AIDS (ang. Acuired Immunodeficiency Syndrome) czyli zespół
advertisement
AIDS (ang. Acuired Immunodeficiency Syndrome) czyli zespół nabytego niedoboru odporności jest końcowym stadium zakażenia retrowirusem HIV (ang. Human Immunodeficiency Virus). Dla AIDS typowy jest niedobór immunologiczny typu komórkowego co skutkuje zapadalnością na niektóre formy nowotworów, grzybic czy zakażeń oportunistycznych wywołanych drobnoustrojami, które w normalnych warunkach nie wykazują skutków patogennych. Dodatkowo pojawiają się różnorodne defekty i zaburzenia neurologiczne. Na podstawie danych WHO szacuje się, że obecnie na świecie jest ponad 39 mln ludzi zakażonych HIV. Ponad 92% nowych przypadków zakażeń w rejonach rozwijających się. W niektórych państwach afrykańskich odsetek osób żyjących z HIV w społeczeństwie przekroczył 40%. W Europie Centralnej stwierdzono do roku 2006 - 1 600 000 przypadków AIDS-HIV oraz ponad 62 000 zgonów z powodu AIDS. W Polsce szacuje się, że liczba osób żyjących z HIV na ponad 30 tys. Każdego roku wykrywa się 600-660 nowych zakażeń, z czego co najmniej połowa w związku z dożylnym używaniem narkotyków. Do organizmu wirus HIV może dostać się poprzez kontakt: - zakażonej krwi z krwią lub błonami śluzowymi osoby nie zakażonej - kontakt seksualny: ejakulat (sperma), preejakulat, śluz szyjkowy - przeniesienie z matki na dziecko np. podczas komplikacji porodowych lub nawet podczas porodu fizjologicznego. Biorąc pod uwagę, że nie znamy metody zniszczenia wirusa w organizmie osoby zakażonej niezwykle ważna jest świadomość o drogach jego szerzenia się. Najczęstszym sposobem przenoszenia się HIV jest każdy rodzaj kontaktów zarówno homo-, jaki i heteroseksualnych, w czasie których dochodzi do bezpośredniego zetknięcia się osoby zdrowej z zakażonymi wydzielinami i płynami ustrojowymi osoby chorej. Obecnie na świecie istnieją dwa trendy profilaktyki HIV: - I program - Abstinence, Be faithful, Condoms (ABC)- program ten kładzie nacisk na edukacje w zakresie ryzykownych kontaktów seksualnych czyli: abstynencja seksualna, wierność w stałym związku oraz stosowanie prezerwatyw we wszystkich pozostałych przypadkach, - II program - zakłada jak najwcześniejszą edukację seksualną, zwłaszcza w zakresie stosowania prezerwatyw, zwiększenie ich dostępności oraz dostępności terapii antyretrowirusowej. Po zakażeniu wirus HIV atakuje limfocyty T na których występuje antygen CD4 i zaczyna się w nim bardzo szybko powielać. Czas od chwili kontaktu z wirusem do momentu w którym można zdiagnozować infekcję za pomocą typowych testów jest określane jako okienko serologiczne i w przypadku wirusa HIV trwa około 6 tygodni. W tym czasie układ immunologiczny nie jest w stanie odpowiednio zareagować na jego obecność. Nie produkuje jeszcze przeciwciał. U około 50-70% osób w 5-6 tygodni od zakażenia pojawiają się objawy pierwotnego zakażenia HIV, jest to tzw. ostry zespół zakażenia retrowirusem albo zespół serokonwersji objawiający się: podwyższoną temperaturą ciała, nadmierną potliwością, bólami mięśni, stawów, wysypką, powiększeniem węzłów chłonnych, co może przetrwać po ustąpieniu innych objawów. Objawy takie określa się mianem mononukleozo podobnych. Czasem już wówczas mogą wystąpić objawy związane z niedoborami immunologicznymi, np. grzybice. Stan ten utrzymuje się od kilku do kilkudziesięciu dni. Przez następne, nawet kilkanaście lat u chorego występuje okres zacisza klinicznego. W krwi pacjenta można wykryć obecność przeciwciał o on sam staje się nosicielem wirusa. Stwarza to ogromne niebezpieczeństwo ponieważ chory zwykle nie zdaje sobie sprawy z tego że jest zakażony, a poziom wirusa we krwi osiąga bardzo wysokie wartości co ułatwia jego dalsze rozprzestrzenianie się. Pomimo zakażenia stan chorego jest dobry. Może on prowadzić aktywne życie zawodowe i towarzyskie. Lecz mino braku objawów klinicznych dochodzi do postępującego pogorszenia się odporności. Niektórzy nosiciele czasem maja nie charakterystyczne objawy związane z zakażeniem, są to: stany podgorączkowe, osłabienie biegunki. Badania krwi wykazują spadek liczby krwinek białych, może się też pojawić niedokrwistość oraz spadek liczby płytek krwi, którego tło jest autoimmunologiczne. Okres bezobjawowy lub skąpoobjawowy nosicielstwa może trwać różnie długo. Jeżeli w ciągu pół roku od serokonwersji (pojawienia się przeciwciał) dojdzie do ponownego spadku limfocytów, objawy AIDS wystąpią bardzo szybko, choroba będzie przebiegać gwałtownie. Obecnie są dostępne testy do badania surowicy, a także śliny i moczu. Z ich pomocą wykrywa się przeciwciała przeciw antygenom wirusa. Klasycznym badaniem jest poliwalentny test przesiewowy ELISA oraz test potwierdzenia Western - blot. Test ELISA jest badanie tanim, mającym znaczną czułość i swoistość. Badania fałszywie dodatnie są rzadkie. Krążące we krwi wirusy można wykryć również bardzo czułymi metodami genetycznymi. Mają one istotna przewagę nad badaniami immunologicznymi, ponieważ pozwalają wykryć zakażenie w najwcześniejszym okresie, kiedy nie ma jeszcze przeciwciał. Kliniczne kryteria rozpoznania AIDS opierają się na stwierdzeniu określonych chorób wskaźnikowych. Ich stwierdzenie determinuje rozpoznanie AIDS. Pierwsze objawy często dotyczą układu pokarmowego i są zróżnicowane, chory odczuwa bóle brzucha pojawiają się długotrwałe i uporczywe biegunki, nieustępujące pomimo leczenia, które świadczą o rozwijaniu się zakażeń oportunistycznych. Występuje również zaburzenie wchłaniania strawionych pokarmów, nudności, nawracające wymioty, zakażenia grzybicze, nowotwory zwłaszcza chłoniaki. Objawy ze strony układu nerwowego są wynikiem bezpośredniego destrukcyjnego działania wirusa na tkankę nerwową lub następstwem infekcji oportunistycznych, albo nowotworów. Uporczywe bóle głowy, zawroty postępujące zaburzenie pamięci mogą być przejawem podostro przebiegającego zapalenia mózgu. Z zakażeń oportunistycznych niebezpieczny przebieg ma toksoplazmoza, która powoduje toksoplazmozowe zapalenie mózgu. Zakażenie wirusem cytomegalii może spowodować zapalenie siatkówki prowadzące do całkowitej ślepoty. Zakażenia gruźlicze mogą powodować zapalenie opon mózgowych. Pojawiają się nowotwory wywodzące z tkanki limfatycznej. Są to guzy chłonne (chłoniaki), często mięsak Kaposiego, rak szyjki macicy. W układzie oddechowym rozwija się zapalenie płuc o przebiegu atypowym. Bardzo niebezpieczne są zakażenia grzybicze, dość pospolite jest zapalenie płuc wywołane Pneumocistis carini. Jednak najważniejsze także epidemiologicznie ma gruźlica, która w przebiegu AIDS dotyczy często różnych narządów. Samo podejrzenie gruźlicy o pozapłucnej lokalizacji powinno skłonić lekarza do zlecenia badań diagnostycznych w kierunku HIV. AIDS powoduje występowanie objawów z większości narządów i układów. Zakażenie HIV nie jest równoznaczne z AIDS, ale niemal każde po latach przeradza się w AIDS. W chwili obecnej nie są znane metody wyleczenia HIV. Zastosowanie leczenia przeciwwirusowego może znacząco opóźnić wystąpienie pełnoobjawowego AIDS. Im wcześniejsze i intensywniejsze leczenie, tym okres bezobjawowego nosicielstwa jest dłuższy. Także intensywne leczenie przeciwwirusowe skojarzone z leczeniem zakażeń oportunistycznych oraz terapia przeciwnowotworowa w AIDS może przedłużyć życie chorego o 2-3 lata. Najpopularniejszą stosowaną dziś metodą leczenia jest terapia antyretrowirusowa (HAART) charakteryzująca się tym, że pacjentowi podaje się kilka różnych leków mających zaatakować różne etapy rozwoju wirusa. Leczenie to może być okupione licznym działaniami ubocznymi. Efektem terapii nie jest całkowite zniszczenie wirusa w organizmie człowieka, a sprowadzenie jego liczby do niewykrywalnego poziomu. Odpowiednio prowadzona terapia HAART pozwala utrzymać chorego w dobrym zdrowiu latami, aczkolwiek jej koszt jest bardzo wysoki. Obecnie w Polsce i Unii Europejskiej terapia antyretrowirusowa jest w całości refundowana, pod pewnymi warunkami (są z niej wyłączeni np. czynni narkomani). Niekiedy działania niepożądane leczenia są tak nasilone, że uniemożliwiają kontynuowanie terapii. Zdarza się, że podjęte leczenie nie jest skuteczne pomimo zmian schematu leczenia, co sygnalizuje zbliżającą się śmierć chorego. W wyobrażalnej przyszłości nie jest możliwe opracowanie i rozpowszechnienie szczepionki zapobiegawczej, dlatego najważniejsza pozostaje profilaktyka, oparta między innymi na unikaniu tzw. zachowań ryzykownych czyli kontaktów seksualnych z przygodnie poznanymi osobami oraz zaniechaniu technik seksualnych związanych z większym ryzykiem uszkodzeń powłok ciała, zwłaszcza śluzówek oraz używaniu sterylnych jednorazowych igieł w przypadku narkomanów. Mgr farm. Magdalena Babuśka-Roczniak
