ORNAMENTY

ORNAMENTY
PrezentacjęprzygotowałamgrMagdalenaJędrzejczak
ANTEMION/ANTHEMION
wywodzącysięzBliskiegoWschodupasowyornamentskładającysięz
zestawionychnaprzemienniemotywówpalmetyilotosulubdwóchtypówpalmety
(formyotwartejizamkniętej).Występujepowszechniewgreckiejirzymskiej
dekoracjiarchitektonicznejimalarstwiewazowym.Przejętyprzezsztukę
nowożytną,szczególniepopularnywklasycyzmie,występujewówczastakżew
układziepionowym.
ARABESKA
ornament wywodzącysięzestarożytnejsztukihellenistyczno-rzymskiej. Jesttoornament roślinny, wformiestylizowanejwici
roślinnej, którejczęstotowarzysządodatkoweelementy(np. elementyuzbrojenia, owoce,postacieludzkie).
Arabeskawystępujewarchitekturze,rzemiośle,rzadziejwmalarstwieiużywanajestgłównie dowypełnianiapłaszczyzn.ZEuropy
trafiładoświataislamu, gdziestosowanojąwformiesilnieprzestylizowanej.Ponownąpopularność przeżywaławokresie
renesansuiklasycyzmu.
ASTRAGAL/PEREŁKOWANIE
rodzajnieznaczniewypukłego,ciągłegoornamentuzbudowanegozszeregowego
układupojedynczychlubpodwójnychpałeczekprzedzielonychperełkami,krążkami
lubpryzmatycznymipaciorkami.
Występowałwantyku,renesansie,warchitekturzeromańskiej,klasycznejjako
elementzdobiącykolumnyioddzielającyjejelementy:bazę,głowicę,belkowania.
ASTWERK
ornamentpóźnogotycki,składającysięzsuchych,bezlistnychiostrołamiącychsięgałęzio
nerwowymprzebiegu.Występowałwlatach1480–1525,główniesnycerstwie,rzeźbie,
złotnictwie,grafice.
BUKRANION
motywdekoracyjny(zreguływformiepłaskorzeźby)wpostacigłowybyka,często
zwieńczonejgirlandamiiwstęgami.
PierwotniewystępowałwarchitekturzestarożytnegoRzymu,jakoelementciągły
fryzówlubpojedynczo,wmetopach.Motywspotykanytakżewornamentachz
okresurenesansuiklasycyzmu.
CELOSIA
CHINOISERIE[SZINUAZERI]
eklektycznystylwsztuce,wzornictwieiarchitekturzeeuropejskiejnawiązującydokultury
chińskiej;takżeornamentinspirowanysztukąChin.
CHRZĄSTKOWO-MAŁŻOWINOWYORNAMENT
ornament ocharakterzeamorficznym, pozbawiony precyzyjnejformy, składającysięelementówprzypominających małżowinę
usznąichrząstki.Powstałpodkoniec XVIwieku,najprawdopodobniej wpółnocnej Europie,choćpodobne motywypojawiałysię
wcześniejtakżeweWłoszech.Typowydlamanieryzmu. Czasemstworzenietegoornamentu przypisuje sięzłotnikom Adamowi
vanVianen (1568/69-1627) iPaulusowi vanVianen (ok.1570-1613).Największapopularność ornamentu przypadanawiekXVII.
Stosowanybyłgłównie jakoornament wypełniający,zwłaszczawsnycerceizłotnictwie.
CHRZEŚCIJAŃSKIZMONOGRAMEMCHRYSTUSA
CZOŁGANKA
gotyckidetalarchitektonicznywkształciezwiniętychliściumieszczonychjedenzadrugimna
gzymsach,głowicachkolumn,krawędziachszczytówizwieńczeniachportali.
DROLERIE
motywdekoracyjnywpostacimałychscenekfiguralnychlubzwierzęcych,nacechowanych
fantazją,humorem,groteskowądeformacjąikarykaturą
EMPIROWYZMOTYWEMSFINKSÓW
FALISTYORNAMENT
FESTON
elementdekoracyjnyprzedstawiającyfragmenttkaniny,wienieczkwiatów,roślin
lubowocówswobodniezwieszającysięzdwóchpunktówzaczepienia.Znanyw
starożytnościwarchitekturzegreckiejirzymskiej,stosowanyrównieżjakomotyw
dekoracyjnywokresierenesansu,klasycyzmu,empire isecesji.
FRYZARKADKOWY
OrnamentwywodzącysięzWłoch,stosowanywarchitekturzeprzedromańskieji
romańskiej.Płaskorzeźbionyfryz– ciągmałycharkadumieszczonypodgzymsem
ścianyzewnętrznej.
GIRLANDA
dekoracyjny,roślinnyornamentwformie
podwieszonejwiązankikwiatów,liściiowoców
GROTESKA
ornamentroślinnypowstaływstarożytności.Groteskaskładasięzwiciroślinnej,wktórą
nierozerwalniesąwplecioneinneelementy,takiejakpostacieludzkie,zwierzęta,części
uzbrojenia,obrazy,owoceiinne.Groteskamożetakżebyćpozbawionawici,zamiastktórej
występujeornamentpopularnywdanejepoce(tzw.groteskastelażowa).
KANDELABROWY
ORNAMENT
ornamentpionowyoparty
naschemacieozdobnego
trzonukandelabru,
stosowanyszerokojako
motywwdetalach
kamieniarskich,intarsji,
płaskorzeźbie,złotnictwie
orazwgrafice.
KARTUSZ
ozdobneobramowanieherbu,emblematu,monogramu,napisulubmalowidła,atakżemotyw
ornamentowywpostaciozdobnejtarczy.Odwczesnegorenesansustanowijedenz
najpopularniejszychmotywówzdobniczychwarchitekturze.Kartuszprzybierałróżnekształty–
owalny,prostokątny,sercowaty.Bywałflankowanylubpodtrzymywanyprzezputta,zwierzętaitp.
Byłszerokostosowanywdekoracjiarchitektonicznej,umieszczanym.in.naelewacjach,na
nagrobkach,epitafiachiwmalarstwie.
KIMATION
ciągłyornamentrzeźbiarskilubmalarski,umieszczanyna
budowlach,reliefach;malowanynaprzedmiotachozdobnych.
Złożonyzszeregustylizowanychmotywówroślinnych.
KOSTKOWYORNAMENT
LAMBREKINOWY
ornamentbarokowywkształcielambrekinu,polegającynaprzemiennymzestawieniuzesobą
motywównp.muszliistylizowanychliści.Stosowanywdekoracjiarchitektonicznejwkamieniu,
stiuku,drewnieorazornamentycerzemiosłaartystycznego:meblarstwa,tkactwa,brązownictwa.
Częstospotykanywołtarzach,ambonach,stallach.PopularnyodokresubarokudoXIX w.
MAURESKA
ornamentpłaszczyznowyzbudowanyzestylizowanychwiciroślinnychosilnieprzekształconychłodygach,liściach
orazkwiatach,ułożonychsymetrycznieiwypełniającycałkowiciepole.Motywtenwykształciłsięwsztuceislamui
opartybyłnamotywachhellenistycznych.ByłtopopularnymotywwEuropiewdobierenesansu,szczególniew
wyrobachrzemiosłaartystycznego.
MEANDER
elementdekoracyjnystosowanywarchitekturze,rzeźbie,malarstwie.ZnanywstarożytnejGrecjiiRzymie;powrócił
wokresierenesansuiklasycyzmu.Jesttogeometrycznyornamentwformiepoziomegopasa,złożonyz
powtarzającychsięukładówliniizałamanychwielokrotniepodkątemprostym.NazwapochodziodrzekiMenderes
płynącejwAzjiMniejszej.
OKUCIOWYORNAMENT
późnorenesansowyornamentskładającysięzmotywównaśladującychpłaskieżelazneokucia,
wyciętewkształcielistewiażurowychplakiet,wśródktórychwystępująm.in.kaboszony,małe
rautyimotywyimitującegłówkigwoździ,nitów,bulliitp.,ajakomotywytowarzyszące
maszkarony,lwiegłowy,motywyfantastyczne,groteskowe,roślinneitp.
PANOPLIA
motywdekoracyjno-symbolicznyzłożonynajczęściejzbronibiałejiuzbrojeniaochronnego(tarcz,
mieczy,zbroi,hełmów,częstostylizowanychnaspartańskie)iułożonychwpłaszczyźniepionowej,
symetryczniewokółtarczyzherbemwłaściciela
PLECIONKACELTYCKA
PlecionkaWiecznościsymbolizuje niekończącesiękoło życia,wieczność,zwycięstwożycianadśmiercią.Symboltopoczwórny
węzełnabaziekoła.Oznaczatakżezłożoność, związek,przyjaźń, cyklicznośćnatury.Kołozwyklesymbolizuje nieskończoność.
Możemyodnieśćjądonieskończoności naszejegzystencji- licznewęzłyobecne nanaszejdrodzetworzążyciebardziej
skomplikowanym, aleowieleciekawszym.Motywpodwójnej nicimożeprzywodzić namyślzłożoność: wrażliwośćisiłę,rozsądek
inatchnienie, rozwagęispontaniczność- elementypozornie przeciwstawne,lecztworzącerazemdoskonałą całośćdzięki
odpowiednim proporcjom ipojawianiusięposzczególnychcechwewłaściwychmiejscach.
ROCAILLE
motywdekoracyjny wpostaciornamentu charakterystycznydlazdobnictwaarchitekturyrokokowej.
Pojawiłsięokoło 1730.Wyglądemnaśladujemuszle(stądzwanyczasemornamentem muszlowym), stylizowanemałżowinyuszne
lubflorę morską.Około 1750zostałwzbogacony kogucim grzebieniem, kształtemgrzywmorskichfal.Stosowanybyłw
dekoracjacharchitektonicznych,wystrojuwnętrz,rzemiośle artystycznym.
ROLLWERK(ORNAMENTZWIJANY)
Manierystycznyornament powstaływeWłoszechiukształtowanyweFrancji.Rollwerktworzązwijającesięjakbyblaszane
wstęgi.Najczęściejspotykanyjestwdekoracjiarchitektonicznej- naszczytachkamieniciwpołączeniuzornamentem
okuciowym wkartuszach.Wrzeźbie- np.nagrobki, epitafia.Gdyrollwerkjestpołączonyzornamentem okuciowym, wówczas
mówimyłącznie- ornament rollwerkowo-okuciowy lubokuciowo-zwijany.RollwerkpojawiłsięweWłoszechjużwlatach20.XVI
wieku,natomiastzostałprzyjęty wNiderlandachwlatach50.-60.XVIw.wPolscejegoużycienasilasięwroku1600,natomiast
pierwszeświadectwatojużIIpołowaXVIwieku.ostatnieprzykłady ornamentu tolata30.XVII,kiedyrollwerkustępujenarzecz
ornamentu małżowinowo-chrząstkowego. Rollwerk,podobnie jakornament okuciowy,przypomina blaszanewstęgi,tyleże
bardziejwygięte,zwinięte.stanowiłdekoracjęzarównoarchitektoniczną,jakirzeźbiarską(nagrobki, epitafia), stądjegopolska
nazwa- kartusztoozdobne obramowanieherbu lub poprostudekoracyjnatarcza.
RÓGOBFITOŚCI
SECESYJNYORNAMENT
TÊTEENESPAGNOLETTE–
motywkobiecejmaskiz
kryząwokółgłowy;typowy
dlarokoka
WSTĘGOWO-CĘGOWYORNAMENT(REGENCYJNY)
ornamentcharakterystycznydlasztukipóźnegobaroku,występującywEuropiew1połowieXVIII
wieku.JegonazwazwiązanajestzregencjąFilipaOrleańskiego(1715-1723).
Ornamenttenskładasięzmotywuwstęgi,którypojawiłsięjużpodkoniecXVIIwieku.W
ornamencieregencyjnymczęstotowarzysząjejkampanule,lambrekiny,kratkaregencyjna,
różyczki.Wstęgabiegnieliniamiprostymiikrzywymi,przeplatasięiukładawcharakterystyczne
cęgi.