża się, następuje rozszerzenie się naczyń krwionośnych obwodowych i zwiększenie szybkości przepływu krwi w obrębie obszaru ciała poddanego działaniu bodźca cieplnego. Należy pamiętać, że taka sytuacja może doprowadzić do warunków przeciążenia serca, spowodować znaczny stan odwodnienia, na wskutek pocenia, może również spowodować zachwianie równowagi pomiędzy ilością krwi krążącej a pojemnością naczyń, co w konsekwencji może doprowadzić do krytycznego spadku ciśnienia krwi i zapaści naczyń krwionośnych. Wpływ ciepła na czynności wydzielnicze nerek Przegrzanie nerek wywołuje przekrwienie czynne i zwiększa czynność wydzielniczą. Ogólne przegrzanie ustroju, zwłaszcza gdy wystąpi silne pocenie, zmniejsza wydzielanie moczu. Wpływ ciepła na układ oddechowy Stan przegrzania zwiększa wentylację płuc proporcjonalnie do podwyższonej ciepłoty ciała. Liczba oddechów na minutę wzrasta, co wpływa z kolei na odwodnienie organizmu. Wpływ ciepła na układ mięśni szkieletowych i gładkich Działanie ciepła obniża ich napięcie i wpływa na zmniejszenie napięcia powierzchniowego. Ogólne wskazania do leczenia ciepłem Wskazania do stosowania ciepła obejmują przede wszystkim przewlekłe stany zapalne o różnej etiologii, w których na skutek przekrwienia czynnego można uzyskać pozytywne wyniki leczenia. Również przykurcze mięśniowe występujące po urazach lub niedowładach, przy umiejętnym zastosowaniu ciepła mogą ulec rozluźnieniu. Tak więc leczenie ciepłem znajduje zastosowanie w chorobach: narządu ruchu (stłuczenia, krwiaki i urazy tkanek miękkich na czwartypiąty dzień od urazu, po ustąpieniu odczynu zapalnego, stany pourazowe więzadeł i torebek stawowych w 2-3 tygodnie po wystąpieniu urazu); reumatycznych (w I fazie reumatoidalnego zapalenia stawów, natomiast w II i III fazie tylko w okresie remisji, ZZSK, choroba zwyrodnieniowa stawów, w tym stawów kręgosłupa); układu nerwowego (nerwobóle i zapalenia nerwów obwodowych, po ustąpieniu ostrego okresu, postrzał, rwa kulszowa, porażenie nerwu twarzowego, przykurcze mięśniowo-stawowe, rdzeniowe porażenie kurczowe); skórnych (trądzik, czyraczność); układu oddechowego (przewlekłe zapalenie zatok, nieżyt gardła i krtani, ostre i przewlekłe nieżyty oskrzeli, zapalenie ucha środkowego); układu krążenia (choroba Raynauda); przemiany materii (otyłość, przewlekła dna); układu moczowego (zapalenie pęcherza moczowego i dróg moczowych, kamica dróg moczowych, przebiegająca bez powikłań); układu pokarmowego (nieżyt żołądka, przewlekłe zapalenie jelit, stany kurczowe jelita grubego, przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, kamica pęcherzyka przebiegająca bez powikłań czy dyskineza dróg żółciowych). Przeciwwskazania do leczenia ciepłem Przystępując do leczenia ciepłem należy uwzględnić ogólny stan pacjenta, jego wrażliwość na bodźce cieplne, chorobę zasadniczą, jej okres i choroby współistniejące. Wszelkie zabiegi cieplne, zwłaszcza o działaniu ogólnym, powodującym przegrzanie organizmu są przeciwwskazane w: ostrych okresach choroby, nadciśnieniu tętniczym, niewydolności krążenia, zespole płucno sercowym, chorobie niedokrwiennej serca, zawale serca, miażdżycowym stwardnieniu tętnic, zakrzepowo-zatorowym zapaleniu naczyń, skłonności do krwawień, cukrzycy, gruźlicy, nadczynności tarczycy, chorobie nowotworowej, czynnej chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, chorobach ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeniach czucia powierzchniowego, chorobach psychicznych, fotodermatozach, wyniszczeniach organizmu, zwłaszcza w wieku starczym. Przy wyżej wymienionych chorobach jest dopuszczalne stosowanie zabiegów cieplnych miejscowych, pod warunkiem ustalenia wrażliwości pacjenta na bodźce cieplne oraz ścisłej kontroli jego reakcji na zabiegi. Przeciwwskazaniem do stosowania miejscowych zabiegów cieplnych są ostre okresy choroby, urazy kości i stawów (złamania), zmiany zwyrodnieniowe i zniekształcające stawy w przypadku odwapnień kości, odmrożenia, owrzodzenia podudzi czy gruźlica kostno-stawowa. Zabiegi ciepłolecznicze Zabiegi, w których wykorzystuje się bodźce cieplne są dość rozpowszechnione i znajdują swe zastosowanie zarówno w warunkach domowych, jak i w specjalistycznym leczeniu fizykoterapeutycznym czy balneoterapeutycznym. Do najprostszych źródeł przekazujących organizmowi ciepło w wyniku przewodzenia należą termofory, poduszki elektryczne czy woreczki z rozgrzanym piaskiem. Ciepło z tych urządzeń przenika do organizmu stosunkowo płytko i raczej nie daje efektów głębokiego przegrzania. Zabiegi te są powszechnie stosowane w warunkach domowych. W warunkach gabinetów fizjoterapeutycznych, do miejscowego przegrzania stosuje się terapię żelową. Wśród innych specjalistycznych zabiegów ciepłolecznictwa należy wymienić saunę, parafinę, ciepłe peloidy (borowinę, torf, błoto, fango) kocowanie metodą Kenny czy ciepłą hydroterapię (kąpiele przegrzewające, polewania, okłady, zawijania). W tym miejscu należy również wymienić promieniowanie podczerwone, a także terapię ultradźwiękami czy polem elektrycznym o wysokiej częstotliwości, dające efekt głębokiego przegrzania. PARAFINOTERAPIA Parafina jako węglowodór nienasycony jest otrzymywana w procesie destylacji frakcjonowanej ropy naftowej. W celach leczniczych stosuje się parafinę stałą chemicznie czystą, dla której temperatura topnienia wynosi 42-45°C. Parafina zastygając przechodzi w stan stały. Jej cechą charakterystyczną jest duża pojemność cieplna i małe przewodnictwo, co pozwala jej długo utrzymywać ciepło. W trakcie stosowania okładów parafinowych, ciepło przenika głęboko do tkanek, podwyższając w znacznym stopniu ich temperaturę. Parafina musi wykazywać pewną plastyczność, dlatego łączy się parafinę stałą z płynną w proporcji 20 kg parafiny stałej i 1 litr ; " parafiny płynnej. Stosowane podkłady z folii lub innego tworzywa muszą być również plastyczne, dobrze przylegające do ciała, przyczyniając się do dłuższego utrzymania temperatury. Zabiegi parafinowe można wykonywać w różnych modyfikacjach. Mogą to być pędzlowania, okłady lub bezpośrednie kąpiele kończyn (tak zwane "rękawice" lub "skarpety"), a także maseczki, jak w przypadku porażenia nerwu twarzowego. Zabiegi trwają zasadniczo od 20 minut do 2 godzin. Dłuższe trzymanie okładu z parafiny jest bezcelowe, ze względu na wystudzenie masy parafinowej. Najczęściej stosuje się okłady parafinowe o temperaturze 50-55°C, które dobrze przegrzewają i nie powodują uczucia parzenia, wskazane są zwłaszcza na drobne i średnie stawy oraz u osób wrażliwych na wyższą temperaturę. Okłady o temperaturze 55-60°C raczej na duże stawy i duże grupy mięśniowe. Przy tej temperaturze najpierw należy nałożyć pierwszą warstwę parafiny przy pomocy pędzla, a dopiero w następnej kolejności nakładać zasadniczą warstwę parafiny Najczęściej stosuje się zawijanie parafinowe w postaci plastrów o grubości 22,5 cm . Odpowiednia forma lub tacka wyłożona jest miękką folią, na którą nakłada się parafinę i po częściowym wychłodzeniu powierzchownej warstwy, cały plaster nakłada się na daną część ciała szczelnie okrywając grubym materiałem. Rzadziej stosuje się pędzlowanie, które polega na nakładaniu pędzlem parafiny na wyznaczoną część ciała o grubości około 1-1,5 cm . Ma również zastosowanie zanurzenie w parafinie niektórych części ciała, zazwyczaj rąk i stóp, jednak po uprzednim nałożeniu pierwszej warstwy przy pomocy pędzla. Zawijań parafinowych nie wolno stosować na te części ciała, które bezpośrednio przed zabiegiem były wychłodzone oraz na wilgotną skórę, aby nie spowodować oparzenia. Po zawijaniu nie wolno wychładzać przegrzanych części ciała przez 2-3 godziny. Przeciwwskazaniem do stosowania parafinoterapii jest hemofilia, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, gruźlica, choroby nowotworowe, osteoporoza, żylaki, zmiany troficzne skóry, świeże wynaczynienia, ubytki skóry i ropne schorzenia skóry. W trakcie ochładzania się masy parafinowej, pojawia się pewien element mechaniczny. Otóż, bardzo pozytywnym zjawiskiem jest fakt zmniejszania swej objętości, co w rezultacie daje efekt wywierania ucisku na rozgrzane tkanki. Dochodzi wówczas do łatwego przekazywania ciepła, a jednocześnie zapobiega przegrzaniu ogólnemu. Zabiegi te ułatwiają krążenie w naczyniach skóry, wzmagają procesy utleniania oraz ułatwiają resorbcję i wydalanie z tkanek toksycznych produktów procesu zapalnego. Seria zabiegów parafinowych zlecanych jednorazowo w liczbie 10-20, powinna być powtarzana nie częściej niż raz na pół roku. Nadużywanie jest bowiem przyczyną odwapnienia kości, dlatego należy unikać stosowania parafinoterapii u dzieci i osób w podeszłym wieku lub ze stwierdzoną osteoporozą. Wskazania i przeciwwskazania do stosowania parafinoterapii Obowiązują ogólne wskazania i przeciwwskazania do leczenia ciepłem, przy czym przyjmuje się, że głównymi wskazaniami do stosowania parafinoterapii są: przykurcze stawów; blizny; zrosty pooperacyjne; urazy więzadeł i torebek stawowych (nie wcześniej niż 2 tygodnie po urazie); niektóre porażenie nerwów obwodowych; schorzenia stawów o różnej etiologii; zmiany zwyrodnieniowe i zniekształcające w stawach (bez odwapnień); RZS i ZZSK; wysiękowe zapalenie opłucnej i dychawica oskrzelowa; jako przygotowanie do ćwiczeń. Do przeciwwskazań dodatkowo należą: odwapnienia - osteoporoza; czynna gruźlica; ubytki i owrzodzenia skóry, wypryski; ostre stany chorobowe; świeże blizny; zespół Sudecka; obrzęki i zaburzenia czucia. PELOIDOTERAPIA Bywa zwana także peloterapią i oznacza stosowanie peloidów do leczenia fizjoterapeutycznego, przede wszystkim w postaci kąpieli lub okładów. Nazwa wywodzi się z języka greckiego, w którym pelos oznacza błoto. W polskich uzdrowiskach do peloidoterapii stosuje się borowinę, będącą mułem torfiastym o dużej zawartości ciał humusowych. Używa się jej do zabiegów w postaci podgrzanej gęstej papki służącej do okładów. Ponieważ posiada dużą pojemność cieplną i jest złym przewodnikiem ciepła, doskonale nadaje się do stosowania okładów w celu uzyskania głębokiego przegrzania miejscowego. Lecznicze działanie zabiegów borowinowych opiera się na kompleksowym działaniu czynników cieplnych, mechanicznych i chemicznych. Działanie termiczne zabiegów borowinowych Małe przewodnictwo ciepła i brak prądów konwekcyjnych w papce borowinowej przygotowanej do zabiegu jest przyczyną bardzo wolnego oddawania ciepła kąpanemu organizmowi. Podczas zabiegu następuje łagodny, powolny wzrost temperatury tkanek, zarówno części korowej, jak i rdzennej. Cechą charakterystyczną tego zabiegu jest silniejsze przegrzanie tkanek, uzyskiwane przy mniejszym odczuwaniu ciepła przez organizm. Mamy tutaj do czynienia z leczniczym działaniem ciepła, przy względnie słabym jego działaniu bodźcowym. Przy kąpielach borowinowych nie następuje nagły skurcz naczyń krwionośnych, również zaczerwienienie skóry jest mniejsze lub nawet nie występuje. Natomiast wskutek pobudzenia ośrodkowych termoreceptorów występuje bardzo silne pocenie. Reasumując działanie termiczne można powiedzieć, że stosunkowo wysoka temperatura powoduje znaczne przegrzanie ustroju w wyniku czego następuje wzrost procesów przemiany materii, uśmierzenie bólu, zmniejszenie napięcia mięśniowego i powiększenie zakresu ruchomości w stawach. Jednocześnie w trakcie intensywnego pocenia się dochodzi do znacznej utraty wody, co w rezultacie daje rozległe zmiany w gospodarce wodnej. Działanie mechaniczne zabiegów borowinowych Działanie mechaniczne polega na nacisku ciężkiej masy borowinowej, powodującym odpływ krwi żylnej i chłonki przy zastojach obwodowych. Ponadto, drażniący wpływ ocierającej się o skórę borowiny, zbliżony jest działaniem do masażu. Fakt ten jest wykorzystywany do ułatwiania wchłaniania się różnych stanów wysiękowych. Czynniki mechaniczne kąpieli borowinowej utrzymują ciało w bezruchu, praktycznie w stanie utraty masy kończyn, co pozwala całkowicie odprężyć się i uśmierzyć ból. Działanie chemiczne zabiegów borowinowych Występujące w masie borowinowej kwasy huminowe, garbniki, żywice, woski, białka, cukry, aminokwasy i inne związki, działają drażniąco, ściągająco i przeciwzapalnie na skórę i błony śluzowe. Te składniki mają korzystny wpływ na korę nadnerczy oraz na czynności wydzielnicze jajników. Działanie fizjologiczne zabiegów borowinowych Jest działaniem kompleksowym, w którym na pierwszy plan wysuwa się działanie cieplne. Miejscowe przegrzanie tkanek powoduje zwiększenie metabolizmu komórkowego. Ma to duże znaczenie przede wszystkim w odniesieniu do miejscowych ognisk zapalnych, ponieważ w ten sposób zostają pobudzone wszystkie procesy prowadzące do ich likwidacji. Zwiększona przemiana materii tkanek łącznie z miejscowym przekrwieniem sprzyjają wchłanianiu do krwi i chłonki tych produktów, które utrzymują stan zapalny oraz usuwaniu ich z organizmu. Zgodnie z prawem Dastre-Morata, naczynia krwionośne nerek zachowują się tak samo jak naczynia skóry, w związku z czym pod wpływem ciepła zachodzi zwiększone wydzielanie moczu przez nerki. Równocześnie przegrzanie tkanek powoduje zwiększenie pocenia się. Z potem zostają wydalone różne substancje, jak sole, tłuszcze, cholesterol czy kwas moczowy. W ten sposób wydaleniu może ulec wiele odpadowych produktów przemiany materii. Podczas zabiegów borowinowych może zachodzić wchłanianie niektórych składników mineralnych i organicznych znajdujących się w borowinie. Kwaśny odczyn borowiny oraz zawarte w niej związki (bituminy i kwasy humusowe), a także występujące dodatkowo jony żelazowe, glinowe i siarczanowe mogą działać garbująco, ściągająco lub drażniąco na skórę i błony śluzowe. Przeciwbólowe działanie zabiegów borowinowych jest wynikiem złożonego działania ciepła, czynników fizycznych i chemicznych. Nie należy również umniejszać roli kojącego i odprężającego działania ciepła wywieranego na psychikę, jak również działania rozkurczowego na mięśnie gładkie. Z działania ogólnego zabiegów borowinowych należy przede wszystkim wymienić ich wpływ na czynność gruczołów dokrewnych. Od dawna jest znany wpływ borowiny na jajniki, zarówno bezpośredni (wskutek przegrzania ich w trakcie zabiegu oraz wskutek działania wchłoniętych do organizmu składników borowin o działaniu estrogennym), jak i pośredni (przez nieswoiste działanie na przysadkę mózgową, jak w każdym innym zabiegu fizykalnym). Technika zabiegów Tradycyjne zabiegi borowinowe wykonuje się w postaci kąpieli borowinowej całkowitej lub częściowej (półkąpiele), kąpieli nasiadowej, zawijań borowinowych całkowitych lub częściowych, tamponów i jontoforezy borowinowej. Borowina, w przeciwieństwie do parafiny, raz podana nie nadaje się do ponownego zastosowania nawet dla tego samego pacjenta. Seria zabiegów, w zależności od wskazań, wynosi od 10 do 20 zabiegów wykonywanych codziennie lub co drugi dzień. Czas zabiegu wynosi 10 minut, potem można go stopniowo wydłużać dochodząc do 20 , a nawet 30 minut. Po zabiegu wskazany jest wypoczynek w spokojnej i ciepłej atmosferze. Przed zabiegami borowinowymi obowiązuje wyleczenie wszelkich przewlekłych ognisk zapalnych związanych z zębami, migdałkami lub zatokami, ponieważ w trakcie zabiegów dochodzi do ich uczynnienia. W trakcie leczenia borowinowego należy często kontrolować ogólny stan chorego, ze szczególnym zwróceniem uwagi na układ krążenia, temperaturę ciała i OB. Często w pierwszym tygodniu zabiegów pojawia się tak zwany odczyn kąpielowy, charakteryzujący się zaostrzeniem dolegliwości. Równocześnie w obrazie krwi są obserwowane zmiany w postaci przyspieszenia OB, leukocytozy z przesunięciem obrazu białokrwinkowego w lewo i zwiększonej migracji leukocytów przez błony śluzowe. Są to typowe objawy reakcji przeciwzapalnej. Reakcja ogniskowa dotyczy chorych stawów i ma charakter miejscowego obrzęku, przekrwienia, ograniczenia ruchomości i bolesności. Z reguły w drugim tygodniu leczenia, dolegliwości zmniejszają się i zaczyna się faza zdrowienia. Wskazania do zabiegów borowinowych Zasadniczymi wskazaniami do zabiegów borowinowych są: 1. choroby reumatyczne: procesy zwyrodnieniowe stawów i chrząstek stawowych, gościec pozastawowy, choroba Bechterewa; 2. choroby narządu ruchu: stany po urazach kości i stawów, przewlekłe zapalenia kości, stany pourazowe tkanek miękkich, ostrogi piętowe, przykurcz Duputrena; 3. choroby układu nerwowego: porażenia i niedowłady spastyczne, choroba Heinego-Medina, rwa kulszowa, urazowe uszkodzenie nerwów obwodowych; 4. choroby kobiece: niedorozwój gruczołów mlecznych, stany zapalne przydatków, pochwy i szyjki macicy, niedoczynność hormonalna jajników, bezpłodność, nacieki pooperacyjne, zespół klimakteryczny; 5. choroby wewnętrzne, w tym choroby układu oddechowego, przewlekły nieżyt krtani, przewlekłe choroby przewodu pokarmowego, wątroby i dróg żółciowych. Przeciwwskazania do zabiegów borowinowych Stosowanie borowiny jest przeciwwskazane w: czynnej gruźlicy płuc i kostnostawowej, nowotworach, niewydolności krążenia, niewyrównanych wadach serca, przypadku zawałów, nadciśnieniu tętniczym oraz zbyt niskim ciśnieniu, miażdżycy, chorobach wrzodowych, świeżych złamaniach i urazach, stanach znacznego osłabienia i wycieńczenia, ciąży, zespole Sudecka, czynnych przetokach i odleżynach, niewydolności oddechowej, zakrzepowym zapaleniu żył, cukrzycy, nadczynności tarczycy, endometriozie, wszystkich ostrych i podostrych chorobach kobiecych, meno- i metrorrhagii, przebiegu mięśniaków macicy, zaburzeniach neurowegetatywnych w obrębie miednicy mniejszej. SAUNA Znaczenie sauny Sauna jest zabiegiem ciepłoleczniczym, polegającym na kąpieli w gorącym powietrzu o nieznacznej wilgotności. Ogrzane powietrze oddziałuje na skórę i drogi oddechowe. w czasie kąpieli w saunie dochodzi do zmian w regulacji cieplnej ustroju oraz do wzmożonego wydzielania potu. Sauna jest zaliczana raczej do zabiegów profilaktyczno-higienicznych, stąd coraz częściej we współczesnym świecie jest doskonałą alternatywą dla zadymionych, głośnych pubów czy zatłoczonych sal fitness clubów. Najczęściej stosuje się ją w celu przyspieszenia usuwania zmęczenia, zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Nie mniej jednak sauna, ze względu na swe wartości bodźcowe, może być również traktowana jako typowy zabieg leczniczy. W zależności od upodobań możemy korzystać z różnego rodzaju sauny. I tak, sauna fińska, zwana jest również suchą. Temperatura powietrza wynosi 80110°C, a wilgotność nie przekracza 10%. W takich warunkach skóra bardzo szybko zaczyna się intensywnie pocić. Sauna mokra może być propozycją dla osób, które nie lubią takich wysokich temperatur. Kąpiel rozpoczynamy od 50°C, a kończymy na 90°C. Rozgrzane kamienie należy co jakiś czas polewać wodą, dzięki czemu wilgotność powietrza wzrasta do 35%. I wreszcie w saunie parowej, zwanej również łaźnią rzymską, temperatura nie przekracza 70°C. Wilgotność jest tutaj z kolei bardzo duża, bo dochodzi aż do 95%. Sposób przeprowadzania kąpieli w saunie Kąpiel w saunie powinna być poprzedzona kąpielą higieniczną pod natryskiem. Po wytarciu ciała do sucha, rozpoczynamy właściwą kąpiel, która polega na przebywaniu nago na przemian w wysokiej i niskiej temperaturze. Podstawą kąpieli jest duża kontrastowość bodźca termicznego. W saunie przebywa się przez około 8-12 minut. Temperatura ogrzanego powietrza w pomieszczeniu zabiegowym nie jest jednolita. Pomieszczenie jest wyposażone w ławy na różnym poziomie, aby osoby pobierające kąpiel mogły stopniować działanie gorącego powietrza. Różnica pomiędzy ławami wynosi około 50 cm, a temperatura w okolicy podłogi wynosi 35°C, najwyższa jest w górnych warstwach, gdzie wynosi 110°C. W zależności od wydolności organizmu i samopoczucia należy stopniowo siadać, początkowo na ławach niższych i średnich, kończąc kąpiel w III fazie trwania, na najwyższym poziomie. Po dostatecznym wygrzaniu ciała i obfitym wystąpieniu potu, ochładza się organizm przez kąpiel lub natrysk w temperaturze 12-20°C. Zastosowanie bodźca zimna w okresie przegrzania ustroju ma na celu wytworzenie reakcji zmuszającej organizm do szybkiej regulacji cieplnej i odczynów ze strony układu naczyniowo-ruchowego. Ten trening naczyniowy ma wartość profilaktyczną w stosunku do chorób z przeziębienia. W zasadzie przyjmuje się schemat trzykrotnego powtórzenia cyklu kąpieli, polegający na przegrzewaniu organizmu w gorącym pomieszczeniu i ochłodzeniu go wodą. Ważne jest, aby na każdym etapie kąpieli zadbać zarówno o dobre przegrzanie organizmu, jak i dostateczne jego ochłodzenie. W czasie trwania drugiego, niekiedy także trzeciego cyklu kąpieli, po kilku minutach przebywania w pomieszczeniu sauny, wykonuje się "Löyly". Jest to polanie gorących kamieni zgromadzonych na piecu sauny, stosunkowo małą ilością wody, około 1 litra. Wywołuje to gwałtowne pojawienie się pary wodnej. Jest to bodziec silnie obciążający organizm, stąd bywa źle tolerowany przez osoby o mniejszej wydolności fizycznej. Finowie ten moment uważają za najważniejszy w czasie całego przebiegu kąpieli i nazywają go "duszą sauny" (löyly). Kąpiel w saunie zawsze kończy się ochłodzeniem organizmu. Niedostateczne ochłodzenie, przyczynia się do występowania dalszego pocenia się organizmu, co na tym etapie jest już zjawiskiem bardzo niepożądanym. Może również pojawić się ból głowy i ogólne złe samopoczucie. Po zakończeniu kąpieli w saunie bezwzględnie zalecany jest wypoczynek przez co najmniej 20 minut. Wskazane jest również uzupełnienie płynów w postaci soków owocowych lub jarzynowych (sok pomidorowy) oraz wody mineralnej nie gazowanej. Efekty korzystania z sauny to odnowa biologiczna ustroju, dająca powrót do dobrej kondycji i całkowitego odpoczynku, znacznie szybciej niż sen. Z sauny mogą korzystać osoby zdrowe jeden raz w tygodniu, zawsze po wysiłku, nigdy przed. U osób chorych sauna może być stosowana tylko w porozumieniu z lekarzem. Biologiczne działanie sauny Odczyn organizmu na ciepło w saunie zależy od: natężenia bodźca cieplnego, czasu trwania tego bodźca, wielkości nagrzewanej powierzchni, temperatury wyjściowej. Najbardziej istotnym elementem sauny fińskiej jest kontrastowość bodźca termicznego (ciepło/zimno), okresowa zmiana wilgotności powietrza i zmiany natężenia pola elektrycznego w trakcie "Löyly". Mimo działania mechanizmów termoregulacji, w wysokiej temperaturze sauny dochodzi do hipertermii. Temperatura ciała może wzrosnąć powyżej 39°C. Jeszcze bardziej wzrasta temperatura skóry, która niekiedy osiąga 41°C. Eliminacja nadmiaru ciepła z organizmu zachodzi poprzez odpowiednie zmiany w skórnym przepływie krwi, wydzielanie potu i wzmożoną wentylację płuc. Zmiany jakie zachodzą w organizmie ludzkim pod wpływem przegrzania w saunie są bardzo różnorodne. Doprowadzone do tkanek ciepło przyczynia się do uruchomienia biologicznych odczynów organizmu i wystąpienia całego łańcucha reakcji fizykochemicznych i biochemicznych. Wpływ kąpieli w saunie widać w zachowaniu: 1. temperatury organizmu (wzrost temperatury ciała); 2. podstawowej przemiany materii (przyspieszenie); 3. zachowaniu się układu krążenia (wzrost pojemności minutowej serca w początkowym okresie pobytu w saunie przeciętnie o 75%; wzrost częstotliwości tętna od 120 do 140 uderzeń na minutę, wzrost ciśnienia krwi skurczowego i rozkurczowego przeciętnie o około 25 mm Hg, po czym pod koniec pobytu w saunie obniża się o około 10 mm Hg w stosunku do ciśnienia wyjściowego); 4. wartości bilansu wodnego; 5. zachowaniu się układu oddechowego (wysoka temperatura w saunie może wywołać nieznaczny wzrost liczby oddechów na minutę i wzrost minutowej wentylacji płuc); 6. zachowaniu się układu hormonalnego (wzrasta wydzielanie hormonu antydiuretycznego); 7. w przesunięciach składu krwi (wzrost leukocytozy); 8. w składzie i rozmieszczeniu płynów ustrojowych (utrata potu powoduje odwodnienie organizmu, niedobór niektórych elektrolitów, niewielkich ilości witamin i innych składników np. obniżenie poziomu cukru we krwi); 9. w zachowaniu się układu nerwowego (działanie uspokajające). Wskazania do stosowania sauny Ze względów leczniczych saunę można stosować w: nieswoistych chorobach dróg oddechowych; przewlekłych chorobach reumatycznych (łagodne postacie); nerwicach wegetatywnych; zaburzeniach przemiany materii (otyłość prosta); w schorzeniach dermatologicznych (zapalenie atopowe, trądzik, przewlekłe zapalenie mieszków włosowych w okresie remisji); zespołach korzonkowych, dyskopatie, lumbalgia, niektóre neuralgie; stanach po zapaleniu stawów, mięśni, więzadeł. Przeciwwskazania do stosowania sauny Jeżeli chodzi o przeciwwskazania do stosowania sauny, należy, podobnie jak w przypadku innych zabiegów fizykalnych, brać pod uwagę przeciwwskazania bezwzględne. Również w saunie do przeciwwskazań ogólnych należą: ostre i przewlekłe choroby zakaźne, gruźlica płuc i innych narządów, nadciśnienie, cukrzyca, padaczka, kamica nerkowa, wszystkie postacie niewydolności krążenia, schorzenia psychiczne, choroby nowotworowe. Światłolecznictwo Promieniowanie podczerwone wykorzystywane w lecznictwie to promieniowanie o długości fali od 770 -15000 nm. 770-1500 promieniowanie krótkofalowe tzw. bliskie (wnikają ok. 30mm w głąb tkanek, ulegają pochłonięciu do głębokości 10mm) 1500-4000 promieniowanie średniofalowe 4000-15000 promieniowanie (wykazują ograniczona zdolność przenikania w głąb skóry i osiągania głębokość od 0,5-3mm) Filtry do lampy Sollux są wykonane ze szkła uwiolowego koloru czerwonego i niebieskiego. Czerwony przepuszcza promienie podczerwone i promienie widzialne, wywołuje większe wrażenia cieplne, wykazuje głębsze działanie. Niebieski filtr przepuszcza głównie promienie niebieskie widzialne, działa bardziej powierzchownie, daje minimalne odczucie ciepła. Wskazania (filtr niebieski): półpasiec (na zmianę z filtrem czerwonym), odmrożenia przeczulica (nadwrażliwość na ciepło), trądzik różowaty, nerwobóle (np.:nerwu trójdzielnego, kulszowego), porażenie nerwu twarzowego, zaburzenia naczynioruchowe, psychozy Wskazania (filtr czerwony): stany zapalne zatok szczękowych, przynosowych, zapalenie ucha środkowego, stany zapalne tkanek miękkich i stawów, stane zapalne skóry, czyraki, owrzodzenia, odleżyny, ropnie, trudno gojące się rany, szwy, trądzik pospolity, krwiaki, wysięki w stawach, nadmierny odczyn po kwarcówce, jako zabieg wstępny przed kinezyterapią, masażem, jonoforezą Zastosowanie lampy BIOPTRON Choroby skóry: Brodawki Niektóre odmiany grzybic Infekcje Opryszczka wargowa i inne rodzaje opryszczki Liszaje wszelkiego rodzaju Łysienie plackowate Uczulenia skórne, swędzenie, zaczerwienienie skóry Łupież Paradontoza, stany zapalne dziąseł Ropnie skóry i zębów Trądzik Bóle: Bóle głowy Bóle zębów Bóle pleców, krzyża Migrena Zapalenie torebki stawu kolanowego Skurcz mięsni karku Ogólne urazy sportowe: stłuczenia skręcenia Naciągnięcie więzadeł stawu kolanowego Skurcze mięsni Stany zapalne sutka i piersi (matki karmiące) Zapalenie stawu barkowego o podłożu reumatycznym Zapalenia stawu biodrowego o podłożu reumatycznym Zapalenie ucha środkowego Hemoroidy Prostata Hallux Ostrogi piętowe Rany Blizny pooperacyjne, powypadkowe Bóle i trudności z powrotem do zdrowia po porodzie (nacięcie krocza) Wszystkie rodzaje ran Oparzenia Odleżyny, opuchlizny Medycyna sportowa Stłuczenia Zwichnięcia Naciągnięcia mięśni Krwiaki tkanek miękkich Zapalenie ścięgien, stawów Chirurgia Przyspiesza gojenie ran Poprawia zabliźnienia i zapobiega koagulacji Zamyka żylaki Ogólne problemy zdrowotne: Bóle gardła o podłożu zapalnym Bóle uszu Chrypka i drapanie w gardle Depresje, zmęczenie wiosenne Kaszel przeziębieniowy i podranieniowy Katar, katar sienny, zapalenie śluzówki Zapalenie zatok Kosmetyka: Wszystkie odmiany trądziku Cellulitis Nadmierna porowatość skóry-skóra bruzdowata, duże pory Zmarszczki Osłabienie energetyczne partii skóry-wiotka lub niedokrwiona skóra Wypadanie włosów, łupież Krioterapia Wskazania: Reumatoidalne zapalenie stawów (rzs) Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (zzsk) Gorączka reumatyczna (gr) Choroby zwyrodnieniowe stawów Zmiany zapalne stawów o podłożu metabolicznym – skaza moczanowa (dna) Łuszczycowe zapalenie stawów Pierwotne i wtórne zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające kręgosłupa ZESPOŁY BÓLOWE Fibromyalgia –bóle okołostawowe tkanek miękkich Wszystkie stany pourazowe, przeciążeniowe i zapalne układu ruchu Pierwotna i wtórna osteoporoza Stwardnienie rozsiane (sm) Niedowłady i przykurcze konczyn Cellulitis i nadwaga Rozległe oparzenia Przeciwwskazania: Nietolerancja zimna Wyniszczenie i wychłodzenie organizmu Klaustrofobia Brak czucia Choroba Reynaud i podobne Miejscowe zaburzenia ukrwienia Znaczna niedokrwistość Alergia na zimno Działanie leków zwłaszcza neuroleptyków i alkoholu Niedoczynność tarczycy Rozległe rany, odleżyny owrzodzenia skóry Przebyte zakrzepy żylne i zatory tętnic obwodowych Nadmierna labilność emocjonalna wyrażająca się min. potliwością skóry
