zatwierdzam - Ministerstwo Zdrowia
advertisement
ZATWIERDZAM MAREK BALICKI MINISTER ZDROWIA KRAJOWY PLAN DZIAŁAŃ DLA POLSKI NA WYPADEK WYSTĄPIENIA KOLEJNEJ PANDEMII GRYPY PRZYGOTOWANY PRZEZ: Krajowy Komitet ds. Pandemii Grypy NA PODSTAWIE PROJEKTU OPRACOWANEGO PRZEZ: Krajowy Ośrodek ds. Grypy Przewodniczący Krajowego Komitetu ds. Pandemii Grypy Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia Zbigniew PODRAZA NATURA HORRET VACUUM Heraklit SPIS TREŚCI Akty prawne i dokumenty, wskazujące na konieczność przygotowania i wdrożenia Krajowego Planu Działań na Wypadek Wystąpienia Kolejnej Pandemii Grypy....................................................................................................... 5 A. Wstęp................................................................................................................ 6 B. Fazy pandemii................................................................................................. 10 C. Krajowy Komitet ds. Pandemii Grypy............................................................. 12 D. Nadzór nad grypą w Polsce............................................................................... 14 Założenia nadzoru nad grypą, opartego na systemie SENTINEL...................... 15 Rodzaj materiału do badań i metody diagnostyczne......................................... 16 Założenia nadzoru epidemiologicznego, działającego poza systemem SENTINEL......................................................................................................... 17 Nadzór nad grypą u zwierząt............................................................................. 17 E. Działania niezbędne do przygotowania kraju na wystąpienie kolejnej pandemii grypy................................................................................................. 18 F. Grupy docelowe do szczepień przeciwko grypie oraz profilaktyki i leczenia z użyciem substancji antywirusowych w sytuacji pandemii............................. 20 G. Okres międzypandemiczny – Faza 1................................................................. 21 I. Planowanie i koordynacja............................................................................ 21 II. Monitorowanie i ocena sytuacji................................................................... 22 III. Zapobieganie............................................................................................... 23 IV. Odpowiedź sektora opieki zdrowotnej........................................................ 24 V. Komunikacja................................................................................................ 24 H. Okres międzypandemiczny – Faza 2................................................................. 26 I. Planowanie i koordynacja............................................................................ 26 II. Monitorowanie i ocena sytuacji................................................................... 27 III. Zapobieganie................................................................................................27 IV. Odpowiedź sektora opieki zdrowotnej........................................................ 28 V. Komunikacja................................................................................................ 29 I. Okres alarmu pandemicznego – Faza 3............................................................. 30 I. Planowanie i koordynacja............................................................................ 30 II. Monitorowanie i ocena sytuacji................................................................... 31 III. Zapobieganie................................................................................................31 IV. Odpowiedź sektora opieki zdrowotnej........................................................ 32 V. Komunikacja................................................................................................ 33 J. Okres alarmu pandemicznego – Faza 4............................................................. 34 I. Planowanie i koordynacja............................................................................ 34 II. Monitorowanie i ocena sytuacji................................................................... 35 III. Zapobieganie................................................................................................35 IV. Odpowiedź sektora opieki zdrowotnej........................................................ 36 V. Komunikacja................................................................................................ 37 K. Okres alarmu pandemicznego – Faza 5............................................................. 38 I. Planowanie i koordynacja............................................................................ 38 II. Monitorowanie i ocena sytuacji................................................................... 39 III. Zapobieganie................................................................................................39 IV. Odpowiedź sektora opieki zdrowotnej........................................................ 40 V. Komunikacja................................................................................................ 41 L. Okres pandemiczny – Faza 6............................................................................. 43 I. Planowanie i koordynacja............................................................................ 43 II. Monitorowanie i ocena sytuacji................................................................... 44 III. Zapobieganie................................................................................................45 IV. Odpowiedź sektora opieki zdrowotnej........................................................ 46 V. Komunikacja................................................................................................ 47 M. Okres post-pandemiczny................................................................................... 49 N. Zalecane działania interwencyjne i środki zaradcze (nie farmaceutyczne)...... 50 Działania interwencyjne i środki zaradcze na poziomie kraju.......................... 50 Działania interwencyjne i środki zaradcze na poziomie międzynarodowym.... 54 O. Adresy i telefony kontaktowe............................................................................. 59 SPIS ZAŁĄCZNIKÓW Załącznik 1. Wnioski i zalecenia ze spotkania „WHO Consultation on Global Priorities in Influenza”, 6-7 maj 2002, WHO, Genewa. Załącznik 2. Patogeneza, obraz kliniczny i powikłania pogrypowe. Załącznik 3. Leczenie i profilaktyka przeciwko grypie. Załącznik 4. Wytyczne dla WSSE, dotyczące udziału w wirusologicznym nadzorze nad grypą. Załącznik 5. Wytyczne dla Krajowego Ośrodka ds. Grypy względem WSSE. Załącznik 6. Piśmiennictwo. 4 Akty prawne i dokumenty, wskazujące na konieczność przygotowania i wdrożenia Krajowego Planu Działań na Wypadek Wystąpienia Kolejnej Pandemii Grypy: 1. WHO/CDS/CSR/GIP/2005.5 WHO global influenza preparedness plan. The role of WHO and recommendations for national measures before and during pandemics, Dept. of Communicable Disease Surveillance and Response, Global Influenza Programme, WHO, Geneva, Switzerland, 2005. 2. WHO/CDS/CSR/GIP/2004.2 WHO checklist for influenza pandemic preparedness planning, Dept. of Communicable Disease Surveillance and Response, Global Influenza Programme, WHO, Geneva, Switzerland, 2005. 3. Influenza pandemic preparedness and response, Report by the Secretariat to the WHO Executive Board, January 2005. 4. WHO/CDS/CSR/RMD/2004.9 WHO consultation on priority public health interventions before and during an influenza pandemic, Dept. of Communicable Disease Surveillance and Response, WHO, Geneva, Switzerland, 2004. 5. Dokument z posiedzenia Executive Board of the WHO EB111.R6, 111th Session, Agenda Item 5.8, 23 January 2003, Prevention and control of influenza pandemics and annual epidemics, WHO. 6. Global Agenda on Influenza Surveillance and Control, WHO Consultation on Global Priorities in Influenza, WHO, Geneva, Switzerland, 6-7 May 2002 (wnioski i zalecenia w załączeniu). 7. Cele i założenia Global Influenza Programme, WHO. 8. Cele i zadania sieci Community Network of Reference Laboratories for Human Influenza (CNRL), European Influenza Surveillance Scheme (EISS), którego członkiem jest Polska reprezentowana przez Krajowy Ośrodek ds. Grypy mieszczący się w Państwowym Zakładzie Higieny w Warszawie. 9. Commission Working Paper on Community Influenza Pandemic Preparedness and Response Planning, Commission of the European Communities, Brussels, 26.03.2004. 10. Ustawa z dnia 6 września 2001r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz.U. z 2001 r. Nr 126, poz. 1384, z 2003 r. Nr 45, poz. 391, Nr 199, poz. 1938, z 2004 r. Nr 96, poz. 959, Nr 173, poz. 1808). 11. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. 1985 Nr 12 poz. 49, Dz.U. z 1998 r. Nr 90, poz. 575, Nr 106, poz. 668, Nr 117, poz. 756, z 1999 r. Nr 70, poz. 778, z 2000 r. Nr 12, poz. 136, Nr 120, po. 1268, z 2001 r. Nr 11, poz. 84, Nr 29, poz. 320, Nr 42, poz. 473, Nr 63, poz. 634, Nr 125, poz. 1367, Nr 126, poz. 1382, Nr 128, poz. 1407 i 1408, z 2002 r. Nr 37, poz. 329, Nr 74, poz. 676, Nr 135, poz. 1145, z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 208, poz. 2020) AKTY PRAWNE I DOKUMENTY 5 A. WSTĘP Grypa jest nadal poważnym problemem medycznym. Zachorowania notowane są w każdej szerokości geograficznej i w każdej grupie wieku. Zgodnie z najnowszymi danymi WHO na grypę w świecie choruje około 330-990 mln osób, umiera natomiast z powodu komplikacji pogrypowych od 500 tys. do 1 mln. W samych Stanach Zjednoczonych z powodu grypy i powikłań pogrypowych umiera rocznie ok. 36 000 osób. W Polsce liczba zachorowań na grypę waha się, w zależności od sezonu epidemicznego, od kilkuset tysięcy do kilku milionów. Dane te jednak wydają się zaniżone ze względu na fakt, iż bardzo duża liczba pacjentów unika wizyty u lekarza w obawie m.in. przed stratami finansowymi wynikającymi z przebywania na zwolnieniu lekarskim. Przyczyną zachorowań są wirusy grypy należące do rodziny Orthomyxoviridae. Na podstawie różnic antygenowych w białkach strukturalnych, tj. nukleoproteinie i białku matrycowym, klasyfikowane są one do trzech typów A, B lub C. Wirusy typu B występują jedynie u człowieka, typu C u człowieka i świń, podczas gdy wirusy grypy typu A występują zarówno u człowieka, jak i ptaków, świń, koni oraz ssaków morskich. Ze względu na różnice w glikoproteinach powierzchniowych, tj. hemaglutyninie i neuraminidazie, wśród wirusów grypy typu A wyróżnia się 15 podtypów hemaglutyniny (H1-H15) oraz 9 podtypów neuraminidazy (N1-N9), jednak u człowieka izolowano jak do tej pory szczepy podtypu A(H1N1), A(H2N2), A(H3N2) i A(H1N2) oraz występujące do niedawna tylko u ptaków szczepy podtypu A(H5N1), A(H9N2) i A(H7N7). Wirusy grypy charakteryzują się dużą zmiennością, która przede wszystkim dotyczy hemaglutyniny (HA) i neuraminidazy (NA). Mogą to być zmiany określane jako przesunięcie antygenowe (z ang. drift), polegające na akumulacji punktowych mutacji w genach kodujących HA i NA lub też zmiany określane jako skok antygenowy (z ang. shift). Do tych ostatnich dochodzi na skutek genetycznej reasortacji, tj. wymiany całych fragmentów jednoniciowego kwasu rybonukleinowego, jaki w przypadku wirusów typu A i B występuje w ośmiu segmentach, zaś w przypadku wirusów grypy typu C w siedmiu segmentach. Wirusy grypy typu C powodują u ludzi łagodne zachorowania, zaś najgroźniejsze są zakażenia wirusami grypy typu A. Ze względu na występowanie rezerwuaru zwierzęcego wirusów grypy typu A może dochodzić do reasortacji różnych podtypów tych wirusów z wirusami typu A, występującymi jedynie u człowieka. Konsekwencją tego może być powstanie szczepu o całkowicie nowym, nie występującym dotąd u ludzi podtypie hemaglutyniny i/lub neuraminidazy, a tym samym szczepu potencjalnie pandemicznego, na który duża część populacji nie będzie uodporniona. Do reasortacji szczepów bardzo często dochodzi w organizmie świń (uważane jako „naczynie mieszalne”), które są wrażliwe zarówno na ludzkie, jak i ptasie wirusy grypy. Nie można również wykluczyć takiej sytuacji, kiedy zwierzęcy wirus grypy przekroczy barierę gatunkową i ulegnie transmisji do organizmu człowieka bez wcześniejszej reasortacji z jakimś szczepem wirusa grypy, występującym u ludzi, co miało już miejsce w ostatnich latach. Wysoce prawdopodobne jest pojawienie się szczepu mogącego wywołać ogólnoświatową epidemię (pandemię) grypy, charakteryzującego się nowym podtypem hemaglutyniny i/lub neuraminidazy niż szczepy krążące wśród ludzi do tej pory oraz WSTĘP 6 wysoką zachorowalnością i śmiertelnością. Bez odpowiedzi pozostaje pytanie kiedy to nastąpi. Z całą mocą trzeba jednak podkreślić, że wybuch pandemii grypy spowoduje dramatyczne zmiany w funkcjonowaniu Państwa. Niebezpieczeństwo wybuchu pandemii grypy, jak też wykorzystania wirusa grypy w celu ataku terrorystycznego jest jednak całkowicie pomijane i niedoceniane, co jest ogromnym błędem , którego konsekwencje mogą być tragiczne. Kolejna pandemia grypy wystąpi wtedy, gdy: • w wyniku gwałtownych zmian typu „shift” pojawi się szczep wirusa grypy o innym podtypie hemaglutyniny i/lub neuraminidazy niż szczepy krążące wśród ludzi przez wiele poprzednich lat, • w społeczeństwie wysoki udział będą stanowiły osoby wrażliwe na nowy szczep, tj. w większości populacji stwierdzać się będzie brak lub niskie poziomy przeciwciał dla nowego wirusa, • nowy wirus będzie wykazywał wysoką zdolność do transmisji i wywoływania choroby, • nowy podtyp wirusa będzie powodem wysokiej zachorowalności w więcej niż jednym kraju. O realnej możliwości wybuchu kolejnej pandemii grypy świadczą m.in. wydarzenia, jakie miały miejsce w 1997r. w Hongkongu. Doszło wówczas u ludzi do zakażenia 18 osób, a w 6 przypadkach do zgonu za przyczyną szczepu wirusa grypy A/Hong Kong/156/97 (H5N1) występującego do tej pory tylko u ptaków. Przeprowadzony wówczas masowy ubój kurcząt, likwidacja tych zwierząt z rynku sprzedaży, jak i ferm zakończyła przypadki zakażeń ludzi. Podobna sytuacja miała miejsce w 1999r. kiedy inny „ptasi” szczep wirusa grypy A/Hong Kong/1074/99 (H9N2) został wyizolowany od ludzi. W lutym 2003r. znów dotarły z Hongkongu informacje o zgonach dwóch osób: 8-letniej dziewczynki i jej 33-letniego ojca, jakie były wynikiem zakażenia ptasim wirusem grypy tego samego podtypu co w 1997r., tj. A(H5N1). Kolejne niepokojące doniesienia docierały z Holandii, gdzie od początku marca 2003r. miało miejsce 89 potwierdzonych przypadków zakażenia ludzi wysoce patogennym ptasim wirusem grypy podtypu A(H7N7), gdzie jedna osoba zmarła, a w kilku przypadkach potwierdzono transmisję wirusa H7N7 z człowieka na człowieka, co jest tym bardziej niepokojące. Kolejne zakażenia ludzi ptasim szczepem wirusa grypy A(H5N1) odnotowywano w Tajlandii i Wietnamie oraz Kambodży, gdzie od grudnia 2003r. do maja 2005r. potwierdzono łącznie 97 takich przypadków, z czego 53 zakończyło się zgonem (dane na dzień 19.05.2005.). Do tego należy dodać, iż podwójna infekcja wywołana jednocześnie ludzkimi i ptasimi wirusami grypy stwarza możliwość reasortacji i powstania takiego wariantu wirusa grypy, który mógłby się okazać szczególnie niebezpieczny dla ludzi z wywołaniem pandemii włącznie. W związku z powyższymi wydarzeniami Światowa Organizacja Zdrowia już w kwietniu 1999r. wydała plan działań na wypadek wystąpienia pandemii grypy WSTĘP 7 „Influenza Pandemic Plan. The role of WHO and Guidelines for National and Regional Planning” (WHO/CDS/CSR/EDC/99.1, Dept. of Communicable Disease Surveillance and Response, WHO, Geneva, Switzerland, April 1999) wraz ze wskazaniami dla sporządzenia planów krajowych i regionalnych oraz powołania multidyscyplinarnych Krajowych Komitetów ds. Pandemii. W kwietniu 2005r. dokument ten został zastąpiony nowym, uaktualnionym w oparciu o nowe doświadczenia i obecny stan wiedzy „WHO global influenza preparedness plan. The role of WHO and recommendations for national measures before and during pandemics” (WHO/CDS/CSR/GIP/2005.5, Dept. of Communicable Disease Surveillance and Response, Global Influenza Programme, WHO, Geneva, Switzerland, 2005). Plany Pandemiczne mają na celu przede wszystkim: • zminimalizowanie liczby zachorowań i zgonów poprzez uzyskanie satysfakcjonującego stopnia uodpornienia w dużej części populacji poprzez profilaktykę i stosowanie leków antywirusowych, • optymalizację właściwej opieki medycznej i odpowiedniego zaplecza wystarczającego do przyjęcia dużej liczby pacjentów, • utrzymywanie infrastruktury i zasadniczych elementów funkcjonowania społeczeństwa. W XX wieku miały miejsce cztery pandemie grypy: w 1918r. tzw. "hiszpanka" (ok. 50 mln zgonów), w 1957r. pandemia tzw. „grypy azjatyckiej” (ok. 1 mln zgonów), w 1968r. pandemia tzw. „grypy Hong Kong” (ok. 700 000 zgonów) oraz w 1977r. pandemia tzw. „grypy rosyjskiej”. W czasie "hiszpanki" na grypę chorowało 25% populacji świata, zakażonych było 50%, a śmiertelność w czasie drugiej fali pandemii wynosiła od 120/1000 u dzieci w wieku 0-4 lata do 150/1000 u dorosłych w wieku od 25 do 29 lat. W czasie pandemii „grypy azjatyckiej” z 1957r. chorowało 25-30% populacji, zaś w czasie pandemii „grypy Hong Kong” z 1968r. - 20%. Mimo dużego postępu, jaki dokonał się od tamtego czasu w naukach medycznych dobrze przygotowany Krajowy Plan Pandemiczny ma zasadnicze znaczenie, tym bardziej że w dobie szeroko rozwiniętej komunikacji, w tym komunikacji lotniczej, ułatwiającej rozprzestrzenianie się nowego wirusa, czas jaki pozostanie do dyspozycji na podjęcie stosownych działań nie będzie długi. Należy tu jeszcze zwrócić uwagę na fakt, że obecnie produkcja trójskładnikowej szczepionki przeciwko grypie na zarodkach kurzych zajmuje okres minimum 6 miesięcy. Doświadczenia z roku 1997 pokazały jednak, że przygotowanie dobrze replikujących się reasortantów do produkcji szczepionki przeciwko wirusowi H5N1 okazało się trudne, jak i czasochłonne z powodu problemów technicznych (m.in. toksyczność w stosunku do zarodków kurzych). Minęło ponad 12 miesięcy od pojawienia się pierwszych przypadków zachorowań w maju 1997r. zanim dostępne były reagenty do eksperymentalnej produkcji szczepionki. Tak więc szybka produkcja nawet jednoskładnikowej szczepionki, skutecznej przeciw szczepowi pandemicznemu może być niemożliwa. Wkrótce szczepionki przeciwgrypowe będą produkowane przy wykorzystaniu hodowli tkankowej, a nie jedynie zarodków kurzych, co znacznie przyspieszy i ułatwi proces produkcji, jak i pozwoli uniknąć problemów jakie pojawiły się w 1997r. Niezależnie jednak od tego w planach pandemicznych muszą być wzięte pod uwagę także inne sposoby kontroli infekcji i zachorowań wywołanych szczepem pandemicznym, tj. przy zastosowaniu inhibitorów neuraminidazy – oseltamiviru WSTĘP 8 i zanamiviru oraz inhibitorów białka M2 - amantadyny i rimantadyny. Niniejszy plan działań na wypadek wystąpienia kolejnej pandemii grypy ma charakter projektu wstępnego, który wymaga systematycznego uzupełniania i rozbudowywania oraz bieżącej aktualizacji przy wzajemnej współpracy Krajowego Ośrodka ds. Grypy i przedstawicieli poszczególnych organów, placówek, instytucji i organizacji, wchodzących w skład Krajowego Komitetu ds. Pandemii Grypy, który powołany został na mocy Zarządzenia Ministra Zdrowia z dnia 25 marca 2005 r. (Dz.Urz. MZ, Nr 5, poz. 14, 2005 r.). WSTĘP 9 B. FAZY PANDEMII DODATKOWY PODZIAŁ FAZ PANDEMII NA POZIOMIE KRAJU FAZY PANDEMII I. OKRES MIĘDZYPANDEMICZNY FAZA 1 Nowe typy wirusa grypy nie są wykrywane u człowieka. Podtyp wirusa grypy, wywołujący zakażenia u ludzi, może być obecny u zwierząt. Jeśli jest obecny u zwierząt to ryzyko* zakażenia człowieka czy wywołania choroby uznawane jest za niskie. FAZA 2 Nowe typy wirusa grypy nie są wykrywane u człowieka. Niemniej jednak krążący zwierzęcy podtyp wirusa grypy stanowi ryzyko* wywołania choroby u człowieka. II. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO FAZA 3 Zakażenie/zakażenia człowieka nowym podtypem, ale brak jego rozprzestrzenienia z człowieka na człowieka lub w bardzo rzadkich przypadkach - rozprzestrzenienia do osób z bliskiego kontaktu. FAZA 4 Małe ognisko/ogniska z ograniczoną transmisją z człowieka na człowieka, podczas gdy rozprzestrzenianie się jest w wysokim stopniu zlokalizowane, sugerując, że wirus nie jest dobrze zaadoptowany do człowieka** FAZA 5 Większe ognisko/ogniska, ale rozprzestrzenianie się z człowieka na człowieka jest nadal zlokalizowane, sugerując, że wirus staje się lepiej zaadaptowany do człowieka, ale może nie być w pełni zdolny do transmisji (poważne ryzyko pandemii)** III. OKRES PANDEMICZNY FAZA 6 Zwiększona i trwała transmisja wirusa w ogólnej populacji** IV. OKRES POST-PANDEMICZNY Powrót do okresu międzypandemicznego. Kraj dotknięty lub rozległe połączenia komunikacyjne i/lub handlowe z dotkniętym krajem. Kraj nie dotknięty. Kraj dotknięty lub rozległe połączenia komunikacyjne i/lub handlowe z dotkniętym krajem. Kraj nie dotknięty. Kraj dotknięty lub rozległe połączenia komunikacyjne i/lub handlowe z dotkniętym krajem. Kraj nie dotknięty. Kraj dotknięty lub rozległe połączenia komunikacyjne i/lub handlowe z dotkniętym krajem. Kraj nie dotknięty. Kraj jeszcze nie dotknięty. Kraj dotknięty lub rozległe połączenia komunikacyjne i/lub handlowe z dotkniętym krajem. Gasnąca fala pandemii. Kolejna fala pandemii. Powrót do międzypandemicznego. 10 okresu * Rozróżnienie między FAZĄ 1 a FAZĄ 2 opiera się na stopniu ryzyka zakażenia człowieka lub choroby, wywołanych przez szczepy wirusa grypy, krążące u zwierząt. Rozróżnienie to mogłoby się opierać na różnych czynnikach i ich względnym znaczeniu w odniesieniu do aktualnego stanu wiedzy naukowej. Czynnikami tymi mogą być: patogenność dla zwierząt i ludzi; występowanie u zwierząt oswojonych i zwierząt domowych czy tylko u zwierząt dzikich; informacja czy wirus jest enzootyczny czy epizootyczny, geograficznie zlokalizowany czy szeroko rozprzestrzeniony; inne informacje dotyczące genomu wirusowego; i/lub inne dane naukowe. ** Rozróżnienie między FAZĄ 3, FAZĄ 4 a FAZĄ 5 opiera się na ocenie ryzyka pandemii. Mogą tu być wzięte pod uwagę różne czynniki i ich względne znaczenie w odniesieniu do aktualnego stanu wiedzy naukowej. Czynnikami tymi mogą być: stopień transmisji wirusa; geograficzna lokalizacja i rozprzestrzenianie; ciężkość przebiegu choroby; obecność genów pochodzących ze szczepów ludzkich wirusa grypy (jeśli pochodzą ze zwierzęcego szczepu wirusa grypy); inne informacje dotyczące genomu wirusowego; i/lub inne dane naukowe. FAZY PANDEMII 11 C. KRAJOWY KOMITET DS. PANDEMII GRYPY Krajowy Komitet ds. Pandemii Grypy jest organem pomocniczym ministra właściwego do spraw zdrowia, działającym na podstawie Zarządzenia Ministra Zdrowia z dnia 25 marca 2005 r. w sprawie powołania Krajowego Komitetu do Spraw Pandemii Grypy. Zgodnie z tym Zarządzeniem w skład Komitetu wchodzą: 1. Przewodniczący - Pan Zbigniew Podraza, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia; 2. Zastępca Przewodniczącego - Pan Andrzej Trybusz, Główny Inspektor Sanitarny; 3. Sekretarz - Pan Paweł Abramczyk, przedstawiciel Departamentu Spraw Obronnych w Ministerstwie Zdrowia; 4. Pan Józef Piotr Knap – Doradca Głównego Inspektora Sanitarnego; 5. Pan Wojciech Dębiński - Dyrektor w Głównym Inspektoracie Sanitarnym; Departamentu Przeciwepidemicznego 6. Pan Zbigniew Niewójt - Dyrektor Departamentu Nadzoru w Głównym Inspektoracie Farmaceutycznym; 7. Pan Marek Chmielewski - przedstawiciel Departamentu Zdrowia Publicznego w Ministerstwie Zdrowia; 8. Pan Marcin Wiśniewski - Zastępca Dyrektora Departamentu Polityki Lekowej w Ministerstwie Zdrowia; 9. Pan Włodzimierz Pisarski - Zastępca Dyrektora Departamentu Organizacji Ochrony Zdrowia w Ministerstwie Zdrowia; 10. Pan Dariusz Adamczewski - Dyrektor Departamentu Polityki Zdrowotnej w Ministerstwie Zdrowia; 11. Pan Piotr Rusecki - Główny Inspektor Sanitarny Wojska Polskiego; 12. Pan Maciej Kisiel - Główny Inspektor Sanitarny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji; 13. Pan Jan K. Ludwicki – Dyrektor Państwowego Zakładu Higieny; 14. Pani Agnieszka Gutowska - Wiceprezes Agencji Rezerw Materiałowych; 15. Pan Andrzej Koronkiewicz - Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych; 16. Pan Mirosław Zagranicznych; Mioduszewski - Naczelny Lekarz Ministerstwa Spraw 17. Pan Andrzej Zieliński - Konsultant Krajowy w Dziedzinie Epidemiologii; 18. Pan Andrzej Gładysz - Konsultant Krajowy w Dziedzinie Chorób Zakaźnych; 19. Pan Tadeusz Wijaszka - Dyrektor Państwowego Instytutu Weterynaryjnego; 20. Pani Lidia Bernadetta Brydak - Kierownik Krajowego Ośrodka do Spraw Grypy Państwowego Zakładu Higieny. KRAJOWY KOMITET DS. PANDEMII GRYPY 12 Ponadto, w pracach Komitetu uczestniczy w charakterze obserwatora zewnętrznego Pani Paulina Miśkiewicz - Dyrektor Biura Łącznika Światowej Organizacji Zdrowia. W pracach Komitetu mogą także uczestniczyć inne osoby, zaproszone przez Przewodniczącego Komitetu. Komitet działa na posiedzeniach, które odbywają się nie rzadziej niż raz na kwartał, a w przypadku znacznego wzrostu liczby zachorowań na grypę - nie rzadziej niż raz w tygodniu. Wszelkie decyzje i działania związane z wystąpieniem pandemii grypy, jak też działania w okresach międzypandemicznych, wymagają wzajemnej ścisłej współpracy oraz stałej wymiany informacji między członkami Krajowego Komitetu ds. Pandemii Grypy. KRAJOWY KOMITET DS. PANDEMII GRYPY 13 D. NADZÓR NAD GRYPĄ W POLSCE W krajowym nadzorze nad grypą powinny brać udział KRAJOWY OŚRODEK DS. GRYPY, PZH ** ZAKŁAD EPIDEMIOLOGII PZH * WYBRANE PLACÓWKI MEDYCZNE ** WOJEWÓDZKIE STACJE SANITARNOEPIDEMIOLOGICZNE** WYBRANI LEKARZE PIERWSZEGO KONTAKTU** system nadzoru nad grypą SENTINEL * nadzór epidemiologiczny ** nadzór epidemiologiczny i wirusologiczny Nadzór nad grypą prowadzony jest w ciągu całego roku, a szczególnego wzmocnienia wymaga w trakcie sezonu epidemicznego, tj. umownie w okresie od października do końca kwietnia i obejmuje nadzór wirusologiczny oraz epidemiologiczny. Podstawowym celem nadzoru jest stałe monitorowanie sytuacji grypy w kraju, w tym możliwie jak najszybsze wykrycie nowego potencjalnie pandemicznego szczepu wirusa grypy, wczesne rozpoznanie sytuacji w której doszło do sztucznej ekspozycji ludzi na wirus grypy (np. w wyniku aktu terroryzmu), czy też wczesne rozpoznanie sytuacji kiedy przy udziale wektora zwierzęcego dochodzi do rozprzestrzeniania wirusa grypy na człowieka. Poza nadzorem prowadzonym na poziomie kraju, Krajowy Ośrodek ds. Grypy na bieżąco monitoruje informacje (m.in. strony internetowe WHO i EISS), dotyczące aktualnej aktywności wirusa grypy w świecie. NADZÓR NAD GRYPĄ W POLSCE 14 ZAŁOŻENIA SENTINEL NADZORU NAD GRYPĄ OPARTEGO NA SYSTEMIE Nadzór SENTINEL jest zintegrowanym systemem nadzoru epidemiologicznego i wirusologicznego, gdzie nadzór epidemiologiczny i nadzór wirusologiczny są prowadzone w tej samej populacji i reprezentatywne dla całego kraju. W systemie takim powinno wziąć udział 1-5% wszystkich lekarzy w kraju, WSSE oraz Krajowy Ośrodek ds. Grypy pełniący dodatkowo rolę koordynatora. Taki zintegrowany i reprezentatywny dla całego kraju nadzór epidemiologiczny i wirusologiczny jest niezbędny dla systemu wczesnego ostrzegania w sytuacji epidemii oraz spodziewanej pandemii grypy. Nadzór epidemiologiczny Dane na temat liczby nowych przypadków grypy/grypopodobnych powinny być zbierane przez lekarzy biorących udział w nadzorze nad grypą SENTINEL w grupach wieku 0-4, 5-14, 15-64 oraz ≥ 65 lat dla każdego tygodnia roku, tj. od poniedziałku do niedzieli (wg numeracji kalendarzowej tygodni) i przesyłane do odpowiedniej WSSE wraz z danymi odnośnie liczby pacjentów przypisanych do danego lekarza/praktyki. Na podstawie uzyskanych od lekarzy danych każda z WSSE przygotowuje następnie raport zbiorczy za dany tydzień roku (wg numeracji kalendarzowej tygodni) i przesyła go w ustalonym terminie do Krajowego Ośrodka ds. Grypy, który sporządza tygodniowy raport dla całego kraju. Informacje te są następnie przekazywane do European Influenza Surveillance Scheme (EISS), WHO oraz Krajowych Ośrodków ds. Grypy w innych krajach. Nadzór wirusologiczny Lekarze biorący udział w systemie nadzoru nad grypą SENTINEL zobowiązani są do pobierania materiałów od pacjentów z objawami grypy/grypopodobnymi. W badaniu pobranych materiałów bierze udział odpowiednia WSSE oraz Krajowy Ośrodek ds. Grypy. Nadzór wirusologiczny obejmuje: - izolację szczepów wirusa grypy oraz innego rodzaju diagnostykę wirusologiczną (immunofluorescencja, RT-PCR), a także serologiczną materiałów pobranych od pacjentów z objawami grypy/grypopodobnymi, - informacje dotyczące wyników przeprowadzonych badań wirusologicznych i serologicznych przekazywane są w ustalonym terminie przez WSSE do Krajowego Ośrodka ds. Grypy w cotygodniowych raportach (zgodnie z numeracją kalendarzową tygodni), - szczepy wirusa grypy izolowane przez WSSE oraz ewentualnie przez inne placówki natychmiast przesyłane są do Krajowego Ośrodka ds. Grypy, który wykonuje analizę antygenową i/lub genetyczną izolowanych szczepów, mającą na celu określenie ich typu oraz podtypu, - izolowane szczepy wirusa grypy, w tym szczepy, których typu/podtypu nie można określić, jak najszybciej przesyłane są przez Krajowy Ośrodek ds. Grypy do WHO Collaborating Centre for Reference and Research on Influenza, National Institute for Medical Research (NIMR) w Londynie, - w każdym sezonie epidemicznym WSSE wykonują przegląd serologiczny w surowicach pobranych od osób w grupach wieku: 0-3, 4-7, 8-14, 15-25, 26-44, 45-64 oraz ≥65 lat, - na podstawie raportów otrzymanych z WSSE oraz danych uzyskanych z własnych badań Krajowy Ośrodek ds. Grypy sporządza tygodniowy raport dla całego kraju, NADZÓR NAD GRYPĄ W POLSCE 15 który przekazuje, podobnie jak raport z danymi epidemiologicznymi, do EISS, WHO oraz Krajowych Ośrodków ds. Grypy w innych krajach. RODZAJ MATERIAŁU DO BADAŃ I METODY DIAGNOSTYCZNE 1. - Materiał do badań wirusologicznych i serologicznych wymazy z nosa wymazy z gardła w przypadku występowania łączone wymazy z nosa i gardła objawów ze strony układu aspirat z nosogardzieli oddechowego popłuczyny z nosogardzieli - popłuczyny z drzewa oskrzelowego płyn osierdziowy płyn mózgowo-rdzeniowy materiał biopsyjny z mięśnia serca materiał biopsyjny z tkanki płuc materiał biopsyjny z mięśni - tchawica płuca mięśnie serce mózg - 2 próby surowic pobrane w okresie ostrym choroby i w okresie rekonwalescencji w przypadku wystąpienia określonych powikłań pogrypowych materiał do badań pobrany podczas autopsji 2. Metody - - izolacja wirusa na hodowli tkankowej MDCK lub zarodkach kurzych detekcja antygenu wirusa grypy za pomocą testu immunofluorescencji (IF) detekcja materiału genetycznego wirusa grypy za pomocą techniki RT-PCR detekcja antygenu wirusa grypy za pomocą szybkich testów „przyłóżkowych”, które jednak nie mogą być stosowane jako jedyna metoda diagnostyczna, wynik powinien być potwierdzony za pomocą izolacji, IF, czy RT-PCR: • AB Flu OIA (Biostar) • Directigen Flu A i Directigen Flu A+B (Beckton Dickinson) • Quickvue Influenza (Quidel) • ZstatFlu (Zymetex) • Influenza A/B Rapid test (Roche) (zestawy nie komercyjne) • inne metody serologiczne: test zahamowania hemaglutynacji i testy ELISA NADZÓR NAD GRYPĄ W POLSCE 16 ZAŁOŻENIA NADZORU EPIDEMIOLOGICZNEGO, DZIAŁAJĄCEGO POZA SYSTEMEM SENTINEL Wszyscy lekarze w kraju zobligowani są do zgłaszania zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę w grupach wieku: 0-4, 5-14, 15-24, 25-44, 45-64 i ≥65 lat. Dane te są przekazywane do właściwej terenowo-powiatowej Stacji SanitarnoEpidemiologicznej, a stamtąd do właściwej WSSE, która przesyła dane do Zakładu Epidemiologii PZH. Na tej podstawie Zakład Epidemiologii PZH sporządza meldunki o zachorowaniach: od października do kwietnia za okresy 1-7 dzień miesiąca, 8-15 dzień miesiąca, 16-22 dzień miesiąca, 23-30/31 dzień miesiąca oraz meldunki dwutygodniowe, kwartalne, półroczne i roczne. NADZÓR NAD GRYPĄ U ZWIERZĄT Ze względu na istniejący rezerwuar wirusów grypy u zwierząt, w tym przede wszystkim u ptactwa, konieczne jest nawiązanie stałej współpracy i wymiany informacji z Ministerstwem Rolnictwa i agendami podległymi Ministerstwu Rolnictwa, w tym ze służbami weterynaryjnymi, zajmującymi się w kraju nadzorem nad grypą u zwierząt oraz badaniami zwierzęcych wirusów grypy. NADZÓR NAD GRYPĄ W POLSCE 17 E. DZIAŁANIA NIEZBĘDNE DO PRZYGOTOWANIA KRAJU NA WYSTĄPIENIE KOLEJNEJ PANDEMII GRYPY Odpowiednie przygotowanie kraju do kolejnej pandemii grypy bezwzględnie wymaga: 1. wzmocnienia systemu nadzoru nad grypą, gdzie do prawidłowego funkcjonowania takiego systemu niezbędne jest: • zbudowanie nadzoru nad grypą opartego na systemie SENTINEL; • wytypowanie odpowiedniej liczby lekarzy w każdym województwie do udziału w nadzorze nad grypą SENTINEL; • wyposażenie Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych (WSSE) w niezbędny sprzęt laboratoryjny i odczynniki, umożliwiające im udział w krajowym nadzorze nad grypą: - komory laminarne II klasy bezpieczeństwa biologicznego1, - dwukomorowe inkubatory z przepływem CO2 z płaszczem wodnym2, - mikroskopy z urządzeniem do fluorescencji3, - mikroskopy odwrócone4, - cieplarki na +37ºC i +35ºC z chłodzeniem5, - lodówko-zamrażarki6 - zamrażarki niskotemperaturowe -86ºC7, - pojemniki do przechowywania próbek w ciekłym azocie8; • wyposażenie Krajowego Ośrodka ds. Grypy: - komora laminarna II klasy bezpieczeństwa biologicznego1, - inkubator z przepływem CO2 z płaszczem wodnym2, - lodówko-zamrażarka6, - autoklaw dwustronny9; • przeszkolenie pracowników; • przygotowanie odpowiednich procedur i programów szkoleniowych. 2. określenia dostępności zaopatrzenia w szczepionkę przeciwgrypową, leki antywirusowe (inhibitor neuraminidazy wirusa grypy - oseltamivir, inhibitory białka M2 – amantadyna i rimantadyna) i inne farmaceutyki; 3. opracowania szybkich procedur, umożliwiających zakup nowych produktów farmaceutycznych do zastosowania w sytuacji alarmowej, wymagającej natychmiastowego działania; 4. opracowania strategii szczepień i stosowania leków antywirusowych, w tym: • określenia realnej wielkości zasięgu szczepień, • zdefiniowania grup wysokiego ryzyka, które w pierwszej kolejności otrzymają szczepionkę/leki antywirusowe, • określenia sposobu rozdzielenia szczepionki i leków antywirusowych przy uwzględnieniu zasobów jakie są dostępne; 5. zaplanowania działań logistycznych związanych z zaopatrzeniem w szczepionki przeciwgrypowe, leki antywirusowe, antybiotyki, igły, strzykawki, odzież ochronną itd. oraz oszacowania kosztów tych materiałów, w tym związanych z ich przechowywaniem i transportem; DZIAŁANIA NIEZBĘDNE DO PRZYGOTOWANIA NA WYPADEK PANDEMII 18 6. określenia dostępności opieki medycznej (szpitale, łóżka, intensywna opieka medyczna, miejsca do rekonwalescencji) i odpowiedniej liczby personelu; 7. określenia, w przypadku wysokiej śmiertelności, sposobu przechowywania zwłok, ich transportu, tradycyjnego pochówku lub kremacji; 8. opracowania sposobów wiarygodnego informowania opinii publicznej, w tym rozwiązań szybko dementujących fałszywe pogłoski i zapobiegających ewentualnej panice; 9. określenia źródeł i sposobów finansowania poszczególnych działań; 10. ustalenia ścisłych ram czasowych potrzebnych do skompletowania i wprowadzenia w życie szeregu elementów składających się na krajowy plan działań w przypadku wystąpienia pandemii oraz na ich przegląd i uaktualnianie; 11. zapewnienia szybkiej wymiany informacji, elektronicznej drogi komunikowania się; w tym przy wykorzystaniu 12. wymiany krajowych planów pandemicznych z sąsiednimi krajami w celu zharmonizowania działań w danym regionie; 13. opracowanie procedur związanych z ewentualną kwarantanną i izolacją osób podejrzanych o kontakt z wirusem ptasiej grypy. 1 niezbędne do spełnienia podstawowych standardów obowiązujących w pracy laboratoryjnej, w tym z materiałem zakaźnym; służy zapewnieniu czystości laboratoryjnej przy pracy obejmującej utrzymywanie hodowli tkankowej, izolację wirusa grypy na zarodkach kurzych i hodowli tkankowej, wykonywanie oznaczeń serologicznych, operowanie materiałem potencjalnie zakaźnym pobranym od pacjenta i in. oraz zapewnia bezpieczną pracę osobie wykonującej powyższe czynności, w tym chroniąc ją przed zakażeniem materiałem zakaźnym 2 niezbędne do pracy na hodowli komórkowej, na której izoluje się i namnaża wirusy grypy, wyposażenie w inkubatory dwukomorowe, a nie jednokomorowe, wynika z różnych temperatur inkubacji jakie wymagane są dla hodowli nie zakażonej oraz dla hodowli zakażonej materiałem biologicznym 3 niezbędne do oglądania preparatów analizowanych metodą immunofluorescencji 4 niezbędne do oglądania hodowli komórkowej 5 niezbędne do inkubacji zarodków kurzych, na których namnaża się i izoluje wirusy grypy oraz wykonania testu immunofluorescencji 6 niezbędne do przechowywania odczynników i testów 7 niezbędne do przechowywania oryginalnych materiałów pobranych od pacjentów i szczepów wirusa grypy 8 niezbędne do przechowywania hodowli komórkowej na niskich poziomach pasażownia 9 niezbędny do unieszkodliwiania materiału zakaźnego i potencjalnie zakaźnego DZIAŁANIA NIEZBĘDNE DO PRZYGOTOWANIA NA WYPADEK PANDEMII 19 F. GRUPY DOCELOWE DO SZCZEPIEŃ PRZECIWKO GRYPIE ORAZ PROFILAKTYKI I LECZENIA Z UŻYCIEM SUBSTANCJI ANTYWIRUSOWYCH W SYTUACJI PANDEMII 1. Szczepienia W czasie pandemii zostanie wyprodukowana szczepionka monowalentna, dająca zabezpieczenie przeciwko szczepowi pandemicznemu wirusa grypy. W pierwszej kolejności szczepionkę powinny otrzymać następujące grupy osób: a. Osoby, które z racji miejsca i charakteru wykonywanej pracy biorą udział w rozprzestrzenianiu zakażenia na inne osoby, w tym na grupy wysokiego ryzyka wystąpienia powikłań pogrypowych czy zgonu w następstwie zakażenia wirusem grypy - Pracownicy służby zdrowia (lekarze, pielęgniarki i pozostały personel szpitali i ośrodków lecznictwa otwartego, w tym również pogotowia ratunkowego), - personel domów opieki i innych instytucji dla osób z chorobami przewlekłymi czy w podeszłym wieku oraz inne osoby opiekujące się (w tym domownicy) pacjentami z grup wysokiego ryzyka, - wojsko, - policja, - pracownicy Państwowej Straży Pożarnej, - pracownicy Straży Granicznej, - pracownicy służb celnych, - pracownicy administracji, - pracownicy transportu. b. Osoby należące do grup wysokiego ryzyka wystąpienia powikłań pogrypowych czy zgonu w następstwie zakażenia wirusem grypy - pacjenci z przewlekłymi chorobami układu sercowo-naczyniowego, oddechowego (w tym chorzy na astmę), z niewydolnością nerek, chorobami metabolicznymi (w tym z cukrzycą) i hemoglobinopatią, - pacjenci z niedoborami immunologicznymi (w tym spowodowanymi leczeniem immunosupresyjnym), - dzieci i młodzież od 6 mies. życia do 18 lat, - osoby leczone przewlekle kwasem acetylosalicylowym, co zwiększa u nich ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a w razie zachorowania na grypę, - osoby w wieku powyżej 50 lat, - pensjonariusze domów opieki i innych instytucji dla osób z chorobami przewlekłymi czy w podeszłym wieku, - kobiety w ciąży. 2. Leczenie i profilaktyka z użyciem substancji antywirusowych Biorąc pod uwagę względy ekonomiczne substancje antywirusowe (oseltamivir, amantadyna i rimantadyna) będą zarezerwowane dla: - osób, dla których istnieją przeciwwskazania do szczepienia przeciwko grypie, - dla sytuacji, gdy szczepionka nie będzie jeszcze lub już dostępna, bądź gdy liczba dostępnych dawek szczepionki będzie niewystarczająca do zaszczepienia osób ze wszystkich grup docelowych wymienionych w pkt. 1. GRUPY DOCELOWE DO SZCZEPIEŃ I PROFILAKTYKI 20 G. OKRES MIĘDZYPANDEMICZNY – FAZA 1 Nowe1 typy wirusa grypy nie są wykrywane u człowieka. Podtyp wirusa grypy, wywołujący zakażenia u ludzi, może być obecny u zwierząt. Jeśli jest obecny u zwierząt to ryzyko zakażenia człowieka czy wywołania choroby uznawane jest za niskie2. Jest prawdopodobne, że podtypy wirusa grypy, wywołujące zakażenia u ludzi zawsze będą obecne u dzikiego ptactwa lub innych zwierząt. Brak rozpoznanego zwierzęcia czy też infekcji u ludzi nie oznacza, że żadne działania nie są potrzebne. Właściwe przygotowanie wymaga planowania i działania już wcześniej. GŁÓWNY CEL DO OSIĄGNIĘCIA W TEJ FAZIE: Wzmocnienie przygotowań na wypadek pandemii grypy na poziomie globalnym, regionalnym, krajowym i na poziomach sub-krajowych/lokalnych. I. PLANOWANIE I KOORDYNACJA Cele krajowe: 1. Opracować/rozwinąć i utrzymywać krajowe plany pandemiczne, będące w zgodzie z planami międzynarodowymi. 2. Podnosić na poziomie kraju i na poziomie globalnym, zdolność odpowiedzi na pierwsze raporty, dotyczące nowych szczepów wirusa grypy. 3. Opracować/rozwinąć skuteczne mechanizmy mobilizacji/zorganizowania i szybkiego rozmieszczenia zasobów w obszarach, gdzie jest to potrzebne. 4. Opracować/rozwinąć skuteczne mechanizmy podejmowania decyzji oraz późniejszych działań, dotyczących krajowej i międzynarodowej odpowiedzi na sytuację kryzysową, związaną z grypą poprzez wzmocnienie wspólnych ustaleń i planów między sektorami i między rządami, które zidentyfikują i zminimalizują ryzyko zakażenia człowieka nowym wirusem grypy. Działania krajowe: 1. Powołać krajowy komitet ds. pandemii grypy. 2. Przedstawić znaczenie planowania pandemicznego odpowiednim decydentom. 3. Opracować i okresowo uaktualniać plany krajowe przy bliskiej współpracy z odpowiednimi partnerami, w tym spoza sektora zdrowotnego oraz w nawiązaniu do bieżących zaleceń WHO. 4. Zapewnić wdrożenie planów oraz działań przygotowawczych na wszystkich poziomach administracji publicznej. 1 nowy podtyp wirusa: podtyp, który nie krążył u ludzi przez co najmniej kilka dekad i w stosunku do którego większa część populacji ludzkiej nie ma odporności. 2 Rozróżnienie między FAZĄ 1 a FAZĄ 2 opiera się na stopniu ryzyka zakażenia człowieka lub choroby, wywołanych przez szczepy wirusa grypy, krążące u zwierząt. Rozróżnienie to mogłoby się opierać na różnych czynnikach i ich względnym znaczeniu w odniesieniu do aktualnego stanu wiedzy naukowej. Czynnikami tymi mogą być: patogenność u zwierząt i ludzi; występowanie u zwierząt oswojonych i zwierząt domowych czy tylko u zwierząt dzikich; informacja czy wirus jest enzootyczny czy epizootyczny, geograficznie zlokalizowany czy szeroko rozprzestrzeniony; inne informacje dotyczące genomu wirusowego; i/lub inne dane naukowe. OKRES MIĘDZYPANDEMICZNY – FAZA 1 21 5. Przeprowadzić ćwiczenia planów pandemicznych i wykorzystać uzyskane wyniki do ich poprawy oraz udoskonalenia. 6. Rozpoznać, regularnie informować i szkolić kluczowy personel, jaki będzie zmobilizowany w przypadku sytuacji kryzysowej, związanej z nowym szczepem wirusa grypy. 7. Wziąć pod uwagę zorganizowanie krajowych zapasów leków antywirusowych, środków ochrony osobistej, szczepionek, materiałów, związanych z diagnostyką laboratoryjną oraz innego wsparcia technicznego celem szybkiego rozmieszczenia w sytuacji, kiedy będzie to potrzebne. 8. Rozważyć możliwość dostarczenia określonych zasobów i pomocy technicznej w czasie okresów alarmu pandemicznego biednym krajom, gdzie znajdują się ogniska aktywności grypy. 9. Zapewnić procedury szybkiego rozdziału próbek lub izolatów celem scharakteryzowania wirusa, opracowania metod diagnostyki i szczepionki. 10. Opracować plany awaryjne, dotyczące wewnętrznego zarządzania zasobami krajowymi i pracownikami, mającymi zasadnicze znaczenie w czasie pandemii. 11. Opracować krajowe wskazania odnośnie bezpieczeństwa żywności, bezpiecznych praktyk rolniczych oraz innych kwestii zdrowia publicznego, mających związek z zakażonymi zwierzętami. II. MONITOROWANIE I OCENA SYTUACJI Cele krajowe: 1. Zapewnić dostęp do aktualnych informacji na temat zakażeń ludzi sezonowymi szczepami wirusów grypy. 2. Mieć możliwość wykrywania zakażeń zwierząt i zakażeń ludzi nowymi szczepami wirusów grypy, zidentyfikowania u zwierząt potencjalnego źródła zakażeń dla człowieka oraz oceny ryzyka transmisji na człowieka. 3. Opracować plany oceny skutków oraz zasobów niezbędnych w okresie pandemii grypy. Działania krajowe: 1. Rozwinąć skuteczny krajowy system nadzoru, mający na celu wykrywanie, charakterystykę i ocenę skupisk zachorowań grypopodobnych lub zgonów z powodu objawów ze strony układu oddechowego wraz z zapewnieniem zwiększonego potencjału oraz współpracy między sektorami i między instytucjami. 2. Zorganizować lub wzmocnić krajowe systemy nadzoru nad grypą, zarówno u ludzi, jak i u zwierząt, w oparciu o zalecenia WHO, FAO oraz OIE. 3. Przekazywać raporty z rutynowymi, jak i odbiegającymi od rutynowych, danymi z nadzoru nad grypą odpowiednim placówkom/administracji krajowym i międzynarodowym. 4. Charakteryzować izolowane szczepy wirusa grypy oraz wymieniać informacje na temat krążących szczepów wirusa grypy z odpowiednimi instytucjami międzynarodowymi, takimi jak WHO, FAO i OIE. 5. Prowadzić ocenę wpływu sezonowej grypy, co może być pomocne dla oceny dodatkowych potrzeb w czasie pandemii. 6. Opracować plany awaryjne, dotyczące monitorowania informacji, oceny skutków OKRES MIĘDZYPANDEMICZNY – FAZA 1 22 i zasobów, niezbędnych w czasie pandemii (np. zachorowalność, śmiertelność, absencja w miejscach pracy, dotknięte regiony, dotknięte grupy ryzyka, dostępność do odpowiedniej liczby pracowników służby zdrowia i innych, dostępność do odpowiedniej liczby łóżek, wykorzystanie alternatywnych pomieszczeń/miejsc dla opieki zdrowotnej, możliwości przechowywania zwłok). III. ZAPOBIEGANIE Cele krajowe: 1. Z wyprzedzeniem uzgodnić zakres strategii zapobiegawczych, opartych na nie farmaceutycznych działaniach w zakresie zdrowia publicznego. 2. Opracować strategię, dotyczącą zapasów leków antywirusowych oraz kryteriów ich rozmieszczenia. 3. Zwiększyć dostępność szczepionki w przypadku pandemii. 4. Opracować krajowe strategie oraz kryteria użycia sezonowej szczepionki przeciwko grypie oraz szczepionki przeciwko szczepowi pandemicznemu. 5. Mieć na uwadze możliwą potrzebę opracowania przyszłej szczepionki pandemicznej. Działania krajowe: 1. Opracować krajowe zalecenia, dotyczące zastosowania środków i działań interwencyjnych, związanych ze zdrowiem publicznym, mając na uwadze rekomendacje WHO. 2. Zapewnić, by proponowane środki i działania interwencyjne były przedyskutowane z odpowiedzialnymi decydentami w obrębie i poza sektorem zdrowotnym (transport, szkolnictwo itp.); zapewnić prawną możliwość zastosowania poszczególnych środków i działań interwencyjnych oraz mieć na uwadze odpowiednie zasoby dla wprowadzenia w życie takich środków i działań. 3. Przeprowadzić/obserwować ćwiczenia (table-top exercises) oraz wykorzystać ich wyniki do udoskonalania planowania. 4. Rozwinąć strategię, mającą na celu zapewnienie dostępu do leków antywirusowych na poziomie kraju (np. zapasy leków); zapewnić dostępność danych, umożliwiających określenie prawdopodobnego zapotrzebowania na te leki w poszczególnych fazach pandemii. 5. Określić priorytety i kryteria rozmieszczenia i użycia leków antywirusowych w czasie okresu alarmu pandemicznego oraz okresu pandemicznego. 6. Rozważyć udział w projektach badawczych, mających na celu ocenę bezpieczeństwa i oporności leków antywirusowych w odniesieniu do obecnych leków. 7. Wykorzystać dane krajowe odnośnie skutków grypy; opracować lub zaadoptować krajową politykę szczepień dla osiągnięcia celów, określonych przez Zgromadzenie WHO, a dotyczących stopnia wykorzystania sezonowej szczepionki przeciwko grypie. 8. Określić krajowe cele, dotyczące użycia szczepionki pandemicznej; określić wstępnie priorytetowe grupy docelowe do szczepień szczepionką pandemiczną w oparciu o dane dotyczące przewidywanej dostępności takiej szczepionki. a). Kraje mające możliwość produkcji szczepionki. Określić w jaki sposób zapewnić dostęp do szczepionek oraz ich sprawiedliwej OKRES MIĘDZYPANDEMICZNY – FAZA 1 23 i skutecznej dystrybucji dla grup docelowych; wziąć pod uwagę poparcie inicjatyw mających na celu zwiększenie światowej produkcji szczepionki poprzez współudział w badaniach i/lub wzmocnienie infrastruktury. b). Kraje nie mające możliwości produkcji szczepionki. Poszukać strategii, pozwalających na dostęp do szczepionek poprzez dwustronne umowy z producentami lub krajami, produkującymi szczepionkę. 9. Dokonać przeglądu potrzeb logistycznych i operacyjnych związanych z wprowadzeniem szczepionki pandemicznej (przechowywanie szczepionki, możliwości dystrybucji, zapewnienie łańcucha chłodniczego, centra szczepień, wymagania odnośnie personelu zajmującego się dystrybucją szczepionki). IV. ODPOWIEDŹ SEKTORA OPIEKI ZDROWOTNEJ Cele krajowe: 1. Zapewnić bieżącą gotowość odpowiednich planów i strategii do odpowiedzi na pandemię w obrębie sektora opieki zdrowotnej. Działania krajowe: 1. Określić stopień przygotowania opieki zdrowotnej na podstawie dokumentu „WHO checklist for influenza pandemic preparedness planning”, uzupełniając braki, stosownie do posiadanych w kraju zasobów. 2. Zapewnić, by zakres odpowiedzialności oraz ścieżki działań były jasno określone w kwestiach, związanych z dowodzeniem i kontrolą systemu opieki zdrowotnej na wypadek pandemii. 3. Zidentyfikować priorytety i strategie odpowiedzi sektora publicznej i prywatnej opieki zdrowotnej dla każdego etapu, uwzględniając m.in. zarządzanie zasobami ludzkimi i materiałowymi, system transportu chorych. 4. Przygotować: protokoły znajdowania przypadku, jego leczenia i postępowania z przypadkiem; wskazań dotyczących kontroli zakażeń; wskazań dotyczących transportu chorych; strategii zarządzania personelem. 5. Zapewnić wdrożenie rutynowego systemu laboratoryjnego bezpieczeństwa biologicznego, bezpiecznego postępowania z próbką oraz polityki kontroli zakażeń szpitalnych. 6. Oszacować potrzeby, dotyczące zaopatrzenia w materiały farmaceutyczne i inne; podjąć przygotowania w celu zapewnienia tych materiałów. 7. Podjąć działania oraz wzmocnić szkolenia pracowników opieki zdrowotnej, mające na celu zwiększenie ich świadomości na temat pandemii grypy. 8. Regularnie przeprowadzać ćwiczenia planów, w tym ścieżek dowodzenia i kontroli. V. KOMUNIKACJA Cele krajowe: 1. Zapewnić mechanizmy rutynowej i awaryjnej komunikacji pomiędzy władzami zdrowotnymi, w obrębie i między odpowiednimi urzędami oraz z innymi organizacjami, jakie prawdopodobnie będą włączone w odpowiedź na pandemię, a także ze społeczeństwem. 2. Utrzymywać odpowiedni poziom wiedzy i świadomości wśród placówek rządowych oraz innych istotnych partnerów. OKRES MIĘDZYPANDEMICZNY – FAZA 1 24 3. Zapewnić współpracę z mediami, dotyczącą epidemii, w tym określić rolę, zakres odpowiedzialności i działania sektora opieki zdrowotnej. Działania krajowe: 1. Opracować strategie komunikowania się w poszczególnych fazach pandemii grypy. 2. Wzmocnić awaryjną komunikację związaną z grypą, mając na uwadze istniejące wskazania WHO. 3. Zaplanować i przetestować prowadzenie spotkań, mając na uwadze różne oczekiwania informacyjne, w zależności od tego kto będzie ich odbiorcą (różne grupy zawodowe, personel techniczny, media informacyjne, społeczeństwo). 4. Zapewnić infrastrukturę komunikacyjną adekwatną do potrzeb w czasie pandemii. 5. Założyć i prowadzić stronę internetową z odpowiednimi informacjami. 6. Zorganizować sieci wśród kluczowych osób/placówek, biorących udział w odpowiedzi, w tym departamentów rządowych nie związanych ze zdrowiem oraz grup zawodowych i technicznych. 7. Zapoznać media informacyjne z planami krajowymi, działaniami związanymi z co sezonową grypą i pandemią grypy. 8. Ustanowić formalne kanały komunikowania się z WHO oraz innymi partnerami w celu wymiany informacji oraz koordynacji strategii komunikowania się, związanego z grypą. 9. Opracować mechanizmy, pozwalające zdobyć dane na temat tego jaki jest w społeczeństwie poziom wiedzy odnośnie pandemii grypy; korygować błędne informacje i pogłoski. OKRES MIĘDZYPANDEMICZNY – FAZA 1 25 H. OKRES MIĘDZYPANDEMICZNY – FAZA 2 Nowe1 typy wirusa grypy nie są wykrywane u człowieka. Niemniej jednak krążący zwierzęcy podtyp wirusa grypy stanowi ryzyko2 wywołania choroby u człowieka. Wystąpienie u zwierząt zakażenia wywołanego przez wirus o znanej patogenności dla człowieka może stanowić znaczne ryzyko dla zdrowia człowieka i powód do podjęcia określonych działań w celu zabezpieczenia osób szczególnie narażonych. GŁÓWNY CEL DO OSIĄGNIĘCIA W TEJ FAZIE: Zminimalizować ryzyko transmisji na człowieka; jak najszybciej wykryć przypadek takiej transmisji, jeśli do niej dojdzie. I. PLANOWANIE I KOORDYNACJA Cele krajowe: 1. Zapewnić wzmocnione zdolności do odpowiedzi, mając na uwadze możliwe przypadki zakażeń ludzi. 2. Koordynować, przy ścisłej współpracy ze służbami weterynaryjnymi, wprowadzenie odpowiednich środków w celu ograniczenia ryzyka zakażenia człowieka. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych oraz krajów z szeroko rozwiniętymi połączeniami komunikacyjnymi i/lub handlowymi z dotkniętym krajem. 1. Uruchomić wspólne mechanizmy działań ze służbami weterynaryjnymi oraz innymi stosownymi organizacjami. 2. Ocenić stan przygotowań oraz zidentyfikować działania, jakie są natychmiast wymagane, by wypełnić brakujące luki (np. korzystając z dokumentu „WHO checklist for influenza pandemic preparedness planning”). 3. Zapewnić możliwość uruchomienia i szybkiego rozmieszczenia wielosektorowej grupy dla odpowiedzi na zaistniałą sytuację. 4. Zapewnić możliwość uruchomienia i szybkiego rozmieszczenia zgromadzonych zasobów (krajowych lub z puli światowej) w odpowiednich regionach w terenie. 5. Zdecydować, czy rozmieścić część zgromadzonych komponentów, zgodnie z oceną ryzyka. 6. Ustanowić politykę, dotyczącą rekompensat strat zwierząt w celu uzyskania lepszego podporządkowania się działaniom, jakie są/będą podejmowane. 1 nowy podtyp wirusa: podtyp, który nie krążył u ludzi przez co najmniej kilka dekad i w stosunku do którego większa część populacji ludzkiej nie ma odporności. 2 Rozróżnienie między FAZĄ 1 a FAZĄ 2 opiera się na stopniu ryzyka zakażenia człowieka lub choroby, wywołanych przez szczepy wirusa grypy, krążące u zwierząt. Rozróżnienie to mogłoby się opierać na różnych czynnikach i ich względnym znaczeniu w odniesieniu do aktualnego stanu wiedzy naukowej. Czynnikami tymi mogą być: patogenność u zwierząt i ludzi; występowanie u zwierząt oswojonych i zwierząt domowych czy tylko u zwierząt dzikich; informacja czy wirus jest enzootyczny czy epizootyczny, geograficznie zlokalizowany czy szeroko rozprzestrzeniony; inne informacje dotyczące genomu wirusowego; i/lub inne dane naukowe. OKRES MIĘDZYPANDEMICZNY – FAZA 2 26 II. MONITOROWANIE I OCENA SYTUACJI Cele krajowe: 1. Jak najszybciej zidentyfikować międzygatunkową transmisję i poinformować o tym WHO oraz innych stosownych partnerów. 2. Prowadzić ocenę ryzyka transmisji wirusa o potencjale pandemicznym na człowieka. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych oraz krajów z szeroko rozwiniętymi połączeniami komunikacyjnymi i/lub handlowymi z dotkniętym krajem. 1. Wdrożyć wzmocniony nadzór nad grypą u ludzi i u zwierząt w oparciu o zalecenia WHO, FAO i OIE; regularnie i jak najszybciej przekazywać wyniki wymienionym wyżej międzynarodowym organizacjom. 2. Natychmiast przekazywać reprezentatywne izolaty uzyskane z zakażonych zwierząt do wyznaczonych laboratoriów WHO i OIE celem potwierdzenia, dokładnego scharakteryzowania, opracowania reagentów diagnostycznych oraz rozważenia możliwego wykorzystania jako szczepu do produkcji szczepionki. 3. Natychmiast przekazywać reprezentatywne izolaty uzyskane z podejrzanych przypadków zakażeń ludzi wirusem zwierzęcym do Krajowego Ośrodka ds. Grypy lub innego wyznaczonego laboratorium w kraju. 4. Prowadzić badania w terenie (epidemiologiczne, laboratoryjne) w rejonach dotkniętych w celu oceny rozprzestrzeniania się choroby u zwierząt i zagrożenia dla człowieka. 5. Aktywnie uczestniczyć w ocenie ryzyka transmisji (np. przy wykorzystaniu modeli zwierzęcych do badania patogenności). 6. Zapewnić odpowiednią wiedzę i możliwości nadzoru wirusologicznego krajowym laboratoriom, zgodnie z standardowymi procedurami i przy użyciu reagentów, dostarczonych przez wyznaczone laboratoria WHO i OIE. 7. Kontynuować gromadzenie i wymianę izolatów wirusa oraz innych naukowych danych z organizacjami partnerskimi. 8. Prowadzić nadzór serologiczny u pracowników ferm (w tym ich rodzin) oraz innych osób włączonych w kontrolę wybuchów zachorowań u zwierząt. III. ZAPOBIEGANIE Cele krajowe: 1. Zminimalizować ryzyko zakażenia człowieka na drodze kontaktu z zakażonymi zwierzętami. 2. Ocenić dostępność w kraju leków antywirusowych. 3. Zmniejszyć ryzyko podwójnej infekcji u ludzi, a tym samym zminimalizować ryzyko reasortacji wirusów. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych. 1. Zapewnić optymalną odpowiedź na wybuch grypy u zwierząt, w tym środki, mające na celu zmniejszenie ryzyka, u tych, którzy biorą udział w odpowiedzi na OKRES MIĘDZYPANDEMICZNY – FAZA 2 27 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. zaistniałą sytuację (edukacja i szkolenie odnośnie potencjalnego zagrożenia; prawidłowe użycie środków ochrony osobistej; rozmieszczenie leków antywirusowych, jeżeli ocena ryzyka na taką konieczność wskazuje). Zalecić środki zaradcze w celu zmniejszenia kontaktu człowieka z potencjalnie zakażonymi zwierzętami (np. zalecenia dla podróżujących). Przygotować się do zastosowania dalszych działań, jeśli zostanie wykryte zakażenie u człowieka. Uaktualniać informacje na temat dostępności krajowych zasobów leków antywirusowych. Uaktualniać zalecenia, dotyczące profilaktyki i leczenia z użyciem leków antywirusowych. Zapewnić, by leki antywirusowe z zasobów krajowych lub światowych mogły być szybko rozmieszczone z miejsca, w którym są zlokalizowane do dotkniętych regionów oraz by odpowiedni personel był zaznajomiony ze wskazaniami, dotyczącymi ich dystrybucji i użycia. Dokonać przeglądu strategii stosowania standardowych międzypandemicznych szczepionek przeciwko grypie, by zapobiec podwójnym infekcjom wirusem ludzkim i zwierzęcym oraz promować stosowanie tych szczepionek w określonych grupach ryzyka. Opracować plany awaryjne dla uzyskania standardowej sezonowej szczepionki przeciwko grypie oraz jej dystrybucji. Dotyczy krajów nie dotkniętych: 1. Ustanowić lub wzmocnić mechanizmy wymiany danych epidemiologicznych i wirusologicznych oraz wskazań/ekspertyz, dotyczących kontroli zakażeń z krajami dotkniętymi. Kraje produkujące szczepionkę: 1. Dokonać przeglądu strategii dla awaryjnej produkcji, licencjonowania oraz testowania szczepionki pandemicznej. IV. ODPOWIEDŹ SEKTORA OPIEKI ZDROWOTNEJ Cele krajowe: 1. Zapewnić, że jeśli wystąpią zakażenia ludzi to zostaną one szybko rozpoznane, a system opieki zdrowotnej podejmie odpowiednią odpowiedź. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych oraz krajów z szeroko rozwiniętymi połączeniami komunikacyjnymi i/lub handlowymi z dotkniętym krajem. 1. Zaalarmować lokalną służbę zdrowia by: brała pod uwagę nowe zakażenia wirusem grypy u wszystkich pacjentów z epidemiologicznym powiązaniem z dotkniętymi gatunkami zwierząt; wprowadziła środki zaradcze w celu kontroli zakażeń; natychmiast przekazywała raporty o przypadkach odpowiednim placówkom. 2. Zweryfikować dostępność i procedury, dotyczące dystrybucji środków ochrony osobistej i leków antywirusowych oraz szczepionki dla zabezpieczenia osób z grup ryzyka zawodowego; rozważyć jakie środki zaradcze wprowadzić. OKRES MIĘDZYPANDEMICZNY – FAZA 2 28 3. Zapewnić szybkie rozmieszczenie testów diagnostycznych jak tylko staną się one dostępne. Dotyczy wszystkich krajów: 1. Zaalarmować system opieki zdrowotnej, by przejrzał plany przygotowań oraz był gotowy na zgłaszanie się przypuszczalnie małej liczby pacjentów z zakażeniem nowym podtypem wirusa grypy, wymagających izolacji i opieki klinicznej. 2. Ocenić wydolność systemu opieki zdrowotnej w wykrywaniu i opanowywaniu wybuchów choroby u ludzi w placówkach szpitalnych. 3. Zaalarmować lokalną służbę zdrowia, by brała pod uwagę zakażenie wirusem grypy u wszystkich pacjentów, mających kontakt z dotkniętym krajem poprzez podróże lub powiązanie epidemiologiczne oraz natychmiast powiadamiała odpowiednie władze krajowe. V. KOMUNIKACJA Cele krajowe: 1. Zapewnić właściwą informację władzom, związanym z ochroną zdrowia, innym partnerom oraz społeczeństwu. 2. Zapewnić mechanizmy dla koordynowania komunikacji z sektorem weterynaryjnym. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych oraz krajów z szeroko rozwiniętymi połączeniami komunikacyjnymi i/lub handlowymi z dotkniętym krajem. 1. Ustalić szybkie komunikaty w celu udzielenia odpowiedzi na pytania sektora opieki zdrowotnej oraz społeczeństwa. 2. Przekazywać informacje, dotyczące ryzyka i zapobiegania (ryzyko zakażenia; bezpieczna żywność; postępowanie ze zwierzętami) w oparciu o zalecenia WHO. 3. Zająć się możliwą stygmatyzacją osób/populacji, które zetknęły się ze szczepem zwierzęcym. OKRES MIĘDZYPANDEMICZNY – FAZA 2 29 I. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 3 Zakażenie/zakażenia człowieka nowym podtypem, ale brak jego rozprzestrzenienia z człowieka na człowieka lub w bardzo rzadkich przypadkach - rozprzestrzenienia do osób z bliskiego kontaktu3. Wystąpienie przypadków choroby u ludzi zwiększa szanse, że wirus może ulec adaptacji lub reasortacji, które umożliwią jego transmisję z człowieka na człowieka, zwłaszcza jeśli zbiegnie się to w czasie z sezonowym wybuchem grypy. Konieczne są środki dla wykrycia i zapobiegania rozprzestrzeniania się choroby. Mogą mieć miejsce rzadkie przypadki transmisji do osób z bliskiego kontaktu lub personelu opieki zdrowotnej, ale nie zmienia to faktu, że cechą FAZY 3 jest to, że wirus nie ulega transmisji z człowieka na człowieka. GŁÓWNY CEL DO OSIĄGNIĘCIA W TEJ FAZIE: Zapewnić szybkie scharakteryzowanie nowego podtypu wirusa oraz wczesne wykrycie, powiadomienie i odpowiedź na kolejne przypadki. I. PLANOWANIE I KOORDYNACJA Cele krajowe: 1. Zapewnić mechanizmy, które pozwolą na rozpoznanie i kontrolę nieuchronnych potencjalnych zagrożeń dla człowieka. 2. Koordynować działania, mające na celu zmniejszenie ryzyka pandemii. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Uruchomić ustalenia, wynikające z krajowego planu pandemicznego. 2. Wdrożyć działania, mające na celu zmniejszenie skutków choroby oraz powstrzymanie lub opóźnienie rozprzestrzeniania się zakażeń. 3. Uruchomić odpowiedź na poziomie kraju oraz dostarczyć odpowiednim władzom wskazówek, dotyczących przeglądu, uaktualnienia oraz wdrożenia planów awaryjnych. 4. Informować/instruować odpowiednich urzędników wszystkich departamentów rządowych na poziomie krajowym i sub-krajowym odnośnie stanu wydarzeń, potencjalnej potrzeby dodatkowych zasobów, środków i działań interwencyjnych oraz użycia uprawnień awaryjnych. 5. Udzielać pomocy regionalnym/lokalnym władzom (w tym zasadniczym służbom sektora prywatnego) we wdrażaniu środków i działań interwencyjnych. 3 Rozróżnienie między FAZĄ 3, FAZĄ 4 a FAZĄ 5 opiera się na ocenie stopnia ryzyka pandemii. Mogą tu być wzięte pod uwagę różne czynniki i ich względne znaczenie w odniesieniu do aktualnego stanu wiedzy naukowej. Czynnikami tymi mogą być: stopień transmisji, geograficzna lokalizacja i rozprzestrzenienie, ciężkość choroby, obecność genów pochodzących i/lub inne dane naukowe. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 3 30 II. MONITOROWANIE I OCENA SYTUACJI Cele krajowe: 1. Być zdolnym do wykluczenia szerszej transmisji wirusa z człowieka na człowieka oraz wykrycia takiej sytuacji tak szybko jak ona zaistnieje. 2. Być zdolnym do wykrycia i scharakteryzowania dodatkowych przypadków (w tym czynników ryzyka transmisji). Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych oraz krajów z szeroko rozwiniętymi połączeniami komunikacyjnymi i/lub handlowymi z dotkniętym krajem. 1. Potwierdzać i natychmiast raportować przypadki, korzystając z odpowiednich kanałów (np. International Health Regulations). 2. Wykluczać kontaminację laboratoryjną oraz zamierzone uwolnienie wirusa jako przyczynę zakażeń ludzi. 3. Badać epidemiologię przypadków występujących ludzi (m.in. źródło ekspozycji; okres inkubacji; zakażenie osób z kontaktu /kliniczne i subkliniczne/). 4. Określić krajową definicję przypadku (lub zastosować/zmodyfikować istniejącą) w oparciu o wskazania WHO. 5. Ocenić kliniczną charakterystykę zakażeń u ludzi i podzielić się tymi informacjami z odpowiednimi międzynarodowymi partnerami. 6. Zapewnić, przy współpracy z WHO, szybką wirusologiczną charakterystykę wirusa odpowiedzialnego za zakażenia ludzi. 7. Wzmocnić nadzór u ludzi i zwierząt, w tym wykrywanie ognisk. 8. Uczestniczyć w międzynarodowych wysiłkach, zmierzających do oceny patogenności wirusa dla ludzi. 9. Zidentyfikować priorytetowe obszary geograficzne oraz grupy ryzyka docelowe dla zastosowania określonych środków zaradczych. 10. Ocenić skuteczność leczenia i środków kontroli zakażeń oraz wprowadzić odpowiednie korekty, jeśli okaże się to konieczne. 11. Przeprowadzić badania chorobowości w grupach ryzyka, a następnie rozszerzyć je na ogólną populację w celu oceny chorobowości/zapadalności (objawowej i bezobjawowej). 12. Kontynuować gromadzenie i przekazywanie izolatów wirusa oraz innych informacji potrzebnych do opracowania lub zmodyfikowania reagentów diagnostycznych, do opracowania szczepów-kandydatów do szczepionki oraz monitorować oporność na leki antywirusowe. III. ZAPOBIEGANIE Cele krajowe: 1. Powstrzymać lub zredukować transmisję wirusa z człowieka na człowieka. 2. Ograniczyć zachorowalność i śmiertelność, związaną z bieżącymi zakażeniami u ludzi. 3. Ocenić możliwości użycia leków antywirusowych w bieżącej fazie i fazach późniejszych. 4. Zwiększyć gotowość możliwego opracowania szczepionki pandemicznej. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 3 31 Działania krajowe: Dotyczy krajów z notowanym przypadkiem/przypadkami: 1. Wdrożyć stosowne środki i działania interwencyjne, tak jak to jest określone w planach awaryjnych po konsultacji z odpowiednimi partnerami. 2. Jak najszybciej przekazywać izolaty wirusa do WHO, by umożliwić opracowanie potencjalnej szczepionki pandemicznej i uaktualnienie reagentów. 3. Jeśli miały miejsce wybuchy zachorowań u zwierząt: a). rozważyć rozmieszczenie zasobów leków antywirusowych dla post-ekspozycyjnej (i możliwie także pre-ekspozycyjnej) profilaktyki osób, które są najbardziej narażone na wirus zwierzęcy; b). kontynuować promowanie szczepień standardową sezonową szczepionką przeciwko grypie w celu ograniczenia ryzyka podwójnej infekcji u tych, którzy są najbardziej narażeni na ekspozycję na wirus zwierzęcy, a tym samym zredukować jednoczesne krążenie szczepów ludzkich w dotkniętym regionie. Dotyczy wszystkich krajów: 1. Ocenić/ponownie ocenić dostępność leków antywirusowych. 2. Dokonać przeglądu dowodów i danych na skuteczność i bezpieczeństwo leków antywirusowych oraz, jeśli jest to konieczne, ponownie ocenić i zweryfikować strategie, wskazania i priorytety odnośnie ich użycia z organizacjami partnerskimi. 3. Ponownie ocenić metody awaryjnego zwiększenia zaopatrzenia w leki antywirusowe, np. zdolności dodatkowej produkcji, badania nad nowymi lekami. 4. Dokonać przeglądu strategii odnośnie użycia szczepionki z organizacjami partnerskimi. 5. Rozwiązać kwestie odpowiedzialności i inne kwestie prawne, związane z masowym użyciem szczepionki pandemicznej lub użyciem jej dla grup docelowych, jeśli nie zostało to jeszcze zrobione. 6. Dokonać inwentaryzacji szczepionek oraz innych materiałów potrzebnych do przeprowadzenia szczepień (np. strzykawki). 7. Rozważyć opracowanie szczepionek prototypowych. IV. ODPOWIEDŹ SEKTORA OPIEKI ZDROWOTNEJ Cele krajowe: 1. Zapobiec transmisjom szpitalnym i infekcjom laboratoryjnym. 2. Zapewnić wzmocnioną świadomość wśród personelu służby zdrowia odnośnie możliwych przypadków i/lub ognisk przypadków. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Uruchomić awaryjne komitety koordynacyjne (krajowe, regionalne i lokalne) oraz koordynację pomiędzy sektorem opieki zdrowotnej a odpowiednimi organizacjami partnerskimi. 2. Zbadać sposoby zaopatrzenia w leki i opiekę medyczną bezpłatne (lub pokrywane z ubezpieczenia) pacjentom i systemowi opieki zdrowotnej, by zachęcić ich do jak najszybszego raportowania nowych przypadków. 3. Dokonać przeglądu planów awaryjnych na wszystkich poziomach. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 3 32 4. Przetestować procedury podejmowania decyzji i łańcuchy dowodzenia. 5. Szkolić pracowników służby zdrowia odnośnie wykrywania/identyfikacji ognisk przypadków. 6. Zapewnić wdrożenie procedur kontroli zakażeń, by zapobiec transmisjom szpitalnym. 7. Zapewnić zgodność ze standardami bezpieczeństwa biologicznego w laboratoriach oraz bezpiecznego obchodzenia się z próbką i sprzętem. Dotyczy wszystkich krajów: 1. Dostarczyć publicznemu i prywatnemu sektorowi opieki zdrowotnej aktualnych definicji przypadku i protokołów, by ułatwić wykrywanie przypadków, kontrolę zakażeń i nadzór. 2. Ocenić zdolność/wydajność/możliwości wdrożenia procedur kontroli zakażeń dla chorych pacjentów; wprowadzić kontrolę zakażeń zgodnie z istniejącymi wskazaniami WHO. V. KOMUNIKACJA Cele krajowe: 1. Jasno informować społeczeństwo odnośnie możliwego dalszego ciągu wybuchów zachorowań, jakie mogą być spodziewane. 2. Zapewnić szybką wymianę stosownych informacji między władzami zdrowotnymi, innymi odpowiednimi departamentami rządowymi oraz innymi partnerami odnośnie tego, co jest wiadome i czego nie wiadomo. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Dostarczać WHO i innym międzynarodowym oraz krajowym partnerom regularnych aktualnych informacji na temat sytuacji w kraju. Dotyczy wszystkich krajów: 1. Zidentyfikować grupy docelowe, którym mają być dostarczane kluczowe informacje; opracować stosowne materiały i opcje językowe. 2. Współpracować z partnerami, by przekazywane informacje były zgodne. 3. Zająć się problemem stygmatyzacji osób/rodzin/społeczeństw, dotkniętych zakażeniem zwierzęcym wirusem. 4. Dokonywać przeglądu i aktualizacji materiałów informacyjnych dla mediów informacyjnych, populacji, ogółu społeczeństwa, pracowników służby zdrowia i decydentów. 5. Dokonywać przeglądu systemów komunikowania się, by zapewnić ich optymalne funkcjonowanie. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 3 33 J. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 4 Małe ognisko/ogniska z ograniczoną transmisją z człowieka na człowieka, podczas gdy rozprzestrzenianie się jest w wysokim stopniu zlokalizowane, sugerując, że wirus nie jest dobrze zaadoptowany do człowieka.1 Zdolność transmisji wirusa z człowieka na człowieka jest wyższa, ale nadal nie jest on zaadoptowany do człowieka i jego występowanie jest w wysokim stopniu zlokalizowane. W konsekwencji rozprzestrzenianie wirusa może być opóźnione lub powstrzymane. GŁÓWNY CEL DO OSIĄGNIĘCIA W TEJ FAZIE: Powstrzymać lub opóźnić rozprzestrzenianie się nowego wirusa, by zyskać czas na wdrożenie określonych środków i działań, w tym opracowanie szczepionki I. PLANOWANIE I KOORDYNACJA Cele krajowe: 1. Zapewnić istnienie systemu wykrywania i charakterystyki wybuchów zachorowań oraz ocenić ryzyko ich przekształcenia się w pandemię. 2. Koordynować wdrożenie procedur, które opóźnią lub powstrzymają rozprzestrzenianie się zakażeń u ludzi w obrębie ograniczonego ogniska. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Zapewnić najwyższy stopień politycznego zaangażowania dla mających miejsce i potencjalnych środków oraz działań interwencyjnych. 2. Uruchomić procedury dla uzyskania dodatkowych zasobów. 3. Uruchomić system krajowego dowodzenia i kontroli działań. 4. Rozmieścić operacyjne grupy odpowiedzi we wszystkich odpowiednich sektorach. 5. Zapewnić współpracę przygraniczną z sąsiadującymi krajami w celu wymiany informacji oraz koordynacji odpowiedzi. 6. Zidentyfikować potrzeby uzyskania pomocy międzynarodowej. Dotyczy krajów nie dotkniętych: 1. Uruchomić ustalenia, wynikające z krajowego planu pandemicznego. 2. Ponownie ocenić aktualny stan przygotowania, korzystając z dokumentu „WHO checklist for influenza pandemic preparedness planning” i narzędzi krajowych; wdrożyć działania niezbędne do zlikwidowania priorytetowych luk. 3. Określić możliwości odpowiedzi na prośby o pomoc międzynarodową. 1 Rozróżnienie między FAZĄ 3, FAZĄ 4 a FAZĄ 5 opiera się na ocenie stopnia ryzyka pandemii. Mogą tu być wzięte pod uwagę różne czynniki i ich względne znaczenie w odniesieniu do aktualnego stanu wiedzy naukowej. Czynnikami tymi mogą być: stopień transmisji, geograficzna lokalizacja i rozprzestrzenienie, ciężkość choroby, obecność genów pochodzących i/lub inne dane naukowe. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 4 34 II. MONITOROWANIE I OCENA SYTUACJI Cele krajowe: 1. Ocenić stopień transmisji z człowieka na człowieka. 2. Wykryć i scharakteryzować dodatkowe ogniska (w tym identyfikacja czynników ryzyka oraz inne dane dotyczące transmisji, tak jak tego wymaga WHO). 3. Ocenić zagrożenie dla zdrowia ludzi oraz skutki wprowadzonych działań oraz zidentyfikować zasoby niezbędne dla wzmocnionej kontroli. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Opisać i ocenić lub ponownie ocenić epidemiologiczne, wirusologiczne i kliniczne cechy zakażenia; zidentyfikować możliwe źródła. 2. Przekazywać informacje na temat przypadków i ognisk, wykorzystując odpowiednie mechanizmy, np. International Health Regulations, do WHO i innych stosownych placówek. 3. Rozszerzyć działania, jakie podjęte już zostały w fazie 1 okresu alarmu pandemicznego; zmodyfikować/dostosować definicje przypadku, jeśli zachodzi taka potrzeba. 4. Ocenić trwałość transmisji z człowieka na człowieka. 5. Jeśli są na to dostępne środki to przeprowadzić badania kliniczne w celu optymalizacji protokołów leczenia. 6. Gromadzić i przekazywać szczepy oraz informacje konieczne do opracowania lub modyfikacji reagentów diagnostycznych i szczepionek prototypowych. 7. Prognozować prawdopodobny wpływ/skutki rozprzestrzeniania się zakażenia. 8. Podjąć próby oceny skuteczności środków, zmierzających do powstrzymania zakażeń w celu zmodyfikowania/dostosowania zaleceń; natychmiast wymieniać informacje z zagranicą (w tym WHO) celem aktualizacji prowadzonej polityki krajowej i międzynarodowej. 9. Wzmocnić możliwości nadzoru. Dotyczy krajów nie dotkniętych: 1. Wzmocnić nadzór, zwłaszcza w krajach z szeroko rozwiniętymi połączeniami komunikacyjnymi i/lub handlowymi do dotkniętych obszarów. III. ZAPOBIEGANIE Cele krajowe: 1. Powstrzymać lub opóźnić transmisję wirusa z człowieka na człowieka. 2. Ograniczyć zachorowalność i śmiertelność, związaną z bieżącymi zakażeniami ludzi. 3. Ocenić możliwości szerszego zastosowania leków antywirusowych w późniejszych fazach. 4. Zwiększyć gotowość produkcji szczepionki pandemicznej i jej dystrybucji. 5. Zyskać szybkie doświadczenie w użyciu szczepionki pandemicznej w warunkach terenowych (jeśli dostępne są serie do badań klinicznych). OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 4 35 Działania krajowe: Dotyczy krajów z notowanymi przypadkami: 1. Wdrożyć stosowne środki i działania interwencyjne określone w planach awaryjnych; wziąć pod uwagę jakiekolwiek nowe wskazania dostarczane przez WHO. 2. Ocenić skuteczność tych środków i działań we współpracy z WHO. 3. Stosować leki antywirusowe dla wczesnego leczenia przypadków oraz rozważyć użycie tych leków w celach profilaktycznych dla osób z bliskiego kontaktu w oparciu o ocenę ryzyka i ciężkość choroby u ludzi. 4. Ocenić prawdopodobną skuteczność oraz wykonalność profilaktyki, mającej na celu próbę powstrzymania wybuchów choroby. Określić grupy docelowe; jeśli takie działanie może być skuteczne to wdrożyć je i ocenić skutki. 5. Rozważyć, jeśli jest dostępna, dystrybucję szczepionki pandemicznej. Dotyczy krajów bez notowanych przypadków: 1. Ocenić potrzebę dystrybucji bieżących zapasów leków antywirusowych na poziomie lokalnym/regionalnym, by ułatwić szybkie wdrożenie strategii antywirusowej (jeśli to stanie się konieczne). 2. Rozważyć udział w opracowaniu lub zwiększonej produkcji prototypowych szczepionek. IV. ODPOWIEDŹ SEKTORA OPIEKI ZDROWOTNEJ Cele krajowe: 1. Zapobiegać transmisjom szpitalnym. 2. Zapewnić wydolność i optymalne wykorzystanie systemu opieki zdrowotnej w dotkniętych krajach. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Uaktualniać i podkreślać w informacjach dla lokalnej służby zdrowia konieczność brania pod uwagę zakażenia grypą u wszystkich pacjentów oraz raportowania danych władzom zdrowotnym. 2. Uaktualnić definicję przypadku oraz protokoły, dotyczące wykrywania przypadków, postępowania z nimi (leki antywirusowe i inne), kontroli zakażeń oraz nadzoru, tak jak to jest wymagane. 3. Uruchomić plany awaryjne, dotyczące odpowiedzi na przeciążenie systemu opieki zdrowotnej pacjentami z grypą oraz określić alternatywne strategie w celu izolacji przypadków i postępowania z nimi. 4. Wdrożyć ustalenia i plany awaryjne przewidziane na wypadek braku personelu w sektorze opieki zdrowotnej oraz innych kluczowych sektorach. 5. Ponownie wzmocnić środki, mające na celu kontrolę zakażeń oraz wydać zapasy środków ochrony osobistej. Dotyczy krajów nie dotkniętych: 1. Uruchomić ustalenia, wynikające z planu pandemicznego. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 4 36 V. KOMUNIKACJA Cele krajowe: 1. Zapewnić szybką wymianę stosownych informacji między władzami zdrowotnymi, innymi odpowiednimi departamentami rządowymi oraz innymi partnerami odnośnie tego, co jest wiadome i czego nie wiadomo. 2. Przygotować społeczeństwo i partnerów na możliwy szybki rozwój wydarzeń oraz możliwe środki i działania awaryjne. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Wzmocnić i zintensyfikować kluczowe informacje, dotyczące zapobiegania rozprzestrzeniania się człowiek-człowiek. 2. Wyjaśnić racjonalne podstawy oraz zapoznać społeczeństwo z wszystkimi aktualnymi aspektami odpowiedzi na wybuchy zachorowań oraz z następnymi krokami, jakie są prawdopodobne. 3. Zaopatrzyć w instrukcje, dotyczące tego jak samemu się zabezpieczyć. Dotyczy wszystkich krajów: 1. Zapoznać władze krajowe, innych partnerów/organizacje/decydentów oraz społeczeństwo z aktualnymi informacjami, dotyczącymi krajowej i międzynarodowej sytuacji epidemiologicznej oraz znanej charakterystyki choroby. 2. Uruchomić awaryjne plany komunikowania się. 3. W powiązaniu z organizacjami partnerskimi uaktualniać informacje. 4. Opracować materiały edukacyjne, dotyczące ochrony zdrowia. 5. Ponownie wzmocnić środki i działania, mające na celu kontrolę zakażeń w społeczeństwie, otwartych i zamkniętych placówkach opieki zdrowotnej. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 4 37 K. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 5 Większe skupisko/skupiska, ale rozprzestrzenianie się z człowieka na człowieka jest nadal zlokalizowane, sugerując, że wirus staje się lepiej zaadaptowany do człowieka, ale może nie być w pełni zdolny do transmisji (poważne ryzyko pandemii).1 Wirus jest w większym stopniu zaadoptowany do człowieka i dlatego może być łatwo przekazywany między ludźmi. Rozprzestrzenia się w większych ogniskach, ale nadal rozprzestrzenianie to jest zlokalizowane. Ta faza jest najprawdopodobniej ostatnią szansą na masowe skoordynowane działania interwencyjne, skierowane na jedno lub więcej ognisk, w celu opóźnienia lub powstrzymania rozprzestrzeniania się. Z punktu widzenia możliwych opóźnień w dokumentowaniu rozprzestrzeniania się zakażeń w czasie fazy 4, przewiduje się, że przejście do fazy 5 będzie szybkie. GŁÓWNY CEL DO OSIĄGNIĘCIA W TEJ FAZIE: Maksymalnie zwiększyć próby powstrzymania lub opóźnienia rozprzestrzeniania się, by o ile to możliwe uniknąć pandemii oraz zyskać czas na wdrożenie środków odpowiedzi na pandemię. I. PLANOWANIE I KOORDYNACJA Cele krajowe: 1. Koordynować i zapewnić maksimum wysiłków w celu opóźnienia lub jeśli to możliwe uniknięcia pandemii. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Wyznaczyć, jeśli jest taka potrzeba, specjalny status w odniesieniu do dotkniętego obszaru w celu ułatwienia działań interwencyjnych (np. ogłosić stan wyjątkowy). 2. Pomagać w trwającej ocenie środków i działań interwencyjnych. 3. Sfinalizować przygotowania do nieuchronnej pandemii, w tym uruchomić wewnętrzne ustalenia organizacyjne (w obrębie systemu dowodzenia i kontroli) oraz możliwości, związane z personelem. 4. Dostosować i zwiększyć wysiłki oraz zasoby w celu zredukowania wpływu choroby oraz powstrzymania lub opóźnienia rozprzestrzeniania się infekcji. 1 Rozróżnienie między FAZĄ 3, FAZĄ 4 a FAZĄ 5 opiera się na ocenie stopnia ryzyka pandemii. Mogą tu być wzięte pod uwagę różne czynniki i ich względne znaczenie w odniesieniu do aktualnego stanu wiedzy naukowej. Czynnikami tymi mogą być: stopień transmisji, geograficzna lokalizacja i rozprzestrzenienie, ciężkość choroby, obecność genów pochodzących i/lub inne dane naukowe. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 5 38 II. MONITOROWANIE I OCENA SYTUACJI Cele krajowe: 1. Określić ryzyko pandemii i wykluczyć rozprzestrzenianie się na inne kraje/regiony oraz zidentyfikować taką sytuację tak szybko jak ona wystąpi. 2. Określić i monitorować zasoby zdrowia publicznego wymagane do odpowiedzi na pandemię. Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Rozszerzyć i dostosować działania z fazy 2 okresu alarmu pandemicznego do maksymalnej intensywności. 2. Raportować zwiększone rozprzestrzenianie się poprzez odpowiednie środki, w tym International Health Regulations, PHEIC (public health emergency of international concern). 3. Wdrożyć monitorowanie w czasie rzeczywistym zasadniczych zasobów (środków medycznych, farmaceutyków, infrastruktury, szczepionek, wydolności szpitali, zasobów ludzkich, etc.). 4. Prowadzić wzmocniony nadzór nad chorobami oddechowymi (poprzez kontakty telefoniczne lub kwestionariusze). 5. Zmodyfikować/poprawić prognozy prawdopodobnych skutków rozprzestrzeniania się zakażenia oraz poszczególnych środków kontroli. 6. Ocenić do chwili obecnej wpływ/skutki działań, mających na celu powstrzymanie pandemii w celu wprowadzenia określonych poprawek, jeśli będzie to konieczne; wymieniać wnioski ze społecznością międzynarodową celem aktualizacji krajowych i międzynarodowych wskazań i zaleceń. 7. Monitorować kwestie, związane z opornością na leki antywirusowe. Dotyczy krajów nie dotkniętych: 1. Wzmocnić nadzór do maksymalnej intensywności. III. ZAPOBIEGANIE Cele krajowe: 1. Podjąć zmasowane próby powstrzymania lub opóźnienia transmisji wirusa z człowieka na człowieka oraz wybuchu pandemii. 2. Ograniczyć zachorowalność i śmiertelność, związaną z aktualnymi zakażeniami człowieka. 3. Ocenić możliwości użycia leków antywirusowych w okresie pandemicznym. 4. Wspierać przygotowania do produkcji na szeroką skalę szczepionki pandemicznej oraz jej licencji, przygotować się do jej dystrybucji jak tylko będzie dostępna. 5. Jak najwcześniej zdobyć doświadczenie w użyciu szczepionki pandemicznej w warunkach terenowych (jeśli dostępne są serie do badań klinicznych). OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 5 39 Działania krajowe: Dotyczy krajów z notowanymi przypadkami: 1. Wdrożyć działania interwencyjne określone w planach awaryjnych oraz nowych wskazaniach dostarczanych przez WHO. 2. Rozważyć/ponownie rozważyć użycie leków antywirusowych w celu wczesnego leczenia przypadków (określone grupy priorytetowe mogą wymagać zmiany). 3. Ocenić/ponownie ocenić skuteczność i wykonalność profilaktyki, mającej na celu próbę powstrzymania wybuchów choroby. Określić grupy docelowe; jeśli istnieje zgoda co do wdrożenia takiego działania to wprowadzić je, ocenić wpływ. 4. Rozważyć kwestie dystrybucji prototypowej szczepionki pandemicznej, jeśli taka jest dostępna. Dotyczy krajów bez notowanych przypadków: 1. Ponownie ocenić potrzeby oraz rozmieścić zapasy leków antywirusowych na poziomie lokalnym/regionalnym, by ułatwić szybkie wdrożenie strategii antywirusowej (jeśli to stanie się konieczne). 2. Wziąć pod uwagę wyniki i wnioski, jakie uzyskały odnośnie używania leków antywirusowych kraje z notowanymi przypadkami oraz, jeśli jest to potrzebne, zmodyfikować strategię antywirusową. 3. Jeśli podpisane są umowy z producentami rozważyć zalecenie, by zaprzestano produkcji standardowej sezonowej szczepionki przeciwko grypie na rzecz produkcji szczepionki pandemicznej. 4. Zaplanować dystrybucję szczepionki oraz przyspieszyć przygotowania do kampanii masowych szczepień (np. edukacja, kwestie prawne), kiedy szczepionka będzie już dostępna. 5. Zmodyfikować priorytetowe listy osób do szczepień (jeśli jest to konieczne). Dotyczy sytuacji, kiedy szczepionka pandemiczna już została opracowana: 1. Uruchomić awaryjne procedury, dotyczące szybkiego licencjonowania oraz użycia szczepionek pandemicznych (dotyczy wszystkich krajów). 2. Rozważyć przydzielenie szczepionki w celu powstrzymania zakażeń w obrębie aktualnie dotkniętych regionów. 3. Rozważyć wdrożenie strategii szczepionki pandemicznej, tak jak to wskazano w okresie pandemicznym. IV. ODPOWIEDŹ SEKTORA OPIEKI ZDROWOTNEJ Cele krajowe: 1. Zapewnić gotowość systemów opieki zdrowotnej do zwiększonej odpowiedzi oraz wdrożyć zmiany w priorytetach, dotyczących selekcji chorych do transportu i priorytetach, dotyczących leczenia oraz zapewnić, że działania te będą miały miejsce tak szybko jak tylko kraj zostanie dotknięty. 2. Zapobiegać transmisjom szpitalnym oraz utrzymywać bezpieczeństwo biologiczne. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 5 40 Działania krajowe: Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Wprowadzić pełną mobilizację służb, związanych z ochroną zdrowia oraz pełne wdrożenie planów awaryjnych w dotkniętych obszarach, w tym koordynację z innymi sektorami awaryjnymi. 2. Rozpocząć działania, związane z selekcją chorych do transportu oraz innych procedur awaryjnych dla skutecznego wykorzystania wyposażenia opieki zdrowotnej. 3. Całkowicie wdrożyć plany awaryjne dla rozmieszczenia pracowników służby zdrowia. 4. Zapewnić zwrócenie uwagi na zdrowie i inne potrzeby osób objętych kwarantanną. 5. Zorganizować dodatkowe zasoby ludzkie i materiałowe oraz alternatywne sposoby dostarczenia opieki zdrowotnej w oparciu o prognozowane potrzeby i plany awaryjne. 6. Wdrożyć procedury, dotyczące postępowania ze zwłokami. 7. Przygotować pracowników służby zdrowia na potencjalne zmiany w polityce, dotyczącej leków antywirusowych przy ekspozycji zawodowej (zamiast profilaktyki wczesne leczenie). Dotyczy krajów nie dotkniętych: 1. Uruchomić awaryjne komitety koordynacyjne (krajowe, regionalne i inne) do spraw systemu opieki zdrowotnej. 2. Dostarczyć publicznemu i prywatnemu sektorowi opieki zdrowotnej aktualną definicję przypadku oraz protokoły, dotyczące znajdowania przypadków, postępowania z nimi, kontroli zakażeń i nadzoru. 3. Zbadać drogi dostarczenia leków i opieki medycznej nieodpłatnej (lub pokrywanej z ubezpieczenia) pacjentom oraz systemowi opieki zdrowotnej, by zachęcić ich do szybkiego raportowania. 4. Ocenić wydolność kontroli zakażeń oraz wdrożyć kontrolę zakażeń, zgodnie ze wskazaniami WHO. 5. Dokonać przeglądu planów awaryjnych, dotyczących odpowiedzi ze strony opieki zdrowotnej na wszystkich poziomach. 6. Przetestować procedury decyzyjne oraz łańcuch dowodzenia, a także inne ustalenia pandemiczne w celu zapewnienia ich funkcjonowania. 7. Szkolić pracowników służby zdrowia w kierunku wykrywania przypadków i ognisk. V. KOMUNIKACJA Cele krajowe: 1. Przygotować publicznych i innych partnerów na prawdopodobny szybki rozwój wydarzeń, dodatkowe środki i działania awaryjne oraz zakłócenia w normalnym życiu. 2. Zapewnić szybką wymianę odpowiednich informacji wśród władz zdrowotnych, innych właściwych departamentów rządowych oraz innych partnerów, w tym danych odnośnie tego co jest wiadome oraz czego nie wiadomo. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 5 41 Działania krajowe: 3. Ponownie określić kluczowe informacje; ustalić społeczne oczekiwania; podkreślić potrzebę zastosowania się do różnego rodzaju środków i działań pomimo ich możliwych ograniczeń. 4. Wykorzystać ostatnie „okno możliwości” na udoskonalenie strategii i systemów komunikowania się. 5. Informować społeczeństwo o środkach i działaniach interwencyjnych, które mogą być modyfikowane lub wdrażane w czasie pandemii, np. ograniczenia przemieszczania się i podróżowania, niedobory artykułów spożywczych, etc. OKRES ALARMU PANDEMICZNEGO – FAZA 5 42 L. OKRES PANDEMICZNY – FAZA 6 Zwiększona i trwała transmisja wirusa w ogólnej populacji.1 Zasadnicza zmiana w strategii globalnego nadzoru i odpowiedzi, ponieważ ryzyko pandemii jest nieuchronne dla wszystkich krajów. Odpowiedź na poziomie kraju jest determinowana głównie przez wpływ choroby w obrębie tego kraju. GŁÓWNY CEL DO OSIĄGNIĘCIA W TEJ FAZIE: Zminimalizować wpływ i skutki pandemii. I. PLANOWANIE I KOORDYNACJA Cele krajowe: 1. Zapewnić kierownictwo i koordynację wielosektorowych zasobów, które będą: minimalizować zachorowalność i śmiertelność; zapewnić skuteczność systemu opieki zdrowotnej; zminimalizować ekonomiczne skutki pandemii. 2. Zapewnić racjonalny dostęp do zasobów krajowych, w tym środków farmaceutycznych i szczepionek (kiedy są one dostępne). 3. Ocenić skuteczność poszczególnych działań interwencyjnych. 4. Ustanowić i utrzymywać zaufanie wszystkich agencji i organizacji oraz społeczeństwa poprzez zobowiązanie do jasnych i wiarygodnych działań. 5. Wyciągać wnioski z odpowiedzi na obecną pandemię w celu udoskonalenia strategii odpowiedzi i przyszłego planowania pandemicznego. Działania krajowe: Dotyczy krajów jeszcze nie dotkniętych: 1. Uruchomić komitety kryzysowe oraz awaryjne krajowe działania dowodzenia i kontroli (jeśli to już nie zostało zrobione). 2. Zakończyć dostosowywanie/poprawianie oficjalnych wskazań i rekomendacji. 3. Dostarczyć lokalnym władzom wszystkich sektorów wskazań, dotyczących wdrożenia i oceny proponowanych działań interwencyjnych. Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Wdrożyć wszystkie stosowne elementy krajowego planu pandemicznego, w tym koordynację odpowiedzi i wdrożenie specyficznych działań interwencyjnych. 2. Ocenić i podać do publicznej wiadomości bieżące i skumulowane skutki na poziomie kraju. 3. Rozważyć zastosowanie sił/uprawnień awaryjnych. 1 Rozróżnienie między FAZĄ 3, FAZĄ 4 a FAZĄ 5 opiera się na ocenie stopnia ryzyka pandemii. Mogą tu być wzięte pod uwagę różne czynniki i ich względne znaczenie w odniesieniu do aktualnego stanu wiedzy naukowej. Czynnikami tymi mogą być: stopień transmisji, geograficzna lokalizacja i rozprzestrzenienie, ciężkość choroby, obecność genów pochodzących i/lub inne dane naukowe. OKRES PANDEMICZNY – FAZA 6 43 Dotyczy końca pandemii lub okresu między poszczególnymi falami pandemii: 1. Określić potrzeby uzyskania dodatkowych zasobów i uprawnień podczas kolejnych fal pandemii. 2. Oznajmić koniec awaryjnych działań dowodzenia i kontroli, stanu kryzysowego, etc. 3. Wspierać odbudowywanie funkcjonowania zasadniczych służb. 4. Dokonać przeglądu krajowego planu w oparciu o doświadczenia. 5. Zająć się skutkami psychologicznymi. 6. Zwrócić uwagę na wkład wszystkich decydentów (w tym społeczeństwa) i zasadniczego personelu w zwalczanie choroby. 7. Rozważyć zaoferowanie pomocy pozostałym krajom o trwającej szeroko rozprzestrzenionej aktywności. II. MONITOROWANIE I OCENA SYTUACJI Cele krajowe: 1. Monitorować epidemiologiczne, wirusologiczne i kliniczne właściwości oraz przebieg i skutki pandemii na poziomie kraju w celu prognozowania trendów i optymalnego wykorzystania zasobów. 2. Ocenić skuteczność działań interwencyjnych zastosowanych do chwili obecnej w celu prowadzenia przyszłych działań. Działania krajowe: Dotyczy krajów jeszcze nie dotkniętych: 1. Kontynuować wzmocniony nadzór tak jak w fazie 5 (kraje nie dotknięte). 2. Monitorować globalną sytuację (dostępność szczepionki/leków antywirusowych, zalecenia, etc.). 3. Ocenić wpływ programów szczepień i wykorzystania leków antywirusowych, używanych gdzie indziej (bezpieczeństwo, skuteczność i oporność na leki antywirusowe). Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Monitorować geograficzne rozprzestrzenianie się choroby z miejsc pierwszego wykrycia. 2. Wykorzystać wzmocniony nadzór i bazy danych, dotyczące postępowania z przypadkami w celu zidentyfikowania pierwszych przypadków/kontaktów oraz prześledzenia początkowego geograficznego rozprzestrzeniania się. 3. Monitorować prawdopodobne zmiany w epidemiologii, obrazie klinicznym i właściwościach wirusologicznych. 4. Monitorować i ocenić krajowe skutki (zachorowalność, śmiertelność, absencja w miejscach pracy, dotknięte regiony, dotknięte grupy ryzyka, dostępność personelu służby zdrowia, dostępność pracowników zasadniczych służb, dostępność łóżek, dostawy środków, związanych z opieka zdrowotną, etc.). 5. Ocenić potrzebę działań i środków awaryjnych, np. awaryjnych procedur pochówku, użycia prawnych środków celem utrzymania funkcjonowania zasadniczych służb. OKRES PANDEMICZNY – FAZA 6 44 6. Jeśli istnieją wystarczające zasoby prognozować trendy (przebieg pandemii) i skutki ekonomiczne. 7. Ocenić użycie i skutki: leczenia oraz środków zaradczych, w tym skuteczności i bezpieczeństwa szczepionki/leków antywirusowych, pojawiania się oporności na leki antywirusowe, interwencji nie farmaceutycznych, etc. 8. Gdy aktywność choroby intensyfikuje się i staje się bardziej rozprzestrzeniona dostosować/zmodyfikować nadzór (np. zredukować nadzór wirusologiczny) i zmodyfikować definicję przypadku tak, by dawała ona zwiększoną pewność diagnozy klinicznej przy braku potwierdzenia wirusologicznego; utrzymywać wystarczający nadzór wirusologiczny w celu wykrycia dryftu antygenowego. Dotyczy końca pandemii lub okresu między poszczególnymi falami pandemii: 1. Ocenić potrzeby uzyskania dodatkowych zasobów podczas kolejnych fal pandemii, jeśli one wystąpią. 2. Zidentyfikować najbardziej skuteczne środki nadzoru i kontroli dla kolejnych fal pandemii. 3. Raportować bieżący stan poprzez odpowiednie mechanizmy międzynarodowe. 4. Dokonać przeglądu wniosków. 5. Przywrócić wzmocniony nadzór celem wczesnego wykrycia kolejnej fali pandemii. 6. Wymieniać uzyskane doświadczenia ze społecznością międzynarodową (płynące z nich wnioski). III. ZAPOBIEGANIE Cele krajowe: 1. Powstrzymać lub opóźnić rozprzestrzenianie się wykorzystując działania interwencyjne, związane ze zdrowiem publicznym, ograniczając zakłócenia życia społecznego. 2. Minimalizować zachorowalność i śmiertelność poprzez racjonalne wykorzystanie dostępnych farmaceutyków, np. szczepionek i leków antywirusowych. Działania krajowe: Tak szybko jak to możliwe (bez względu na stopień aktywności choroby): 1. Wdrożyć plany zaopatrzenia w szczepionkę pandemiczną; uaktualnić zalecenia odnośnie szczepień; ponownie określić schematy dawkowania w oparciu o dostępne nowe dane i zalecenia WHO; zaplanować działania logistyczne, związane z jej dostarczeniem. 2. Wdrożyć programy szczepień szczepionką pandemiczną tak szybko jak będzie ona dostępna i na ile pozwolą jej zasoby; ocenić bezpieczeństwo i skuteczność; monitorować dostarczanie. Dotyczy krajów jeszcze nie dotkniętych: 1. Wdrożyć odpowiednie działania interwencyjne, związane ze zdrowiem publicznym, jakie zostały określone w planach awaryjnych oraz wziąć pod uwagę nowe wskazania dostarczane przez WHO. 2. Dokonać przeglądu/aktualizacji zaleceń odnośnie użycia leków antywirusowych w oparciu o: dane z krajów dotkniętych, badania kliniczne, dowody na oporność, OKRES PANDEMICZNY – FAZA 6 45 zmiany w rekomendacjach WHO, dostępność i zasoby. 3. Wdrożyć plany dystrybucji; monitorować dostarczanie; być przygotowanym na wkład w ocenę bezpieczeństwa i skuteczności. Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Wdrożyć stosowne działania interwencyjne, związane ze zdrowiem publicznym, określone w planowaniu awaryjnym oraz wziąć pod uwagę nowe wskazania dostarczane przez WHO. 2. Jeśli jest to możliwe, ocenić skuteczność takich działań. 3. Ponownie ocenić wykorzystanie leków antywirusowych w oparciu o badania kliniczne, dowody na oporność, zmiany w rekomendacjach WHO i dostępność. Dotyczy końca pandemii lub okresu między poszczególnymi falami pandemii: 1. Dokonać przeglądu skuteczności leczenia i środków zaradczych, uaktualnić wskazania i protokoły. 2. Ocenić skuteczność antywirusową, bezpieczeństwo i dane, dotyczące oporności; dokonać przeglądu/aktualizacji wskazań, jeśli zachodzi taka potrzeba; ocenić zapasy dla kolejnych fal pandemii. 3. Ocenić pokrycie szczepieniami do chwili obecnej; skuteczność i bezpieczeństwo; dokonać przeglądu/aktualizacji wskazań, jeśli jest taka konieczność; rozpocząć szczepienie osób jeszcze nie zaszczepionych, zgodnie z planami, określonymi priorytetami i dostępnością; rozważyć włączenie do sezonowej szczepionki szczepu pandemicznego. IV. ODPOWIEDŹ SEKTORA OPIEKI ZDROWOTNEJ Cele krajowe: 1. Zoptymalizować opiekę nad pacjentem przy istniejących ograniczonych zasobach. 2. Zredukować całkowity wpływ i skutki pandemii (zachorowalność i śmiertelność). 3. Radzić sobie z wymaganiami systemu zdrowia w celu maksymalnego utrzymywania ciągłości odpowiedzi. Działania krajowe: Dotyczy krajów jeszcze nie dotkniętych: 1. Utrzymywać w pełnym funkcjonowaniu awaryjne ustalenia, dotyczące koordynacji i łańcucha dowodzenia dla systemu opieki zdrowotnej. 2. Utrzymywać definicję przypadku i protokoły dla znajdowania przypadków, postępowania z nimi (w tym właściwego użycia antybiotyków do leczenia podejrzeń zakażeń bakteryjnych), kontroli zakażeń i nadzoru, uaktualnionych zgodnie z najnowszymi wskazaniami WHO. 3. Utrzymywać czujność pracowników służby zdrowia na wybuch przypadków zachorowań i ognisk. 4. Zbadać drogi dostarczenia leków i opieki medycznej nieodpłatnej (lub pokrywanej z ubezpieczenia) pacjentom oraz systemowi opieki zdrowotnej, by zachęcić ich do szybkiego raportowania i rozpoznania początku aktywności pandemicznej. 5. Utrzymywać możliwości/wydolność kontroli zakażeń dla chorych pacjentów oraz wdrożyć kontrolę zakażeń, zgodnie z ostatnimi wskazaniami WHO, utrzymywać OKRES PANDEMICZNY – FAZA 6 46 kompetencje personelu odnośnie używania środków ochrony osobistej (przeprowadzić ćwiczenia). 6. Utrzymywać w stałym przeglądzie plany, mające związek z odpowiedzią ze strony systemu opieki zdrowotnej na wszystkich poziomach, aż do najmniejszych funkcjonalnych jednostek służby zdrowia, być przygotowanym na nieuchronne wprowadzenie ustaleń pandemicznych. Dotyczy krajów dotkniętych: 1. W pełni wdrożyć awaryjne plany pandemiczne w odniesieniu do służby zdrowia i zasadniczych służb na poziomie kraju i poziomach lokalnych, które są dotknięte; monitorować stan systemu opieki zdrowotnej; dostosować, jeśli jest to konieczne, system selekcji chorych do transportu; rozmieścić dodatkowy personel i ochotników; zapewnić wsparcie personalne; dostarczyć wsparcia medycznego i nie medycznego osobom chorym w alternatywnych placówkach (nie opieki zdrowotnej), jeśli jest to potrzebne; służyć wsparciem socjalnym/psychologicznym pracownikom służby zdrowia, ofiarom i społecznościom. 2. Jeśli pozwalają na to zasoby gromadzić dostępne dane na temat skuteczności i bezpieczeństwa interwencji klinicznych oraz wymieniać te informacje z obszarami jeszcze nie dotkniętymi i WHO. 3. Wdrożyć kampanię szczepień, zgodnie z priorytetami, planami i dostępnością. 4. Jeśli pozwalają na to zasoby gromadzić dostępne dane na temat skuteczności interwencji klinicznych i dzielić się tymi informacjami z WHO. Dotyczy końca pandemii lub okresu między poszczególnymi falami pandemii: 1. Zapewnić przepracowanemu personelowi możliwości do odpoczynku i powrotu do zdrowia. 2. Ponownie zgromadzić zapasy medykamentów i inne; dokonać przeglądu i odnowić zasadniczy sprzęt. 3. Dokonać przeglądu/rewizji planów uprzedzając nadejście kolejnych fal pandemii. 4. Wspierać odbudowywanie funkcjonowania zasadniczych służb. 5. Dostosować/zmodyfikować definicję przypadku i protokoły. 6. Kontynuować program szczepień, zgodnie z planami, priorytetami i dostępnością. V. KOMUNIKACJA Cele krajowe: 1. Zapewnić publiczny dostęp do regularnie aktualizowanych oficjalnych krajowych źródeł i punktów centralnych, zapewniających wiarygodne i zgodne informacje odnośnie pandemii. 2. Utrzymywać otwarte i dostępne kanały porad dla społeczeństwa odnośnie specyficznych tematów (np. podróży, publicznych zgromadzeń itp.). 3. Zdobyć społeczną akceptację i poparcie dla krajowych działań i środków, związanych z odpowiedzią na pandemię. 4. Zapewnić szybką wymianę informacji, dotyczących rozwoju pandemii wśród władz zdrowotnych, innych odpowiednich departamentów rządowych oraz innych partnerów. OKRES PANDEMICZNY – FAZA 6 47 Działania krajowe: Dotyczy krajów jeszcze nie dotkniętych: 1. Zapewnić, by media informacyjne, społeczeństwo, partnerzy zawodowi i inni byli poinformowani odnośnie rozwoju pandemii w krajach dotkniętych, przygotować odbiorców/społeczeństwo na nieuchronny wybuch pandemii. 2. Ponownie określić kluczowe informacje, ustalić rozsądne oczekiwania społeczne, podkreślić potrzebę zastosowania się do różnego rodzaju środków i działań pomimo ich możliwych ograniczeń. 3. Wykorzystać ostatnie „okno możliwości” na udoskonalenie strategii i systemów komunikowania się, uprzedzając nieuchronne nadejście pandemii. 4. Informować społeczeństwo o środkach i działaniach interwencyjnych, które mogą być modyfikowane lub wdrażane w czasie pandemii, np. ograniczenia przemieszczania się i podróżowania, niedobory artykułów spożywczych, etc. Dotyczy krajów dotkniętych: 1. Utrzymywać możliwości sprostania spodziewanym krajowym i międzynarodowym wymaganiom odnośnie informacji. 2. Uruchomić wszystkie elementy planu komunikowania się. 3. Zwrócić uwagę na społeczne niepokoje, lęki i cierpienia, związane z pandemią. 4. Sprawdzić wyniki dotychczasowych działań w celu udoskonalenia bieżącej odpowiedzi i przyszłego planowania pandemicznego. Dotyczy końca pandemii lub okresu między poszczególnymi falami pandemii: 1. Ocenić efekty/działania w czasie poprzednich faz; wyciągnąć odpowiednie wnioski. 2. Publicznie zwrócić uwagę na emocje społeczne po pandemii. 3. Uświadomić ludzi odnośnie niepewności, związanej z kolejnymi falami pandemii. OKRES PANDEMICZNY – FAZA 6 48 M. OKRES POST-PANDEMICZNY Powrót do okresu międzypandemicznego. OKRES POST-PANDEMICZNY 49 N. ZALECANE DZIAŁANIA INTERWENCYJNE I ŚRODKI ZARADCZE (nie farmaceutyczne) Przedstawione niżej zalecane działania interwencyjne i środki zaradcze oparte są na dokumencie „WHO consultation on priority public health interventions before and during an influenza pandemic”, Dept. of Communicable Disease Surveillance and Response, WHO, Geneva, Switzerland, 2004 (WHO/CDS/CSR/RMD/2004.9). Działania interwencyjne i środki zaradcze na poziomie kraju - przeznaczone dla osób mieszkających lub podróżujących w obrębie dotkniętego kraju. środki zaradcze/działania interwencyjne okres alarmu okres pandemicznego pandemiczny faza 3 faza 4 i 5 faza 6 uwagi Informowanie: TAK TAK TAK Informacje dla społeczeństwa odnośnie ryzyka i jego uniknięcia (stosownie do tego dla kogo są adresowane). Informacje dla profesjonalistów TAK TAK TAK Rady odnośnie uniwersalnych TAK TAK TAK zasad higieny. Informacje przygotowawcze na TAK TAK TAK temat następnej fazy. Środki w celu zmniejszenia ryzyka transmisji zakażenia przez osoby zakażone (tzw. przypadki): Potrzeba TAK TAK TAK Izolacja: planowania na - izolacja przypadków wypadek dużej (łagodnych i ciężkich) liczby ciężkich stosownie do lokalnej sytuacji; przypadków. zapewnienie opieki medycznej i socjalnej. Wziąć pod TAK TAK TAK Maski1: uwagę kwestie - osoby z objawami, logistyczne. - osoby podlegające ekspozycji: wziąć pod uwagę stopień ryzyka, tj. dowody na transmisję z człowieka na człowieka, bliskość kontaktu, częstość ekspozycji, - osoby szukające opieki medycznej (choroba układu oddechowego) w obszarze ryzyka (poczekalnia). ± ± ± Rozważyć zalecenie noszenia masek w oparciu o stopień ryzyka. TAK TAK TAK Potrzeba więcej danych, zwłaszcza odnośnie używania masek przez osoby zdrowe, dobrze czujące się. DZIAŁANIA INTERWENCYJNE I ŚRODKI ZARADCZE 50 okres alarmu okres pandemicznego pandemiczny uwagi faza 3 faza 4 i 5 faza 6 Środki w celu zmniejszenia ryzyka transmisji zakażenia przez osoby z kontaktu: Niewykonalne Dochodzenie i badanie osób TAK TAK NIE kiedy pandemia z kontaktu. środki zaradcze/działania interwencyjne Dobrowolna kwarantanna (np. izolacja w domu) zdrowych osób z kontaktu z monitorowaniem stanu zdrowia; zapewnienie opieki medycznej i socjalnej. NIE TAK NIE Samo-monitorowanie swojego stanu zdrowia i raportowanie, jeśli dojdzie do zachorowania; brak ograniczeń w poruszaniu się. Doradzenie osobom z kontaktu, by ograniczyły kontakty społeczne. TAK ± NIE NIE nie dotyczy NIE Doradzenie osobom z kontaktu, by odłożyć podróże do obszarów nie dotkniętych. NIE nie dotyczy TAK Zapewnić osobom z kontaktu profilaktykę antywirusową.2 TAK TAK NIE DZIAŁANIA INTERWENCYJNE I ŚRODKI ZARADCZE 51 się rozpocznie. Dobrowolna kwarantanna powinna mieć zastosowanie także wobec osób z kontaktu ze znanymi przypadkami poddawanymi profilaktyce antywirusowej, kiedy skuteczność nie jest znana. Nie dotyczy osób z kontaktu, podlegających kwarantannie. Nie dotyczy osób z kontaktu, podlegających kwarantannie; zobacz także środki, mające na celu zwiększenie dystansu między członkami społeczeństwa. Nie dotyczy osób z kontaktu, podlegających kwarantannie. Środek zaradczy w sytuacji, gdy nie jasne jest czy ma miejsce transmisja z człowieka na człowieka; zobacz także środki zaradcze dotyczące podróżowania. Zasada wczesnych agresywnych środków zaradczych, by uniknąć pandemii. okres alarmu okres pandemicznego pandemiczny uwagi faza 3 faza 4 i 5 faza 6 Środki celu zwiększenia dystansu między członkami społeczeństwa: Wymagane Dobrowolna izolacja w domu TAK TAK TAK środki w celu osób z objawami. środki zaradcze/działania interwencyjne Zamknięcie szkół wraz z innymi środkami zaradczymi, ograniczającymi aktywność pozaszkolną celem ograniczenia kontaktów między dziećmi. NIE ± ± Zakrojone w skali całej populacji środki zaradcze, mające na celu ograniczenie kontaktów między dorosłymi (urlop dla pracowników, którzy nie są niezbędni, zamknięcie miejsc pracy, odradzanie masowych zgromadzeń).3 Maski w miejscach publicznych. NIE ± ± NIE NIE NIE zredukowania transmisji na innych współdomowników. Zależy od sytuacji epidemiologicznej, tj. stopnia w jakim te placówki przyczyniają się do transmisji. Rozważyć w pewnych sytuacjach, zależnie od stopnia transmisji w społeczeństwie i miejscach pracy. Nie jest znana efektywność takiego działania; dozwolone, ale niekoniecznie zalecane. Środki w celu skrócenia okresu między wystąpieniem objawów a izolacją pacjenta TAK TAK Publiczna kampania, zachęcająca TAK do natychmiastowego samo-diagnozowana się. NIE NIE NIE Nakłonienie całej populacji (dotknięte obszary) do sprawdzania temperatury ciała co najmniej raz dziennie. NIE Założenie gorących linii NIE ± telefonicznych poprzez które będą wysyłane karetki do osób z gorączką. NIE Założenie klinik z odpowiednią NIE ± kontrolą zakażeń dla osób z gorączką. DZIAŁANIA INTERWENCYJNE I ŚRODKI ZARADCZE 52 środki zaradcze/działania interwencyjne Wprowadzić skanowanie temperatury ciała w miejscach publicznych. okres alarmu pandemicznego faza 3 faza 4 i 5 NIE NIE Dezynfekcja: Mycie rąk. TAK TAK Domowa dezynfekcja potencjalnie skażonych powierzchni. Powszechna dezynfekcja NIE środowiskowa. Dezynfekcja powietrza. NIE Środki wobec osób wjeżdżających lub w obrębie kraju: Doradzenie, by unikać kontaktu TAK ze środowiskami wysokiego ryzyka (np. farmami drobiu; rynkami, gdzie sprzedaje się żywy drób). Zalecenie, by odłożyć podróże NIE do dotkniętych obszarów, jeśli nie są one konieczne. Ograniczenia podróży i z obszarów dotkniętych. Kordony sanitarne. do okres pandemiczny uwagi faza 6 Nieskuteczne; NIE wymaga także indywidualnego i publicznego działania dla identyfikacji osób z gorączką. TAK TAK TAK TAK NIE NIE NIE NIE wyjeżdżających z zakażonego obszaru TAK TAK TAK TAK NIE NIE4 NIE NIE NIE NIE DZIAŁANIA INTERWENCYJNE I ŚRODKI ZARADCZE 53 Jeśli znaczne obszary kraju pozostają nie dotknięte. Wprowadzenie restrykcji odnośnie podróżowania uznano za niepraktyczne w większości krajów, ale możliwe do dobrowolnego wprowadzenia, kiedy ryzyko uznawane jest przez społeczeństwo. Wprowadzenie uznane za niepraktyczne. środki zaradcze/działania interwencyjne Dezynfekcja ubrań, butów lub innych przedmiotów osób, opuszczających dotknięte obszary. okres alarmu okres pandemicznego pandemiczny uwagi faza 3 faza 4 i 5 faza 6 Nie zalecane, ale NIE NIE NIE może być wymagane przez władze weterynaryjne, by zapobiec rozprzestrzenianiu się zakażeń u zwierząt. Działania interwencyjne i środki zaradcze na poziomie międzynarodowym. okres alarmu okres pandemicznego pandemiczny uwagi faza 3 faza 4 i 5 faza 6 Środki na granicach przeznaczone dla osób wjeżdżających lub wyjeżdżających z kraju: Informacje TAK TAK Informacje dla podróżujących: TAK środki zaradcze/działania interwencyjne - powiadomienie o wybuchu, - zalecenie, by podróżujący do obszarów dotkniętych wybuchem wysoce patogennej ptasiej grypy unikali kontaktu z farmami drobiu oraz rynkami, gdzie sprzedaje się żywy drób. TAK TAK ± - zalecenie, by odłożyć międzynarodowe podróże do obszarów dotkniętych, jeśli nie są one konieczne, NIE TAK TAK patrz: skryning - zalecenie, by odłożyć międzynarodowe podróże z obszarów dotkniętych, jeśli nie są one konieczne. DZIAŁANIA INTERWENCYJNE I ŚRODKI ZARADCZE 54 muszą być dostosowane do fazy. Podczas, gdy podróże mogą pozostawać sprawą osobistego wyboru to przejrzystość informacji musi być zapewniona, by umożliwić podejmowanie uzasadnionych decyzji. Konsekwencje dla podróżujących to osobiste ryzyko zdrowotne i ekonomiczne. okres alarmu okres pandemicznego pandemiczny uwagi faza 3 faza 4 i 5 faza 6 Środki na granicach dla międzynarodowych podróżujących wjeżdżających lub wyjeżdżających z dotkniętych obszarów: WHO prowadzi NIE TAK TAK Powiadomienia o alarmie negocjacje zdrowotnym dla podróżujących z odpowiednimi do i z dotkniętych obszarów. organizacjami (np. środki zaradcze/działania interwencyjne International Air Transport Association), by zapewnić dystrybucję takich informacji; WHO ułatwia wymianę takich powiadomień między krajami. Nadzór medyczny: - sprawdzanie swojej temperatury ciała codziennie, podróżujący z obszarów dotkniętych; podróżujący do obszarów dotkniętych, NIE TAK TAK NIE NIE TAK - zgłaszanie przez podróżujących z obszarów dotkniętych pojawienia się objawów, TAK TAK TAK - doradztwo w jaki sposób zachować się w przypadku zachorowania po podróży w dotkniętych obszarach (szukanie pomocy lekarskiej, przedstawienie historii podróży, wykonanie testów laboratoryjnych w kierunku grypy); jeśli zostanie wykryty wirus pandemiczny wówczas pacjent powinien być izolowany, a odpowiednie służby zdrowotne i WHO powiadomione. TAK TAK TAK DZIAŁANIA INTERWENCYJNE I ŚRODKI ZARADCZE 55 Osoby z kontaktu z potwierdzonymi przypadkami powinny być zachęcone, by monitorowały swój stan zdrowia. Wskazana może być kwarantanna. Powinno to objąć także osoby z dotkniętych środków lokomocji. środki zaradcze/działania interwencyjne okres alarmu okres pandemicznego pandemiczny faza 3 faza 4 i 5 faza 6 uwagi Z powodu braku udowodnionych korzyści zdrowotnych praktyki te powinny być dozwolone (z powodów politycznych, by promować publiczne zaufanie), ale nie zalecane. Zamiast tego podróżujący powinni otrzymać powiadomienia o alarmie zdrowotnym. Skryning na wejściu osób przybywających z dotkniętych obszarów: - skryning objawów (wizualne stwierdzenie objawów), NIE NIE NIE - skryning podróżujących wysokiego ryzyka (na podstawie deklaracji zdrowotnej, kwestionariusza), NIE NIE NIE - skryning temperatury ciała, NIE NIE NIE - badanie lekarskie. Skryning geograficznie izolowanych obszarów, wolnych od zakażeń (wyspy) przy zastosowaniu opcji przedstawionych wyżej NIE NIE NIE TAK NIE TAK Skryning na wyjściu podróżujących z obszarów z notowanymi zakażeniami ludzi. DZIAŁANIA INTERWENCYJNE I ŚRODKI ZARADCZE 56 Wykonalne, może zapobiec wejściu wirusa pandemicznego. Może mieć również zastosowanie tam, gdzie możliwości nadzoru wewnętrznego są ograniczone. Bardziej wykonalne niż skryning na wejściu w celu jak najwcześniejszego wykrycia przypadków. okres alarmu pandemicznego faza 3 faza 4 i 5 NIE - skryning objawów (wizualne NIE stwierdzenie objawów) środki zaradcze/działania interwencyjne okres pandemiczny uwagi faza 6 Niewykonalne NIE z powodu liczby pasażerów. - skryning podróżujących wysokiego ryzyka (na podstawie deklaracji zdrowotnej, kwestionariusza), NIE TAK TAK - skanowanie temperatury ciała lub pomiar temperatury ucha, NIE TAK TAK Skanowanie temperatury ciała jest mniej czułe i specyficzne, ale może być bardziej praktyczne niż pomiar temperatury ucha. - stop-lista pacjentów izolowanych i poddanych kwarantannie, NIE NIE NIE Może być wykonalne w pewnych krajach, ale generalnie nie jest zalecane. - zalecenie, by wszyscy chorzy odłożyli podróże, TAK TAK TAK - badanie lekarskie NIE NIE NIE Wdrożenie niewykonalne na podróżujących wysokiego granicach. ryzyka lub z gorączką. Środki dla krajów z nieszczelnymi granicami (w tym nieformalnymi lub nielegalnymi punktami ich przekraczania) przyległymi do obszarów dotkniętych: WHO umieści TAK TAK Zwiększenie świadomości NIE odpowiednie wśród pracowników służby wskazania na zdrowia i ogółu społeczeństwa, stronie by ułatwić nadzór i określone internetowej do środki zaradcze, takie jak wykorzystania przez kraje kwarantanna, izolacja. w przygotowaniu plakatów, informacji dla mediów itd. Możliwe efekty to kontrola pogłosek. Środki dla podróżujących z obszarów międzynarodowych środków lokomocji: NIE TAK Zalecenie zgłaszania przez podróżujących pojawienia się objawów grypopodobnych. dotkniętych DZIAŁANIA INTERWENCYJNE I ŚRODKI ZARADCZE 57 TAK na pokładzie środki zaradcze/działania interwencyjne Odizolowanie (o ile to możliwe) chorych pasażerów na pokładzie. Powiadomienie władz zdrowotnych kraju, z którego wyruszył podróżujący, kraju docelowego i krajów tranzytowych, że osoba na pokładzie jest chora (linie lotnicze są odpowiedzialne jedynie za powiadomienie kraju docelowego). Wymiana epidemiologicznych informacji z krajowymi władzami zdrowotnymi w celu odszukania kontaktu. okres alarmu okres pandemicznego pandemiczny uwagi faza 3 faza 4 i 5 faza 6 W czasie lotów NIE TAK TAK TAK TAK TAK NIE TAK TAK z obszarów dotkniętych maski powinni być dane wszystkim pasażerom. Ustalone wymagania dla kraju docelowego, ale nie w sposób jednolity obserwowane w praktyce. 1 jakość i typ masek zależy on grupy ryzyka. Przypadki: maski chirurgiczne; pracownicy służby zdrowia: maski N95 lub równoważne; inni: zależnie od ryzyka. 2 Wdrożenie jest uzależnione od wystarczających dostaw i może wymagać skorzystania ze światowych zapasów z wynegocjowaną wcześniej strategią odnośnie grup docelowych i dostarczenia, by zapewnić dostępność w obszarze, gdzie pojawia się potencjalnie pandemiczny wirus. Użycie w celach profilaktycznych będzie uzależnione od dowodów na skuteczność. Wymagane jest zastosowanie dla określonych grup docelowych ze względu na potencjalną oporność na te leki, efekty uboczne oraz ograniczona liczbę dawek. Użycie dla określonych grup docelowych może obejmować: zabezpieczenie społeczeństwa; ochronę pracowników służby zdrowia; ochronę innych zasadniczych służb; indywidualne leczenie. 3 Mając na uwadze szczep pandemiczny, powodujący znaczna zachorowalność i śmiertelność we wszystkich grupach wiekowych oraz brak szczepionki, władze powinny poważnie rozważyć wprowadzenie określonych środków wobec całej populacji w celu zmniejszenia liczby zachorowań i zgonów. W podjęciu decyzji może być pomocne modelowanie matematyczne i ekonomiczne. Jeśli modelowanie wskazuje na zmniejszenie absolutnej liczby przypadków i zgonów, decyzje odnośnie wprowadzenia środków obejmujących wiele sektorów rządowych będą wtedy wymagały zrównoważenia między zabezpieczeniem priorytetowych funkcji a ryzykiem zakłóceń życia społecznego i ekonomicznego. 4 Powinno być wzięte pod uwagę jako awaryjny środek zaradczy w celu uniknięcia lub opóźnienia pandemii. DZIAŁANIA INTERWENCYJNE I ŚRODKI ZARADCZE 58 O. ADRESY I TELEFONY KONTAKTOWE Instytucja Adres Ministerstwo Zdrowia ul. Miodowa 15 Sekretarz Stanu 00-952 Warszawa Zbigniew PODRAZA Główny Główny Inspektorat Sanitarny Inspektorat Sanitarny Główny Inspektor Sanitarny ul. Długa 38/40 Andrzej TRYBUSZ 00-238 Warszawa Ministerstwo Ministerstwo Zdrowia Zdrowia Departament Spraw Obronnych Ul. Miodowa 15 00-952 Warszawa Paweł ABRAMCZYK Główny Główny Inspektorat Sanitarny Inspektorat Sanitarny Doradca Głównego Inspektora ul. Długa 38/40 Sanitarnego 00-238 Warszawa Józef Piotr KNAP Główny Główny Inspektorat Sanitarny Inspektorat Sanitarny Dyrektor Departamentu ul. Długa 38/40 Przeciwepidemicznego 00-238 Warszawa Wojciech DĘBIŃSKI Główny Inspektorat Główny Farmaceutyczny Inspektorat Farmaceutyczny Dyrektor Departamentu Nadzoru ul. Długa 38/40 00-238 Warszawa Zbigniew NIEWÓJT Ministerstwo Ministerstwo Zdrowia Departament Zdrowia Publicznego Zdrowia ul. Miodowa 15 00-952 Warszawa Marek CHMIELEWSKI Ministerstwo Ministerstwo Zdrowia Zdrowia ul. Miodowa 15 p.o. Zastępcy Dyrektora 00-952 Warszawa Departamentu Polityki Lekowej Marcin WIŚNIEWSKI Ministerstwo Ministerstwo Zdrowia Zdrowia ul. Miodowa 15 p.o. Zastępcy Dyrektora 00-952 Warszawa Departamentu Organizacji Ochrony Zdrowia Włodzimierz PISARSKI Ministerstwo Zdrowia Ministerstwo Zdrowia Ministerstwo Zdrowia 59 Telefon, fax, e-mail, strona www Tel. (22) 831-15-26 Fax: (22) 831-21-66 Tel. (22) 635-45-81 Fax: (22) 635-61-94 [email protected] www.gis.gov.pl Tel. (22) 634-94-18 Fax: (22) 634 94 24 [email protected] Tel. (22) 536-13-80 Fax: (22) 635 61 94 [email protected] Tel. (22) 536-13-08 Fax: (22) 635 61 94 [email protected] Tel. (22) 635-99-66 Fax: (22) 635-99-94 Tel. (22) 634-94-85 Fax: (22) 634-93-83 [email protected] Tel. (22) 826-27-21 Fax: (22) 831-43-54 [email protected] Tel. (22) 828-18-76 w. 277 Fax: (22) 828-81-63 [email protected] Tel. (22) 826-08-94 Fax: (22) 634-93-76 Instytucja Adres Dyrektor ul. Miodowa 15 Departamentu Polityki Zdrowotnej 00-952 Warszawa Dariusz ADAMCZEWSKI Ministerstwo Obrony Narodowej Zarząd Wojskowej Służby Zdrowia ul. Nowowiejska Główny Inspektor Sanitarny 26 Wojska Polskiego 00-909 Warszawa Piotr RUSECKI Ministerstwo Spraw Państwowa Inspekcja Wewnętrznych Sanitarna MSWiA i Administracji ul. Wołoska 137 Główny Inspektor Sanitarny 02-507 Warszawa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji Maciej KISIEL Państwowy Państwowy Zakład Higieny Zakład Higieny ul. Chocimska 24 Dyrektor 00-791 Warszawa Jan K. LUDWICKI Agencja Rezerw Agencja Rezerw Materiałowych Materiałowych ul. Nowy Świat Wiceprezes 6/12 Agnieszka GUTOWSKA 00-400 Warszawa URPLWMiPB Urząd Rejestracji Produktów 03-736 Warszawa Leczniczych, Wyrobów ul. Ząbkowska 4 Medycznych i Produktów Biobójczych Prezes Andrzej KORONKIEWICZ Ministerstwo Spraw Ministerstwo Spraw Zagranicznych Zagranicznych Al. J. Ch. Szucha Naczelny Lekarz MSZ 23 Mirosław MIODUSZEWSKI 00-580 Warszawa Państwowy Zakład Higieny Zakład Epidemiologii Konsultant Krajowy PZH w Dziedzinie Epidemiologii ul. Chocimska 24 00-791 Warszawa Andrzej ZIELIŃSKI Katedra i Klinika Akademia Medyczna Wrocław Chorób Zakaźnych AM Konsultant Krajowy ds. Chorób ul. Koszarowa 5 Zakaźnych 51-149 Wrocław Andrzej GŁADYSZ 60 Telefon, fax, e-mail, strona www [email protected] Tel. (22) 687-44-22 Fax: (22) 684-65-17 Tel. (22) 845-70-49, 845-7051 Fax: (22) 845-70-47 [email protected] www.mswia.gov.pl Tel. (22) 542-21-400 Fax: (22) 849-74-84, 849-3513 Tel. (22) 583-83-48 Fax: (22) 583-83-59 Tel. (22) 492-11-01 Fax: (22) 492-11-09 www.urpl.gov.pl Tel. (22) 523-95-75 Fax: (22) 621-23-42 www.msz.gov.pl Tel. (22) 542-12-04 Fax: (22) 542-13-27 [email protected] www.pzh.gov.pl Tel. (71) 326-13-25 w. 249, 325-52-42, Fax: (71) 325-52-42 Instytucja Adres Telefon, fax, e-mail, strona www Tel. (81) 886-30-51 Państwowy Instytut Weterynaryjny Państwowy Fax: (81) 886-25-95 Instytut Dyrektor Weterynaryjny [email protected] Al. Partyzantów www.piwet.pulawy.pl Tadeusz WIJASZKA 57 24-100 Puławy Tel. (22) 542-12-74 Krajowy Ośrodek ds. Grypy Państwowy Tel./Fax: (22) 542-13-13 Zakład Higieny Kierownik ul. Chocimska 24 [email protected] 00-791 Warszawa www.pzh.gov.pl Lidia B. BRYDAK Liaison Tel. (22) 635-94-96 Biuro Łącznika Światowej WHO Fax: (22) 831-08-92 Office in Poland Organizacji Zdrowia ul. Długa 38/40 [email protected] 00-238 Warszawa [email protected] Liaison Officer rg.pl Paulina MIŚKIEWICZ www.who.un.org.pl Dolnośląska WSSE ul. Skłodowskiej- Tel. (71) 328 21 25 (dyrektor) Tel. (71) 328 30 41 do 49 Curie 75/77 (centrala) 50-396 Wrocław Fax: (71) 328 35 92 [email protected] www.wsse.wroc.pl Pracownia Wirusologiczna Tel. (71) 328 70 55 w. 35 Kujawsko-Pomorska WSSE ul. Kujawska 4 Tel. (52) 373 29 34 (dyrektor) 85-031 Bydgoszcz Tel. (52) 373 20 34 do 36 (centrala) Fax: (52) 345 98 40 [email protected] www.pwisbydgoszcz.pl Pracownia Wirusologiczna Tel. (52) 373 20 34 do 36 w. 359 Lubelska WSSE ul. Pielęgniarek 6 Tel. (81) 743 46 96 (dyrektor) 20-708 Lublin Tel. (81) 743 42 72 do 75 (centrala) Fax: (81) 743 46 86 [email protected] www.wsse.woi.lublin.pl Pracownia Wirusologiczna Tel. (81) 743 42 72 w. 176 Lubuska WSSE ul. Mickiewicza Tel. (95) 720 48 61 (dyrektor) Tel. (95) 722 60 57 do 59 12b 66-400 Gorzów (centrala) Fax: (95) 722 46 52 Wlkp. [email protected] www.wsse.gorzow.pl Łódzka WSSE ul. Wodna 40 Tel. (42) 674 08 46 (dyrektor) 61 Instytucja Adres 90-046 Łódź Małopolska WSSE ul. Prądnicka 76 31-202 Kraków Mazowiecka WSSE ul. Żelazna 79 00-875 Warszawa Opolska WSSE ul. Mickiewicza 1 45-367 Opole Podkarpacka WSSE ul. Wierzbowa 16 35-310 Rzeszów Podlaska WSSE ul. Legionowa 8 15-009 Białystok Pomorska WSSE ul. Dębinki 4 80-211 Gdańsk 62 Telefon, fax, e-mail, strona www Tel. (42) 674 84 20 (centrala) Fax: (42) 674 95 23 [email protected] www.pis.lodz.pl Pracownia Wirusologiczna Tel. (42) 674 84 20 w. 257, 233 Tel. (12) 416 37 19 (dyrektor) Tel. (12) 416 20 91 (centrala) Fax: (12) 416 20 93 [email protected] www.wsse.krakow.pl Tel. (22) 620 37 19 (dyrektor) Tel. (22) 620 90 01 do 06 (centrala) Fax: (22) 624 82 09 [email protected] www.wsse.waw.pl Pracownia Wirusologiczna Tel. (22) 620 90 01 do 05 w. 118 Tel. (77) 442 69 02 (dyrektor) Tel. (77) 442 69 01 (s) Tel. (77) 442 69 00 (centrala) Fax: (77) 442 69 04 [email protected] www.sanepid.opole.pl Tel. (17) 852 22 42 (dyrektor) Tel. (17) 852 21 11 (centrala) Fax: (17) 852 22 92 [email protected] www.pis.rzeszow.pl Pracownia Wirusologiczna Tel. (17) 852 21 11 w. 315, 328 Tel. (85) 740 85 40 Fax.: (85) 740 48 99 [email protected] www.wsse.bialystok.pl Pracownia Wirusologiczna Tel. (85) 732 50 29 w. 38 Tel. (58) 520 19 70 (dyrektor) Tel. (58) 344 73 00 (centrala) Fax: (58) 520 32 53 [email protected] www.wsse.gda.pl Pracownia Wirusologiczna Tel. (58) 344 73 00 w. 272 Instytucja Telefon, fax, e-mail, strona www Śląska WSSE ul. Raciborska 39 Tel. (32) 351 23 00 40-957 Katowice Fax: (32) 351 23 18 [email protected] www.wsse.katowice.pl Świętokrzyska WSSE ul. Jagiellońska 68 Tel. (41) 365 54 00 Fax: (41) 345 18 73 25-956 Kielce [email protected] www.wsse-kielce.pl Warmińsko-Mazurska WSSE ul. Żołnierska 16 Tel. (89) 527 55 80 (dyrektor) 10-560 Olsztyn Tel. (89) 527 95 00 (centrala) Fax: (89) 527 97 88 [email protected] www.wsse.olsztyn.pl Pracownia Wirusologiczna Tel. (89) 527 95 00 w. 393 Wielkopolska WSSE ul. Noskowskiego Tel. (61) 852 99 18 (dyrektor) Tel. (61) 854 48 00 (centrala) 23 Fax: (61) 852 50 03 61-705 Poznań [email protected] www.wsse.poznan.pl Pracownia Wirusologiczna Tel. (61) 852 24 48 Zachodniopomorska WSSE ul. Spedytorska Tel. (91) 462 39 54 (dyrektor) Tel. (91) 462 40 60 (centrala) 6/7 Fax: (91) 462 46 40 70-632 Szczecin [email protected] www.wsse.szczecin.pl Główny Inspektorat Weterynarii ul. Wspólna 30 Tel. (22) 628 85 11, 628 20 88 00-930 Warszawa Fax: (22) 623 14 08 www.wetgiw.gov.pl Wojskowy Instytut Higieny ul. Kozielska 4 Tel./fax (22) 838 10 69 i Epidemiologii 01-163 Warszawa [email protected] www.wihe.waw.pl Ośrodek Diagnostyki i Zwalczania ul. Lubelska 2 Tel./fax (81) 886 28 22 Zagrożeń Biologicznych WIHiE 24-100 Puławy www.wihe.waw.pl Narodowy Fundusz Zdrowia Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej Komenda Główna Policji Komenda Główna Straży Adres ul. Grójecka 186 02-390 Warszawa Tel. (22) 572 60 00, 572 60 13 Fax: (22) 572 63 33, 572 63 30 ul. Podchorążych Tel. (22) 523 39 00, 844 66 85 Fax: (22) 523 30 16 38 00-914 Warszawa www.kgpsp.gov.pl ul. Puławska Tel. (22) 621 02 51 Fax: (22) 848 84 94 148/150 02-514 Warszawa www.kgp.gov.pl 12 Al.Niepodległości Tel. (22) 845 40 71 63 Instytucja Adres Telefon, fax, e-mail, strona www Granicznej 100 Fax: (22) 844 62 87 02-514 Warszawa www.sg.gov.pl Agencja Bezpieczeństwa ul. Rakowiecka 2a Tel. (22) 585 79 10, 565 91 10 Wewnętrznego 00-993 Warszawa [email protected] www.abw.gov.pl Biuro Bezpieczeństwa ul. Królewska 1 Tel. (22) 695 18 00 Narodowego 00-909 Warszawa Fax: (22) 695 18 01 www.bbn.gov.pl Ministerstwo Finansów ul. Świętokrzyska Tel. (22) 694 55 55 www.mf.gov.pl 12 00-916 Warszawa Tel. (22) 326 12 86 Polski Czerwony Krzyż Biuro Zarządu Fax: (22) 628 41 68 Głównego PCK ul. Mokotowska [email protected] 14 www.pck.pl 00-950 Warszawa Narodowy Instytut Zdrowia Ul. Chełmska Tel. (22) 851 43 69, 851 44 96 Fax: (22) 841 06 52 Publicznego 30/34 00-725 Warszawa www.nizp.edu.pl Tel. (22) 826 09 47 Ministerstwo Ministerstwo Zdrowia Fax: (22) 826 21 03 Zdrowia Departament Integracji www.mz.gov.pl ul. Miodowa 15 Europejskiej i Współpracy z 00-952 Warszawa Zagranicą ADRESY I TELEFONY 64 ZAŁĄCZNIK 1. WNIOSKI I ZALECENIA ZE SPOTKANIA „WHO CONSULTATION ON GLOBAL PRIORITIES IN INFLUENZA”, 6-7 MAJ 2002, WHO, GENEWA I. Konieczność opracowania i wdrożenia Planów Pandemicznych II. Wzmocnienie i rozszerzenie nadzoru wirusologicznego i klinicznego III. Zwiększenie zużycia szczepionki IV. Badania skutków grypy 65 I. Konieczność opracowania i wdrożenia Planów Pandemicznych Priorytet 1. Zwiększyć świadomość dotyczącą konieczności opracowania i wdrożenia planów pandemicznych: - przenieść informację naukową dotyczącą planów pandemicznych na działanie polityczne, - WHO przedstawi plany pandemiczne w World Health Assembly. Uzasadnienie: Władze muszą zrozumieć potencjalny wpływ i zagrożenie pandemią grypy, tj. poznać ważność planów pandemicznych oraz zapewnić wystarczające środki do ich wprowadzenia. Przy odpowiednim przygotowaniu zachorowalność, śmiertelność oraz skutki społeczne związane z pandemią powinny zostać zredukowane. Priorytet 2. Przyspieszyć opracowanie i wprowadzenie w życie krajowych planów pandemicznych: - WHO opracuje model planu krajowego i będzie służyć pomocą przy planach regionalnych ¾ narzędzia do samooceny kraju, ¾ wymienić doświadczenia/zapewnić konsultacje dotyczące planów pandemicznych, - okresowo publikować stan postępowania prac odnośnie planów pandemicznych. Uzasadnienie: W 1999r. WHO opublikowało Plan Działań na Wypadek Wystąpienia Kolejnej Pandemii Grypy (Pandemic Preparedness Plan), jednakże jedynie kilka\ krajów rozpoczęło przygotowania pandemiczne. Istnieje wiele przeszkód dla tego rodzaju planowania, zwłaszcza w krajach rozwijających się. Dostarczenie odpowiedniej motywacji i pomocy przyspieszy cały proces planowania i zmniejszy ryzyko braku przygotowania świata na kolejną pandemię grypy. Priorytet 3. Zwiększyć wykorzystanie szczepionki przeciwko grypie oraz substancji antywirusowych w okresie międzypandemicznym: - powołać specjalną grupę roboczą do opracowania wskazań odnośnie stosowania substancji antywirusowych, - wzmocnić nadzór dotyczący oporności na substancje antywirusowe, - zapewnić pomoc krajom, gdzie nie ma lub też jest ograniczona możliwość produkcji szczepionki przeciwko grypie, a istnieje chęć produkowania takiej szczepionki. Uzasadnienie: W czasie pandemii użycie na szeroka skalę substancji antywirusowych oraz szczepionek będzie zależało od znajomości ich skutecznego stosowania w okresie międzypandemicznym. Zwiększone użycie tych środków zmniejszy zachorowalność i śmiertelność w czasie corocznych epidemii grypy. Badania przeprowadzone w okresie 66 międzypandemicznym mogą udoskonalić strategię użycia substancji antywirusowych i szczepionek w czasie pandemii. Priorytet 4. Opracować strategie wykorzystania szczepionek i substancji antywirusowych, zapewnić odpowiednie zapasy na wypadek pandemii: - opracować i przećwiczyć strategie awaryjnej produkcji szczepionek i substancji antywirusowych, ich licencjonowania oraz przebadania, - opracować modele i wskazówki odnośnie użycia szczepionek i substancji antywirusowych w sytuacji, kiedy ich zapasy są niewielkie oraz zmodyfikować je na początku pandemii, - włączyć do Planów Pandemicznych kwestię magazynowania substancji antywirusowych, - zapewnić sprawiedliwe zasady dostarczania szczepionek i substancji antywirusowych dla poszczególnych krajów, czym powinna się zająć multidyscyplinarna grupa robocza działająca pod auspicjami WHO. Uzasadnienie: Szczepionki nie będą dostępne na początku pandemii. Jedynym specyficznym środkiem interwencyjnym w tym czasie, przy braku dostępności szczepionek, będą substancje antywirusowe, jednakże ich dostępność w odpowiedniej ilości wymaga posiadania zapasów. Niezbędne jest działanie zmierzające do przyspieszenia dostępności szczepionek i substancji antywirusowych oraz opracowanie wskazań do ich użycia w okresie, kiedy ich zapasy będą niewielkie. Priorytet 5. Zalecić badania dotyczące wirusów pandemicznych, szczepionek, substancji antywirusowych oraz innych środków kontroli: - zbadać mechanizmy leżące u podstaw pojawiania się wirusów pandemicznych, - opracować nowe szczepionki oraz technologie/strategie produkcji, - ocenić immunogenność i bezpieczeństwo konwencjonalnych oraz nowych szczepionek, - uaktualnić bibliotekę/bank szczepów oraz reagentów do szczepionki, - ocenić skuteczność substancji antywirusowych w stosunku do komplikacji; względną skuteczność i skutki uboczne inhibitorów M2 oraz inhibitorów neuraminidazy; możliwość wykorzystania alternatywnych modeli dostępu do substancji antywirusowych, - ocenić skuteczność środków kontroli innych niż szczepionka i substancje antywirusowe. Uzasadnienie: Przy większej wiedzy na temat wirusów pandemicznych, szczepionek, substancji antywirusowych możliwe będzie opracowanie stosownych strategii działań, zaś rządy będą w ten sposób zachęcone do przekazania na nie odpowiednich środków. 67 II. Wzmocnienie i klinicznego i rozszerzenie nadzoru wirusologicznego Priorytet 1. Wzmocnić oraz połączyć nadzór wirusologiczny i kliniczny: - ocenić działalność/aparaturę Krajowych Ośrodków ds. Grypy, - przygotować zestandaryzowane metody oraz szkolenie dotyczące nadzoru laboratoryjnego i klinicznego (opracować reagenty/procedury, umożliwić szkolenie, nabranie wprawy), - zachęcić do zintegrowanego nadzoru opartego na danych klinicznych i wirusologicznych, - ułatwić transport izolowanych szczepów/prób, - zachęcić Krajowe Ośrodki ds. Grypy do zbierania dodatkowych informacji (np. na temat hospitalizacji z powodu grypy, śmiertelności, wykorzystania służb ratowniczych/pogotowia) w różnych grupach wieku, - uruchomić monitoring oporności na leki antywirusowe. Uzasadnienie: Sieć nadzoru nad grypą WHO musi być wykorzystana bardziej efektywnie w celu poprawienia nadzoru nad grypą w świecie Priorytet 2. Rozszerzyć nadzór wirusologiczny i kliniczny: - zidentyfikować luki w obszarze geograficznym objętym przez światową sieć nadzoru WHO oraz zbadać wykorzystanie sieci nadzoru polio i innych w celu rozszerzenia terenu objętego nadzorem, - zbadać i włączyć do systemu nadzoru WHO inne źródła uzyskiwania prób i informacji, uwzględniając szybkie testy, testy komercyjne oraz próby kliniczne, - zaaranżować lokalne/światowe spotkania celem poprawienia nadzoru laboratoryjnego i klinicznego oraz wsparcia wzajemnego współdziałania laboratoriów „siostrzanych”. Uzasadnienie: Rozszerzenie światowej sieci nadzoru nad grypą WHO jest niezbędne w celu zapewnienia objęcia w pełni całego świata, co jest istotne dla wczesnego ostrzegania o pojawieniu się nowych wariantów szczepów Priorytet 3. Rozszerzyć nadzór nad wirusami grypy występującymi u zwierząt oraz połączyć z nadzorem nad grypą prowadzonym u ludzi: - rozszerzyć i sformalizować sieć nadzoru WHO nad grypą u zwierząt, - nawiązać bliską współpracę między OIE (World Organisation for Animal Health) a sieciami nadzoru WHO, - zachęcić do prowadzenia badań dotyczących wzajemnego oddziaływania u ludzi/zwierząt, u ptactwa domowego/dzikiego oraz zapewnić szkolenie, - opracować i zorganizować dystrybucję reagentów do identyfikacji wirusów grypy wszystkich podtypów oraz założyć bank genowy wirusów grypy. 68 Uzasadnienie: Rozszerzenie nadzoru nad grypą u zwierząt i połączenie z nadzorem prowadzonym u ludzi jest niezbędne dla zrozumienia i przygotowania się na zagrożenia jakie niosą dla ludzkiego zdrowia wirusy grypy występujące u zwierząt Priorytet 4. Poprawa zarządzania danymi, ich wykorzystania oraz wymiany: - zachęcić do komunikacji między systemami nadzoru oraz do ujednolicenia danych, - poprawić zestawienie/analizę/rozpowszechnianie istniejących danych z uwzględnieniem biuletynów w formie elektronicznej służących specjalnym doniesieniom, - ułatwić i wesprzeć centralne bazy danych (np. Flunet i baza danych sekwencji LANL) w zapisywaniu informacji epidemiologicznych, wirusologicznych i genetycznych oraz dla celów modelowych. Uzasadnienie: Istniejący nadzór musi być lepiej zharmonizowany, zaś kompletne dane muszą być szybciej i szerzej dostępne celem zmaksymalizowania ich przydatności. Streszczenie priorytetów dotyczących nadzoru nad grypą: - wzmocnić i połączyć nadzór wirusologiczny z klinicznym, rozszerzyć nadzór wirusologiczny i kliniczny, rozszerzyć nadzór nad grypą u zwierząt oraz połączyć z nadzorem prowadzonym u ludzi, poprawić zarządzanie danymi, ich wykorzystanie oraz wymianę. Istnieje szczególna potrzeba wsparcia krajów rozwijających się. 69 III. Zwiększenie zużycia szczepionki Priorytet 1. Zachęcić do oceny wpływu/skutków choroby oraz analizy kosztów ekonomicznych, a także korzyści ekonomicznych. Uzasadnienie: Wymieniona analiza i ocena wymagana jest do uzasadnienia programu oraz ustalenia krajowych priorytetów. Działania: Zależą od poprzednich działań, ale są absolutnie niezbędne do poprawy sytuacji związanej ze zużyciem szczepionki. Priorytet 2. Zachęcić kraje do opracowania krajowej polityki szczepień oraz ustalenia grup docelowych. Uzasadnienie: Każdy element jest ważnym determinantem poziomu zużycia szczepionki. Działania: WHO regularnie zestawia i publikuje kwestie dotyczące polityki szczepień, poziomu szczepień oraz mechanizmów refundacji. Priorytet 3. Promować wiedzę wśród osób odpowiedzialnych za politykę, pracowników służby zdrowia oraz w społeczeństwie. Uzasadnienie: Ważny determinant poziomu zużycia szczepionki. Działania: Rozwinąć, opracować i rozpowszechnić stosowne informacje, zapoczątkować odpowiednie prezentacje oraz zapewnić szkolenie. Priorytet 4. Zachęcić kraje do określenia i opracowania skutecznych strategii służących dostarczeniu szczepionki. Uzasadnienie: Ważne determinanty poziomu zużycia szczepionki. Działania: Rozwinąć, opracować i rozpowszechnić stosowne informacje, zapoczątkować odpowiednie prezentacje oraz zapewnić szkolenie. 70 Priorytet 5. Opracować i wprowadzić metody pomiaru oraz zwrotnej informacji na temat postępów w programach krajowych i lokalnych. Uzasadnienie: Ocena oraz informacja zwrotna są ważnymi determinantami poziomu zużycia szczepionki. Działania: Opracować i zestandaryzować sposoby obliczenia wskaźnika szczepień, wskaźnika w obrębie grup docelowych oraz skuteczności szczepionki. Streszczenie priorytetów dotyczących zużycia szczepionki przeciwko grypie: - rekomendacje przedstawiają logiczny, ale niekoniecznie ciąg postępowania wg określonej kolejności i uzupełniają się wzajemnie w kwestii zwiększenia zużycia szczepionki, każde z tych zaleceń jest niezbędne do zwiększenia zużycia szczepionki. 71 IV. Badania skutków grypy Priorytet 1. Wzmocnienie wydajności/możliwości metod epidemiologicznych i statystycznych do badań dotyczących wpływu/skutków grypy. Uzasadnienie: Umożliwić badania dotyczące wpływu/skutków grypy. Działania: - zainicjować regionalne programy szkoleniowe, - opracować wspólne protokoły, w tym definicję przypadku grypy. Priorytet 2. Ocena wpływu/skutków klinicznych i ekonomicznych choroby w krajach, gdzie nie ma miejsca rozpoznanie grypy lub jakiekolwiek działania kontrolne. Uzasadnienie: Uznać wagę grypy jako problem zdrowia publicznego. Określić proporcje ostrych infekcji oddechowych (acute respiratory infections-ARI) oraz chorób gorączkowych, jakie mają miejsce z powodu grypy, a także dać priorytet grypie przed innymi ważnymi chorobami zakaźnymi. Działania: - podjąć pełne badania w krajach reprezentatywnych dla danego regionu geograficznego i statusu społeczno-ekonomicznego, - przeprowadzić dodatkowe badania epidemiologiczne na mniejszą skalę w celu opracowania krajowej polityki grypy. Priorytet 3. Ponowna ocena klinicznego i ekonomicznego wpływu/skutków grypy w krajach, gdzie mają miejsce działania kontrolne. Uzasadnienie: Potrzeba lepszej informacji w celu utrzymania i poprawy kontroli grypy. Działania: - zachęcić do podjęcia kroków mających na celu ocenę wpływu/skutków choroby w różnych grupach wieku oraz grupach ryzyka w powiązaniu z polityką kontroli grypy, - dostarczyć narzędzi i protokołów dla oceny skuteczności bieżących i alternatywnych strategii kontroli grypy. 72 ZAŁĄCZNIK 2. PATOGENEZA, POGRYPOWE OBRAZ KLINICZNY GRYPY I POWIKŁANIA 1. Patogeneza - zakażenie drogą kropelkową - wirus atakuje górne drogi oddechowe - namnaża się w komórkach nabłonka - okres inkubacji wynosi od 1 do 4 dni (średnio 2 dni) - zakażeni dorośli i dzieci są źródłem zakażenia od 1 dnia przed wystąpieniem objawów do ok. 5 dni po wystąpieniu objawów chorobowych, zaś bardzo małe dzieci mogą być źródłem zakażenia przez ≤ 6 dni zanim pojawią się objawy choroby 2. Obraz kliniczny grypy Przebieg kliniczny grypy zależy od właściwości wirusa, wieku pacjenta, statusu immunologicznego, współistniejących chorób (np. serca i płuc), wydolności nerek, immunosupresji, odżywiania itp. Objawy pojawiają się nagle i należą do nich: - temperatura ciała pow. 38˚C (niekoniecznie u ludzi starszych) - kaszel (charakterystyczny objaw występujący u ludzi starszych) - ból mięśni i /lub ból głowy Dodatkowo mogą występować: - złe samopoczucie - dreszcze - ból gardła - chrypka - katar - wykrztuszanie plwociny bóle w klatce piersiowej - brak łaknienia zawroty głowy - nudności i wymioty biegunka bóle brzucha senność i ospałość najczęściej występują u ludzi starszych zdecydowanie częściej występują u dzieci niż u dorosłych 3. Powikłania pogrypowe Ze strony układu oddechowego: • wirusowe zapalenie płuc i oskrzeli 73 • wtórne bakteryjne zapalenie płuc związane z zakażeniem Staphylococcus aureus, Streptococcus penumoniae lub Haemophilus influenzae • zapalenie oskrzelików (szczególnie u niemowląt i dzieci) Ze strony innych układów: • zapalenie ucha środkowego mogące prowadzić do częściowej utraty słuchu, a nawet głuchoty • zapalenie mięśnia serca i osierdzia • zapalenie mięśni i mioglobinuria, mogąca prowadzić do niewydolności nerek (zwłaszcza u młodych pacjentów po zakażeniu wirusem grypy typu A) • zapalenie mózgu i opon mózgowych • toksyczna encefalopatia • drgawki gorączkowe • zespół Reye’a (powikłanie po grypie wywołanej wirusami typu B, rzadziej A, obserwowane u osób do 18 roku życia podlegających długoterminowej terapii aspirynowej) • DIC (krzepnięcie wewnątrznaczyniowe rozsiane) • zaostrzenie istniejących chorób (zwłaszcza układu oddechowego np. astmy i sercowo-naczyniowego) • zespół wstrząsu toksycznego (zwykle związany z zakażeniem wywołanym przez wirus grypy typu B i wtórnym zakażeniem Staphylococcus) • większa częstość występowania schizofrenii w przypadku zakażenia wewnątrzmacicznego w czasie ciąży • zaburzenia padaczkowe • choroby naczyniowe mózgu (podpajęczynówkowe wylewy) • niejednokrotnie wzrost przypadków choroby Parkinsona • śpiączkowe zapalenie mózgu • ostre psychozy, niektóre ze słuchowymi lub wzrokowymi halucynacjami 74 ZAŁĄCZNIK 3. LECZENIE I PROFILAKTYKA PRZECIWKO GRYPIE 1. Leczenie konwencjonalne Grypa bez powikłań: - leczenie objawowe (m.in. leki przeciwgorączkowe gdy temperatura ciała wzrośnie do ponad 38°C, przeciwkaszlowe) - leżenie w łóżku - NIE MA POTRZEBY STOSOWANIA ANTYBIOTYKÓW Grypa z powikłaniami związanymi z infekcją bakteryjną - dodatkowo konieczne jest podanie antybiotyków 2. Profilaktyka z użyciem szczepionek przeciwko grypie Obecnie w Polsce zarejestrowanych jest 7 szczepionek przeciwko grypie, żadna z nich nie jest jednak produkowana w kraju. Wszystkie z nich są szczepionkami inaktywowanymi, trójskładnikowymi o składzie antygenowym uaktualnianym co sezon epidemiczny zgodnie z rekomendacjami WHO. Zawierają one rozszczepione wiriony (szczepionki typu split) lub jedynie powierzchniowe glikoproteiny wirusa grypy – hemaglutyninę i neuraminidazę (szczepionki tzw. podjednostkowe lub ang. subunit). Szczepionki przeciwko grypie zarejestrowane w Polsce • Szczepionki inaktywowane z rozszczepionym wirionem • Vaxigrip (Aventis Pasteur, F, atest wydany w 1992r.) • Fluarix (GlaxoSmithKline Biologicals, B, atest wydany w 1994r.) • Begrivac (Chiron Behring, D, atest wydany w 1997r.) • Szczepionki podjednostkowe, zawierające izolowane antygeny powierzchniowe: hemaglutyninę i neuraminidazę • Influvac (Solvay Pharmaceuticals, NL, atest wydany w 1995r.) • Fluvirin (Evans Medical, GB, atest wydany w 1998r.) • Isiflu Zonale (Instituto Sierovaccinogeno Italiano, atest wydany w 1999r.) • Agrippal (Chiron Behring, D, atest wydany 2004r.). Szczepionki: - są bezpieczne, - nie powodują poważnych objawów ubocznych, - ich skuteczność w zapobieganiu zachorowaniom na grypę oraz powikłaniom pogrypowym wynosi 70-90% u osób zdrowych poniżej 65 roku życia oraz 30-70% u osób starszych i małych dzieci. 75 3. Leczenie i profilaktyka z wykorzystaniem substancji antywirusowych: Dostępne substancje antywirusowe: - amantadyna i rimantadyna – skuteczne tylko w przypadku zakażeń wywołanych przez wirusy grypy typu A - oseltamivir i zanamivir – skuteczne w przypadku zakażeń wywołanych przez wirusy grypy typu A, jak i B. W leczeniu grypy mogą być użyte: - amantadyna (w formie tabletek i syropu) – do stosowania od 1 roku życia - rimantadyna (w formie tabletek i syropu) – do stosowania od 13 roku życia - oseltamivir (w formie fluidu do podawania dzieciom oraz w formie drażetek i proszku) – do stosowania od 1 roku życia - zanamivir (w formie proszku do inhalacji doustnej) – do stosowania od 7 roku życia W profilaktyce przeciwgrypowej mogą być użyte: - amantadyna (w formie tabletek i syropu) – do stosowania od 1 roku życia - rimantadyna (w formie tabletek i syropu) – do stosowania od 1 roku życia - oseltamivir (w formie fluidu do podawania dzieciom oraz w formie drażetek i proszku) – do stosowania od 13 roku życia Efekty działania powyższych substancji antywirusowych • w przypadku leczenia: - skrócenie czasu trwania choroby - łagodniejszy przebieg choroby - skrócenie okresu, w którym wirus jest wydzielany przez zakażoną osobę, co ogranicza rozprzestrzenianie się zakażenia - nie upośledzają odpowiedzi immunologicznej na szczepienie przeciw grypie, jak i na infekcję • w przypadku profilaktyki: - amantadyna i rimantadyna są skuteczne w zapobieganiu zachorowaniu na grypę wywołaną przez wirus typu A (skuteczność 70%-90%) - oseltamivir jest skuteczny w zapobieganiu zachorowaniu na grypę wywołaną przez wirus typu A, jak i B (skuteczność ok. 82%-92%) Amantadyna i rimantadyna - wady: - skuteczne tylko w przypadku grypy wywołanej przez wirusy typu A - w przypadku leczenia konieczność jak najszybszego podania po wystąpieniu objawów choroby, najlepiej w ciągu 48h od wystąpienia objawów choroby - działanie uboczne na centralny układ nerwowy (powodują m. in. bezsenność, nerwowość, niepokój, trudności z koncentracją, zawroty i bóle głowy, drgawki) - działanie uboczne na układ pokarmowy (wywołują m. in. mdłości, brak łaknienia, zaparcia) - selekcja szczepów opornych na te leki, przy czym szczepy te wykazują stabilność, szerzą się i powodują zakażenia wśród osób mających kontakt z przyjmującymi amantadynę i rymantadynę, a oporność ma charakter krzyżowy - nie chronią przed wystąpieniem powikłań pogrypowych 76 Oseltamivir i zanamivir – wady: - w przypadku leczenia konieczność jak najszybszego podania po wystąpieniu objawów choroby, najlepiej w ciągu 48h od wystąpienia objawów choroby - w przypadku zanamiviru niedogodna forma leku wymagająca użycia inhalatora z czym wiele osób ma problem, a zwłaszcza ludzie starsi 77 ZAŁĄCZNIK 4. WYTYCZNE DLA WSSE, DOTYCZĄCE UDZIAŁU W WIRUSOLOGICZNYM NADZORZE NAD GRYPĄ W wirusologicznym nadzorze nad grypą muszą brać udział wszystkie Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne (WSSE) w kraju, które powinny: 1. prowadzić izolację szczepów wirusa grypy oraz innego rodzaju diagnostykę wirusologiczną (immunofluorescencja, RT-PCR) materiałów pobranych od pacjentów z objawami grypy/grypopodobnymi i dostarczonych przez wybrane placówki medyczne, w tym przychodnie i szpitale oraz wybranych lekarzy rodzinnych biorących udział w nadzorze nad grypą (w tym uczestniczących w systemie SENTINEL), 2. natychmiast przesyłać wyizolowane szczepy wirusa grypy do Krajowego Ośrodka ds. Grypy, 3. przesyłać informacje na temat uzyskanych od pacjentów materiałów, w tym wyników przeprowadzonych badań wirusologicznych, do Krajowego Ośrodka ds. Grypy w cotygodniowych raportach, 4. prowadzić diagnostykę serologiczną w kierunku zakażeń wirusami grypy, 5. wykonywać przeglądy serologiczne w kierunku grypy w surowicach pobranych od osób w wieku: 0-3, 4-7, 8-14, 15-25, 26-44, 45-64 oraz ≥65 lat. Udział WSSE w wirusologicznym nadzorze nad grypą wymaga: 1. nawiązania współpracy z wybranymi lekarzami zatrudnionymi w przychodniach, szpitalach, a przede wszystkim z lekarzami pierwszego kontaktu/rodzinnymi, którzy będą pobierać materiały do izolacji wirusów grypy, do diagnostyki metodą immunofluorescencji (IF) oraz za pomocą innych metod oraz testów diagnostycznych, 2. organizowania i przeprowadzania przez poszczególne WSSE (we własnym zakresie) szkoleń dla wybranych lekarzy i pielęgniarek dotyczących pobierania, przechowywania oraz transportu materiałów do badań w kierunku grypy, 3. wyposażenia w niezbędny sprzęt laboratoryjny, w tym: - komory laminarne II klasy bezpieczeństwa biologicznego1, - dwukomorowe inkubatory z przepływem CO2 z płaszczem wodnym2, - mikroskopy z urządzeniem do fluorescencji3, - mikroskopy odwrócone4, - cieplarki na +37ºC i +35ºC z chłodzeniem5, - lodówko-zamrażarki6 - zamrażarki niskotemperaturowe -86ºC7, - pojemniki do przechowywania próbek w ciekłym azocie8. 78 1 niezbędne do spełnienia podstawowych standardów obowiązujących w pracy laboratoryjnej, w tym z materiałem zakaźnym; służy zapewnieniu czystości laboratoryjnej przy pracy obejmującej utrzymywanie hodowli tkankowej, izolację wirusa grypy na zarodkach kurzych i hodowli tkankowej, wykonywanie oznaczeń serologicznych, operowanie materiałem potencjalnie zakaźnym pobranym od pacjenta i in. oraz zapewnia bezpieczną pracę osobie wykonującej powyższe czynności, w tym chroniąc ją przed zakażeniem materiałem zakaźnym 2 niezbędne do pracy na hodowli komórkowej, na której izoluje się i namnaża wirusy grypy, wyposażenie w inkubatory dwukomorowe, a nie jednokomorowe, wynika z różnych temperatur inkubacji jakie wymagane są dla hodowli nie zakażonej oraz dla hodowli zakażonej materiałem biologicznym 3 niezbędne do oglądania preparatów analizowanych metodą immunofluorescencji 4 niezbędne do oglądania hodowli komórkowej 5 niezbędne do inkubacji zarodków kurzych, na których namnaża się i izoluje wirusy grypy oraz wykonania testu immunofluorescencji 6 niezbędne do przechowywania odczynników i testów 7 niezbędne do przechowywania oryginalnych materiałów pobranych od pacjentów i szczepów wirusa grypy 8 niezbędne do przechowywania hodowli komórkowej na niskich poziomach pasażownia 79 ZAŁĄCZNIK 5. WYTYCZNE DLA KRAJOWEGO OŚRODKA DS. GRYPY WZGLĘDEM WSSE Włączenie wszystkich WSSE do wirusologicznego nadzoru nad grypą wymaga ze strony Krajowego Ośrodka ds. Grypy następujących działań: 1. prowadzenia szkoleń dla pracowników WSSE, dotyczących sposobu pobierania, przechowywania oraz transportu materiałów przeznaczonych na badania w kierunku grypy 2. prowadzenia szkoleń dla pracowników WSSE w zakresie metod izolacji wirusa grypy na 8- i 11-dniowych zarodkach kurzych, na hodowli tkankowej MDCK oraz szkoleń dotyczących innych wirusologicznych metod diagnostycznych (IF i inne) oraz oznaczeń serologicznych 3. przygotowywania dla WSSE szczegółowych informacji (procedur) i instrukcji dotyczących pobierania, przechowywania oraz transportu materiałów do badań w kierunku grypy 4. przygotowywania dla WSSE szczegółowych informacji (procedur i instrukcji) dotyczących metodyki prowadzenia izolacji wirusów grypy oraz wykonywania IF i innych testów diagnostycznych, a także oznaczeń serologicznych 5. organizowania i utrzymywania sprawnej wymiany informacji poszczególnymi stacjami WSSE a Krajowym Ośrodkiem ds. Grypy. 80 między ZAŁĄCZNIK 6. PIŚMIENNICTWO: 1. Action Plan for Pandemic Influenza Caused by a New Virus Variant. The National Pandemic Plan of the Czech Republic. Updated, April 2004. (http://www.who.int/csr/disease/influenza/en/czechplan.pdf) 2. Brydak L. B. Grypa i jej profilaktyka. Wyd. II, Termedia, Poznań 2004, 1-272. 3. Canadian Pandemic Influenza Plan. Public Health Agency of Canada, September 24, 2004. http://www.hc-sc.gc.ca/pphb-dgspsp/cpip-pclcpi/ 4. Commission Working Paper on Community Influenza Pandemic Preparedness and Response Planning, Commission of the European Communities, Brussels, 26.03.2004. 5. Dauer CC, Serfling RE. Mortality from influenza, 1957-1958 and 1959-1960. Am Rev Respir Dis 1961, 83, 15-28. 6. de Jong J.C., Rimmelzwaan G.F., Fouchier R.A.M., Osterhaus A.D.M.E. Influenza Virus: a Master of Metamorphosis. Journal of Infection 2000, 40, 218-228. 7. Gust I.D., Hampson A.W., Lavanchy D. Planning for the next pandemic of influenza. Reviews in Medical Virology 2001, 11, 59-70. 8. Nguyen-Van-Tam JS, Hampson AW. The epidemiology and clinical impact of pandemic influenza. Vaccine 2003, 21, 1762-1768. 9. Potter CW. Chronicle of influenza pandemics. W: Nicholson KG, Webster RG, Hay AJ. Textbook of influenza. London: Blackwell Scientific Publications, 1998. 10. WHO checklist for influenza pandemic preparedness planning, WHO/CDS/CSR/GIP/2004.2, Dept. of Communicable Disease Surveillance and Response, Global Influenza Programme, WHO, Geneva, Switzerland, 2005. 11. WHO consultation on priority public health interventions before and during an influenza pandemic, WHO/CDS/CSR/RMD/2004.9, Dept. of Communicable Disease Surveillance and Response, WHO, Geneva, Switzerland, 2004. 12. WHO global influenza preparedness plan. The role of WHO and recommendations for national measures before and during pandemics, WHO/CDS/CSR/GIP/2005.5, Dept. of Communicable Disease Surveillance and Response, Global Influenza Programme, WHO, Geneva, Switzerland, 2005. 13. The Norwegian National Influenza Pandemic Preparedness Plan. Revised July 2003. (http://odin.dep.no/archive/hdvedlegg/01/08/Influ041.pdf) 14. The PHLS Plan for Pandemic Influenza, July 2001. (http://www.hpa.org.uk/infections/publications/pdf/pandemicplan.pdf) 81 82
