Psychopedagogiczna
advertisement
Psychopedagogiczna terapia ucznia z ADHD Zespół nadpobudliwości psychoruchowej zwany jest też niekiedy zespołem hiperkinetycznym. W literaturze często pojawia się skrót ADHD ( Attention Deficyt Hyperactivity Disorder). Jeszcze niecałe 20 lat temu niewiele wiedzieliśmy o tym syndromie, chociaż zespół nadpobudliwości psychoruchowej nie jest jakąś „nową” czy modną chorobą. Po raz pierwszy trafny opis ADHD ukazał się w 1902r. w brytyjskim czasopiśmie medycznym „ The Lancet”. Rozpoznał go profesor Still badający grupę dzieci charakteryzujących się „ nienormalnym brakiem zdolności utrzymywania koncentracji oraz niespokojnym zachowaniem”. Odkrył, że dzieci te mają kłopoty z kontrolą własnych zachowań i stwierdził, że są to kłopoty o podłożu biologicznym. ADHD wynika z nieprawidłowego przebiegu funkcji hamowania w płatach czołowych. Wskutek określonych mediatorów ( m.in. dopaminy i noradrenaliny) procesy odsiewania ( filtrowania) bodźców na poziomie pnia mózgu przebiegają nieprawidłowo, wszystkie bodźce traktowane są tak samo, bez żadnej selekcji. Dziecko dotknięte tym zaburzeniem nie potrafi odizolować się od napływu bodźców i informacji, co dosłownie zmusza je do przerzucania się z jednego działania w drugie; i nie chodzi tu o niemożność skoncentrowania się na jednej rzeczy – jest to raczej zdolność skupiania się na wielu rzeczach naraz, co związane jest z dysfunkcją neuroprzekaźników. Rozpoznanie ADHD opiera się na wszechstronnym badaniu dziecka, w skład którego wchodzi badanie lekarskie, badanie psychopedagogiczne, badania neurofizjologiczne, ocena mowy oraz terapia zajęciowa. Aby właściwie zdiagnozować dziecko, trzeba spojrzeć na doświadczane przez nie objawy z trzech perspektyw: rodziców, szkoły i samego dziecka. Tylko właściwie zdiagnozowane dziecko można poddać skutecznej terapii. Leczenie jest zazwyczaj wielokierunkowe, trwa zwykle wiele lat i czynnie angażuje lekarzy, rodzinę i szkołę. ADHD objawia się trwałymi sposobami zachowania, układającymi się w charakterystyczną triadę objawów: problemy z koncentracją uwagi, problemy z kontrolą impulsywności, nadmierna ruchliwość, Zaburzenia uwagi przejawiają się krótkim czasem skupienia uwagi, trudnościami w koncentracji, nieumiejętnością wybrania tego, na czym w danym momencie należy się skupić ( np. na wypowiedzi nauczyciela w klasie) oraz bardzo łatwym rozpraszaniem się pod wpływem zewnętrznych bodźców ( np. wejście kogoś do klasy lub przejeżdżający samochód). Dziecko słucha nieuważnie, nie pamięta, co miało zrobić, nie jest w stanie skupić się na szczegółach. W środku zdania zapomina, o czym mówiło, często buja w obłokach. Problemy z impulsywnością i kontrolą zachowań oznaczają wykonywanie przez dziecko czynności bez przewidywania, jakie mogą być ich następstwa. Dziecko zwykle rozpoczyna wykonywanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji. Często nie wysłuchuje jej do końca, ma kłopoty z wykonaniem długoterminowych i złożonych prac. Dzieci te są bardziej gadatliwe, przerywają innym, nie czekają na swoją kolej . Brakuje im samokontroli i refleksji na temat własnego zachowania. Nie potrafią podporządkować się normom społecznym, co często powoduje trudności w relacjach z rówieśnikami. Nie umieją przegrywać, nie znoszą porażek, często w sposób niezamierzony wyrządzają krzywdę innym dzieciom. Nadmierna impulsywność ma też tragiczne następstwa: dzieci nadpobudliwe znacznie częściej niż pozostałe ulegają poważnym wypadkom, gdyż np. wybiegają na jezdnię, nie sprawdziwszy, czy nadjeżdża samochód. Nadruchliwość jest to nadmierna ruchliwość dziecka, nie połączona z wykonywaniem przez nie zadania i która jest irytująca i dokuczliwa dla będących wokół osób. Dziecko nadpobudliwe z trudnością pozostaje w jednym miejscu, często biega, wspina się na meble; u starszych dzieci i nastolatków może to ograniczyć się o wiercenia, kręcenia się na krześle, rysowania, obgryzania długopisu lub poczucia wewnętrznego niepokoju. Co charakterystyczne, aktywność dziecka nadpobudliwego zwykle jest dość chaotyczna i nie służy określonemu celowi. Zespół nadpobudliwości dotyczy około 5 -7 % dzieci .Częściej chorują na ADHD chłopcy niż dziewczynki. U dziewczynek ADHD bardziej manifestuje się w formie zaburzeń koncentracji – bujają w obłokach. U chłopców natomiast objawia się silniej w postaci zaburzeń zachowania: są impulsywni, agresywni, nieposłuszni. Wolą gonitwy, siłowania, zawody niż zabawy ograniczające ruch. Pójście do przedszkola jest często pierwszym momentem, gdy dziecko musi nauczyć się przestrzegania pewnych reguł. Pojawiają się wówczas pierwsze problemy z rozwojem społecznym dziecka nadpobudliwego, które często nie jest w stanie nauczyć się reguł panujących w grupie rówieśniczej. Po przejściu do następnego etapu edukacji również nie może się dostosować, a dodatkowym czynnikiem komplikującym jego sytuację są 45 minutowe lekcje, podczas których wymagane jest skupienie i dostosowanie się do norm. Szkoła jest bardzo ważnym czynnikiem, który decyduje o funkcjonowaniu dziecka z ADHD. Jest środowiskiem, w którym dziecku stawia się mnóstwo bardzo trudnych zadań. Aby mogło im podołać, należy opracować i zastosować odpowiednie metody przekazywania wiedzy oraz metody wychowawcze, które będą dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka. Program terapii psychopedagogicznej wymaga uwzględnienia specyfiki pracy z dzieckiem o nieharmonijnym rozwoju, jego potrzeb i możliwości intelektualnopoznawczych. Dlatego ważne jest stosowanie następujących zasad: 1. Zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania: dzieci z zespołem ADHD wymagają dodatkowej pomocy w postaci zindywidualizowanego oddziaływania psychologiczno-pedagogicznego (dostosowanie środków i metod do indywidualnych możliwości dziecka); 2. Zasada powolnego stopniowania trudności: przechodzenie od ćwiczeń i zadań prostych, umożliwiających sukces dziecka, do bardziej złożonych i skomplikowanych; 3. Zasada korekcji zaburzeń: ćwiczymy głównie funkcje najgłębiej zaburzone i najsłabiej opanowane umiejętności; 4. Zasada kompensacji zaburzeń: łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych w celu stworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych; 5. Zasada systematyczności: dotyczy częstotliwości ćwiczeń, dozowania ich w czasie oraz systematycznej pracy zarówno w szkole jak i w domu dziecka; 6. Zasada ciągłości oddziaływania terapeutycznego: wszystkie zajęcia i spotkania o charakterze terapeutycznym, ich jakość i skuteczność będzie zależała od wzajemnej akceptacji dziecka i terapeuty, atmosfery, która towarzyszy zajęciom, bezpieczeństwa i życzliwej pomocy. Cele, które należy stawiać w terapii dziecka z ADHD to: zmniejszenie nasilenia objawów ADHD, zmniejszenie objawów współwystępujących ( np. dysleksja, tiki), zmniejszenie ryzyka późniejszych powikłań, W szczególności uczestnictwo w zajęciach ma dać dzieciom możliwość: – przeżycia sytuacji wzmacniających poczucie własnej wartości i poprawiających samoocenę dziecka, że coś wiem, że potrafię coś zrobić dobrze, coś zmienić; – przeżycia sytuacji skłaniających dziecko do skupienia uwagi czy pohamowania spontanicznych reakcji; – nauczenia się różnych sposobów kontroli własnego ciała i umysłu; – rozpoznawania treści przeżywanych emocji; – przeżycia i nauczenia się kontrolowanych sposobów odreagowania napięcia emocjonalnego i fizycznego; – nauczenia się samoakceptacji i samoprezentacji takim, jakim się jest w danej chwili. Aby osiągnąć te zamierzenia, w czasie terapii psychopedagogicznej należy systematycznie realizować następujące cele: * terapeutyczne: – zapobieganie wadliwej adaptacji dzieci do warunków życia i wymagań otoczenia poprzez uczenie się pozytywnego patrzenia na siebie, swoje życie i środowisko; – kształcenie klimatu bezpieczeństwa i zaufania do otaczających osób; - dostrzeganie i realizacja potrzeb własnych i drugiego człowieka; * korekcyjne: - zmniejszenie napięć i niepokojów związanych z sytuacją szkolną dziecka; - usprawnienie koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej oraz percepcji i pamięci; - usprawnienie koncentracji uwagi; * rozwojowe: - wyrabianie umiejętności efektywnego komunikowania się, dostrzegania i rozpoznawania emocji własnych i innych ludzi; - budowanie poczucia własnej wartości, akceptowania swych rzeczywistych ograniczeń; - kształcenie mechanizmów otwartości i szczerości, umiejętności współdziałania i współpracy, zdolności nawiązywania i utrzymywania przyjaźni; - wyrabianie świadomości do podejmowania działań i aktywności w otoczeniu; - kształcenie umiejętności kierowania swoimi zachowaniami i podejmowania odpowiedzialności za swoje postępowanie; *edukacyjne: - kształcenie umiejętności interpersonalnych; - kształcenie umiejętności zachowania akceptacji i tolerancji wobec odmienności. Metody stosowane w terapii dzieci Techniki relaksacyjne: W trakcie wszystkich ćwiczeń relaksacyjnych dzieci: – nabierają umiejętności prawidłowego oddychania, co poprawia wentylację, pobudzając poszczególne obszary ciała, pozytywnie wpływa na układ nerwowy, pracę serca oraz doenergetyzowuje organizm; – nabywają świadomości części własnego ciała; – uczą się odczytywania odczuć płynących z ciała w stanie rozluźnienia i napięcia mięśni. Polepsza to kontakt z wewnętrznym światem dziecka; – uczą się wpływania na swoje samopoczucie; – uczą się lepszej koncentracji i skupienia; – odbywają trening zastępowania wyobrażeń negatywnych pozytywnymi odczuciami. Ćwiczenia relaksacyjne mają za zadanie poprawienie ogólnej kondycji psychofizycznej, bowiem u podstaw relaksacji jest przekonanie o dwukierunkowej zależności – zwiększenie napięcia psychicznego powoduje wzrost napięcia mięśniowego i odwrotnie. Kinezjologia edukacyjna – metoda P. Dennisona ma na celu stymulację rozwoju umysłowego. Opiera się ona na założeniu, że ruch jest nieodłączną częścią uczenia się i myślenia. Wspiera zasoby człowieka, wykorzystując wzajemne zależności rozwoju fizycznego, emocjonalnego i intelektualnego. Propaguje zorganizowane ruchy, które sprawiają, że ciało i mózg pracują w sposób optymalny na rzecz rozwoju i samorealizacji każdego dziecka. Metoda Dobrego Startu – istotną rolę pełnią w niej trzy elementy: wzrokowy (znak graficzny), słuchowy (piosenka) i motoryczny (odtwarzanie znaków graficznych zgodnie z rytmem piosenki). Wykorzystując elementy tej metody usprawniamy jednocześnie analizatory: wzrokowy, słuchowy i kinestetyczno - ruchowy dziecka, przyczyniając się do kształcenia lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, kształcenia zdolności operowania symbolami. Metoda Weroniki Sherborne to system ćwiczeń ruchowych pod nazwą Ruch Rozwijający. Jest to program nastawiony na rozwijanie – poprzez odpowiednie ćwiczenia i zabawy ruchowe – takich cech, jak: poczucie własnej wartości i pewności siebie, poczucie bezpieczeństwa, odpowiedzialność, wrażliwość, umiejętność nawiązywania kontaktów z drugą osobą. Charakterystyka dzieci nadpobudliwych wskazuje, że wszelkie metody angażujące motorykę są wskazane, ponieważ dają szansę zaspokojenia przemożnej potrzeby ruchu w sposób kontrolowany i społecznie akceptowany. Umożliwia też dzieciom nauczenie się kontrolowania swego ruchu i panowania nad nim. Uczy dostrzegać potrzeby innych, respektować je. Dzieciom z ADHD trzeba pomóc w uświadomieniu sobie swojej nadmiernej energii i siły, tego, co robią spontanicznie i rozwijać w nich właściwe zachowania. Techniki terapii behawioralnej (w ramach treningu poznawczo-behawioralnego) polegają na stosowaniu systematycznych wzmocnień pozytywnych, czyli nagradzaniu pożądanych zachowań dziecka, zbliżonych do zaplanowanych celów terapii. Ważna w tym procesie jest ścisła kontrola sytuacji, odpowiedni sposób wydawania poleceń, nadanie jasnej struktury spotkaniom (dzieci wiedzą co mają robić, co może nastąpić). Zadania powinny być dzielone na małe porcje, etapy, elementy składowe, których osiąganie należy zakończyć pochwałą i odpoczynkiem. Terapia oparta na procedurze wzmacniania pozytywnego (nagradza się natychmiast i konsekwentnie np. dostrzegając dziecko kiedy jest spokojne, ignoruje się natomiast objawy nadpobudliwości), pozwala dziecku ćwiczyć nabywane umiejętności tak, aby mogły zostać zgeneralizowane tzn. aby dziecko zaczęło wykorzystywać je na co dzień, także w naturalnym środowisku. Dlatego też muszą być wypracowane formy ścisłej współpracy z domem i szkołą dziecka, aby przepracowywanie następowało w różnych miejscach i z różnymi osobami. Pedagogika zabawy, której celem jest wzbogacenie form pracy grupowej, tworzenie warunków do rozwoju aktywności i zaangażowania jej członków we wspólne działania. Poprzez zabawę dzieci lepiej poznają swoje umiejętności, doświadczają radości w obcowaniu z drugim człowiekiem, poprawiają zdolności komunikacji. Biorąc udział w odpowiednio dobranych zabawach dzieci działają zgodnie z własna energią, mogą być wesołe i smutne, mogą dowiedzieć się czegoś nowego o sobie, o swoim otoczeniu, kolegach. Uczą dzielić się przedmiotami, rozwiązywać konflikty, współpracować i pomagać sobie wzajemnie. Bardzo ważne jest ukazywanie dziecku nadpobudliwemu normalnego świata, w którym istnieją zasady, jakich należy przestrzegać. W dobieraniu odpowiednich metod pracy warto pamiętać o pewnych regułach: – dobieramy metody pod kątem preferencji, potrzeb, upodobań i możliwości dziecka (nie wolno mylić z własnymi upodobaniami i preferencjami); – staramy się kontrolować jakie są korzyści w życiu codziennym dziecka; – metoda jest dobra, gdy dziecko ma poczucie bezpieczeństwa i psychiczny komfort. Praca terapeutyczna z dzieckiem z ADHD powinna być prowadzona od jak najmłodszych lat. Zajęcia należy prowadzić w zespołach 6 -8 osobowych. Mniejsza liczba dzieci uniemożliwia niektóre ćwiczenia ruchowe, z kolei większa liczebność, może utrudniać utrzymanie uwagi i bezpieczeństwa w grupie. Wskazane jest łączenie dzieci nadpobudliwych z dziećmi nieprzejawiającymi syndromu nadpobudliwości ( ale nie zahamowanych i nie bardzo nieśmiałych). Zajęcia powinny być prowadzone przez 2 – 3 osoby przeszkolone do pracy z dzieckiem nadpobudliwym. Osoby prowadzące grupę powinny dobrze porozumiewać się między sobą,czasem nawet bez słów. Musi cechować je dobra znajomość problematyki nadpobudliwości u dzieci, wskazań do pracy z nimi, a także umiejętność dostosowania się do poziomu energii dzieci. Osoby te muszą posiadać zdolności organizacyjne i czasem kierownicze, umiejętność okazywania ciepła i akceptacji, a także, co jest niezwykle ważne szczególnie w pracy z dziećmi przejawiającymi różnorakie trudności w zachowaniu – adekwatne do poziomu dzieci poczucie humoru. Pracę z dzieckiem nadpobudliwym zawsze trzeba zacząć od akceptacji jego odmienności i tego , że być może nie będzie idealnym , wymarzonym dzieckiem lub uczniem, którego chciałoby się mieć w klasie. Pomaga to dopasować wymagania do jego realnych możliwości i chroni wszystkich przed kolejnymi niepowodzeniami. Jeśli nauczyciel tego dziecka przyjmie, że ma ono siedzieć nieruchomo przez całą lekcję, czy zabawę poniesie porażkę. Jeśli zaś przyjmie, że sukcesem będzie, gdy dziecko nie będzie wychodziło z ławki lub wróci do niej po jednokrotnym upomnieniu, może mu się to udać. Dziecko z nadpobudliwością psychoruchową ma trudności z zaplanowaniem i organizowaniem tego, co ma zrobić .Jest ciągle zagubione w tysiącu różnych spraw i informacji. Potrzebuje więc spójnych reguł, dokładnego planowania tego, co ma robić, jasnych oczekiwań ze strony dorosłych, a także ustalonych konsekwencji swoich zachowań - nagród, pochwał i następstw złamania reguł, zarówno w domu jak i w szkole. Ważnym elementem pracy z dzieckiem z ADHD jest pełna współpraca rodziny i szkoły nad rozwiązywaniem problemów dziecka. W szkole z dzieckiem z ADHD pracuje przede wszystkim nauczyciel - to on ma najcięższe zadanie. Nauczyciel za pomocą behawioralnych metod kieruje zachowaniem dziecka. Odsyłanie dziecka z ADHD do gabinetu psychologa, pedagoga czy nawet dyrektora nie ma sensu (ponieważ dziecko musi nauczyć się właściwego zachowania w klasie a nie w gabinecie).Wsparciem dla nauczyciela mają być pedagog i psycholog szkolny, którzy działają w tym systemie jako trenerzy, lub doradcy pomagają zaplanować nauczycielowi pracę z dzieckiem, podsuwają pomysły na rozwiązanie trudnych sytuacji itp. Kolejny poziom wsparcia dziecka z ADHD w szkole, to współpraca z rodzicami. Współpraca ta nie zawsze jest możliwa, jednak jeżeli rodzic jest chętny to oczywiście należy to wykorzystać. Przede wszystkim umówić się, co robi szkoła (np. nauczyciele dopilnowują, aby zadanie domowe uczeń miał zawsze zapisane w zeszycie) a co robią rodzice (np. odrabiają codziennie o ustalonej porze zadania domowe z dzieckiem) PRACA W KLASIE Z UCZNIEM NADPOBUDLIWYM Uczeń powinien siedzieć blisko nauczyciela, tak, aby ten miał do niego łatwy dostęp mógł szybko podejść i zwrócić uwagę ucznia na tok lekcji, lub przeciwdziałać ewentualnym niebezpiecznym sytuacjom. Dziecko z ADHD nie powinno siedzieć przy oknie, ani przy samych drzwiach. - za oknem dzieją się ciekawe rzeczy rozpraszające uwagę, podobnie przez drzwi ciągle ktoś przechodzi. Musimy dopilnować, aby na ławce ucznia znajdowały się tylko przybory potrzebne do pracy na aktualnie odbywającej się lekcji Skuteczne Polecenia, wydawanie które wydajemy dzieciom powinny być poleceń. krótkie i pozytywnie sformułowane. Bo jeśli powiemy dziecku "nie kop w ścianę", to odwołujemy się do mechanizmu hamowania aktywacji, który o osób z ADHD nie działa. Natomiast gdy poprosimy dziecko, aby postawiło nogę na podłodze, odwołujemy się do mechanizmu wzbudzania aktywacji, który działa, czym zwiększamy prawdopodobieństwo, że polecenie zostanie wykonane. Analogicznie - "usiądź na swoim krześle" zamiast "nie chodź po klasie" METODY PRACY Z KONKRETNYM ZACHOWANIEM 1. Analizujemy zachowanie, które chcemy zmienić. Dokładne przyjrzenie się zachowaniu dziecka pomoże nam znaleźć jego rzeczywiste przyczyny, które nie zawsze bezpośrednio muszą wynikać z objawów choroby. 2. Wyznaczamy sobie cele, które mamy osiągnąć w pracy nad danym zachowaniem. Musimy sobie wyznaczyć cel idealny, który chcemy osiągnąć, oraz cele krótkoterminowe, nad którymi będziemy pracować etapami. Jeżeli mamy ucznia spacerującego po klasie, to celem idealnym będzie doprowadzenie do sytuacji, w której dziecko będzie siedziało w ławce przez całą lekcję. Natomiast cel krótkoterminowy będzie zakładał ograniczenie wędrówek do określonej liczby (np. na lekcji Jaś może wyjść z ławki cztery razy). Jeżeli po dwóch tygodniach osiągniemy sukces, to możemy liczbę wyjść z ławki ograniczyć do trzech na jednej lekcji - i tak stopniowo, do zaniku niepożądanego zachowania. 3. Zawiązujemy z dzieckiem kontrakt behawioralny - czyli ustalamy w jaki sposób będziemy pracować nad danym zachowaniem, stopniowo zmniejszając jego częstotliwość. W naszym przypadku zawiązujemy z uczniem umowę, iż na każdej lekcji może on opuścić ławkę cztery razy. Za każdorazowe wywiązanie się z umowy nagradzamy dziecko. Pracujemy tylko nad jednym zachowaniem naraz!!! Propozycje do wykorzystania podczas lekcji dla nauczycieli, mających w klasie uczniów z ADHD: 1. Organizacja pracy nauczyciela: ustawienie ławki dziecka blisko nauczyciela, w pewnym oddaleniu od innych dzieci, z dala od okna i drzwi. Ułatwia to nauczycielowi stałą kontrolę dziecka, pozwala na częsty kontakt - dodatkowe instrukcje, ogranicza rozpraszanie uwagi dziecka. 2. Poprawianie umiejętności organizacyjnych dziecka: - ustalenie jasnych reguł pracy w klasie (podczas lekcji siedzimy na miejscu, pracujemy nad swoim zadaniem, mówi tylko jedna osoba), - ustanowienie rutynowych czynności porządkujących i przygotowujących do pracy - sporządzenie jasnego planu zajęć lekcyjnych, - kontrolowanie, czy dziecko wszystko zanotowało, łącznie z pracą domową, - kontrolowanie miejsca pracy dziecka. 3.Pobudzanie uwagi dziecka - przekazywanie nauczanych treści i zadań krótko i zwięźle, w małych dawkach, aby wykorzystać krótki czas skupienia uwagi dziecka, - przestrzeganie przez dziecko limitu czasu przeznaczonego na dane zadanie, - dokonywanie bieżącej kontroli pracy, - dzielenie materiału na części, zadawanie mniejszej ilości zadań domowych, - utrzymywanie kontaktu wzrokowego z dzieckiem, - wyróżnianie najważniejszych zagadnień, np. podkreślanie ich na kolorowo, - urozmaicanie zadań i przygotowywanie ich w sposób interesujący dla ucznia, korzystanie z ilustracji i materiałów, które dziecko może dotknąć i manipulować nimi, - proponowanie aktywności, która wymaga zaangażowania ucznia, - w razie potrzeby robienie kilkuminutowych przerw. 4. Poprawianie zdolności słuchania: - przygotowanie krótkich instrukcji, złożonych z prostych zadań, - w razie potrzeby powtarzanie przez nauczyciela instrukcji, - nakłanianie dziecka do powtarzania poleceń po ich usłyszeniu, - informowanie o tym, że komunikuje się mu najważniejsze wiadomości, - korzystanie z pomocy wizualnych. 5. Stwarzanie dziecku podczas lekcji naturalnej możliwości odreagowania ruchowego (podlanie kwiatów, starcie tablicy). 6. Nagradzanie za każde, nawet najmniejsze osiągnięcie. 7. Komunikowanie się z rodzicami dziecka w celu przekazania informacji dotyczących przygotowania go do zajęć oraz sprawdzianów wiadomości ustnych i pisemnych. W zajęciach z dzieckiem z ADHD przydatnych może być kilka uwag: zapoznaj dziecko z planem lekcji – informuj co będzie robiło za chwilę, nie będzie musiało niespokojnie wyczekiwać co się wydarzy, gdyż to nasila jego niepokój, a uwaga jest bardziej rozproszona, dzieci z ADHD niechętnie podejmują działania, które sprawiają im trudność. Zaczynaj od czegoś, co szczególnie lubią, ale zaznacz, że potem będą wykonywać zadania mniej lubiane, pilnuj czasu; staraj się podawać czas, który przeznaczysz na ćwiczenia lub zadania. Ucz je kontroli czasu. Monitoruj efekty działania dziecka. Dzieci nadpobudliwe wykonują działania bardzo szybko i niedbale, bądź zwlekają z ich podejmowaniem i pracują bardzo rozwlekle. mobilizuj je do pracy wydając krótkie polecenia i przypominając, co jeszcze jest do wykonania, wydając polecenia utrzymuj kontakt wzrokowy z dzieckiem; pomocne mogą być różne gesty, które przywołują jego uwagę – stukanie w ławkę, klaskanie w dłonie itp.,, wydawaj tylko jedno polecenie, bo dziecko z ADHD jest w stanie zapamiętać i utrzymać uwagę tylko na pierwszych kilku słowach. Sprawdź, czy cię słyszało, każ powtórzyć mu, co ma zrobić. Dzieci z ADHD wymagają wielokrotnych powtórzeń. Szybko zapominają umiejętności, które już opanowały. Dzieje się tak na skutek zakłóceń w przenoszeniu informacji z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej. Terapeuta odnosi wrażenie, że zajęcia nie przynoszą żadnego efektu, co może działać zniechęcająco. Należy jednak pamiętać, że już sam fakt obecności dziecka na zajęciach ma działanie terapeutyczne. Dziecko wyniesie z zajęć tyle, na ile jest gotowe w tym momencie. Należy być cierpliwym i dostosować się do jego tempa rozwoju, proponuj dużo krótkich i różnorodnych zadań. Jeżeli planujesz coś szczególnie trudnego i nużącego, uprzedź o tym dziecko. Jeśli pojawi się opór z jego strony, negocjuj czas wykonania zadania, a w nagrodę zaproponuj wykonanie ulubionej pracy. Chwal dziecko jak najczęściej za starania, za nawet najmniejsze osiągnięcia, bo to co dla jego rówieśników jest normą, dla niego jest wielkim osiągnięciem. Nieudane pochwały: „ Dobrze to zrobiłeś, zwykle ci to tak nie wychodzi.” „ Świetnie,jeszcze trochę się postarasz i będzie dobrze.” „ No nareszcie ci się udało.” „Byłeś bardzo grzeczny, żeby zawsze tak było” Pochwała powinna zawierać opis sytuacji, wyrażenie uznania i nazwę cechy, która wiąże się z konkretnym zachowaniem, np.: „Sam zabrałeś się do odrabiania lekcji – jesteś sumiennym uczniem.” „ Zanotowałeś, co jest zadane – świetnie.” „Zrobiłeś zadanie – podoba mi się to. Jesteś obowiązkowym uczniem.” Polecenia niewykonalne dla dziecka z ADHD: „Nie kręć się!” - dziecko nie potrafi zapanować nad ruchem ciała, a chcąc opanować ciało może być jeszcze mniej uważne. Lepiej powiedzieć - „ Posłuchaj, mam ci coś ważnego do powiedzenia.” „Już tyle razy ci mówiłam, żebyś zaczął pisać, ty nigdy nie słuchasz!” - zbyt długie polecenie, dziecko nie wie o co chodzi z powodu trudności z koncentracją uwagi nie uchwyci sedna sprawy. Lepiej powiedzieć - „Pisz teraz!”, wkładając mu długopis do ręki. Jak reagować, gdy dziecko źle się zachowuje? stanowczo – zabrać mu długopis, jeśli pisze po ławce, rozdzielić bijące się dzieci, bez oskarżania i agresji, powiedzieć jeszcze raz jakiego zachowania oczekujemy, pokazać dziecku jak naprawić zło, które wyrządziło nawet nieumyślnie, pozwolić ponieść dziecku konsekwencje złego zachowania, nie słuchać protestów, nie wdawać się w dyskusje, nie uda się przegadać nadpobudliwego dziecka, pozbawić dziecko uwagi z naszej strony, odesłać go w spokojne miejsce, przeprowadzić z nim na osobności rozmowę na temat tego co się stało, odwołać się do zasad, wyrazić dezaprobatę, unikać moralizowania, gderania, nie wracać pamięcią do tego, co się wydarzyło – dzieci z ADHD zwykle bardzo żałują tego, co się stało. Ćwiczenia i gry wspomagające rozwój dziecka z ADHD. 1.Zabawy poprawiające koncentrację uwagi -Wsłuchiwanie się w dźwięki – prosimy dziecko, aby wygodnie położyło się na łóżku i zamknęło oczy. Później prosimy, aby słuchało dźwięków, najpierw tych dochodzących z ulicy (szum wiatru, przejeżdżające samochody), potem tych dochodzących z mieszkania (odgłosy kuchni, dźwięki z innych mieszkań), a na koniec tych dochodzących z ciała dziecka (bicie serca, oddech) -Przypływ-odpływ – prosimy dziecko, aby stanęło na środku pokoju. Kiedy wypowiadamy słowo „przypływ”, dziecka robi krok do przodu, kiedy słowo „odpływ”, dziecko wykonuje krok do tyłu. Stopniowo zwiększamy tempo podawania ustalonych haseł. 2. Zabawy ćwiczące spostrzegawczość i pamięć -Co tam było? –Na stole układamy kilka różnych przedmiotów, prosimy dziecko, aby na chwilę zamknęło oczy. W tym czasie zabieramy jeden przedmiot i prosimy by dziecko powiedziało, czego brakuje. W wersji trudniejszej nie zabieramy przedmiotu, tylko zmieniamy jego położenie i prosimy dziecko o ułożenie przedmiotów tak jak poprzednio. -Co słyszałeś? – Dziecko ma zamknięte oczy, w tym czasie osoba dorosła wykonuje różne dźwięki ( dzwoni dzwonkiem, stuka w stół, szura krzesłem, stuka w szklankę). Po chwili dziecko ma odpowiedzieć na pytanie, jakie dźwięki słyszało. Stopniowo zwiększamy ilość prezentowanych w każdej próbie dźwięków. 3. Zabawy pomagające dziecku radzić sobie z emocjami i trudnymi sytuacjami -Co czują – opowiadamy dziecku jakąś historię i prosimy, aby zastanowiło się, co mogą czuć bohaterowie przedstawionych zdarzeń. Opowiadane historie powinny dotyczyć codziennych zdarzeń, w jakich może uczestniczyć dziecko, na przykład kłótnia z kolegami. Warto także omówić z nim sposoby poradzenia sobie z różnymi sytuacjami. -Co by było gdyby – w czasie tej zabawy wymyślamy wraz z dzieckiem różne historie, które mogą zdarzyć się jego rówieśnikom i prosimy dziecko, aby zastanowiło się, jakie mogą być konsekwencje różnych zachowań bohaterów. Jak oni lub inni mogą czuć się w danej sytuacji? 4. Zabawy rozładowujące napięcie, uspokajające i wyciszające -Zrzuć buty – prosimy dziecko, aby wykonywało mocne wymachy nogami tak, jakby chciało zrzucić z nóg klapki, później jeszcze mocniejsze tak, jakby chciało zrzucić sznurowane buciki. Później prosimy, aby spróbowało zrzucić wymyślone rękawiczki, czapkę z głowy, siedzącą na plecach żabę. Chodzi o to, aby dziecko nauczyło się rozluźniać mięśnie. -Kołyska – prosimy, aby dziecko położyło się na karimacie na plecach, a do brzucha podciągnęło nogi zgięte w kolanach i przytrzymało je rękami. Następnie prosimy, aby spróbowało oderwać plecy od podłoża i rozbujało swoje ciało. Ćwiczenia fizyczne są jedną z najlepszych form terapii dzieci z ADHD. Pozwalają na bezpieczne wyładowanie nadmiaru energii. Z dziećmi nadpobudliwymi można również grać w gry planszowe takie jak np. Monopol czy Scrabble. Dzieciom nadpobudliwym jest trudniej niż większości ich rówieśników, ponieważ nie radzą sobie z przestrzeganiem zasad panujących w społeczeństwie. Ciągle sprawiają problemy, ale osiągnięcie nawet nieznacznej poprawy jest już w ich przypadku sukcesem. To, co uważamy za normę u innych dzieci, musimy traktować jako duże osiągnięcie u dzieci z ADHD i powinniśmy je za to systematycznie chwalić. Każde podjęcie działania przez takie dziecko jest już godne dostrzeżenia i podkreślenia. Dziecko z ADHD wymaga stałej tolerancji i dużej cierpliwości. Czuje się świetnie w atmosferze spokoju, zrozumienia, akceptacji siebie takiego, jakim jest. Opracowała: A. Piskorek W niniejszym opracowaniu wykorzystano następujące artykuły: 1. B. Sadowska: „ Wykorzystanie metod terapeutycznych w pracy z dzieckiem z ADHD”, 1. M. Kłosek: „ Metody pracy i terapia dzieci z zespołem ADHD”, 2. „ Formy terapii i leczenia dzieci z ADHD”, 3. K. Krocz: „ Dzieci z ADHD – jak można im pomóc?” 4. „ Model terapii psychopedagogicznej wspomagający rozwój dziecka z ADHD”,
