IV - Gmina Działdowo
advertisement
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 4.1. Rzeźba terenu 4.1.1. Charakterystyka rzeźby terenu Teren Gminy Działdowo stanowią obszary zróżnicowane geomorfologicznie jak i geologicznie. Ukształtowanie terenu, rzeźba, gleby, wody oraz krajobraz gminy są pochodzenia polodowcowego i tworzą krajobraz młodo i staroglacjalny. W hipsometrii zaznacza się podział na obszary wysoczyzny morenowej falistej i pagórkowatej, równiny sandrowej oraz tereny dolinne. Obszar obejmujący wysoczyznę falistą z wyniesieniami sięgającymi 150 - 200 m n.p.m. zajmuje centralną i południową część gminy. Jest to wysoczyzna lekko falista z nachyleniami powierzchni tylko lokalnie przekraczającymi 5 %. Niewielki fragment obszaru położonego w północnej części gminy wyniesionego od około 180 m do 225 m.n.p.m. to wysoczyzna morenowa pagórkowata. Występują tu nachylenia powierzchni przekraczające 5 % oraz rozległe obniżenia i formy dolinne. Teren północnej części gminy położony pomiędzy obszarami wysoczyznowymi to równina sandrowa, która jest wyniesiona na około 160 m – 195 m.n.p.m. Pod względem morfologicznym stanowi prawie płaską powierzchnię równiną, gdzie spadki terenu nie przekraczają 2 %. Najniżej położony punkt na terenie gminy to okolice m. Gnojenko – 143,6 m n.p.m., a najwyżej położony punkt to okolice m. Jankowice – 224,0 m.n.p.m. Jest to wyniesienie terenu położone najwyżej na obszarze całego Powiatu Działdowskiego. Bezwzględna różnica poziomów na terenie Gminy Działdowo wynosi więc 80,4 m. 4.1.2. Przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej Na terenie Gminy Działdowo do działalności przeobrażających teren, należą przede wszystkim intensywne użytkowanie rolnicze oraz kopalnie odkrywkowe surowców naturalnych. Użytkowanie rolnicze niesie jednak mniejsze zagrożenie, niż eksploatacja surowców kopalnych. Łatwiejsza do realizacji jest również rekultywacja terenów rolniczych, najczęściej stosowaną metodą jest zalesianie słabych gruntów. 41 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Eksploatacja kruszywa naturalnego oraz kredy jeziornej prowadzona jest między innymi na terenie Gminy Działdowo. Powoduje ona znaczne zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, między innymi w postaci dużych obszarów wyłączonych z użytkowania, hałd oraz wyrobisk. Prace rekultywacyjne po zakończonej eksploatacji powinny być poprzedzone sporządzeniem projektu rekultywacji, w którym określony zostanie termin zakończenia prac oraz sposób ich realizacji. Do zabiegów rekultywacyjnych nieczynnych wyrobisk na terenie Gminy Działdowo wskazane jest wykorzystywanie substratu humusowego wytwarzanego w kompostowni należącej do Ekologicznego Związku Gmin „Działdowszczyzna”. Ze względu na walory przyrodnicze oraz występowanie GZWP nie należy na omawianym terenie stosować do prac rekultywacyjnych popiołów, osadów ściekowych czy też podobnych substancji o nieokreślonym składzie fizycznym i chemicznym wytworzonych poza terenem gmin członków EZG „Działdowszczyzna”. Kolejną formą przekształcenia przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej są istniejące składowiska. Na terenie Gminy Działdowo w miejscowości Zakrzewo zlokalizowane jest jedno składowisko odpadów komunalnych, które posiada w pełni uregulowany stan formalno – prawny. Pełni ono rolę składowiska związkowego dla gmin zrzeszonych w EZG (Ekologiczny Związek Gmin „Dzaiałdowszczyzna”). W miejscowości Rywociny znajduje się natomiast składowisko odpadów niebezpiecznych tzw. mogilnik, który obecnie jest nieczynny. Mogilnik służył do składowania przeterminowanych pestycydów ze spółdzielni gminnych, preparatów chemicznych z aptek, laboratoriów i szpitali z terenów byłych województw warszawskiego oraz olsztyńskiego. Przyjmuje się, że ilość zdeponowanych odpadów, w czasie użytkowania mogilnika w latach 1975 – 1985, przekracza 160 Mg. 4.2 Budowa geologiczna 4.2.1. Uwarunkowania ogólne Obszar gminy jest położony w obrębie Niecki Mazowieckiej, która wypełniona jest utworami kredy, trzeciorzędu i czwartorzędu. Miąższość tych warstw waha się od około 220 m w zachodniej części gminy do około 40 m we wschodniej części gminy. Utwory trzeciorzędowe występują w postaci utworów oligoceńskich, mioceńskich i plioceńskich: utwory oligoceńskie - piaski drobnoziarniste, mułki i iły; utwory mioceńskie - iły i mułki z wkładkami piasków i piaskowców oraz z domieszkami pyłu węglowego; osady plioceńskie stanowią powierzchnię podczwartorzędową. 42 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Utwory czwartorzędowe występujące na terenie gminy przypowierzchniowo nie przekraczające głębokości 4,5 m to: utwory plejstoceńskie: - utwory lodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego - gliny piaszczyste oraz piaski gliniaste przeważnie twardoplastyczne i żwiry, występują płatami na powierzchni, bądź płytko w podłożu; - utwory lodowcowe, wodnolodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego wykształcone w postaci piasków różnoziarnistych i żwirów z otoczkami, (budujące ozy, morenę czołową oraz sandr); - utwory lodowcowe zlodowacenia bałtyckiego wykształcone w postaci piasków, pospółek i żwirów z wkładkami gliny, o miąższości przeważnie powyżej 4,5 m; - utwory wodnolodowcowe zlodowacenia bałtyckiego wykształcone w postaci piasków grubych, średnich i żwirów o zmiennej miąższości. utwory holoceńskie: - utwory rzeczne i bagienne, występujące w dnach dolin rzecznych i obniżeń, reprezentowane przez torfy, namuły rzeczne, piaski drobne i średnie z domieszką części organicznych. Są to grunty słabonośne. 4.2.2. Zasoby kopalin Na obszarze Gminy Działdowo znajdują się przede wszystkim pokłady kruszywa naturalnego. Zalegają one głównie w osadach czwartorzędowych, które ze względu na płytkość zalegania są łatwe do eksploatacji na skalę przemysłową. Zestawienie surowców występujących na terenie gminy przedstawia tabela 23. Wykaz złóż surowców naturalnych na terenie Gminy Działdowo Wyszczególnienie Filice* Gnojenko* GnojenkoII* Gnojno-Petrykozy I* Gnojno-Petrykozy-p. W * Grzybiny II Jankowice* Jankowice II* Kalbornia-Mosznica* 1) Komorniki* Myślęta* Myślęta II* Stan zag. złoża T a b e l a 23 Zasoby geologiczne bilansowe kruszywo naturalne [tys. Mg] P 4 037 E 1 R 73 E 1 963 T 65 E 1 473 R 1 201 R 837 E 27 626 E 2 232 E 261 E 2 843 przemysłowe 1 1 847 16 1 286 27 392 2 232 238 62 Wydobycie [w roku 2002] 128 40 260 283 8 103 56 * - złoża zawierające piasek ze żwirem, 1) – złoże znajduje się na terenie dwóch powiatów Działdowo i Ostróda; Źródło: PIG Warszawa 2002, Ministerstwo Środowiska. 43 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Skróty literowe w powyższej tabeli oznaczają: E – złoże zagospodarowane – eksploatowane; T - złoże zagospodarowane, eksploatowane okresowo; R – złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie. Na terenie gminy prowadzona jest również niezgodna z prawem eksploatacja kruszywa naturalnego przez okolicznych mieszkańców. Jest to działalność szkodliwa, która w przypadku nasilenia się może stanowić zagrożenie dla rzeźby terenu, gleb i środowiska przyrodniczego. Z tego względu należy spowodować aby eksploatacja kruszywa bez odpowiednich koncesji, z nieudokumentowanych źródeł została zaprzestana. 4.3. Wody podziemne Zgodnie z podziałem regionalnym wg B. Paczyńskiego (Atlas hydrologiczny Polski 1995 r), obszar Gminy Działdowo znajduje się w I hydrogeologicznym regionie północnomazowieckim. Na jej obszarze zbiorniki wód podziemnych o znaczeniu użytkowym występują w utworach czwartorzędowych oraz trzeciorzędowych i związane są z występowaniem zasobów wód podziemnych należących do Głównych Zbiornikow Wód Podziemnych GZWP nr 214 Działdowo oraz GZWP 215 Subniecka Warszawska. Do wód podziemnych zaliczane są także wody gruntowe, które charakterem i głębokością występowania odzwierciedlają cechy konfiguracyjne terenu oraz budowę geologiczną jego podłoża. 4.3.1. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych Obszar Gminy Działdowo położony jest w obrębie głównych zbiorników wód podziemnych - GZWP nr 214 Działdowo i 215 Subniecka Warszawska. GZWP 214 występuje w utworach czwartorzędowych i reprezentuje typ zbiorników o charakterze ośrodka porowo – mieszanym (międzymorenowy i dolin kopalnych). GZWP 215 występuje w utworach trzeciorzędowych i ma porowy charakter ośrodka. Zestawienie parametrów charakterystycznych dla GZWP występujących na terenie gminy przedstawia tabela 24. Parametry GZWP występujących na terenie gminy Nr GZWP Nazwa GZWP Wiek skał 214 215 Zbiornik Działdowo Subniecka Warszawska Q Tr Powierzchnia GZWP [km2] 1 790,0 51 000,0 T a b e l a 24 Średnia głębokość ujęć [m] 100,0 160,0 Q – czwartorzęd; Tr – trzeciorzęd. Źródło: Mapa GZWP, Zakład Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej (stan CAG na dzień 30.01.2003 r); 44 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Zasoby dyspozycyjne [tys.m3/d] 300,0 250,0 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Prawo ochrony środowiska w art. 98 stanowi, że wody podziemne i obszary ich zasilania podlegają ochronie polegającej na zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na obszary ich zasilania oraz utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód. W tych celach tworzone są między innymi obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych, na zasadach określonych Prawem wodnym. Zbiornik GZWP Działdowo również posiada ustanowiony obszar ochrony zbiornika. Na całkowitej powierzchni zbiornika objętego obszarem ochrony, wyróżniono obszar najwyższej ochrony (ONO), który obejmuje powierzchnię 1 650 km 2 oraz obszar wysokiej ochrony (OWO) obejmujący powierzchnię 140 km2. Zróżnicowanie obszaru zbiornika warunkuje możliwości zagospodarowania terenu poszczególnych gmin położonych w zasięgu GZWP 214. W granicach GZWP 214 położona jest prawie cała Gmina Działdowo, za wyjątkiem jej północnej części. Zbiornik posiada zróżnicowaną miąższość warstwy wodonośnej i przedstawia się ona następująco: - na poziomie przypowierzchniowym wynosi:10 – 20 m; - na poziomie międzymorenowym wynosi: 20 – 40 m; - na poziomie spągowym wynosi: 20 – 60 m. 4.3.2. Wody gruntowe Na terenie Gminy Działdowo wyróżniono dwie strefy obszarów o odmiennym charakterze występowania zwierciadła wód gruntowych, związanym ze zróżnicowaniem przepuszczalności utworów przypowierzchniowych. Pierwsza strefa występowania ciągłego poziomu wód gruntowych o swobodnym zwierciadle, obejmuje wody gruntowe utrzymujące się w przepuszczalnych utworach czwartorzędowych, o dobrych warunkach infiltracyjnych. Głębokość występowania zwierciadła wody gruntowej waha się od poniżej 1,0 m do powyżej 4,0 m. Druga strefa występowania wód gruntowych to strefa o zwierciadle nieciągłym, gdzie ciągłość zwierciadła wody może ulegać zakłóceniom. Zasięg tej strefy związany jest z powierzchniowym (bądź też płytko w podłożu) występowaniem utworów o utrudnionej przepuszczalności między innymi glin zwałowych, z przewarstwieniami piaszczystymi, które mogą występować na różnych głębokościach. Występują tu wody śródglinowe o zwierciadle napiętym. W obrębie tej strefy zwierciadło wody może również utrzymywać się w utworach piaszczystych w stropie słaboprzepuszczalnych glin (wody naglinowe o zwierciadle swobodnym). 45 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Wody pierwszego poziomu wód gruntowych zaopatrują w wodę studnie kopane. W związku z dość znaczną miąższością utworów czwartorzędowych należy się spodziewać występowania na terenie gminy jednego lub nawet kilku głębszych międzymorenowych poziomów wodonośnych utrzymujących się w warstwach piaszczysto-żwirowych. Głębsze (międzymorenowe) poziomy wodonośne są bardziej zasobne w wodę. Występują na zmiennej głębokości od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów; 4.3.3. Jakość wód podziemnych Eksploatacja wód podziemnych do picia i na potrzeby gospodarcze na terenie gminy bazuje głównie na czwartorzędowym piętrze wodonośnym. Z tego poziomu ujmowana jest woda rozprowadzana siecią wodociągową do jednostek osadniczych. Na jakość wód podziemnych na analizowanym terenie wpływ mają istniejące tu warunki hydrogeologicze oraz formy prowadzonej działalności. Badania jakości wód podziemnych na terenie Gminy Działdowo prowadzone są: - w sieci krajowej przez Państwowy Instytut Geologiczny; - w sieci regionalnej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska oraz Wojewódzki Inspektorat Sanitarny w Olsztynie. W latach 1999, 2000, 2001 i 2002 kontrolowano jakość wód w 1 punkcie badawczym sieci krajowej – obszary GZWP 214 i 215. Wyniki pomiarów przedstawia tabela 25. Jakość wód podziemnych w sieci krajowej w latach 1999 - 2001 Nr punktu 858 Miejscowość GZWP Działdowo 214 Gł. warstwy 131,0 Wody Stratygrafia W 1) Q2) T a b e l a 25 Klasa jakości 1999 r 2000 r 2001 r 2002 r Ib Ia Ia Ib - wgłębne; 2) - czwartorzęd; Źródło: WIOŚ Olsztyn, Raport o stanie środowiska Województwa Warmińsko - Mazurskiego w 2001 r i w 2002 r. *1) W latach 1999 - 2002 jakość wód podziemnych kontrolowana była w ramach sieci monitoringu regionalnego również w 1 punkcie pomiarowym. Wyniki pomiarów przedstawia tabela 26. 46 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Jakości wód podziemnych w sieci regionalnej w latach 1999 - 2002 Nr punktu 48 Miejscowość GZWP Stratygrafia Myślęta - Q Gł. stropu warstwy 32,0 T a b e l a 26 Klasa jakości 1999 r 2000 r 2001 r 2002 r - Ib Ib Ib - czwartorzęd; Źródło: WIOŚ Olsztyn, Raport o stanie środowiska w Województwie Warmińsko – Mazurskim w 2001 r. * Na podstawie wyników pochodzących z punktów badawczych zarówno monitoringu państwowego jak i monitoringu regionalnego można stwierdzić, że jakość wód podziemnych regionu jest wysokiej jakości. W punkcie badawczym w sieci monitoringu państwowego na obszarze GZWP 214 w roku 2001, wody były bardzo wysokiej jakości - klasa Ia. Natomiast w roku 2002 jakość wód uległa pogorszeniu i została zaliczona do klasy Ib, czyli naturalnie i słabo zanieczyszczone antropogenicznie, odpowiadające wodom do celów pitnych i gospodarczych, okresowo wymagające uzdatnienia. W badanym punkcie monitoringu regionalnego, w kolejnych latach 2000, 2001 i 2002 wody występowały w takiej samej jakości w klasie Ib. Na jakość wód podziemnych na terenie gminy ma wpływ brak izolującej pokrywy w stropie warstw wodonośnych, co może być przyczyną niekorzystnych zmian jej jakości. Brak pokrywy izolującej umożliwia łatwe przenikanie do wód zanieczyszczeń z powierzchni. Głównie przez infiltrację wód deszczowych wraz z którymi przedostają się do wód gruntowych środki ochrony roślin oraz zanieczyszczenia pochodzące z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych (szamb). Z tego względu należy zadbać o jak najszybszy rozwój sieci kanalizacyjnej na terenie gminy. Ograniczy on w dużym stopniu zagrożenie obniżenia jakości wód podziemnych na skutek zanieczyszczeń pochodzących ze ścieków bytowo-gospodarczych. W celu ochrony szczególnie podatnych na infiltrację zanieczyszczeń obszarów, zwłaszcza tam gdzie występuje połączenie lokalnych warstw wodonośnych z głębokimi warstwami wodonośnymi GZWP, występują obszary najwyższej i wysokiej ochrony. 4.4. Wody powierzchniowe Udział wód powierzchniowych (jezior i cieków) w ogólnej powierzchni gminy Działdowo wynosi 0,4 %. 47 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo 4.4.1. Sieć rzeczna Pod względem hydrograficznym rzeki występujące na terenie gminy należą do dwóch dorzeczy. Rzeka Wel znajduje się w dorzeczu Wisły, a rzeka Wkra w dorzeczu Bugu. Pomiędzy rzeką Wel a Wkrą przebiega z południowego zachodu na północny wschód dział wodny II rzędu. Przecina on północno – zachodnią część Gminy Działdowo. Opis najważniejszych cieków przepływających przez teren Gminy Działdowo zamieszczono poniżej. Rzeka Wkra (Nida–Działdówka–Wkra) Wkra jest rzeką III rzędu, prawobrzeżnym dopływem Narwi. Jej długość wynosi 249,1 km, w tym w granicach województwa warmińsko-mazurskiego – około 70 km. Zlewnia zajmuje powierzchnię 5 322,1 km2. Wkra w górnym biegu, od źródeł na terenie gminy Nidzica w do ujścia rzeki Szkotówki w km 219+400 zwana jest Nidą, w okolicy Działdowa zwana jest Działdówką, a od Żuromina do ujścia nazywana jest Wkrą. Rzeka bierze początek w zmeliorowanych bagnach na wschód od jeziora Kownatki w okolicach miejscowości Januszkowo. Dolina rzeki w wielu miejscach pocięta jest gęstą siecią rowów melioracyjnych i występują tu liczne doły potorfowe. Wkra jest typowym nizinnym ciekiem charakteryzującym się niewielkimi spadkami (średnio poniżej 0,5 ‰). Wel Wel jest rzeką III rzędu, największym lewostronnym dopływem Drwęcy. Za odcinek źródłowy rzeki Wel uznawany jest niewielki ciek o nazwie Wkra Wielka, który wypływa z południowych stoków Wzgórz Dylewskich na wysokości 210 m n p m, w rejonie miejscowości Bartki. Ciek ten wpływa do jeziora Dąbrowa Wielka i dopiero wypływając z niego nosi nazwę Wel. Całkowita długość rzeki Wel wynosi 95,8 km. Powierzchnia zlewni wynosi 799,1 km2. Jej długość na terenie powiatu działdowskiego wynosi 57,1 km (od km 34 + 400 do km 91 + 500), a na terenie Gminy Działdowo 2,260 km. Rzeka Wel ma generalnie przebieg południkowy. Przy czym od źródeł do Ciborza (koło Lidzbarka), płynie w kierunku południowo-zachodnim, po czym zmienia bieg na północno-zachodni i w okolicach miejscowości Bratian znajdującej się już poza obszarem powiatu działdowskiego wpada do Drwęcy. Na terenie Gminy Działdowo Wel przepływa jedynie na odcinku wzdłuż zachodniej granicy gminy. Zestawienie wszystkich cieków występujących na terenie Gminy Działdowo przedstawiono w poniżej zamieszczonej tabeli. 48 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Zestawienie cieków wodnych na terenie Gminy Działdowo Kanał Brodowski Młyński Rzeka Wrka Wel Pierławka Struga Lindenowska Lipówka Ciek L Ciek J Szkotówka Ogółem - w tym rzeki - w tym kanały T a b e l a 27 Długość [km] 19,150 2,260 11,285 10,700 7,680 7,950 6,560 0,184 1,583 11,058 78,410 65,769 12,641 Źródło: RZMiUW w Działdowie; Wszystkie cieki charakteryzuje śnieżno – deszczowy system zasilania, z dwoma wysokimi stanami wody w ciągu roku oraz jednym minimum. Po osiągnięciu wiosennego maksimum (w okresie pomiędzy styczniem a kwietniem), stany wody i przepływy rzek zmniejszają się. Wezbrania letnie (lipiec, sierpień) są zdecydowanie mniejsze od wiosennych. Minimum przypada generalnie pomiędzy lipcem i październikiem. Przejścia od stanów najwyższych do najniższych są łagodne, a różnice pomiędzy średnimi miesięcznymi stanami maksymalnymi i średnimi miesięcznymi stanami minimalnymi wynoszą niewiele, dla Wkry około 0,5 m. 4.4.2. Zbiorniki wodne Na terenie Gminy Działdowo występuje kilka naturalnych zbiorników wodnych – dwa jeziora oraz kilka mniejszych zbiorników retencyjnych (w wyrobiskach poeksploatacyjnych) zasilanych głównie wodami powierzchniowymi. Jeziora Na obszarze gminy znajdują się 2 jeziora o łącznej powierzchni 35,5 ha, co stanowi około 0,13 % ogólnej powierzchni gminy. Wykaz jezior rozmieszczonych na obszarze Gminy Działdowo przedstawia tabela 28. Wykaz jezior na terenie gminy Nazwa jeziora Grzybiny Straszewo Powierzchnia [ha] 11,4 24,1 T a b e l a 28 Objętość [tys. m3] 200,8 1 099,1 Głębokość [m] śred maks 1,8 5,0 4,,6 10,1 Długość linii brzegowej [m] bd 1 900 bd – brak danych; Źródło: Starostwo Powiatowe w Działdowie; Atlas jezior Polski, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 49 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo W granicach „Dąbrówieńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu” znajduje się jezioro Grzybiny (północno –zachodnia część Gminy Działdowo). Zabudowa rekreacyjna nad jeziorami Nad jeziorami położonymi w Gminie Działdowo nie występują zagospodarowane tereny rekreacyjne. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego Gminy Działdowo zostały wyznaczone tereny pod zabudowę rekreacyjną i letniskową. Są one zlokalizowane w obrębach: - Jankowice – ok. 2 ha; - Grzybiny – ok. 15 ha. Wyznaczenie terenów rekreacyjnych w wymienionych wyżej obrębach warunkowane jest przede wszystkim występowaniem w tym obszarze jezior. Obiekty małej retencji wodnej Retencja wody odbywa się również poprzez zbiorniki wód stojących. Głównymi funkcjami, które spełniają zbiorniki jest: - retencjonowanie wiosennych fal wezbraniowych rzek; - lokalne zabezpieczenie przeciwpowodziowe (regulują poziom wód); - magazynowanie wody do nawodnień deszczownianych; - poprawienie stanu sanitarnego wód rzek. Do charakterystycznych elementów sieci wodnej gminy należą również mniejsze zbiorniki wodne zaliczane do obiektów małej retencji wodnej. Są to stawy, śródpolne oczka wodne oraz wyrobiska poeksploatacyjne wypełnione wodą. Na terenie Gminy Działdowo tego typu zbiorniki występują między innymi w Mosznicy – 3 obiekty oraz w Sękowie – 3 obiekty, są one najczęściej płytkie i zarastające. Pełnią one nie tylko znaczącą funkcję biocenotyczną, ale stanowią także cenny element urozmaicenia krajobrazu rolniczego. Prócz tego stawy regulują poziom wody i zmniejszają uciążliwość dla mieszkańców. Z opisanych powyżej względów wskazane jest systematyczne oczyszczanie i przywracanie prawidłowej żywotności tych zbiorników. Ewentualna rozbudowa małej retencji wodnej na terenie gminy powinna być prowadzona na podstawie wcześniej opracowanego Powiatowego programu budowy zbiorników małej retencji wodnej. 50 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo 4.4.3. Jakość wód powierzchniowych Do czynników wpływających na jakość wód powierzchniowych należą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne i hydrologiczne, czy zdolność samooczyszczania, oraz zanieczyszczenia antropogeniczne. Znaczną część zanieczyszczeń trafiających do wód powierzchniowych stanowią zanieczyszczenia obszarowe. Źródłem tych zanieczyszczeń jest przede wszystkim: rolnictwo, co wynika głównie z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych (np. gnojowica), a także środków ochrony roślin (obecnie w ilościach malejących), hodowla zwierząt poprzez niewłaściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewłaściwe, zbyt duże lub zbyt częste stosowanie na polach, niedostateczna infrastruktura odprowadzająca ścieki bytowo – gospodarcze, zwłaszcza w miejscowościach korzystających z wodociągów oraz na obszarach rekreacji, zarówno zbiorowej jak i indywidualnej, usytuowanych w sąsiedztwie jezior. Do zanieczyszczeń punktowych, stwarzających bardzo poważne zagrożenie dla czystości wód powierzchniowych należą przede wszystkim: bezpośrednie zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych do cieków wodnych (na nieskanalizowanych obszarach); zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków (nieodpowiadających warunkom pozwolenia wodnoprawnego); 4.4.3.1. Stan czystości rzek Stan czystości rzek występujących na terenie Gminy Działdowo kontroluje Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie. Wyniki prowadzonych badań jakości wód przedstawiono poniżej. Rzeka Wkra Na rzece Wkrze badania jakości wód prowadzono w 1997, 1999 i 2002 roku. W latach 1997 i 1999 zlokalizowane było 7 punktów pomiarowych, a w roku 2002, 5 punktów. Na terenie Gminy Działdowo punkty pomiarowe znajdowały się następujących miejscowościach: - Działdowo (Kisiny) - 204,6 km biegu rzeki (rok 1997,1999 i 2002); - Gnojenko - 193,0 km biegu rzeki (1997, 1999). 51 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo W ocenie stanu czystości rzeki na terenie Gminy Działdowo wzięto pod uwagę okres od 1997 do 2002 roku. Wyniki pomiarów stanu czystości Wkry w wymienionych punktach pomiarowo – kontrolnych w latach 1997, 1999 i 2002 przedstawia tabela 29. Stan czystości rzeki Wkry w punktach pomiarowo-kontrolnych Km biegu rzeki Ocena fizykochemiczna 204,6 193,0 non non 204,6 193,0 III III 204,6 III Wskaźniki decydujące o ocenie fizykochemicznej Rok 1997 Pog Zogólna, NO2, Pog Rok 1999 Zogólna, PO4, Pog Zogólna, PO4, Pog Rok 2002 NO2, Pog T a b e l a 29 Ocena sanitarna Saprobowość sestonu Ocena ogólna III non II III non non III III II II III III III II III Źródło: WIOŚ Olsztyn, Na podstawie wartości wskaźników przedstawionych w tabeli 29, w roku 1997 jakość wód Wkry przepływającej przez Gminę Działdowo, określono jako nieodpowiadający normom. Miały na to wpływ przede wszystkim zanieczyszczenia fizykochemiczne i bakteriologiczne. W kolejnych latach kontrolnych 1999 i 2002, na badanych odcinkach jakość wód Wkry uległa poprawie i w ocenie ogólnej jej stan odpowiadał III klasie czystości. Klasyfikację wód Wkry w 2002 roku w poszczególnych grupach zanieczyszczeń szczegółowo przedstawiono poniżej. Substancje organiczne- zwartość substancji organicznych, określona wskaźnikiem BZT5, w punktach kontrolnych na terenie Gminy Działdowo odpowiadała I klasie, ChZTMn i ChZT-Cr spełniało normy II klasy. Związki azotu i fosforu - stężenia charakterystyczne azotu amonowego i azotanowego odpowiadały I klasie, ogólnego – I lub II, a azotynowego – III klasie czystości. Związki fosforu w przekrojach pomiarowych odpowiadały II lub III klasie czystości. Stan hydrobiologiczny - określony wskaźnikiem saprobowości sestonu, wskazywał na II klasę czystości w punktach kontrolnych na terenie gminy. Stan sanitarny - Miano coli spełniało wymogi III klasy czystości. Rzeka Wel Na rzece Wel badania jakości wód prowadzono w 1994, 1998 i 2002 roku. Kontrola w roku 1994 odbywała się w 1 punkcie pomiarowym zlokalizowanym w miejscowości Bratian (powyżej ujścia do Drwęcy), poza obszarem Gminy Działdowo 52 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo oraz powiatu działdowskiego. W latach 1998 i 2002 badania jakości wód rzeki przeprowadzono w 7 przekrojach pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych na odcinku od miejscowości Szczupliny do powyżej ujścia do Drwęcy, w miejscowości Bratnia. Cztery z tych punktów położone są w granicach powiatu działdowskiego, ale również poza obszarem Gminy Działdowo. Najbliżej granicy Gminy Działdowo znajduje się punkt pomiarowo - kontrolny zlokalizowany w miejscowości Szczupliny, obszar Gminy Rybno. W 1998 roku Wel w punkcie kontrolno-pomiarowym w Szczuplinach prowadziła wody III klasy czystości. W roku 2002 jakość wód rzeki Wel w przekroju pomiarowym w Szczuplinach odpowiadała II klasie czystości. Poniżej przedstawiono szczegółową klasyfikację wód rzeki Wel w 2002 roku w poszczególnych grupach zanieczyszczeń. Substancje organiczne - wyrażone wskaźnikiem BZT5 i ChZT-Mn, kwalifikowały rzekę Wel do I lub II klasy czystości, a ChZT-Cr – do II. Związki azotu i fosforu - azot amonowy, azotanowy i ogólny spełniały normy I klasy. Natomiast azotyny odpowiadały II klasie. Zasobność wód w związki fosforu była umiarkowana. Stężenia charakterystyczne fosforanów i fosforu ogólnego wskazywały na II klasę. Stan hydrobiologiczny - indeks saprobowości sestonu utrzymywał się na poziomie II klasy czystości. Stan sanitarny - Miano coli spełniało normy II klasy. Stan czystości pozostałych cieków wodnych Pozostałe występujące na terenie gminy cieki nie są objęte badaniami jakości wód, dlatego trudny do określenia jest ich stan czystości. Biorąc jednak pod uwagę niewielką ilość istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej oraz stan czystości monitorowanych cieków wodnych można przypuszczać, że pozostałe istniejące na terenie gminy cieki, a przede wszystkim te przepływające przez nieskanalizowane miejscowości w znacznym stopniu obciążone są zanieczyszczeniami bakteriologicznymi. Źródłem zanieczyszczeń wód jest także uprawa roli i hodowla zwierząt. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej części spłukiwane są z wodami opadowymi do cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Odpady płynne z hodowli zwierząt – gnojowica, trafiająca na pola bez żadnego przetworzenia, również przyczynia się do znacznego skażenia wód oraz gleb. 53 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Poprawa stanu czystości cieków wodnych na obszarze gminy związana jest głównie z uporządkowaniem gospodarki wodno – ściekowej. Wymaga to inwestycji, przede wszystkim w rozbudowę kanalizacji sanitarnej. 4.4.3.2. Stan czystości zbiorników wodnych Zbiorniki wodne są bardziej podatne na zanieczyszczenia głównie ze względu na położenie w zagłębieniach terenu. Podlegają one wpływom otaczającego obszaru związanym ze spływem wód powierzchniowych zawierających związki biogenne, a substancje zanieczyszczające mogą być trwale kumulowane w osadach dennych. Jeziora Na terenie Gminy Działdowo występują 2 jeziora. Badaniami kontrolnymi prowadzonymi przez WIOŚ Olsztyn w latach 1999 - 2003 nie było objęte żadne z nich. W takiej sytuacji nie jest możliwe określenie ich rzeczywistego stan czystości. Oba jeziora są stosunkowo płytkie o dużej podatności na degradację i ograniczonych możliwościach samooczyszczania wód. Na jakość wód w zbiorniku jeziornym będzie miało wpływ uregulowanie gospodarki wodno – ściekowej na terenie ich zlewni. Bezpośredni wpływ na jakość wód zbiorników mają także cieki je zasilające. Wieloletni dopływ słabo lub w ogóle nieoczyszczonych ścieków do zbiorników wodnych przyczynia się do obniżenia jakości wód jezior dużych i głębokich, a także do przyspieszenia eutrofizacji lub degradacji jezior małych i płytkich. Do nadmiernego obciążenia wód związkami azotu i fosforu przyczynia się również intensywne rolnictwo. Stan czystości jezior na terenie gminy, wymaga podjęcia działań zmierzających do poprawy jakości tych wód. Jeziora w połączeniu z bogactwem przyrody stanowią największy potencjał rekreacyjno-turystyczny na obszarze Gminy Działdowo. 4.4.4. Melioracje i zagrożenie powodziowe Sieć rowów melioracyjnych jest stosukowo gęsta. Stałe mokradła zajmują niewielkie obszary - w dolinach rzek Wkra i Wel, a mokradła okresowe prawie wzdłuż wszystkich cieków. Całkowita długość cieków podstawowych na terenie Gminy Działdowo wynosi 78,410/ km, a cieków szczegółowych (rowów melioracyjnych otwartych) 314,600 km. Łącznie powierzchnia gruntów zmeliorowanych w gminie wynosi 3 724,0 ha. 54 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Na terenie gminy zagrożenia powodziowe mogą wystąpić jedynie w przypadku splotu niekorzystnych zjawisk hydrologicznych, np. intensywne opady, szybkie topnienie śniegów, zjawiska lodowe, powodujące podwyższenie stanu wód w rzekach. Obecnie ewentualne takie zagrożenie występują lokalnie na rzece Wkrze, która jest w zasadzie typowym nizinnym ciekiem, charakteryzuje się niewielkimi spadkami średnio poniżej 0,5 ‰. Rzeka Wkra na terenie Gminy Działdowo na odcinku długości 7,6 km, została wyposażona w wały przeciwpowodziowe, które są zlokalizowane od 205 + 700 km biegu rzeki do 213 + 180 km biegu rzeki. Z wieloletnich obserwacji na terenie gminy wynika, że przy większych nawet spływach podwyższenie się poziomu wody na rzekach może spowodować jedynie lokalne tylko zalewy przyległych do nich gruntów i częściowo może także zagrozić zlokalizowanym na nich budowlom wodnym (jazy, zastawki). Ryzyko wystąpienia takiej sytuacji można zmniejszyć dzięki prawidłowym zabiegom eksploatacyjnym budowli oraz udrażnianiu biegu rzek, poprzez usuwanie powalonych drzew. W mniejszych ciekach występujących na terenie gminy, z racji ich niewielkich zlewni mają miejsce stosunkowo niskie przepływy wód, które nie powodują zagrożenia powodziowego. Mogące się zdarzyć w dolinach tych cieków zalewy będą miały niewielkie rozmiary. Zabiegi melioracyjne polegają głównie na odprowadzaniu okresowych nadwyżek. Retencja naturalna oraz urządzenia piętrzące zapobiegają zagrożeniom powodziowym. Obecnie szereg urządzeń regulujących stosunki wodne, zarówno cieków podstawowych, a w szczególności obiektów melioracji szczegółowej wymaga podjęcia działań renowacyjnych. (Wykaz urządzeń wodnych o funkcji regulującej przepływy w ciekach, został zamieszczony w rozdziale III Infrastruktura, punkcie 3.2. „Urządzenia wodne”, niniejszego opracowania). 4.5. Gleby 4.5.1. Charakterystyka typów gleb Pokrywę glebową gminy tworzą przede wszystkim kompleksy gleb brunatnych i brunatnych wyługowanych, z mniejszym udziałem gleb bielicowych. Na zdecydowanie mniejszych powierzchniach przede wszystkim w obniżeniach terenu, w sąsiedztwie małych cieków, czy też w dolinach rzek Wkry i Wel, występują gleby hydrogeniczne (gleby torfowe, torfowo – murszowe, torfowo – mułowe i murszaste). 55 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Gleby żyzne stanowią na terenie gminy około 50 %. Są to gleby wytworzone głównie z piasków gliniastych mocnych i piasków gliniastych mocnych pylastych, przechodzących płytko w piaski gliniaste lekkie na średniogłębokiej glinie lekkiej. Gleby te należą do kompleksu żytniego bardzo dobrego i żytniego dobrego, rzadziej do kompleksu pszennego dobrego, a lokalnie do zbożowo – pastewnego. Szczegółową klasyfikację gleb gminy pod względem ich jakości bonitacyjnej, z uwzględnieniem podziału na klasę gleboznawczą przedstawiono w poniżej zamieszczonych tabelach 30, 31 i 32 (klasyfikacja obejmuje jedynie użytki rolne). W formie rolniczego użytkowania uwzględniono podział na grunty orne, łąki i pastwiska. Klasyfikacje gleb Gminy Działdowo zestawiono dla porównania z klasyfikacją zbiorczą dla Powiatu Działdowskiego. Zestawienie klasyfikacji gleb – grunty orne na terenie gminy Powiat/gmina Działdowski Działdowo T a b e l a 30 Klasa bonitacyjna gruntów ornych w ujęciu powierzchniowym [ha] II III a III b IV a IV b V VI VI Z 7 754 3 088 10 138 13 652 14 530 5 312 132 7 354 1 284 3 747 5 381 3 750 869 0 I 0 0 N 47 613 21 Źródło: Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego Rejon Doradczy Działdowo; Zestawienie klasyfikacji gleb – łąki na terenie gminy Klasa bonitacyjna łąk w ujęciu powierzchniowym [ha] II III IV V VI N 1 375 5 443 1 498 595 1 1 219 2 388 406 141 0 Powiat/gmina I Działdowski Działdowo T a b e l a 31 0 0 Razem 7 913 3 155 Źródło: Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego Rejon Doradczy Działdowo; Zestawienie klasyfikacji gleb – pastwiska na terenie gminy Powiat/gmina I Działdowski Działdowo 0 0 T a b e l a 32 Klasa bonitacyjna pastwisk w ujęciu powierzchniowym [ha] II III IV V VI N Razem 2 489 2 125 906 228 2 3 752 0 161 873 238 54 0 1 326 Źródło: Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego Rejon Doradczy Działdowo; Gmina Działdowo została również sklasyfikowane przez Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach pod względem wskaźnika jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w sposób przedstawiony w tabeli 33. Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej na terenie powiatu T a b e l a 33 Ocena gleb w punktach IUNG Gmina Działdowo Wskaźnik bonitacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej(przedział) Wskaźnik bonitacji jakości i przydatności rolniczej 55,1 – 60,0 Źródło: Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko – Mazurskiego Olsztyn 2002 r; 56 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 45,1 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje warunki danego obszaru do produkcji rolnej. Im wartość wskaźnika wyższa tym lepsze warunki dla produkcji rolnej. Im wskaźnik niższy, tym warunki mniej korzystne. Wskaźnik charakterystyczny dla Gminy Działdowo jest niższy od wskaźnika wojewódzkiego, który wynosi 65,5 pkt i mieści się w przedziale średnio korzystnych warunków do produkcji rolnej. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej ma duże znaczenie w aspekcie akcesji z Unią Europejską. Zgodnie z programem wsparcia w ramach Planów Rozwoju Obszarów Wiejskich, obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania (LFA), na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze względu na niekorzystne warunki naturalne, dla gospodarstw położonych w ich zasięgu otrzymują dopłaty wyrównawcze. Od jakości gleb występujących na terenie gminy uzależniona jest struktura gatunkowa upraw. Znaczący udział w produkcji rolnej mają uprawy o mniejszych wymaganiach glebowo - wodnych – żyto, mieszanki zbożowe, pszenżyto, kukurydza i ziemniaki. Powierzchnia zasiewów zbóż w indywidualnych gospodarstwach rolnych na terenie gminy wynosi 9 987 ha, a powierzchnia zasiewów ziemniaków 1 310 ha (dane z roku 2000, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Działdowo). Gleby występujące na terenie gminy sprzyjają również uprawie roślin na cele energetyczne np. wierzby energetycznej, która ma stosunkowo niskie wymagania glebowe. Może być uprawiana zarówno na glebach użytkowanych rolniczo jak i na nieużytkach np. można nimi obsadzić łąki, skarpy, niecki. Bezpośredni wpływ na rodzaj upraw prócz jakości gleb ma również produkcja zwierzęca prowadzona na terenie gminy. Część uzyskanych plonów jest wykorzystywana jako pasze. Dominującym kierunkiem produkcji zwierzęcej na terenie gminy jest tucz trzody chlewnej, hodowla bydła oraz drobiu. Część gleb na terenie gminy została objęta ochroną na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. 1995 nr 16 poz. 78 z późn. zmianami). 4.5.2. Przeobrażenia gleb Przyczyny przeobrażeń gleb są związane z procesami degradacji naturalnej oraz chemicznej. Degradacja naturalna spowodowana jest działalnością sił przyrody: wiatru, wody, siły grawitacyjnej, które wywołują erozję naturalną (geologiczną). Przebieg i charakter procesów erozyjnych zależy głównie od rzeźby i nachylenia terenu, wielkości, rozkładu i rodzaju opadów atmosferycznych, temperatury, sposobu użytkowania terenu oraz składu mechanicznego gleb. 57 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Degradacja gleb chemiczna związana jest głównie z antropogeniczną działalnością człowieka. Często jako odniesienie chemicznej degradacji uznawane jest jej nadmierne zakwaszenie, na które wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery. Badania gleb na terenie gminy prowadzi Stacja Chemiczno – Rolnicza Oddział w Warszawie – Wesoła. W roku 2003 na zlecenie producentów rolnych na terenie Gminy Działdowo przebadano 1 154,25 ha. Struktura prowadzonych badań na obszarze Gminy Działdowo została przedstawiona w poniższej tabeli 34. Struktura prowadzonych badań gleb Powiat/Gmina Działdowski Działdowo T a b e l a 34 Powierzchnia użytków rolnych przebadanych w roku 2003 [ha] 3 251,23 1 154,25 Ilość pobranych próbek gleby [szt] 1 015 344 Źródło: Stacja Chemiczno – Rolnicza w Warszawie 4.5.2.1. Degradacja naturalna Na obszarze Gminy Działdowo występują ogólnie średnie gleby, podatne na degradację. Czynnikiem wpływającym na degradację gleb jest między innymi intensywne użytkowanie rolnicze. Na terenie gminy w strukturze użytkowania użytki rolne, zajmują przeszło 75 % całkowitej powierzchni gminy. Jakość gleb jest więc bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój rolnictwa, warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów. Jakość gleb jest zależna między innymi od ich składu mechanicznego. Wyniki przeprowadzonych na terenie gminy badań składu mechanicznego gleb zostały zamieszczone w poniższej tabeli 35. Skład mechaniczny gleb użytkowanych rolniczo w roku 2003 344 4 0 0 średnia lekka Ilość prób 334 10 [%] 97 3 Źródło: Stacja Chemiczno – Rolnicza w Warszawie 58 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO torf 1 154,25 Ilość gospodarstw [szt.] ciężka Działdowo Ilość pobranych próbek gleby [szt.] bardzo lekka Gmina Powierzchnia użytków rolnych przebadana w roku 2003 [ha] T a b e l a 35 Skład mechaniczny 0 0 0 0 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Jak wynika z zamieszczonej powyżej tabeli większość badanych gleb należała do lekkich, stanowiły one 97 % przebadanych gleb, jedynie 3 % badanych gleb należała do gleb średnich. W celu przeciwdziałania degradacji konieczne jest uwzględnienie stopniowej zmiany struktury użytkowania gleb. Na terenie Gminy Działdowo (na glebach bardzo słabych), powinna ona postępować w kierunku ograniczania pól uprawnych na rzecz lasów i użytków zielonych, które najlepiej chronią glebę. 4.5.2.2. Degradacja chemiczna Gleby na terenie Gminy Działdowo są nieco nadmiernie zakwaszone, przy czym jest to cecha związana częściowo z charakterem skał macierzystych i przebiegiem procesu glebotwórczego. Na zakwaszenie gleb wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery, kwaśne nawozy sztuczne oraz naturalne. W związku z występującym zakwaszeniem, gleby wymagają wapnowania. Wyniki przeprowadzonych w roku 2003 przez Stację Chemiczno – Rolniczą w Warszawie badań odczynu pH oraz potrzeby wapnowania gleb przedstawiają tabele 36 i 37. Odczyn gleb użytkowanych rolniczo wyniki średnie z roku 2003 zasadowy obojętny lekko kwaśny Ilość gospodarstw [szt.] kwaśny Ilość pobranych próbek gleby [szt.] bardzo kwaśny Powiat/Gmina Powierzchnia użytków rolnych przebadana w roku 2003 [ha] T a b e l a 36 Odczyn (pH) gleby Powierzchnia [ha] Działdowski 3 251,23 1 015 47 1 331,5 41 Działdowo 1 154,25 344 4 32 9 950,8 779,7 [%] 29 24 Ilość prób 127 147 [%] 37 43 161,3 32,9 5 1 36 2 10 1 Źródło: Stacja Chemiczno – Rolnicza w Warszawie 59 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Potrzeby wapnowania gleb użytkowanych rolniczo w roku 2003 T a b e l a 37 zbędne ograniczone wskazane Ilość gospodarstw [szt.] potrzebne Powiat/Gmina Ilość pobranych próbek gleby [szt.] konieczne Potrzeby wapnowania Powierzchnia użytków rolnych przebadana w roku 2003 [ha] Powierzchnia [ha] Działdowski 3 251,23 1 015 47 1 401,6 44 Działdowo 1 154,25 344 4 40 12 494,1 498,0 [%] 15 15 Ilość prób 49 78 [%] 14 23 434,0 423,4 13 13 94 83 27 24 Źródło: Stacja Chemiczno – Rolnicza w Warszawie Odczyn gleby reguluje pobieranie składników pokarmowych z gleby. Odczyn kwaśny hamuje pobieranie przyswajalnych składników gleby, a równocześnie zwiększa dostępność metali ciężkich i pierwiastków śladowych. Zestawienie odczynu gleb na terenie gminy wraz z potrzebami ich wapnowania przedstawione w tabelach 36 i 37 prezentują poniższe wykresy 7 i 8. Odczyn gleb użytkowanych rolniczo na terenie Gminy Działdowo (% powierzchni użytków rolnych przebadanych) obojętny 10% zasadowy 1% bardzo kwaśne 9% kwaśny 37% lekko kwaśny 43% Na tle danych powiatowych dotyczących zakwaszenia - gleby bardzo kwaśne 41 %, i kwaśne 29 %, Gmina Działdowo prezentuje się nieco korzystniej, gleby bardzo kwaśne stanowią bowiem na jej terenie 9 %, a kwaśne 37 % (niestety gleby kwaśne przewyższają nawet wartość krajową, która wynosi 31 %). Jednym z kierunków działań mogącym przyczynić się do poprawy wydajności i jakości produkcji rolnej w gminie jest ich wapnowanie. 60 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Potrzeby wapnowania gleb na terenie Gminy Działdowo (% powierzchni użytków rolnych przebadanych) konieczne 12% potrzebne 14% zbędne 24% ograniczone 27% wskazane 23% Wszystkie gleby zawierają przyswajalne formy fosforu, potasu i magnezu, dostępność tych pierwiastków wpływa między innymi na wysokość i jakość plonów. Zawartość wyżej wymienionych pierwiastków w glebach Gminy Działdowo przedstawia poniższa tabela 38. Zawartość fosforu, potasu i magnezu w glebach Gminy Działdowo bardzo wysoka wysoka średnia Ilość gospodarstw [szt.] niska Ilość pobranych próbek gleby [szt.] bardzo niska Gmina Powierzchnia użytków rolnych przebadana w roku 2003 [ha] T a b e l a 38 Zawartość Zawartość fosforu Działdowo 1 154,25 344 4 0 0 Ilość prób 19 134 [%] 6 39 104 87 30 25 76 56 22 16 96 114 28 34 Zawartość potasu Działdowo 1 154,25 344 4 32 9 Ilość prób 86 94 [%] 25 28 Zawartość magnezu Działdowo 1 154,25 344 4 45 13 Ilość prób 29 60 [%] 8 17 Źródło: Stacja Chemiczno – Rolnicza w Warszawie Dla porównania poniżej przytoczono zawartość fosforu, potasu i magnezu w glebach powiatu działdowskiego. Według WIOŚ Olsztyn wartości te przedstawiają się następująco: 61 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Zasobność gleb w fosfor – około 20 do 40 % gleb na terenie powiatu stanowią gleby o niskiej i bardzo niskiej zawartości fosforu (od 5,0 do 10,0 mgP2O5/100g gleby); Zasobność gleb w potas - około 60 do 80 % gleb na terenie powiatu stanowią gleby o niskiej i bardzo niskiej zawartości potasu (zawartość zależy od rodzaju kategorii agronomicznej gleb); Zasobność gleb w magnez - około 40 do 60 % gleb na terenie powiatu stanowią gleby o niskiej i bardzo niskiej zawartości magnezu (zawartość zależy od rodzaju kategorii agronomicznej gleb). W glebach na terenie powiatu działdowskiego w ramach monitoringu prowadzonego od 1997 roku przez Stacje Chemiczno – Rolnicze we współpracy z Instytutem Upraw i Nawożenia Gleb (IUNG) w Puławach, badana jest zawartość azotu mineralnego w gruntach ornych. Liczba badanych próbek glebowych na terenie powiatu wynosi 40. Wyniki pomiarów za okres od 1997 do 2001 roku przedstawia tabela 39. Zawartość azotu mineralnego w glebach powiatu działdowskiego T a b e l a 39 Powiat 0 –30 cm 30 – 60 cm 60 – 90 cm 0- 90 cm Zawartość azotu mineralnego wczesną wiosną w warstwach gleb [kg N/ha] Działdowski 29,5 20,4 16,0 65,9 Zawartość azotu mineralnego jesienią, po sprzątnięciu roślin w warstwach gleb [kg N/ha] Działdowski 50,2 20,1 10,9 81,3 Źródło: WIOŚ Olsztyn, Raport o stanie środowiska województwa warmińsko – mazurskiego w roku 2001; Z ogólnej ilości azotu mineralnego, wyznaczonego w całym profilu badawczym wczesną wiosną około 45 % azotu występuje w warstwie ornej, a jesienią po zbiorach nawet ponad 60 %. W okresie jesiennym ogólna ilość azotu mineralnego jest wyższa niż w okresie wiosennym. W ogólnej ilości azotu mineralnego około 60 – 80 % stanowi azot azotanowy. Azot azotanowy jest formą azotu łatwo dostępną dla roślin, ale ulega nagromadzeniu w glebie (proces nitryfikacji). Nie ulega jednak sorpcji w glebie i jest podatny na straty zarówno przez wymywanie jak i utlenianie do atmosfery w formie związków gazowych (proces denitryfikacji). Tabela 40 przedstawia ilość azotu azotanowego w glebach powiatu działdowskiego w okresie od 1997 do 2001 roku. Zawartość azotu azotanowego w glebach powiatu działdowskiego T a b e l a 40 Powiat 0 –30 cm 30 – 60 cm 60 – 90 cm 0- 90 cm Zawartość azotu azotanowego wczesną wiosną w warstwach gleb [kg N/ha] Działdowski 18,4 15,8 12,0 46,2 Zawartość azotu azotanowego jesienią, po sprzątnięciu roślin w warstwach gleb [kg N/ha] Działdowski 40,0 15,9 8,4 64,2 Źródło: WIOŚ Olsztyn, Raport o stanie środowiska województwa warmińsko – mazurskiego w roku 2001; 62 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Udział azotu azotanowego w ogólnej ilości azotu mineralnego jest większy w okresie jesieni niż wiosny. Na podstawie pomiarów zawartości azotu mineralnego i azotu azotanowego oszacowano stymulowane stężenie azotu azotanowego w wodach gruntowych. Stężenie to było największe dla powiatu działdowskiego wśród wszystkich powiatów województwa warmińsko - mazurskiego. Jest to związane najprawdopodobniej z bardzo małą pojemnością wodną gleb powiatu wynoszącą 152 mm (znacznie ponad 200 mm gleby pozostałych powiatów województwa warmińsko – mazurskiego). Gleby zawierają również pewne naturalne ilości metali ciężkich. Zawartość metali ciężkich w glebach na terenie Gminy Działdowo utrzymuje się na ogół w przedziale zawartości naturalnych. Dopuszczalne zawartości metali ciężkich w glebach określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (załącznik do rozporządzenia) Dz. U. Nr 165 poz. 1359 z dnia 4 października 2002 r. Na terenie gminy obserwowane są zmiany degradacyjne gleb, objawiające się między innymi zakwaszeniem gleb. Wpływa to na zmniejszenie i pogorszenie jakości uzyskiwanych plonów. Bowiem kwaśny odczyn pH gleb, wpływa na pogorszenie przyswajalności mikroelementów (Cu, Mn, Zn, oraz Fe). Zmiany te powodowane są głównie spalaniem zanieczyszczenia paliw (osiadanie komunikacyjne, zanieczyszczeń kwaśne deszcze) pyłowych oraz i chemicznych, zanieczyszczeniami pochodzącymi z produkcji rolnej i hodowli zwierząt. W celu zminimalizowania szkód i przeciwdziałaniu degradacji należy prowadzić procesy wapnowania gleb, które zmieniają właściwości fizykochemiczne i biologiczne gleb. Glebę przed degradacją można chronić między innymi przez: prawidłowe zabiegi rolnicze (uprawowe), stosowanie odpowiednich płodozmianów, właściwe rozmieszczenie użytków rolnych i leśnych, wapnowanie gleb zakwaszonych, przeciwdziałanie erozji, rekultywację (odnowę) terenów zdewastowanych, zagospodarowanie odpadów komunalnych przez ich utylizację i kompostowanie, oczyszczanie ścieków. 63 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo 4.6. Powietrze atmosferyczne O stanie powietrza decyduje wielkość i przestrzenny rozkład emisji zanieczyszczeń ze wszystkich źródeł, z uwzględnieniem przepływów transgenicznych i przemian fizykochemicznych zachodzących w atmosferze. Do zagrożeń jakie powoduje zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego należą między innymi: zmiany klimatyczne – wzrost stężeń CO2, CH4, N2O oraz freonów i halonów w górnej warstwie atmosfery, poprzez wzmocnienie efektu cieplarnianego prowadzi do częstszych powodzi, susz, huraganów oraz zmian w tradycyjnych uprawach rolniczych; eutrofizacja – nadmiar ilości azotu, pochodzącego z NO2 i NH3 docierającego z powietrza do zbiorników wodnych prowadzi do zmian w ekosystemach. Powyższe zjawiska są następstwem wzrostu ilości substancji zanieczyszczających atmosferę. 4.6.1. Rodzaje emisji zanieczyszczeń do powietrza Zanieczyszczenia przemysłowe, powstają w wyniku: spalania paliw: pył, dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), procesów technologicznych: fluor (F), kwas siarkowy (H2SO4), tlenek cynku (ZnO), chlorowodór (HCl), fenol, krezol, kwas octowy (CH3COOH). Emisja niska, przyczynia się do wzrostu stężeń w atmosferze: dwutlenku siarki (SO2), tlenku węgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych związków organicznych. Emisja komunikacyjna, powoduje wzrost zanieczyszczeń gazowych oraz pyłowych, będących efektem: spalania paliw - zanieczyszczenia gazowe: tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), tlenki azotu i węglowodory, ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych - zanieczyszczenia pyłowe: zawierające ołów, kadm, nikiel i miedź. Gmina Działdowo jest gminą o charakterze rolniczym. Na jej terenie głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są zanieczyszczenia komunikacyjne – liniowe oraz pochodzące ze źródeł niskiej emisji, a w mniejszym stopniu przemysłowe. 64 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Sferę przemysłową w gminie tworzą głównie małe i średnie przedsiębiorstwa o profilu produkcyjno – usługowo – handlowym, gdzie dominują głównie zakłady stolarsko – meblarskie. Ewidencję zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza prowadzi Starostwo Powiatowe w Działdowie. Większość zakładów na terenie gminy ma uregulowaną stronę formalno - prawną w zakresie odprowadzania substancji do powietrza, tj. posiada ważne pozwolenie na emisję. Nie wszystkie natomiast dysponują urządzeniami służącymi ograniczeniu emitowanych substancji. Zestawienie zakładów posiadających wymienione decyzje wydane w latach 1999 – 2003 przez Starostę Działdowskiego przedstawia tabela 41. Ewidencja zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza Nazwa zakładu/ lokalizacja Emitor Przedsiębiorstwo energetycznoProdukcji Betonów technologiczny Budownictwa Rolniczego „KOMBET” Komorniki Zakład Przetwórstwa Mięsnego Karscy Sp. jawna Filia Uzdowo technologiczny (komory wędzarniczo parzelnicze) Rodzaj zanieczyszczenia Rok 2002 - pył całkowity - pył zawieszony - dwutlenek siarki (do dnia 31.12.2005) (od dnia 01.01.2006) - tlenek węgla - dwutlenek azotu - pył całkowity - pył zawieszony - dwutlenek siarki - tlenek węgla - dwutlenek azotu - formaldehyd - aceton -aldehyd octowy - fenole - metyloetyketon - substancje smołowe - kwas octowy - metanol T a b e l a 41 Emisja roczna 10,088 Mg 5,082 Mg 28,800 Mg 22,851 Mg 9,000 Mg 6,095 Mg 0,2720 Mg 0,2720 Mg 0,0136 Mg 0,7590 Mg 0,0252 Mg 0,0272 Mg 0,0560 Mg 0,0634 Mg 0,0390 Mg 0,0272 Mg 0,1834 Mg 0,1120 Mg 0,3012 Mg Data ważności 31.12.20010 31.12.2008 Źródło: Starostwo Powiatowe w Działdowie Emisja związana z działalnością podmiotów gospodarczych zestawionych w powyższej tabeli odnosi się do źródła energetyczno - technologicznego, związanego ze stosowanym systemem grzewczym zakładu (rodzaj opału, rodzaj stosowanej instalacji) oraz źródła technologicznego związanego z technologią produkcji. 65 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Emisja niska Prawdopodobna wielkość emisji zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł niskiej emisji obliczona została na podstawie szacunkowych danych otrzymanych z Urzędu Gminy w Działdowie. Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. Według danych na terenie Gminy Działdowo istnieje około 2 509 gospodarstw domowych (przy założeniu średnio 4 osób w rodzinie), przy czym około 2 125 stanowią gospodarstwa domowe wykorzystujące do opalania węgiel. Pozostała liczba mieszkań, jest ogrzewana ze zbiorowych cieplików, bądź za pomocą innych źródeł energii cieplnej (np. gazem). Przyjmując, że rocznie w celu ogrzania jednego gospodarstwa domowego spala się ok. 5 ton węgla, do atmosfery ze źródeł „niskiej emisji” (gospodarstw domowych) na terenie gminy dostaje się w przybliżeniu: - 148,7 Mg SO2; - 18,1 Mg NOx; - 85,0 Mg CO. Wartości powyższe stanowią około 22,5 % ogólnej emisji niskiej emitowanej na terenie Powiatu Działdowskiego. Podane ilości powstających zanieczyszczeń, należy traktować jako szacunkowe. Rzeczywista emisja zanieczyszczeń może się różnić od wyżej przedstawionej. Przyczyną tego może być: spalanie węgla o różnej kaloryczności; opalanie drewnem; spalanie w piecach części odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych). Do zmniejszenia niskiej emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, przyczyni się budowa instalacji, które wykorzystują energię odnawialną. Emisja komunikacyjna Zanieczyszczenia komunikacyjne należą do czynników najbardziej obciążających powietrze atmosferyczne. Szczególnie uciążliwe są zanieczyszczenia gazowe powstające w trakcie spalania paliw przez pojazdy mechaniczne. Drugą grupę emisji komunikacyjnych stanowią pyły, powstające w wyniku tarcia i zużywania się elementów pojazdów. Przy ocenie jakości powietrza atmosferycznego na terenie Gminy Działdowo, należy uwzględnić ilość zanieczyszczeń pochodzących z ruchu samochodowego, odbywającego się na jej obszarze. 66 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych drogowych, są drogi wojewódzkie, a w dalszej kolejności drogi powiatowe i gminne. Długość poszczególnych rodzajów dróg na terenie gminy wynosi: drogi wojewódzkie – 41,288 km; drogi powiatowe – 102,555 drogi gminne – 127,610 km. Średnie natężenie ruchu na drogach Gminy Działdowo przedstawia tabela 42. Średnie natężenie ruchu na poszczególnych rodzajach dróg Rodzaj drogi Pojazdy ogółem [poj./dobę] Samochody osobowe [poj./dobę] T a b e l a 42 Samochody ciężarowe [poj./dobę] wojewódzkie: nr 538 Rybno Uzdowo nr 538 Uzdowo - Rozdroże nr 542 Dąbrówno - Uzdowo nr 542 Uzdowo - Działdowo nr 544 Wielki Łęck - Działdowo nr 544 Działdowo – gr.woj. nr 545 Działdowo - Kozłowo powiatowe*: łącznie gminne*: łącznie 1 391 417 3 811 912 3 641 4 072 1 482 974 292 2 668 638 2 549 2 850 1 037 417 125 1 143 274 1 092 1 222 445 1 237 866 371 400 280 120 * - dane przyjęte szacunkowo Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Wojewódzki Zarząd Dróg w Poznaniu. Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od natężenia ruchu, rodzaju pojazdów oraz paliwa stosowanego do ich napędu. Przy obliczaniu szacunkowych ilości zanieczyszczeń powstających w wyniku ruchu komunikacyjnego przyjęto następujące założenia: samochody osobowe jako paliwa używają benzyny, średnie spalanie na 100 km – 8 litrów benzyny (5,76 kg), samochody ciężarowe jako paliwa używają oleju napędowego, średnie spalanie na 100 km – 36 l oleju napędowego (29,52 kg). Dla średniego natężenia ruchu obliczono emisję spalin samochodowych na poszczególnych drogach wojewódzkich przechodzących przez obszar Gminy Działdowo. Otrzymane wartości przedstawia zamieszczona poniżej tabela 43. Jest to emisja szacunkowa. 67 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo D AL E J 68 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Emisja zanieczyszczeń pochodzących z ruchu kolejowego na terenie gminy jest niewielka i nie przyczynia się w znaczący sposób do pogorszenia jakości powietrza atmosferycznego. O stopniu zanieczyszczenia powietrza świadczy również skład chemiczny opadów atmosferycznych. Emitowane do powietrza zanieczyszczenia podlegają przemianom chemicznym i są wymywane z atmosfery lub docierają do powierzchni ziemi jako opad suchy. Rozpuszczalne formy zanieczyszczeń powodują zakwaszanie opadu (kwaśne deszcze pH < 5,0) i niekorzystnie wpływają na stan środowiska. Badania chemizmu opadu atmosferycznego prowadzone były w jednym punkcie pomiarowym w Działdowie, w roku 2000, przez WIOŚ Olsztyn. Wyniki badań przedstawia tabela 44. Zestawienie wyników badań chemizmu opadów atmosferycznych w roku 2000 Miejscowości Działdowo Ca CO3 SO4 Mg/rok 5 015 Mg/rok 1 757 NO2 + NO3 Mg/rok 320 T a b e l a 44 Pogólny Nogólny kadm miedź ołów cynk Mg/rok 51,60 Mg/rok 1 035 Mg/rok 0,142 Mg/rok 3,3 Mg/rok 1,41 Mg/rok 24,5 Źródło: WIOŚ Olsztyn Raporty o stanie środowiska w województwie warmińsko – mazurskim w roku 2001 Obserwowane obciążenie powierzchniowe zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w roku 2001 w punkcie Działdowo było największe ze wszystkich przebadanych przez WIOŚ Olsztyn punktów. Zjawisko to jest niekorzystne i stanowi dodatkowe źródło zanieczyszczeń obszarowych. Trudna do określenia jest jednak przyczyna takiego stanu. Wysoki ładunek zanieczyszczeń wnoszonych przez opady może wynikać z „migracji” zanieczyszczeń spoza terenu powiatu. 4.6.2. Ocena jakości powietrza na terenie Gminy Działdowo (Powiat Działdowski) W roku 2002 WIOŚ Olsztyn wykonał pierwszą roczną ocenę jakości powietrza w strefach. Ocena ta wykonana została w oparciu o nowe przepisy, wprowadzone w życie w 2001 r. (ustawa – Prawo ochrony środowiska) i w 2002 r. (odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska do ustawy POŚ). Zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska strefy stanowiły aglomeracje o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy oraz obszary powiatów nie wchodzące w skład aglomeracji. Oceny dokonano z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów, ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Ocena pod kątem ochrony zdrowia obejmowała następujące zanieczyszczenia: 69 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo - dwutlenek azotu NO2, - dwutlenek siarki SO2, - benzen C6H6, - ołów Pb, - pył PM10, - ozon O3, - tlenek węgla CO. W ocenie pod kątem ochrony roślin uwzględniono: - dwutlenek siarki SO2, - tlenki azotu NOx, - ozon O3. Kryteria ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na ochronę roślin stanowią dwie niezależne grupy kryteriów oceny. Celem corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze stref, w zakresie umożliwiającym: dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria – dopuszczalny poziom substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów. Klasyfikacja jest podstawą do podjęcia decyzji o potrzebie działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie (opracowanie programów ochrony powietrza). uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń na obszarze aglomeracji lub innej strefy, w zakresie umożliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych oraz określenie poziomów stężeń występujących na tych obszarach. Informacje te są konieczne do określenia obszarów wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub – w przypadku uznania posiadanych informacji za niewystarczające – podjęcia dodatkowych badań we wskazanych rejonach. wskazanie prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w określonych rejonach. Określenie przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń, w rozumieniu wskazania źródeł emisji odpowiedzialnych za zanieczyszczenie powietrza w danym rejonie, często wymaga przeprowadzenia złożonych analiz, z wykorzystaniem obliczeń za pomocą modeli matematycznych. Analizy takie stanowią element programu ochrony powietrza. 70 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu i oceny. W trakcie oceny rocznej prowadzone są analizy jakości powietrza, których wyniki mogą wskazać na potrzebę reorganizacji systemu monitoringu w województwie. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub na rzecz utrzymania tej jakości. Wojewoda będzie co roku dokonywał oceny poziomu substancji w powietrzu i klasyfikacji strefy. Dla strefy, w której poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji lub przekracza poziom dopuszczalny w przypadku gdy margines tolerancji nie został określony wymagane jest opracowanie programu ochrony powietrza. Wynikiem przeprowadzonej oceny rocznej jest zaliczenie Powiatu Działdowskiego, a tym samym także Gminy Działdowo do klasy B dla kryterium określonego dla celu ochrona zdrowia oraz do klasy A według kryteriów dla ochrony roślin. Klasa A przypisywana jest strefie, na obszarze której poziomy stężeń substancji nie przekraczają wartości dopuszczalnej. W tabeli 45 i 46 zestawiono klasy wynikowe dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasę ogólną strefy z uwzględnieniem kryteriów pod kątem ochrony zdrowia oraz ochrony roślin. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla każdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia T a b e l a 45 Nazwa strefy/ powiatu Działdowski Kod strefy/ powiatu 4.28.35.03 Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 A A B/C A A A A Klasa ogólna strefy B Źródło: WIOŚ Olsztyn Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla każdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin Nazwa strefy/ powiatu Działdowski Kod strefy/ powiatu 4.28.35.03 Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO2 NOx O3 A A A T a b e l a 46 Klasa ogólna strefy A Źródło: WIOŚ Olsztyn Na podstawie przedstawionych zestawień można stwierdzić, że dla zdrowia zagrożenie występuje w zakresie stężeń pyłu. Z tego względu na obszarze powiatu w ramach stref zaliczonych do klasy C (najbardziej zanieczyszczone powietrze w ramach danego wskaźnika) wymagane będą pomiary intensywne dla danego zanieczyszczenia, 71 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo w przypadku klasy B (średnia klasa) wymagane będą pomiary mniej intensywne, a w przypadku klasy A jedynie pomiary wskaźnikowe. Oceniając ogólny stan jakości powietrza na terenie Powiatu Działdowskiego a tym samym Gminy Działdowo, można uznać go za zadowalający. Największa koncentracja zanieczyszczeń występuje liniowo wzdłuż ciągów komunikacyjnych o największym natężeniu ruchu (drogi wojewódzkie). Wysokie stężenie pyłu zawieszonego wynika w głównej mierze z obecności znacznej ilości źródeł niskiej emisji. Ich stopniowa likwidacja, poprzez rozbudowę sieci ciepłowniczej lub zmianę nośnika energetycznego (np. węgla słabej jakości na węgiel o lepszych parametrach jakościowych albo gaz), powinna przyczynić się do poprawy jakości powietrza. 4.6.3. Ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza – wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych Utrzymanie dobrej jakości powietrza, a nawet poprawę jego jakości można uzyskać przez ograniczenie szkodliwych dla środowiska technologii, zmniejszenie oddziaływania obszarów niskiej emisji na środowisko naturalne, stworzenie warunków rozwoju dla gazyfikacji gminy (budowy sieci gazowej wysokiego ciśnienia i stacji redukcyjnych, doprowadzenie sieci do miejscowości o zwartej zabudowie), likwidację lub modernizację kotłowni tradycyjnych (zmiana nośnika energii z węgla np. na gaz), poprawę nawierzchni dróg, budowę obwodnic, a przede wszystkim poprzez zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Mówiąc o źródłach odnawialnych należy mieć na uwadze przede wszystkim energię wodną, wiatrową, geotermalną, promieniowania słonecznego oraz produkcję biomasy. Polska dysponuje stosunkowo dużym potencjałem zasobów odnawialnych. Jest on jednak zróżnicowany w poszczególnych rejonach naszego kraju. Rozpatrując rozwój energii odnawialnej na obszarze Gminy Działdowo, właściwe będzie kierowanie się ogólnymi uwarunkowaniami określonymi dla Województwa Warmińsko – Mazurskiego oraz zapisami Strategii Ekoenergetycznej Powiatu Działdowskiego na lata 2004 - 2015. Warmińsko – Mazurskie należy do III strefy obszarów w Polsce, pod względem zasobów energii wiatrowej, a Gmina Działdowo znajduje się w strefie o średnim potencjale energii wiatrowej. Średnia roczna prędkość wiatru na wysokości 10 m w terenie otwartym przekracza 4,0 m/s, a w okresie zimy i wiosny 4,5 m/s. Mimo ogólnie średnio sprzyjających warunków klimatyczno-geograficznych dla budowy parków wiatrowych na terenie Gminy Działdowo, podjęcie decyzji o ich lokalizacji wymaga przeprowadzenia 72 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo badań wiatru na danym terenie. Badania takie zgodnie z informacjami uzyskanymi ze Spółki EPA, powinny trwać minimum 12 miesięcy i powinny być prowadzone za pomocą profesjonalnych zestawów pomiarowych o wysokości 40 i więcej metrów. Tak przeprowadzone badania stają się podstawą do określenia rzeczywistych warunków wietrzności na danym terenie i w efekcie do podjęcia decyzji o możliwości lub jej braku wybudowania jakiejkolwiek turbiny wiatrowej. Decydując się jednak na taką inwestycję należy również pamiętać o minusach ferm wiatrowych, którymi bez wątpienia są zmiany w krajobrazie, hałas, a przede wszystkim zagrożenia dla wędrownego ptactwa. Budowę ferm wiatrowych na terenie Gminy Działdowo przewiduje Strategia Ekoenergetyczna Powiatu Działdowskiego na lata 2004 - 2015. Wskazana w opracowaniu lokalizacja dotyczy okolic miejscowości Ruszkowo i Gąsiorowo, przewidywana moc siłowni to 2 MW. 4.6.3.1. Energia promieniowania słonecznego (EPS) Potencjał energii słonecznej na terenie Warmińsko – Mazurskiego jest mniejszy niż wiatrowej. Region ten został zaliczony do III strefy zasobów energii słonecznej w Polsce. Pozwala to jednak na stosowanie urządzeń do pozyskiwania, przetwarzania w ciepło użytkowe i magazynowania energii słonecznej. Energia słoneczna może być przetwarzana w kolektorach wodnych i powietrznych w ciepło, służące do ogrzewania pomieszczeń, wody, suszenia produktów rolnych i drewna. Technologie bezpośrednio oparte o światło i ciepło słoneczne można podzielić na cztery zasadnicze kategorie: słoneczne technologie grzewcze i chłodzenia, wykorzystujące stacjonarne kolektory słoneczne przechwytujące ciepło słońca głównie dla potrzeb ogrzewania wody oraz ogrzewania i chłodzenia pomieszczeń; słoneczne termiczne technologie elektryczne, przetwarzające energię cieplną słońca na energię mechaniczną turbiny, która z kolei poprzez generator jest przetwarzana w energie elektryczną; słoneczne technologie fotoelektryczne (fotowoltaiczne), polegające na bezpośrednim przetwarzaniu światła w energię elektryczną, z użyciem specjalnych półprzewodników; pasywne technologie słoneczne, wykorzystujące formę i materiał budynków dla przechwytywania EPS, w celu ograniczania wykorzystywania oświetlenia, dodatkowego ogrzewania i chłodzenia. 73 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo W odróżnieniu od pośrednich form energii słonecznej, które są wykorzystywane już od dawna, bezpośrednie wykorzystanie EPS jest obecnie w fazie rozwoju. Technologie wykorzystania EPS występują w Polsce w niewielkim stopniu. Powodowane jest to w mniejszym stopniu ograniczoną liczbą dni słonecznych lecz przede wszystkim stosunkowo wysokim kosztem urządzeń do wykorzystania EPS. Charakterystyka promieniowania na obszarze Polski (wartości średnie) Okres Nasłonecznienie Napromieniowanie Stosunek nasłonecznienia do liczby godzin w roku T a b e l a 47 m-ce h KWh/m2 a I-XII 1600 1000 IV-IX 1200 775 X-III 400 225 VI-VIII 750 440 % 18,2 27,4 9,2 34,0 Źródło: Materiały informacyjne Najbardziej zauważalne jest stosowanie materiałów i technik pasywnych technologii słonecznych w nowym budownictwie. Niemniej jednak z szeregu przeprowadzonych badań wynika, że już teraz istnieją realne możliwości szerszego i efektywniejszego wykorzystania EPS w Polsce. Z badań doświadczalnych wynika, że w sezonie maj – sierpień instalacje słoneczne wspomagające ogrzewanie wody mogą pokrywać do 40 % ich zapotrzebowania na energię. Poza sezonem wyniki są znacznie słabsze. W konsekwencji, jeśli chodzi o wykorzystanie energii słonecznej do podgrzewania wody użytkowej w budynkach korzyści można osiągnąć w ciepłym okresie roku, gdyż wtedy wystarczają proste i tanie urządzenia z bezpośrednim obiegiem czynnika, eksploatowane bez obawy związanej z niebezpieczeństwem zamarzania wody w kolektorach. Badania dotyczące zastosowania płaskich kolektorów słonecznych do niskotemperaturowego ogrzewania powietrza dla suszarni i magazynów produktów rolnych wskazują, że można uzyskać dobrą wydajność 250 – 400 W/m2. Należy podkreślić, że okresy zbioru produktów rolniczych pokrywają się z okresami największego nasłonecznienia, co razem z możliwością stosowania do procesu prostych i tanich kolektorów słonecznych powinno sprzyjać rozwojowi suszarni słonecznych w Polsce. 4.6.3.2. Energia wody Wykorzystanie wodnych zasobów energetycznych jest zależne od szeregu uwarunkowań, jednymi z podstawowych są między innymi energetyczność naturalna rzeki (wielkość i równomierność przepływów), wpływ małej elektrowni wodnej (tzw. MEW) na środowisko oraz opłacalność przedsięwzięcia. Właśnie ze względu na oddziaływanie 74 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo MEW na środowisko należy każdą taką inwestycję rozpatrywać indywidualnie i bardzo szczegółowo. Małe elektrownie wodne (MEW) mogą wpływać na środowisko zarówno w sposób pozytywny jak i negatywny. Są przede wszystkim istotnym elementem regulacji stosunków wodnych – zbiorniki im towarzyszące zwiększają retencję wody, mogą służyć do celów przeciwpowodziowych, przeciwpożarowych czy rekreacyjnych. Dodatkowo woda przechodząca przez turbinę podlega natlenieniu, co poprawia jej zdolność do samooczyszczenia. Istnieje jednak wiele elementów, które przemawiają przeciw takiemu wykorzystywaniu energii wody. Podstawowymi przeciwwskazaniami jest budowa MEW, która wymaga przegrodzenia rzeki nową budowlą piętrzącą (zaporą lub jazem). Przegrodzenie rzeki wiąże się z ingerencją w naturalny ekosystem, przynosi nieodwracalne zmiany a w pierwszej kolejności stanowi zakłócenie swobodnego przepływu ryb. Obecność przepławek (których budowa jest wymagana prawem) nie stanowi wystarczającego zabezpieczenia – ryby często nie są w stanie ich pokonać, a w przypadku niewłaściwych zabezpieczeń, są w tych miejscach masowo odławiane przez kłusowników. Ponadto zbiornik przed tamą staje się często osadnikiem ścieków prowadzonych przez rzekę. Zbiorniki takie są jednocześnie podatne na eutrofizację, spowodowaną stałym dopływem i gromadzeniem się związków azotu i fosforu. Może się też zdarzyć, że podniesienie poziomu wód gruntowych po wybudowaniu zbiornika przyniesie znaczne szkody budowlane i przyrodnicze w jego okolicy. Z kolei poniżej zapory zmienia się ilość przepływającej wody i szybkość prądu rzeki, co ma negatywny wpływ na ekosystem rzeki, stanowiąc zakłócenie jej naturalnego biegu. Strategia Ekoenergetyczna Powiatu Działdowskiego na lata 2004 – 2015 przewiduje budowę MEW na terenie gminy, wskazana lokalizacja mówi o miejscowości Grzybiny. Rozpatrując wykorzystanie energii wody należy przede wszystkim upewnić się, że nie nastąpi utrata wartości przyrodniczych przekraczająca zdecydowanie korzyści płynące z budowy MEW. 4.6.3.3. Biomasa Wykorzystywanie rozpowszechnioną biomasy metodą do produkcji celów czystej energetycznych energii. Jedną z jest najbardziej możliwych dróg pozyskiwania dużych ilości biomasy jest uprawa roślin energetycznych na gruntach rolniczych. Potencjalne zasoby energetyczne biomasy to między innymi plantacje kukurydzy, rzepaku, szybko rosnące uprawy drzew, krzewów i traw. 75 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Wierzba energetyczna Wierzbowy surowiec energetyczny ma tę właściwość, że jest w zasadzie niewyczerpywalnym i samo odtwarzającym się źródłem. Cechami charakterystycznymi sadzonek wierzby jest ich łatwe ukorzenianie się, odporność na zmienne warunki klimatyczne, umiejętność szybkiej regeneracji po zbiorze, odporność na choroby i szkodniki, a także wysokie plony biomasy o dobrej jakości. W porównaniu z innymi nośnikami energii cieplnej koszt jednostkowy ciepła wyprodukowanego z wierzby kształtuje się w sposób przedstawiony w poniższej tabeli. Koszt jednostkowy ciepła przy zakupie paliw T a b e l a 48 Wartość kaloryczna Koszt jednostkowy ciepła przy zakupie paliwa [GJ/t lub GJ/1000 m3] [zł/t]lub zł/1000m3] zł/GJ Paliwo Olej opałowy Gaz ziemny GZ Węgiel kamienny Miał węglowy Drewno - szczapy 43,0 38,0 25,0 21,0 15,5 19,4 15,0 Zrębki wierzb krzewiastych (s.m.)2 Słoma zbóż 1 490,0 1 003,0 392,8 229,6 127,4 160,0 80,0 34,7 26,4 15,7 10,9 8,2 8,3 5,3 Źródło: Materiały Firmy Nowa Energia Sp. z o. o., rok 2001. Zbiór biomasy w cyklu jednorocznym z hektara wynosi około 15 – 20 ton suchej masy/ha (począwszy od drugiego roku po posadzeniu). Biomasa może być pozyskiwana z plantacji przez 25 – 30 lat, na tym samym pokładzie korzeniowym. Drewno wierzbowe pozyskiwane z plantacji energetycznych użytkować można w postaci zrębów (mniej lub bardziej rozdrobnionych), brykietów i palet. Należy również podkreślić, że wprowadzenie szybko rosnących wierzb krzewiastych na grunty rolnicze i pozyskiwanie ich biomasy do celów bioenergetycznych pozwolą między innymi na: - zagospodarowanie przez nasadzenia wierzbą części gruntów aktualnie niewykorzystanych rolniczo; - wprowadzenie na rynek nowego przyjaznego dla środowiska biopaliwa; - uzyskanie tańszej energii cieplnej; - dopływ nowego źródła pieniędzy dla lokalnych społeczności. Do drzew i krzewów wykorzystywanych na cele energetyczne należą: wierzba wiciowa (Salix viminalis), topola (Populus sp.), trzcina chińska (Miscanthus sp.), malwa pensylwańska (Malva), róża wielokwiatowa (Rosa multiflora). 76 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Słoma W procesie technologicznego wykorzystania słomy jako paliwa najistotniejsze są wilgotność, temperatura zapłonu, temperatura spalania. Wartość opałowa słomy jest uzależniona od wilgotności i rodzaju zbóż. Duży wpływ na wartość opałową słomy ma także stan, w jakim została ona zebrana z pola. Długie pozostawienie słomy na polu powoduje zmiany wyglądu, traci ona kolor żółty, w wyniku działania warunków atmosferycznych – staje się szara, tracąc jednocześnie na wartości opałowej. Słoma w porównaniu do paliw konwencjonalnych takich jak węgiel, czy koks charakteryzuje się niższą wartością opałową, niższą gęstością i większym udziałem lotnych składników spalania. Podstawową zaletą słomy jako surowca energetycznego w porównaniu z węglem jest znaczne ograniczenie emisji CO2 do atmosfery, przy czym wydzielanie CO2 podczas spalania słomy nie przekracza ilości pobranej przez zboże podczas jego wzrostu. Spalaniu słomy towarzyszy także znaczne ograniczenie emisji związków siarki, których jest mniej niż np. podczas spalania oleju opałowego. W tabeli 49 podano, jaką wilgotność może mieć słoma pochodząca z różnych zbóż. Wilgotność zbieranej słomy Materiał Słoma zbożowa Słoma rzepakowa T a b e l a 49 Wilgotność [%] świeżo skoszona 15 - 20 suszona na powietrzu 10 - 15 świeżo skoszona 30 - 60 suszona na polu 10 - 15 Źródło: Materiały informacyjne Na terenie Gminy Działdowo istnieje możliwość wykorzystania słomy na cele energetyczne w ilości około 15 % (pozostała część wykorzystywana jest w gospodarstwie rolnym oraz przyorywana co drugi-trzeci rok). Zwiększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zużyciu energii na terenie Gminy Działdowo można osiągnąć przez odpowiednie wykorzystanie przede wszystkim zasobów biomasy (wierzby energetycznej, słomy, drewna). Wynika to między innymi z rolniczego charakteru części gminy oraz uwarunkowań klimatyczno – glebowych. Dla warunków Gminy Działdowo zarówno małe elektrownie wodne (MEW) jak i elektrownie wiatrowe w większości przypadków będą szkodliwe dla środowiska (potencjalne spowalnianie rzek oraz tworzenie przeszkód dla migracji ryb, a także zaburzanie krajobrazu i powodowanie zagrożeń dla ptaków). Decydujący wpływ ma na to występowanie obszarów objętych ochroną. Niekorzystna ze względu na bogactwo 77 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo występowania ptactwa w dolinach Wkry jest budowa ferm wiatrowych. Nie sprzyjają budowie elektrowni wiatrowych na terenie gminy również średnioroczne prędkości wiatru, obecnie około 3,0 m/s. Z tego względu zarówno kampanie popularyzujące alternatywne źródła energii jak i tworzenie konkretnych instalacji powinno móc liczyć na dofinansowanie (np. Gminnego, Powiatowego i Wojewódzkiego FOŚiGW) wyłącznie w przypadku, jeśli dotyczą preferowanych źródeł (przede wszystkim biomasa, w mniejszym stopniu energia słoneczna i geotermalna). hydroelektrowni i ferm Przy rozpatrywaniu wiatraków, należy wniosków bezwzględnie dotyczących żądać budowy przedstawienia szczegółowego raportu o potencjalnym wpływie danej inwestycji na środowisko. Wykładnią zakresie rozbudowy instalacji działających w oparciu o energię odnawialną powinna stać się Strategia Ekoenergetyczna Powiatu Działdowskiego na lata 2004 – 2015. Opracowanie takie w znacznym zakresie ułatwi koordynację działań dotyczących wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w celu ich ewentualnego uszczegółowienia, powinien zostać opracowany Gminny Projekt Założeń do Planu Zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. 4.7. Środowisko akustyczne Podstawowym wskaźnikiem klimatu akustycznego jest sumaryczny poziom hałasu ` danego obszaru. W decydującym stopniu zależy on od jego urbanizacji oraz rodzaju emitowanego hałasu, tj.: hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia się na odległe obszary ze względu na rozległość źródeł; hałasu przemysłowego obejmującego swym zasięgiem najbliższe otoczenie; hałasu komunalnego towarzyszącego obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Nadmierny hałas jest uciążliwością postrzeganą częściej niż degradacja innych elementów środowiska. Jego oddziaływanie nie powoduje nieodwracalnych zmian w środowisku, lecz jego ograniczanie napotyka wiele trudności i pociąga za sobą znaczące koszty (szczególnie hałasów komunikacyjnych). Wskaźnikiem oceny hałasu jest równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB). Poziom ten stanowi uśrednioną wartość w odniesieniu do pory doby (dzień od 6.00 do 22.00 lub noc od 22.00 do 6.00). Wartości dopuszczalne poziomu równoważnego hałasu określa rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 66, poz. 436). Rozporządzenie to określa rodzaje 78 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo terenów, dla których ustala się dopuszczalne poziomy dźwięku w środowisku, w zależności od przeznaczenia terenu. Różnicuje również wartości dopuszczalne poziomu dźwięku w odniesieniu do hałasów przemysłowych, komunikacyjnych (drogowe, kolejowe i tramwajowe), lotniczych oraz od linii elektroenergetycznych. Od stycznia 2002 r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. 2002. Nr 8 poz.81). Wskaźnikiem oceny hałasu jest tzw. poziom progowy. Przekroczenie tego wskaźnika powoduje zaliczenie obszaru, na którym to przekroczenie występuje do kategorii terenu zagrożonego hałasem. Czynnikiem, który w sposób istotny wpływa na relacje między warunkami akustycznymi a człowiekiem jest tzw. subiektywna wrażliwość na hałas. Dotyczy ona zarówno fizjologicznych predyspozycji odbioru dźwięku, reakcji emocjonalnych jak i subiektywnych odczuć. Odczuwanie dźwięku jako hałasu zależy więc zarówno od cech indywidualnych każdego człowieka jak też od cech fizycznych dźwięku. Wśród ludzi występują ogromne różnice indywidualne stąd ocena hałasu zależy od wieku, wrażliwości, stanu zdrowia, odporności psychicznej i chwilowego nastroju człowieka. Subiektywne odczuwanie hałasu przejawia się m. in. tym, że hałas wytwarzany przez daną osobę może nie być dla niej dokuczliwy, natomiast dla osoby postronnej może być męczący lub wręcz nieznośny. Dokuczliwość hałasu dodatkowo potęguje się wówczas, jeśli wystąpi on niespodziewanie lub nie można określić kierunku, z którego się on pojawi. Przykładową skalę subiektywnej uciążliwości hałasu komunikacyjnego przedstawia poniższa tabela. Skala subiektywnej uciążliwości hałasu komunikacyjnego Uciążliwość mała średnia duża bardzo duża T a b e l a 50 LAeq [dB] <52 52...62 63...70 >70 Źródło: Akustyka w urbanistyce, architekturze i budownictwie, Arkady, Warszawa 1971 Granica podziału między hałasem dokuczliwym, a niedokuczliwym jest płynna i zależna nie tylko od rodzaju słyszanych zakłóceń, ale również od odporności nerwowopsychicznej człowieka, jego chwilowego nastroju lub rodzaju wykonywanej pracy. Bardzo często ten sam zespół dźwięków może w pewnych przypadkach wywoływać wrażenie przyjemne, a w innych znów nieprzyjemne. Wszystkie te czynniki powodują trudności w ocenie rzeczywistego zagrożenia społeczeństwa, gdy dysponujemy jedynie akustyczną oceną terenu na którym występuje skażenie hałasem. Dlatego też wyniki badań pomiarowych hałasu wymagają konfrontacji z opinią ludności wyrażoną w wypowiedziach ankietowych. 79 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo 4.7.1. Hałas komunikacyjny Głównymi czynnikami mającymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie ruchu i udział transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, organizacja ruchu drogowego. Hałas drogowy Na obszarze gminy największe potencjalne zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje w wzdłuż największych szlaków drogowych czyli dróg wojewódzkich. Drogi wojewódzkie, na których koncentruje się znaczny ruch pojazdów to 544 i 542 (natężenie ruchu w trakcie pomiarów dokonanych w 2000 roku wynosiło odpowiednio 4 072 i 3 811 pojazdów/dobę). Ruch pojazdów przechodzi przez Gminę Działdowo, miejscami przez tereny zwartej zabudowy mieszkalnej. Hałas jest więc miejscami dokuczliwym problemem. Hałas komunikacyjny występuje również w pewnym natężeniu wzdłuż dróg powiatowych. Stanowi jednak mniejsze zagrożenie. Na terenie gminy zagrożenie hałasem komunikacyjnym jest stosunkowo małe, wynika to bowiem z faktu, że przy natężeniu ruchu na poziomie od 1 000 do 5 000 pojazdów na dobę, a taki kształtuje się głównie (przypuszczalnie - ostatnie badania natężenia ruchu prowadzono w roku 2000) właśnie na drogach wojewódzkich i powiatowych przechodzących przez Gminę Działdowo, zasięg oddziaływania akustycznego jest nieduży. Przyjmuje się, że przy natężeniu ruchu około 1 000 samochodów na dobę, strefa uciążliwości mieści się w granicach pasa drogowego. Hałas kolejowy Przez teren Gminy Działdowo przebiega linia kolejowa Nr 9 (E-65) magistrala (dwutorowa) Warszawa – Iława - Gdańsk, należąca do linii o państwowym znaczeniu, leży w międzynarodowym korytarzu transportowym Gdańsk – Żylina. Umożliwia ona główne powiązanie gminy z Warszawą oraz magistralą kolejową Gdańsk – Katowice. Na linii tej ruch pociągów wynosi około 18 pociągów na dobę (w sezonie letnim 22 pociągi na dobę). Oddziaływanie akustyczne linii kolejowej nie stanowi na terenie gminy poważnego zagrożenia, przede wszystkim ze względu na przebieg trasy głównie poza terenami zwartej zabudowy (budynki i budowle mogą być wykonywane w odległości nie mniejszej niż 10 m od granicy obszaru kolejowego, a odległość ta od skraju toru nie może być mniejsza niż 20 m – Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej Dz. U. nr 52 poz. 627). 80 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo 4.7.2. Hałas przemysłowy Drugim źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy charakter pracy), a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia. Do zakładów przemysłowych będących źródłem hałasu należą przede wszystkim przedsiębiorstwa posiadające decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu. Starosta Działdowski, zgodnie z uzyskanymi informacjami, nie wydał zakładom przemysłowym z terenu gminy Działdowo żadnej takiej decyzji. Ze względu na brak aktualnych badań emisji hałasu z pozostałych podmiotów nie jest możliwa faktyczna rzeczowa ocena środowiska akustycznego wokół nich. Presja hałasu przemysłowego staje się w ostatnich latach mniejsza. Oddawane do użytkowania zakłady są prawidłowo projektowane pod kątem minimalizacji emisji hałasu do środowiska, co zapewniają (wymuszają) obowiązujące przepisy. Zakłady istniejące podejmują w większości niezbędne działania organizacyjne i techniczne ograniczające emisję hałasu do wartości zapewniających właściwy standard jakościowy środowiska. 4.8. Przyroda ożywiona 4.8.1. Flora 4.8.1.1. Charakterystyka ogólna Szata roślinna Gminy Działdowo wg geobotaniczno – regionalnego podziału na główne jednostki, należy do Działu Mazowiecko – Poleskiego. Jest stosunkowo urozmaicona, wiąże się to z lokalnym zróżnicowaniem warunków środowiska. Ze względu na pokrycie glebowe 18 % terenu gminy pokrywają obszary leśne, położone na wyniesieniach poza obszarami dolinnymi. Prócz lasów ważną funkcję przyrodniczą pełni roślinność nieleśna. Szczególną rolę odgrywają zbiorowiska łąkowe i szuwarowe w dolinach rzek, przede wszystkim Wkry. Ze względu na ich obecność między innymi, części obszaru gminy została objęta różnymi formami ochrony. Dotyczy to: Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolin Rzek Nidy 81 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo i Szkotówki, Obszaru Chronionego Krajobrazu – Grzybiny”. Do najcenniejszych gatunków roślin z grupy chronionych należą między innymi storczyki, wielosił błękitny, grzybień biały, grążel żółty, kalina koralowa. Uzupełnieniem ww. zespołów roślinności naturalnej jest urządzona roślinność nielicznych parków, cmentarzy, ogrodów działkowych oraz liczne zadrzewienia przywodne, śródpolne i przydrożne. W otwartym krajobrazie rolniczej części gminy pełni ona nie tylko funkcję krajobrazowo-estetyczną, ale także ekologiczną, korzystnie wpływając na mikroklimat oraz walory użytkowe środowiska rolniczego. 4.8.1.2. Zieleń urządzona i zadrzewienia śródpolne Ważną rolę w systemie ekologicznym gminy oprócz lasów, spełnia roślinność nieleśna, czyli zieleń śródpolna, zieleń parkowa oraz zieleń cmentarna. Zadrzewienia śródpolne, szczególnie o charakterze pasowym, przydrożne i przywodne pełnią rolę migracyjnych korytarzy środowiskowych, urozmaicają krajobraz gminy, podnoszą użytkowanych walory rolniczo estetyczno-krajobrazowe funkcję zabezpieczającą oraz spełniają przed na procesami obszarach erozyjnymi i stepowieniem. Ponadto, regulują stosunki wodne i poprawiają lokalny agroklimat. Najistotniejsze kompleksy zadrzewień śródpolnych zlokalizowane są wzdłuż większości dróg, a także w rejonie oczek wodnych, cieków, rowów i miedz. W zadrzewieniach przeważają takie gatunki jak grusza, topole, wierzby, kasztanowce, jesiony oraz olsze czarne, a także kruszyna pospolita, kalina koralowa. Istniejące już zadrzewienia i zakrzaczenia winny podlegać systematycznym pracom pielęgnacyjnym i renowacji oraz w razie konieczności rozbudowie. Ochroną jako założenia zarówno zabytkowe oraz przyrodnicze, objęto na terenie gminy 6 parków dworskich, które podlegają ochronie konserwatorskiej: - park dworski z XIX – XX w o powierzchni 1,80 ha w m. Gąsiorowo; - park dworski z XIX w, o powierzchni 3,40 ha w m. Grzybiny; - parki dworski z XIX w, o powierzchni 1,30 ha w m. Jankowice; - parki dworski z XIX w, o powierzchni 2,50 ha w m. Kramarzewo; - parki dworski z XIX w, o powierzchni 7,80 ha w m. Księży Dwór; - parki dworski z XIX w, o powierzchni 4,00 ha w m. Sławkowo; Wszystkie parki na terenie gminy wymagają działań i pielęgnacyjnych oraz rewaloryzacyjnych. 82 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO porządkowych Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo 4.8.1.3. Lasy Według klasyfikacji geobotanicznej W. Szafera, lasy Gminy Działdowo znajdują się w granicach IV Krainy Mazowiecko – Podlaskiej. Lasami stanowiącymi własność Skarbu Państwa zarządza zgodnie z ustawą o lasach (Dz.U.1991. Nr. 101 poz. 444 z późn. zmianami) Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. (Nie dotyczy to jednak lasów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz lasów będących w użytkowaniu wieczystym na mocy odrębnych przepisów). Organami wykonawczymi w realizacji zadań związanych z zarządem nad lasami są Dyrektorzy Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych. Podstawową jednostką organizacyjną w strukturze zarządzania Lasów Państwowych jest Nadleśnictwo, którym kieruje Nadleśniczy. 4.8.1.3.1. Nadleśnictwa Lasy Gminy Działdowo położone są na terenach objętych zarządem 3 Nadleśnictw i są to: - Nadleśnictwo Lidzbark; - Nadleśnictwo Dwukoły; - Nadleśnictwo Olsztynek; Na obszarze Nadleśnictwa Lidzbark lasy na gruntach położonych w Gminie Działdowo zajmują powierzchnię 3 940,74 ha (stan na 31.12.2002 rok). Wyszczególnienie użytkowania gruntów należących do Lasów Państwowych a położonych w granicach Gminy Działdowo przedstawia poniższa tabela. Informacja roczna – rejestr gruntów Lasów Państwowych wg stanu na 31.12.2002 rok Wyszczególnienie 1 Lasy razem Grunty leśne zalesione Grunty leśne niezalesione w tym do odnowienia Grunty związane z gospodarką leśna w tym szkółki leśne Grunty zakrzewione i zadrzewione Użytki rolne Grunty orne Sady T a b e l a 51 Powierzchnia gruntów na obszarze Gminy Działdowo [ha] 2 3 731,76 3 548,66 107,62 12,02 75,48 4,40 93,81 25,12 0,75 83 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo 1 Łąki trwałe Pastwiska trwałe Grunty rolne zabudowane Grunty pod stawami Grunty pod rowami Grunty zabudowane i zurbanizowane w tym tereny komunikacyjne użytki kopalne Użytki ekologiczne Nieużytki Grunty pod wodami Tereny różne w tym grunty wyłączone z produkcji Z gruntów nieleśnych przeznaczono do zalesienia Powierzchnia ogółem 2 53,19 9,98 1,05 3,72 10,54 9,81 0,51 11,91 70,82 5,01 12,49 5,56 2,28 3 940,74 Źródło: Informacja roczna – rejestr gruntów Lasów Państwowych wg stanu na 31.12.2002 rok, Nadleśnictwo Lidzbark Powierzchnia jaką zajmuje Nadleśnictwo Dwukoły na terenie Gminy Działdowo wynosi 414,40 ha. Nadleśnictwo Olsztynek zarządza na obszarze Gminy Działdowo gruntami leśnymi o powierzchni 250,03 ha. Gmina Działdowo posiada lesistość wynoszącą około 18,0 % (w skali powiatu ok. 29,0 %). Lasy występują w oddzielonych od siebie kompleksach, słabo zróżnicowanych pod względem siedliskowym i gatunkowym. 4.8.1.3.2. Typy siedliskowe lasów Lasy w obrębie granic gminy tworzą kilka oddzielonych od siebie kompleksów która wraz z innymi mniejszymi powierzchniami leśnymi, rzekami oraz 2 jeziorami tworzą tzw. korytarze ekologiczne, dające między innymi możliwość migracji zwierząt. Dominującym typem siedlisk w lasach występujących na terenie Gminy Działdowo są bory mieszane świeże (BMśw), lasy mieszane świeże (LMśw) i bory świeże (Bśw). Pozostałe typy siedliskowe to między innymi: lasy świeże (Lśw), olchowe (Ol), lasy mieszane wilgotne (LMw). Na obszarach poszczególnych Nadleśnictw występowanie głównych typów siedlisk przedstawia się następująco: Nadleśnictwo Lidzbark: - BMśw – 59,8 %; - LMśw – 20,3 % - Bśw – 14,0 %; - OI – 2,9 % - Lśw – 1,2 %. 84 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Nadleśnictwo Dwukoły: - BMśw – 46,0 %; - Bśw – 22,0 %; - LMśw – 18,0 %; - OI – 6,0 %; - BMw – 2,0 %. W występującym naturalnym drzewostanie na terenie poszczególnych Nadleśnictw przeważają: Nadleśnictwo Lidzbark: - sosna – 87 %; - brzoza - 4,4 %; - olsza – 3,0 %; - dąb – 2,5 %; - świerk – 1,8 %; - pozostałe gatunki – 0,6 %. Nadleśnictwo Dwukoły: - sosna zwyczajna – 79,0 %; - olsza – 8,0 %; - brzoza - 7,0 %; - dąb – 4,0 %; - pozostałe gatunki – 2,0 %. Nie przytoczono szczegółowego podziału siedliskowego, ani też gatunków lasotwórczych lasów znajdujących się pod zarządem Nadleśnictwa Olsztynek, ze względu na bardzo mały obszar ich występowania na terenie Gminy Działdowo. 4.8.1.3.3. Lasy ochronne Na terenie poszczególnych Nadleśnictw część lasów została uznana jako lasy ochronne. W lasach ochronnych prowadzi się gospodarkę leśną zapewniającą utrzymanie spełnianych funkcji ochronnych. Istnienie takich form ochronnych na terenie lasów w Gminie Działdowo w sposób zasadniczy wpływa na możliwości ich wykorzystywania dla celów rekreacyjnych. Racjonalna gospodarka leśna zapewnia ochronę gleb i terenów szczególnie narażonych na zniszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu społecznym, ochronę wód powierzchniowych oraz głębinowych. 85 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Właściwa gospodarka leśna pozwala lasom istniejącym na terenie Gminy Działdowo na spełnianie (w sposób naturalny lub też w wyniku działalności człowieka) różnych funkcji, które można podzielić na dwie podstawowe grupy: produkcyjną i pozaprodukcyjną. Funkcje produkcyjne (gospodarcze) lasu, polegają na zdolności do produkcji biomasy i ciągłego powtarzania tego procesu, co umożliwia trwałe użytkowanie drewna i surowców niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym użytków gospodarki łowieckiej. W konsekwencji prowadzi to do uzyskiwania dochodów. Do funkcji pozaprodukcyjnych należy zaliczyć między innymi funkcje ekologiczne (ochronne) oraz funkcje społeczne. Funkcje ekologiczne wyrażają się między innymi korzystnym wpływem lasów na kształtowanie klimatu, skład atmosfery, regulację obiegu wody w przyrodzie, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem, zachowanie potencjału biologicznego bardzo dużej liczby gatunków i ekosystemów, a także różnorodności krajobrazu. Z kolei funkcje społeczne lasu kształtują korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społeczeństwa, zapewniają rozwój kultury, nauki i edukacji ekologicznej społeczeństwa. Potwierdzeniem funkcji pozaprodukcyjnych lasów w Gminie Działdowo jest występowanie na ich terenie lasów ochronnych, planowanego parku krajobrazowego, rezerwatów i pomników przyrody, miejsca o znaczeniu historycznym i kulturowym. 4.8.1.3.4. Lasy niestanowiące własności Skarbu Państwa Nadzór nad lasami niepaństwowymi sprawuje Starosta. Pod jego nadzorem na terenie Gminy Działdowo znajdują się 384 ha, przy czym są to lasy w całości należące do osób fizycznych. 4.8.1.3.5. Zagrożenia dla lasów na terenie Gminy Działdowo Do podstawowych zagrożeń oddziałujących na lasy na terenie Gminy Działdowo należą: - zanieczyszczenia powietrza; - zagrożenia pożarowe; - obniżanie poziomu wód gruntowych; - presja turystyczna. 86 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Jako potencjalne zagrożenia należy również wymienić: - szkody powodowane przez owady; - szkody powodowane przez patogeniczne grzyby; - szkody powodowane przez zwierzęta łowne; W zależności od stopnia nasilenia szkodliwego oddziaływania gazów i pyłów ustalane są strefy uszkodzenia – obszary lasu charakteryzujące się stopniem uszkodzenia określanym na podstawie rejestracji zmian w drzewostanach, a w szczególności zmian w aparacie asymilacyjnym, przyroście wysokości i żywotności drzew wskaźnikowych. Drzewostany leśne występujące na terenie Gminy Działdowo (Nadleśnictwa Lidzbark, Dwukoły i Olsztynek) zakwalifikowane zostały do 0 strefy zagrożeń przemysłowych. Lasy na terenie Gminy są w znacznym stopniu narażone na występowanie pożarów. Lasy obu Nadleśnictw Lidzbark oraz Dwukoły zaliczone zostały do II kategorii zagrożenia pożarowego. Największe zagrożenie pożarowe w lasach wiąże się z bytowaniem w nim ludzi oraz z wypalaniem łąk i pastwisk. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pożarowego obszarów leśnych na terenie gminy prowadzone są następujące działania: - utrzymywanie pasów przeciwpożarowych wzdłuż głównych dróg i torów kolejowych; - porządkowanie terenów leśnych wzdłuż szlaków komunikacyjnych; - utrzymywanie punktów czerpania wody do celów gaśniczych; - oznakowanie zagrożonych drzewostanów tablicami ostrzegawczymi i informacyjnymi; - patrolowanie lasów przez Straż Leśną; - wprowadzanie okresowych zakazów wstępu na tereny leśne. Zagrożenia natury biotycznej powodują owady, ssaki oraz patogeniczne grzyby. Ze względu na to, że drzewostany sosnowe stanowią zdecydowanie dominujący drzewostan występujący na słabych siedliskach borowych, a także na znaczny udział drzewostanów na gruntach porolnych, istnieje w lasach zagrożenie ze strony owadzich szkodników sosnowych takich jak między innymi: brudnica mniszka, poproch cetyniak, borecznik sosnowy czy igłówka sosnowa. Szkody wśród innych gatunków drzew leśnych mogą wyrządzić między innymi krobik modrzewiowiec, hurmak olchowiec, zawodnica świerkowa. Na podstawie informacji przekazanych przez Nadleśnictwa obecnie nie można mówić o gradacji szkodliwych owadów, które przybrałyby rozmiar klęski, lecz potencjalne zagrożenie ze strony szkodliwych owadów istnieje. 87 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo W związku z takim stanem prowadzone są rutynowe obserwacje ich występowania i zwalczanie tam, gdzie następuje taka konieczność. Pomocna w walce z wymienionymi szkodnikami jest także ochrona pożytecznego ptactwa oraz mrówek, które naturalnie eliminuje zagrożenie wybranymi szkodnikami. Szkody powodowane przez ssaki, między innymi zwierzynę płową – jelenie, sarny oraz drobne gryzonie, nie są wysokie i możliwe do ograniczenia przy zastosowaniu sprawdzonych metod, takich jak między innymi smarowanie preparatami odstraszającymi czy pakułowaniem, a w koniecznych przypadkach grodzeniem upraw. Ponadto główną zasadą w zakresie ochrony jest utrzymanie właściwego stanu zwierzyny – gospodarczo znośnego dla drzewostanów. Zagrożenie ze strony grzybów stanowi głównie huba korzeniowa oraz w mniejszym stopniu opieńka miodowa występujące na drzewostanach zlokalizowanych na gruntach porolnych Do głównych zagrożeń abiotycznych na terenie gminy należą huraganowe wiatry. Możliwe jest jednak zmniejszenie zniszczeń, które mogą powodować. Środkiem zaradczym jest prowadzenie odpowiedniej gospodarki leśnej, polegającej między innymi na prowadzeniu cięć rębnych zgodnie z ustalonymi kierunkami, a cięć przedrębnych we właściwych terminach i odpowiedniej intensywności odpowiednio do kierunków panujących wiatrów. Koncepcja zwiększania lesistości i zadrzewień, preferująca środowiskotwórczą rolę lasów stanowi podstawę Krajowego Programu Zwiększania Lesistości, przyjętego przez Radę Ministrów w 1995 r. Program zakłada wzrost lesistości kraju z obecnych 28 % (Gmina Działdowo obecna lesistość około 18,0 %) do 30 % w 2020 r. i 33 % w 2050 r., przewidując uruchomienie mechanizmów ekonomicznych stymulujących leśne zagospodarowanie części gruntów marginalnych dla rolnictwa oraz określenie priorytetów przestrzennych wynikających z roli lasów w kształtowaniu środowiska. Jako jedno z najważniejszych zadań program określa zalesianie gruntów zanieczyszczonych i zdegradowanych. W ramach Programu Zwiększania Lesistości dla rejonu działdowskiego na lata 2001 – 2020, w Gminie Działdowo przewidziano do zalesienia następujące obszary: 88 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Zestawienie danych dotyczących zalesiania na terenie Gminy Działdowo na lata 2001 – 2020 T a b e l a 52 Grunty podlegające zalesieniu wszystkich własności [ha] 322,0 322,0 324,0 Lata 2001-2005 2006-2010 2011-2020 Źródło: Informacje ankietowe w sprawie ustalenia powierzchni gruntów przewidzianych do zalesienia oraz warunków realizacji programu zwiększania lesistości kraju, udostępnione przez Starostwo Powiatowe w Działdowie; Zalesienia powinny być realizowane na najsłabszych glebach (V i VI klasa) sąsiadujących z kompleksami leśnymi. Zgodnie ze wskazaniami „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Działdowo” obszary predysponowane do zalesienia znajdują się w takich obrębach ewidencyjnych jak: Petrykozy, Niestoja, Filice i Sękowo. Kierunki modernizacji leśnictwa w stronę jego ekologizacji i bardziej zrównoważonego eksploatowania zasobów biologicznych lasów wytyczyła krajowa polityka zrównoważonej gospodarki leśnej, wprowadzona do realizacji w 1999 r. przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Prowadzona przez Polskę gospodarka leśna jest zgodna z trendami leśnictwa światowego określonymi w Zasadach Leśnych, przyjętych przez 170 krajów w 1992 roku w czasie konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (UNCED). Komisja Europejska w raporcie z dwustronnego przeglądu prawa w obszarze negocjacyjnym Rolnictwo wyraziła opinię, że polskie prawodawstwo związane ze sprawami leśnictwa jest także zgodne z europejską polityka leśną. Potwierdzeniem tych opinii jest certyfikat dobrej gospodarki leśnej, którym objęta jest połowa lasów zarządzanych przez Lasy Państwowe. Certyfikat ten został nadany przez organizację Societe Generale de Surveillance, prowadzącą certyfikację według standardów międzynarodowych organizacji pozarządowej Forest Stewardship Council. Certyfikat świadczy, iż gospodarka w Lasach Państwowych prowadzona jest w sposób pozwalający na wypełnianie przez nie funkcji produkcyjnych, środowiskowych i społecznych. 4.8.1.3.6. Potencjalne zagrożenia flory Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie gminy są poddawane następującym zagrożeniom i degradacji: wypalanie traw i osuszanie terenów; zmiana łąk kośnych i pól na monokultury roślin pastewnych i zbożowych; zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym; 89 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych w następstwie eutrofizacja cieków wodnych i jezior; niezrekultywowane wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego; zanieczyszczenia punktowe z dzikich wysypisk śmieci, które powodują zmianę siedlisk a w następstwie przekształcenie roślinności; niszczenie siedlisk przez ich zamianę na tereny zamieszkałe, drogi itp. Ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe część gminy została objęta 3 Obszarami Chronionego Krajobrazu, wyznaczono użytek ekologiczny oraz 11 pomników przyrody. Wyodrębnione tereny zostały objęte ochroną zgodnie z wymogami ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92 poz. 880). Ma to głównie przyczynić się do zachowania wartości przyrodniczych i krajobrazowych. Podobne zadanie ma ochrona prowadzona przez Nadleśnictwa. Ochrona terenów zieleni jest obowiązkiem gmin, które podejmują działania w kierunku rozwoju tych terenów. Rygorom ochronnym poddane są parki, zadrzewienia itp. Tworzenie nowych założeń parkowych oraz kształtowane zieleni śródpolnej wpłynie na poprawę ich struktury przyrodniczej. Szczególnie ważna będzie renowacja parków oraz terenów zieleni usytuowanych wzdłuż skarp i dolin rzecznych znajdujących się na terenie gminy. Działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej obejmują również sektor rolnictwa. Wspieranie form rolnictwa stosującego metody produkcji nienaruszające równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego jest jednym z celów stawianych przez II Politykę Ekologiczną Państwa w zakresie różnorodności biologicznej i ochrony przyrody. Wartości przyrodnicze gminy, narzucają preferowanie rolnictwa przyjaznego środowisku. Prośrodowiskowe rolnictwo oparte o gospodarstwa prowadzone indywidualnie lub współpracujące miedzy sobą, promujące tradycyjne metody gospodarowania, powinny być upowszechniane szczególnie na obszarze parku krajobrazowego oraz terenach cennych przyrodniczo. Szansą dla tych obszarów będzie rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. Jednym z najważniejszych instrumentów polityki zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich są tzw. programy rolno środowiskowe. Są one instrumentem finansowym, polegającym na wsparciu finansowym działań na rzecz ochrony środowiska i ochrony walorów krajobrazu wiejskiego, podejmowanych przez rolników (rolnicy otrzymują rekompensatę finansową za utracone dochody w wyniku ekstensyfikacji produkcji). 90 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo 4.8.2. Fauna 4.8.2.1. Charakterystyka ogólna Świat zwierzęcy Gminy Działdowo jest stosunkowo zróżnicowany gatunkowo, wynika to z występowania na jego obszarze różnych siedlisk, od borów mieszanych po duże obszary łąk. Bogactwu fauny sprzyjają również ustanowione obszary chronione. Występują w lasach następujące gatunki zwierzyny grubej: sarny, jelenie i dziki. Zwierzyna drobna reprezentowana jest między innymi przez: lisy, zające, wydry, kuny. Urozmaiconą i licznie reprezentowaną grupę stanowią ptaki, żerujące i gniazdujące głównie w dolinach rzecznych, przede wszystkim rzek Wkra i Szkotówka oraz w rejonie jezior. Na terenie gminy stwierdzono występowanie takich gatunków jak: trzmielojad, bocian biały, żuraw, błotniak stawowy, błotnik łąkowy, orlik krzykliwy, cietrzew, derkacz. Z gatunków gadów występujących na omawianym obszarze wymienić należy jaszczurkę zwinkę i padalce. Rzadko można również spotkać żmiję zygzakowatą. Płazy reprezentowane są przede wszystkim przez żaby, ropuchy szarą i zieloną, traszki grzebieniastą i zwyczajną, rzekotki i kumaki. Najliczniej na terenie gminy występują jednak owady, żyjące w różnym środowisku. Są to między innymi paź królowej, paź żeglarz, biegacze skórzasty, leśny, ogrodowy, modliszka. Fauna ryb ogranicza się do gatunków pospolitych i w dużej mierze utraciła właściwe jej cechy. W zbiornikach wodnych kształtowana jest przez działalność gospodarczą człowieka. W rzekach, duży wpływ na ilość i jakość ryb ma zły stan czystości ich wód. 4.8.2.2. Potencjalne zagrożenia fauny Dla świata zwierzęcego występującego na terenie gminy, zwłaszcza zwierząt dziko żyjących największym zagrożeniem ich egzystencji i dalszego rozwoju są: kłusownictwo – mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego) zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków; nadmierna populacja lisów; pożary lasów; wypalanie traw; rozwój przemysłu – powodującego pogorszenie się ogólnego stanu środowiska; 91 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo rosnącą liczba inwestycji w miejscach atrakcyjnych krajobrazowo, szczególnie w sąsiedztwie jezior; Dla zwierząt wodnych, ryb oraz urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków, żerujących i gniazdujących głównie w dolinach rzek Wkry i Szkotówki oraz w rejonie jezior, a także dla gatunków gadów takich jak padalce, zaskrońce, jaszczurki i zwinki, a także płazów (żab, ropuch, rzekotek i kumaków), występujących na omawianym obszarze poważnym zagrożeniem są: zanieczyszczenia wód powierzchniowych (ściekami bytowymi i gnojowicą) – brak skanalizowania części osad, mało wydajne oczyszczalnie ścieków oraz dzikie wysypiska; nieprawidłowe stosowanie środków ochrony roślin i nawozów (szczególnie w rejonie jezior oraz rzek). zmienności i niedobory stanu wód. W ramach ochrony dzikich zwierząt należy zwrócić uwagę na potrzebę dokarmiania zwierząt w okresach długich i intensywnych opadów śnieżnych oraz utrzymujących się mrozów. W przypadku ochrony zwierząt domowych konieczne jest funkcjonowanie schroniska dla zwierząt, które może mieć gminny, bądź powiatowy charakter. 4.8.3. Obszary i obiekty prawnie chronione Na podstawie ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92 poz. 880) za tereny chronione należy uznać parki narodowe, rezerwaty i parki krajobrazowe wraz z ich otulinami oraz obszary chronionego krajobrazu. Formę przestrzenną mogą mieć również niektóre pomniki przyrody, użytki ekologiczne, a zwłaszcza zespoły przyrodniczokrajobrazowe. Powierzchnia obszarów chronionych na terenie Gminy Działdowo wynosi 1 331 ha tj. około 4,9 % gminy. Istniejące Na terenie Gminy Działdowo obszary wyróżniające się szczególnymi walorami przyrodniczymi objęto następującymi formami ochrony: Obszary Chronionego Krajobrazu Ochronie przyrody i krajobrazu służą również ograniczenia związane z ustanowionymi strefami obszaru chronionego krajobrazu. Na terenie Gminy Działdowo na mocy Rozporządzenia Nr 21 Wojewody Warmińsko – Mazurskiego z dnia 14 kwietnia 2003 r w sprawie wprowadzenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa warmińsko – mazurskiego, zostały utworzone 3 takie obszary. Są to: 92 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo Dąbrowieński Obszar Chronionego Krajobrazu - o powierzchni całkowitej 5 565,0 ha – jedynie część tego obszaru znajduje się w granicach powiatu działdowskiego, obejmuje on gminę Działdowo; Obszar Chronionego Krajobrazu Dolin Rzek Nidy i Szkotówki – o powierzchni całkowitej 8 391,9 ha – jedynie część tego obszaru znajduje się w granicach powiatu działdowskiego, obejmuje on gminy Iłowo – Osada i Działdowo. Obszar Chronionego Krajobrazu - Grzybiny - o powierzchni 2 084,8 ha, jest on całkowicie położony na terenie powiatu działdowskiego, w gminach Rybno i Działdowo; pomniki przyrody Na terenie Gminy Działdowo znajduje się 11 obiektów objętych ochroną w formie pomników przyrody, ich zestawienie zamieszczono w poniższej tabeli. Wykaz pomników przyrody znajdujących się na terenie gminy Nr rejestru Miejscowość 26/88/77 Księży Dwór Gąsiorowo Kramarzewo Księży Dwór Wzdłuż drogi Uzdowo - Nidzica 69/130/79 Wzdłuż drogi Uzdowo - Gralewo 70/131/79 Wzdłuż drogi Myślęta - Grzybiny 71/132/79 Wzdłuż drogi Działdowo -Uzdowo Dąbrówno 108/169/80 Wzdłuż drogi Działdowo- Malinowo 240/301/85 Malinowo 241/302/85 Malinowo 27/89/77 38/100/77 39/101/77 68/129/79 T a b e l a 53 Opis przedmiotu poddanego ochronie Dwa jesiony wyniosłe o obwodzie na wys. 1,3 m 390 cm wys. 24 m; Lipa drobnolistna o obwodzie na wys. 1,3 m 330 cm, wys.25 m Aleja lipowa – 45 lip drobnolistnych Aleja lipowo – klonowa (170 lip drobnolistnych i 46 klonów zw.) Aleja lipowo – jesionowo – klonowa (49 lip drobnolistnych,28 jesionów, 31 klonów) Aleja lipowo – klonowa (695 lip drobnolistnych i 30 klonów zw.) Aleja topoli –88 topoli Aleja lipowo – klonowa (485 lip drobnolistnych i 69 klonów zw.) 290 lip drobnolistnych 2 olsze czarne Aleja lipowa – 30 lip drobnolistnych Źródło: Starostwo Powiatowe w Działdowie użytki ekologiczne W celu ochrony walorów przyrodniczych na terenie Gminy Działdowo ustanowiony zostały użytek ekologiczny Śródleśne pastwisko o powierzchni 10,47 ha, rejon Grzybin; Planowane Ze względu na wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe na części obszaru gminy planowane jest utworzenie kolejnych form ochrony, do których należą również europejskie systemy obszarów chronionych. 93 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo ECONET Europejska Sieć Ekologiczna ECONET - spójny przestrzennie i funkcjonalnie system reprezentowanych i najlepiej zachowanych pod względem różnorodności biologicznej obszarów Europy. Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET- POLSKA została opracowana w 1995 i 1996 roku jako projekt badawczy National Nature Plan (NNP) w ramach Programu Europejskiego Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). Również Czechy, Słowacja i Węgry uczestniczyły w tym projekcie i podobnie jak Polska przyjęły jednolite założenia koncepcji sieci paneuropejskiej EECONET (European ECOlogical NETwork) wraz z metodyką jej wyznaczania. Choć sieć ECONET-POLSKA nie posiada umocowania prawnego, jest pewną wytyczną polityki przestrzennej. Zgodnie z definicją podaną przez Autorów koncepcji "Krajowa sieć ekologiczna ECONET-POLSKA jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla różnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami ekologicznymi, które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu. Sieć ECONET-POLSKA pokrywa 46 % kraju. Składa się ona z obszarów węzłowych i łączących je korytarzy ekologicznych, wyznaczonych na podstawie takich kryteriów, jak naturalność, różnorodność, reprezentatywność, rzadkość i wielkość. Wyznaczono ogółem 78 obszarów węzłowych (46 międzynarodowych i 32 krajowe, które razem obejmują 31 % powierzchni kraju) oraz 110 korytarzy ekologicznych (38 międzynarodowych i 72 krajowe, które razem obejmują 15 % powierzchni kraju). Do koncepcji krajowej sieci ECONET – POLSKA zostały włączony obszar Gminy Działdowo. Teren ten zaliczono do korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym nadano mu nr 41k - Dolina Wkry. Sieć ECONET-POLSKA zawiera w sobie również obszary prawnie chronione (parki narodowe i krajobrazowe oraz rezerwaty), ostoje przyrody CORINE lub ważne ostoje ptaków, które najczęściej są "wbudowane" w najcenniejsze fragmenty obszarów węzłowych jako tzw. biocentra (regionalne i lokalne). 94 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo 4.9. Walory krajobrazowe Charakterystyczną cechą dla terenów siedlisk ludzkich jest występowanie zmiany walorów estetyczno – widokowych krajobrazu, związanych głównie z dużymi obiektami kubaturowymi np. zakładami przemysłowymi, silosami, kominami. W przypadku Gminy Działdowo istnieje na jej terenie niewielka ilość dużych zakładów przemysłowych. Są one zlokalizowana w większości w bezpośrednim sąsiedztwie miasta Działdowo. Przez powiązanie z siedliskowym charakterem miasta nie pogarszają one walorów estetyczno – krajobrazowych. W sposób podobny na walory estetyczno - krajobrazowe oddziaływają maszty telefonii komórkowej, rozstawione na terenie gminy. Za naruszenie walorów estetyczno – widokowych można uznać natomiast chaotyczną i nieujednoliconą stylowo zabudowę mieszkalną na terenie gminy. Wielokrotnie w miejscach o dużych walorach widokowych występują obiekty wyraźnie się odznaczające i „burzące” pewnego rodzaju harmonię. Za naruszenie naturalnego krajobrazu, należy również uznać wszelkie wyrobiska poeksploatacyjne głównie kruszywa naturalnego występujące w znacznej ilości na terenie gminy. 4.10. Analiza wskaźnikowa stanu środowiska Na podstawie sporządzonej analizy obecnego stanu środowiska gminy wyznaczono lokalne wskaźniki środowiskowe. Wskaźniki te mają być podstawą oceny poprawy środowiska i oceny jakości życia mieszkańców gminy, a także umożliwić okresową weryfikację podejmowanych działań. Wskaźniki dla Gminy Działdowo przedstawione zostały w poniższej tabeli 54. Wskaźniki środowiskowe i zrównoważonego rozwoju gminy Oceniany element 1 Ujęcia wód Zużycie wody Sieć wodociągowa T a b e l a 54 Wskaźnik Jednostka miary Stan obecny 2 3 4 Infrastruktura Liczba komunalnych ujęć wody Liczba SUW Wydajność komunalnych ujęć wody Produkcja wody Ilość zużytej wody/1 mieszkańca na rok Długość sieci wodociągowej Liczba przyłączy wodociągowych Procent mieszkańców objętych siecią wodociągową szt szt m3/d m3/rok m3/osoba/rok km szt % ogółu ludności 7 5 2 977 151 901 16,3 94,5 1 103 95 95 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo 1 2 Oczyszczanie ścieków Drogi Gazyfikacja Stacje bazowe telefonii komórkowej Rzeźba terenu i budowa geologiczna Wody podziemne1) Wody powierzchniowe2) Przepustowość (średniodobowa) oczyszczalni ścieków Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Wskaźnik skanalizowania gminy (K) K = 1 000 x dł. sieci kanalizacyjnej/liczba mieszkańców gminy Wskaźnik proporcji dł. sieci kanalizacyjnej do dł. sieci wodociągowej Liczba ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej Procent mieszkańców objętych siecią kanalizacyjną Liczba przyzagrodowych oczyszczalni ścieków Liczba szamb Długość zmodernizowanych dróg gminnych (rok 2003) Długość sieci gazowej na terenie gminy Ilość zaopatrywanych odbiorców Ilość stacji na terenie gminy Zasoby środowiska przyrodniczego Zasoby geologiczne (surowce skalne) - wydobycie (w roku 2002); - zasoby geologiczne bilansowe Powierzchnia terenów zrekultywowanych Jakość wód podziemnych, udział wód o bardzo dobrej i dobrej jakości (klasa Ia i Ib) Jakość cieków wodnych, udział wód pozaklasowych (wg oceny ogólnej) Ilość jezior z ustaloną klasą czystości (raz na rok) Ilość przebadanych kąpielisk (sezon turystyczny maj – wrzesień) Ilość ustanowionych stref ciszy na jeziorach Długość linii brzegowej wyznaczonej dla zbiorników i cieków wodnych Udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych (grunty orne) Udział poszczególnych klas bonitacyjnych gleb (grunty orne) Gleby Powierzchnia gleb ochronnych Ilość pozwoleń na emisję Wielkość dopuszczalnej rocznej emisji (wg pozwoleń) dla wskaźników - SO2 - NO2 -CO - pył całkowity Odnawialne źródła energii Liczba instalacji działających w oparciu o energię odnawialną Powierzchnia upraw roślin energetycznych Powietrze atmosferyczne 3 m3/d km K 4 262 31,5 3,14 0,33 szt % ogółu ludności 2 097 20,8 szt 3 szt km bd bd km szt. szt. bd bd 5 [tyś. Mg] ha % udziału w ogólnej ilości punktów monitoringu (na terenie gminy) % udziału w ogólnej ilości punktów kontrolnych (na terenie gminy) wyd. 878; zas. 42 612 bd 100 0 szt. 0 szt. 0 szt. km 0 bd % 9; 37 % ogólnej powierzchni ha szt. [Mg] szt. ha 96 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I0 II 0,05 IIIa 2,3 IIIb 8,3 IVa 24,3 IVb 34,9 V 24,3 VI 5,6 VIz 0 N 0,14 bd 2 SO2 - 28,81 NO2 - 6,12 CO – 9,76 pył c. – 10,36 0 0 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo 1 2 Środowisko akustyczne Przyroda Edukacja ekologiczna 1) i 2) 3 Ilość pozwoleń na emisję hałasu szt. % powierzchni gminy objęty prawna ochroną % przyrody Sieć NATURA 2000, ha Sieć ECONET Liczba rezerwatów szt Liczba użytków ekologicznych szt Liczba pomników przyrody szt Użytki leśne oraz grunty zadrzewione i % powierzchni zakrzewione gminy Edukacja ekologiczna Ilość przeprowadzonych akcji związanych z szt ochroną środowiska (w roku) Ilość ścieżek przyrodniczo -dydaktycznych szt 4 0 0 0 1 11 18 bd bd – klasyfikacja jakości wód wg Rozporządzenia nr 503 z dnia 5 listopada 1991 roku , w roku 2004 weszło w życie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód i w latach kolejnych ocena jakości wód podziemnych i powierzchniowych powinna być prowadzona zgodnie z jego postanowieniami; D AL E J 97 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
