Samobójstwa
advertisement
Samobójstwa Piotr Januszko „Jedyny poważny problem filozoficzny” Albert Camus, Mit Syzyfa • Zamach na własne życie jest przede wszystkim następstwem osobistego dramatu jednostki oraz jej najbliższego otoczenia. • Samobójstwo jest złożonym problemem, który nie ma jakiejś jednej przyczyny, czy jakiegoś jednego powodu. Jest wynikiem złożonej interakcji czynników biologicznych, genetycznych, psychologicznych, społecznych, kulturowych i środowiskowych. • Trudno wyjaśnić, dlaczego niektórzy ludzie decydują się popełnić samobójstwo, podczas gdy inni w podobnej czy nawet gorszej sytuacji tego nie robią. Większości samobójstw można jednak zapobiec. • Badania wykazały, że w ciągu miesiąca poprzedzającego samobójstwo u lekarza było od 40 do 60% osób, które popełniają samobójstwo; znaczna większość z nich zgłosiła się do lekarza ogólnego Zachowania samobójcze • Ideacje samobójcze: myśli, wyobrażenia, plany, urojenia nt. własnej śmierci • Próba samobójcza (parasuicide, attempted suicide): Zamierzone zachowanie mające na celu samouszkodzenie lub doprowadzające do niego w przypadku braku interwencji osób trzecich oraz zażycie substancji w ilości przekraczającej wartości terapeutyczne, bez skutku śmiertelnego – Obejmuje: zachowania o charakterze demonstracyjnym, manipulacyjnym oraz poważne, lecz nieskuteczne próby odebrania sobie życia – Nie obejmuje: zachowań o charakterze nałogowym – przyjmowanie substancji ze skutkiem szkodliwym, nawykowe samouszkodzenia, piercing etc. • Samobójstwo: każdy przypadek śmierci, będący bezpośrednim lub pośrednim skutkiem zamierzonego działania ofiary, o którym wie lub jest przekonana, że doprowadzi do takiego rezultatu. SAMOBÓJSTWO — SKALA PROBLEMU • W ciągu roku samobójstwo popełni prawdopodobnie milion ludzi na całym świecie. • Co 40 sekund gdzieś na świecie ktoś popełnia samobójstwo. • Co 3 sekundy ktoś próbuje odebrać sobie życie. • Samobójstwo należy do trzech najczęstszych przyczyn śmierci młodych ludzi w wieku od 15 do 35 lat. • Każde samobójstwo ma poważny wpływ na co najmniej sześć innych osób. • Psychologiczny, społeczny i finansowy wpływ samobójstwa na rodzinę i społeczeństwo jest niezmierny. • Jeśli samobójstwo wydarzy się w szkole czy miejscu pracy, oddziaływa na setki ludzi. WHO, 2005 KOSZTY SAMOBÓJSTWA • Samobójstwo jest jedną z dziesięciu najczęstszych przyczyn zgonów w każdym kraju. • W roku 1998 na samobójstwa przypadało 1,8% ogólnego kosztu chorób na całym świecie, w granicach od 2,3% w krajach wysokorozwiniętych do 1,7% w krajach o niskich dochodach. (Równa się to kosztom wynikającym z wojen i zabójstw, mniej więcej dwukrotnie przewyższa koszty cukrzycy, oraz dorównuje kosztom zamartwicy i urazów okołoporodowych). Tendencje wspólne na świecie • Wzrost liczby samobójstw wśród młodzieży i młodych dorosłych • Prób samobójczych jest 10-20 razy więcej niż samobójstw • Kobiety 3 razy częściej popełniają próby samobójcze niż mężczyźni, a mężczyźni 3 razy częściej samobójstwa • Obserwowany jest stały wzrost częstości samobójstw wśród młodych mężczyzn (3x) • Zróżnicowanie na rejony miejskie i wiejskie Suicide rates per 100 000 by country, year and sex (Table) WHO, 2005 Country Year Males Females AUSTRALIA 01 20.1 5.3 BELARUS 03 63.3 10.3 BRAZIL 95 6.6 1.8 CHINA (Selected rural & urban areas) 99 13.0 14.8 CZECH REPUBLIC 03 27.5 6.8 EGYPT 87 0.1 0.0 FINLAND 03 31.9 9.8 GERMANY 01 20.4 7.0 HUNGARY 03 44.9 12.0 INDIA 98 12.2 9.1 IRAN 91 0.3 0.1 ISRAEL 00 9.9 2.7 ITALY 01 11.1 3.3 JAPAN 02 35.2 12.8 LITHUANIA 03 74.3 13.9 NORWAY 02 16.1 5.8 POLAND 02 26.6 5.0 RUSSIAN FEDERATION 02 69.3 11.9 SWEDEN 01 18.9 8.1 UKRAINE 02 46.7 8.4 UNITED KINGDOM 02 10.8 3.1 UNITED STATES OF AMERICA 01 17.6 4.1 Czynniki ryzyka • • • • • • • • • • Płeć: mężczyźni: zwł. gwałtowne próby samobójcze, kobiety: zwł. w wieku podeszłym Wiek: osoby młode (15-30) oraz w wieku podeszłym (powyżej 65r.ż.) Stan cywilny: osoby owdowiałe > rozwiedzione > w separacji > samotne Utrata pracy, bezrobocie, problemy socjalne, niski status socjo-ekonomiczny Migracja Izolacja społeczna, zab. adaptacyjne: wojsko, konflikty z prawem, więzienie Stan somatyczny: choroby nowotworowe, przewlekłe zespoły bólowe Choroby psychiczne, także wśród krewnych W niektórych grupach zawodowych, m.in. wśród weterynarzy, farmaceutów, dentystów, rolników i lekarzy Stresujące wydarzenia życiowe (odrzucenie, utrata, osierocenie, problemy finansowe) Metody samobójcze (Heila, 1997; Henriksson, 2001; Weissman, 1999) • Intoksykacja lekami – – – – – 37-64% Leki p/bólowe Benzodiazepiny i barbiturany Leki przeciwdepresyjne Neuroleptyki (głównie „słabe”) Leki nasercowe i hipotensyjne • Utopienie • Inhalacja gazów (CO) Gwałtowne • Powieszenie • Skoki z wysokości • Rzucenie się pod pojazd • Broń palna • Samokaleczenia i oparzenia 45% 16% 26% 16% 5% 21% 10% 4% 3% 2% Epidemiologia w Polsce • Wskaźnik samobójstw 15 / 100 000 • Proporcja samobójstw mężczyzn/kobiet - 5:1 • Proporcja prób samobójczych mężczyzn/kobiet - 1:4 • Na jednego samobójcę przypada 10 osób podejmujących próby samobójcze (średnio 2) • Najwyższy wskaźnik samobójstw notowany jest na wsiach i w małych miastach (do 100 tys.) Wskaźniki samobójstw zakończonych śmiercią w Polsce na 100tys. osób (2001r.) 16 14,4 13,4 14 12,3 12 11,3 10 9,1 8 6 4 2 0 wieś miasta małe miata średnie miasta duże miasta największe miasta małe < 10 tys.; miasta średnie 10 – 50 tys.; miasta duże 50-200 tys.; miasta największe > 200 tys. Źródło: statystyki KGP i GUS Statystyka - Samobójstwa w roku 2005 • CYFRY W NAWIASACH OZNACZAJĄ MĘŻCZYZN W 2005 roku odnotowano 5625 (4596) zamachów samobójczych, z których 4621 (3885) zakończyło się zgonem. Sposób popełnienia zamachu: otrucie gazem 43 (27) zażycie trucizny 22 (15) zażycie środków nasennych 188 (81) uszkodzenie układu krwionośnego 108 (80) inne samookaleczenie 136 (104) rzucenie się z wysokości 400 (261) utopienie się 97 (49) powieszenie się 4221 (3690) rzucenie się pod pojazd 128 (92) zastrzelenie się 52 (49) inny sposób 230 (148) Źródło: KGP Ustalone przyczyny zamachów: (źródłem jednego zamachu może być więcej niż jedna przyczyna) • w 861 (560) - zamachach przyczyna była choroba psychiczna w 671 (561) - nieporozumienia rodzinne w 346 (271) - przewlekła choroba w 385 (326) - warunki ekonomiczne w 268 (226) - zawód miłosny w 118 (107) - nagła utrata źródeł utrzymania w 92 (73) - śmierć bliskiej osoby w 51 (29) - problemy szkolne w 31 (24) - trwałe kalectwo w 2 (1) - chory na AIDS w 2 (0) - niepożądana ciąża • Nie zawsze można ustalić przyczynę zamachu - tak było w 2677 (2304) zdarzeniach. • Źródło: KGP • Stan cywilny osób podejmujących zamachy samobójcze: kawaler, panna - 1802 (1550) żonaty, zamężna - 2460 (2048) konkubinat - 172 (131) wdowiec, wdowa - 352 (204) rozwiedziony (a) - 348 (282) separacja - 66 (60) pozostałe zamachy - 425 (321) • Wykształcenie osób podejmujących zamachy: podstawowe niepełne - 124 (96) podstawowe - 1024 (821) zasadnicze zawodowe - 989 (915) średnie - 417 (311) wyższe - 121 (77) brak informacji o wykształceniu - 2950 (2376) Wiek osób podejmujących zamachy samobójcze wiek liczba zamachów w tym zakończone zgonem 4 lat i mniej 0 0 5-9 2 2 10-14 54 29 15-19 349 209 20-24 501 347 25-29 496 356 30-34 448 324 35-39 421 326 40-44 505 442 45-49 733 637 50-54 670 596 55-59 471 434 60-64 288 273 65-69 221 214 70-74 195 185 75-79 117 112 80-84 75 70 85 i więcej 39 35 wiek nieustalony 40 30 Źródło: WHO Źródło utrzymania osób podejmujących zamachy samobójcze: praca - 1181 (1032) na utrzymaniu innej osoby - 931 (709) renta, emerytura, alimenty - 1169 (864) zasiłek dla bezrobotnych - 62 (57) bez stałego źródła utrzymania - 732 (684) brak danych - 1550 (1250) Geneza samobójstw • Koncepcje psychologiczne • Koncepcje socjologiczne • Uwarunkowania biologiczne Koncepcje psychologiczne Samobójstwo jako: • przejaw działania popędu śmierci – (destrukcja i agresja skierowana przeciwko sobie, powrót do świata nieorganicznego) (Freud) • przejaw samozniszczenia (uzewnętrznienie kompleksu sadyzmu i masochizmu: pragnienie śmierci, chęć zabicia, chęć zostania zabitym) (Menninger) • jako jedyne możliwe rozwiązanie przytłaczających problemów wobec których osoba czuje się bezradna (teorie poznawcze) • jako ucieczka od przykrych emocjonalnych stanów i samoświadomości w następstwie rozbieżności między osobistymi standardami i postrzeganą rzeczywistością (Baumeister) Koncepcje psychologiczne Ucieczkowa teoria samobójstwa wg Baumeistera: Do samobójstwa dochodzi na drodze procesu: 1. Doświadczenie trudnych wydarzeń lub okoliczności jako znacznie poniżej własnych standardów (oczekiwań dotyczących ja idealnego lub oczekiwań innych ludzi) 2. Przypisywanie sobie odpowiedzialności za te fakty (wewnętrzna atrybucja) 3. Awersyjny stan samoświadomości- negatywne wnioski na temat swojej osoby (świadomość własnej nieadekwatności, niekompetencji, bezwartościowości, winy) 4. Wzrost negatywnych emocji (lęk, przygnębienie) 5. Próba ucieczki od nacechowanych znaczeniami myśli w stan odrętwienia (poznawcza dekonstrukcja); nie w pełni skuteczna 6. Ograniczenie hamowania impulsów i zniesienie wewnętrznych barier, sprzyjające tendencjom samobójczym Cechy osobowości predysponujące do zachowań suicydalnych: - neurotyczność (wyraźnie skojarzona z myślami i zachowaniami samobójczymi) - psychotyczność (kojarzone z powtarzalnością zachowań samobójczych) - impulsywność oraz agresja - perfekcjonizm (szczególnie nierealistycznie wygórowane oczekiwania wobec siebie) Koncepcje socjologiczne • Samobójstwo jako przejaw patologii społecznej (Durkheim) • Rodzaj związków pomiędzy jednostką a społeczeństwem może prowadzić do: 1. samobójstwa altruistycznego (dla dobra społeczeństwa) 2. s. egoistycznego (odrzucenie norm społeczności) 3. s. anomicznego (w sytuacji dezintegracji społecznej) 4. s. fatalistyczne (w sytuacji kryzysu jednostki bez wyjści i bez perspektyw) Biologiczne uwarunkowania samobójstw (1) Obniżenie funkcji układu serotoninergicznego • Predyspozycja do zachowań agresywnych i autoagresywnych jest dziedziczona za pośrednictwem genu znajdującego się na krótszym ramieniu chromosomu 11, kodującego hydroksylazę tryptofanową (TPH), warunkującą produkcję serotoniny (Nielsen, 1994) • Wysoka korelacja z polimorfizmem genu dla TPH (izoforma TPH2) (Zill i wsp., 2004) • Wysoki poziom hydroksylazy tryptofanu (TPH) w DRN (Boldrini i wsp., 2005) • Niski poziom 5-HIAA w CSF i pniu mózgu (koreluje ze śmiertelnością i ciężkością samobójstw) (Mann, 1997; Stanley i wsp., 2000) • wariacje genu dla transportera serotoniny (5-HTT) • – Obecność intronu 2 (STin2) (de Lara i wsp., 2005) – Polimorficzny region 5-HTTLPR – allel s, szczególnie gwałtowne próby (Lin i Tsai, 2004) – Niezależny efekt allelu s i impulsywności w próbach gwałtownych (Courtet i wsp., 2004) Zwiększenie gęstości postsynaptycznych recept. 5HT1A i/lub 5HT2A w korze przedczołowej (Arango i wsp., 1990; 1995; 2000) Biologiczne uwarunkowania samobójstw (2) • ↓ neutrofin w korze przedczołowej (NGF, NT-3, NT-4/5) i w hipokampie (NGF, NT-4/5) (Dwivedi, 2005) • ↓ BDNF w korze przedczołowej i w hipokampie (Karage i wsp., 2005) • ↓ cholesterolu w surowicy (Ozer i wsp., 2004) • ↓ HDL w surowicy u kobiet (Zhang i wsp., 2005) • ↑ CRH-CSF (Merali i wsp., 2006) • ↑ kortyzolu i jego metabolitu w moczu (Van Heeringen i wsp., 2000) • ↑ insuliny-CSF w próbach gwałtownych (Westling i wsp., 2004) Uwarunkowania samobójstw (trigger-threshold model; Mann et al. 1999) Czynniki predysponujące Czynniki wyzwalające – genetyczne – ostre stany psychiatryczne – zaburzenia osobowości – nadużycie substancji psychoaktywnych – uzależnienie od substancji – niekorzystne psychoaktywnych zdarzenia życiowe – zachowania – kryzysy rodzinne agresywne, impulsywność – wiek Próby samobójcze a współistniejące zaburzenia psychiczne • Samobójstwo jako takie nie jest chorobą, nie musi też być przejawem choroby, lecz zaburzenia psychiczne są głównym czynnikiem związanym z samobójstwami. • Ok. 90% osób popełniających samobójstwa ma diagnozowane zaburzenia psychiczne (Mann, 1999) • wg innych autorów: 1/3 – 1/2 osób (Pużyński, 2004) • Ok. 56% osób popełniających samobójstwa ma więcej niż jedną diagnozę psychiatryczną (Beautrais, 1997) Zaburzenia psychiczne wśród osób popełniających próby samobójcze (Beautrais, 1997) Major depression Bipolar I & II Alcohol abuse or dep. Cannabis abuse or dep. Other drug abuse or dep. Panic disorder Phobic disorders Eating disorders Nonaffective psychosis Conduct disorder Antisocial personality Any DSM-III-R disorder % 61,9 14,6 31,1 9,3 9,9 10,9 15,9 7,3 1,0 30,8 13,2 90,1 Ustalona diagnoza psychiatryczna (procent chorych kończących życie samobójstwem) depresja (na poziomie psychotycznym) 15 - 25% alkoholizm (i/lub uzależnienie od substancji psychoaktywnych) 15% zaburzenia afektywne dwubiegunowe 10% schizofrenia 10% silne zaburzenia osobowości 10% zaburzenia psychiczne o podłożu organicznym 5% Zaburzenia nastroju • Zaburzenia nastroju mające związek z samobójstwem: dwubiegunowa choroba afektywna, epizody depresji, nawracające zaburzenia depresyjne, oraz przewlekłe zaburzenia nastroju (np. cyklotymia i dystymia) (F31 F34 w ICD-10). • Depresja jest najczęstszym rozpoznaniem w przypadkach samobójstwa dokonanego. • Przy nierozpoznanej i nieleczonej depresji istnieje duże ryzyko samobójstwa. Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa u osób z depresją: • wiek poniżej 25 lat u mężczyzn • wczesna faza choroby • nadużywanie alkoholu • faza depresyjna choroby dwubiegunowej • stan mieszany (maniakalno-depresyjny) • mania psychotyczna • późne zachorowanie na depresję (Simpson, Jamison, 1999) • Uwaga na trójcykliczne leki przeciwdepresyjne Ryzyko samobójstwa zmniejszają leki przeciwdepresyjne wśród osób z depresją oraz lit stosowany profilaktycznie (Schou, 1998) Cechy kliniczne towarzyszące zwiększonemu ryzyku samobójstwa w depresji • duże nasilenie zaburzeń (szczególnie depresja psychotyczna) • uporczywa bezsenność • zaniedbanie w wyglądzie i higienie osobistej • poczucie beznadziejności, sytuacji bez wyjścia, niemożność uzyskania pomocy • poczucie winy, przekonanie o grzeszności, dążenie do poniesienia kary • osłabienie pamięci • nastrój dysforyczny • wysoki poziom lęku – niepokój psychoruchowy, pobudzenie • napady panicznego lęku • dolegliwości typu bólowego • (Angst i wsp., 1999; Pużyński, 2004) Sygnały ostrzegawcze • abstrakcyjne rozważania na temat śmierci, sposobach popełnienia samobójstwa, treść marzeń sennych • nagła wizyta u lekarza (gromadzenie leków), wizyty u osób bliskich lub odwrotnie - izolowanie się od otoczenia • u chorych przejwiających duży lęk i niepokój- nagła poprawa stanu klinicznego (podjęcie decyzji o samobójstwie) (Pużyński, 2004) Alkoholizm • ok. jedna trzecia samobójców to osoby uzależnione od alkoholu • ok. 5 - 10% ludzi uzależnionych od alkoholu kończy życie samobójstwem. • wiele osób było pod wpływem alkoholu podczas popełniania aktu samobójstwa. • Czynniki związane z podwyższonym ryzykiem samobójstwa wśród alkoholików należą: - wczesny początek alkoholizmu, - długi okres picia, - głębokie uzależnienie, - obniżony nastrój, - zły stan somatyczny, - złe funkcjonowanie w pracy, - przypadki alkoholizmu w rodzinie, - zerwanie z bliską osobą lub poważne trudności w związku. Schizofrenia • • • • • Częstość schizofrenii wśród ofiar Zespół depresyjny Alkoholizm (zwł. młodych mężczyzn) Wcześniejsza próba Częsta przyczyna przedwczesnych zgonów • Czynniki ryzyka samobójstwa: 2-12 % 64% 21% 71% 10% - młody wiek, płeć męska i brak zatrudnienia - powtarzające się nawroty - lęk przed pogorszeniem stanu zdrowia, wysoki poziomie intelektualny - objawy pozytywne - uwaga na omamy imperatywne - objawy depresyjne Ryzyko samobójstwa jest najwyższe w następujących okresach: - wczesne stadia choroby - początkowy okres nawrotu choroby - początki powrotu do zdrowia Ryzyko samobójstwa maleje w miarę zwiększania się czasu trwania choroby. (Heila, 1997; Gupta i wsp., 1998) Zaburzenia osobowości 20–50% samobójstw dokonanych przez osoby młode - osobowość z pogranicza (borderline) 4-10 % - antyspołeczna 5% - inne: histrioniczna, narcystyczna (Isometsa i wsp., 1996) Sprzyjające cechy psychiczne: impulsywność i agresja Zaburzenia lękowe z napadami lęku (lęk paniczny) zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne pod postacią somatyczną zaburzenia odżywiania się (anoreksja i bulimia) SAMOBÓJSTWO A CHOROBY SOMATYCZNE • Choroby neurologiczne Padaczka (zwiększona impulsywność, agresywność i przewlekła niepełnosprawność) 5 x wzrost ryzyka • Stwardnienie rozsiane • Uszkodzenia mózgu i rdzenia kręgowego udar — szczególnie przy uszkodzeniach w tylnej części mózgu — 19% pacjentów: obniżony nastrój i tendencje samobójcze. • Nowotwory Ryzyko największe - w okresie ustalania rozpoznania - w ciągu pierwszych dwóch lat choroby - ból • HIV / AIDS • Inne schorzenia przewlekłe choroby nerek, wątroby, kości i stawów, sercowo-naczyniowe, żołądkowo-jelitowe, cukrzyca • Upośledzenie sprawności lokomocyjnej, ślepota i głuchota Postępowanie z pacjentem zagrożonym samobójstwem • Stabilizacja stanu ogólnomedycznego • Zapewnienie bezpieczeństwa – izolacja i inne środki przymusu – Przeszukanie pacjenta, usunięcie przedmiotów niebezpiecznych – stały nadzór • Farmakoterapia – krótkoterminowa: BDZ, neuroleptyki – długoterminowa: leki przeciwdepresyjne, sole litu, walproinian, karbamazepina • Wielokrotna ocena stanu psychicznego • Zaplanowanie leczenia i dalszej opieki – opieka ambulatoryjna/hospitalizacja Mity Rzeczywistość Pacjenci, którzy mówią o samobójstwie rzadko popełniają samobójstwo. Samobójstwo zdarza się bez ostrzeżenia. Na każde 10 osób, które odebrały sobie życie, 8 dawało wyraźne sygnały ostrzegawcze. Groźby również należy traktować bardzo poważnie. Osoby o skłonnościach samobójczych często dają wiele sygnałów. Pytanie pacjenta o samobójstwo może sprowokować działania samobójcze. Pytanie pacjenta o samobójstwo często zmniejsza lęk i niepokój związany z tym tematem; pacjent może odczuć ulgę i poczuć, że się go lepiej rozumie. Osoby o skłonnościach samobójczych są absolutnie zdecydowane, żeby umrzeć. Samobójcy dokonują świadomego wyboru śmierci Większość jest niezdecydowana co do wyboru między życiem a śmiercią. Często igrają ze śmiercią, czekając na ratunek ze strony innych Samobójstwo jest aktem osoby chorej. O ile samobójca jest niemal zawsze głęboko nieszczęśliwy, o tyle niekoniecznie musi być „chory psychicznie”. Samobójstwo może być czynem racjonalnym. Mity Rzeczywistość Poprawa po kryzysie oznacza, że nie ma już ryzyka. Wiele samobójstw następuje po okresie poprawy, kiedy człowiek ma energię i siłę woli, by myśli pełne rozpaczy zmienić w destrukcyjne działanie. Nie wszystkim samobójstwom można zapobiec. To prawda. Ale większości da się zapobiec. Skoro ktoś miał kiedyś skłonności samobójcze, będzie je miał zawsze. Myśli samobójcze mogą powracać, ale nigdy nie są one trwałe, a u niektórych osób mogą już nigdy nie wystąpić. Myśli samobójcze są często związane z depresją, która z czasem mija Samobójstwo częściej zdarza się wśród bogatych Samobójstwo jest równie częste we wszystkich klasach społecznych POSTĘPOWANIE Z PACJENTAMI O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH POSTĘPOWANIE Z PACJENTAMI O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH triada emocjonalna: połączenie bezradności, beznadziejności i rozpaczy Najczęstsze są trzy następujące stany: 1. Ambiwalencja. Większość pacjentów o skłonnościach samobójczych do samego końca odczuwa ambiwalencję. Toczy się nieustanna walka między pragnieniem życia i pragnieniem śmierci. Jeśli wykorzysta tę ambiwalencję aby wzmocnić pragnienie życia, ryzyko samobójstwa może się zmniejszyć. 2. Impulsywność. Samobójstwo jest zjawiskiem impulsywnym, zaś impuls z samej swej natury jest chwilowy, przemijający. Jeśli w chwili impulsu pacjent uzyska wsparcie, kryzys może zostać zażegnany. 3. Sztywność. Dla osób o skłonnościach samobójczych charakterystyczne jest zawężenie myślenia, nastroju i działania, a ich rozumowanie ulega dychotomizacji w kategoriach albo/albo. Rozważając razem z pacjentem kilka możliwych rozwiązań innych niż śmierć, można łagodnie uświadamić pacjentowi, że istnieją inne wyjścia, nawet jeśli nie są one idealne (powody do życia). POSTĘPOWANIE Z PACJENTAMI O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH (2) JAK ROZPOZNAĆ OSOBĘ O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH? Sygnały, jakich należy szukać w zachowaniu człowieka i wywiadzie chorobowym: 1. Zachowanie wskazujące na wycofywanie się, niezdolność nawiązania bliskich relacji z rodziną i przyjaciółmi. 2. Choroba psychiczna. 3. Alkoholizm. 4. Lęk lub panika. 5. Zmiana osobowości, okazywanie drażliwości, pesymizmu, przygnębienia lub apatii. 6. Zmiana zwyczajów dotyczących jedzenia i snu. 7. Podejmowanie w przeszłości prób samobójczych. 8. Nienawiść do siebie, poczucie winy, bezwartościowości, wstydu. 9. Niedawna wielka strata — śmierć, rozwód, separacja, etc. 10. Przypadki samobójstwa w rodzinie. 11. Nagłe pragnienie uporządkowania spraw osobistych, pisanie testamentu, etc. 12. Poczucie osamotnienia, bezradności, beznadziejności. 13. Listy samobójcze (pożegnalne). 14. Zły stan zdrowia fizycznego. 15. Powtarzające się wzmianki o śmierci lub samobójstwie. POSTĘPOWANIE Z PACJENTAMI O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH (3) JAK OCENIĆ RYZYKO SAMOBÓJSTWA? Najlepszym sposobem, aby dowiedzieć się, czy ktoś ma myśli samobójcze, jest zapytanie go o to. Wbrew popularnemu przekonaniu, rozmawianie o samobójstwie nie powoduje, że się ludziom podsuwa taki pomysł. Tak naprawdę, przynosi im to ulgę i są bardzo wdzięczni, że mogą otwarcie porozmawiać o sprawach i kwestiach, z którymi się zmagają. Jak pytać? Nie jest łatwo pytać kogoś o jego czy jej myśli samobójcze. Dobrze jest dochodzić do tego tematu stopniowo. Przydatne bywają np. takie pytania: - Czy odczuwa Pan(i) smutek)? Czy jest Pani smutno? - Czy ma Pan(i) poczucie, że nikogo Pani nie obchodzi (że nikogo nie obchodzi, co się z Panią dzieje)? - Czy ma Pan(i) poczucie, że nie warto żyć? - Czy myślała Pani o popełnieniu samobójstwa? Kiedy pytać? 1. Kiedy rozmówca ma poczucie, że się go rozumie. 2. Kiedy swobodnie mówi o swoich uczuciach. 3. Kiedy ta osoba mówi o swoich negatywnych uczuciach — osamotnienia, bezradności, itp. POSTĘPOWANIE Z PACJENTAMI O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH (4) O co pytać? 1. Aby się dowiedzieć, czy ktoś ma określony plan popełnienia samobójstwa: - Czy ma Pan jakieś plany żeby skończyć z życiem? (Czy planował Pan, żeby odebrać sobie życie?) - Czy zastanawiał się Pan nad tym, jak to zrobić? 2. Aby się dowiedzieć, czy ten ktoś ma środki (sposób, metodę): - Czy ma Pan tabletki, pistolet, środki owadobójcze, czy inne sposoby? - Czy ma Pan do nich łatwy dostęp? 3. Aby się dowiedzieć, czy ta osoba już ustaliła czas: - Czy zdecydował Pan, kiedy chce Pan skończyć z życiem? - Kiedy planuje Pan to zrobić? Wszystkie te pytania trzeba zadawać ostrożnie, ze współczuciem, okazując, że to ważna sprawa, która nas obchodzi POSTĘPOWANIE Z PACJENTAMI O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH (5) Małe ryzyko Ten ktoś ma jakieś myśli samobójcze, np. „Już dłużej nie mogę”, czy „Żałuję, że nie umarłem”, ale jeszcze niczego nie planowała. Co trzeba zrobić? - Udzielić wsparcia emocjonalnego. - Omówić uczucia związane z samobójstwem. Im bardziej otwarcie ktoś mówi o swojej stracie, izolacji i bezwartościowości, tym bardziej zmniejsza się jego niepokój emocjonalny. Kiedy ów niepokój emocjonalny uciszy się, osoba ta prawdopodobnie będzie mogła pomyśleć, zastanowić się. Proces refleksji, zastanowienia się, ma zasadnicze znaczenie, ponieważ nikt inny poza nią nie może odwołać decyzji, żeby umrzeć i podjąć decyzji, żeby żyć. - Skupić się na pozytywnych, mocnych stronach tej osoby, prowadząc rozmowę tak, by opowiedziała, jak dawniej rozwiązywała swoje problemy nie uciekając się do samobójstwa. - Skierować tę osobę do lekarza czy innego profesjonalisty zajmującego się zdrowiem psychicznym. - Spotykać się regularnie i utrzymywać stały kontakt. POSTĘPOWANIE Z PACJENTAMI O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH (6) Średnie ryzyko Ten ktoś ma myśli i plany samobójcze, ale nie planuje samobójstwa natychmiast. Co trzeba zrobić? 1. Udzielić wsparcia emocjonalnego, rozmawiać o związanych z samobójstwem uczuciach tej osoby i skupić się na jej pozytywnych, mocnych stronach. Ponadto, postępować w podany niżej sposób. 2. Wykorzystać ambiwalencję - koncentrować się na ambiwalencji odczuwanej przez osobę o skłonnościach samobójczych, tak, aby stopniowo wzmocnić jej wolę życia. 3. Zbadać i omówić inne możliwe wyjścia poza samobójstwem. 4. Zawrzeć kontrakt, umowę. Uzyskać obietnicę osoby o skłonnościach samobójczych, że nie popełni samobójstwa dopóki nie skontaktuje się z personelem służby zdrowia, przez określony okres czasu. 7. Skierować tę osobę do psychiatry, psychologa lub lekarza ogólnego i wyznaczyć jej wizytę na możliwie najwcześniejszy termin. 8. Skontaktować się z rodziną, przyjaciółmi i kolegami i zapewnić sobie ich pomoc. POSTĘPOWANIE Z PACJENTAMI O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH (7) Duże ryzyko Osoba ta ma określony plan, ma środki (metodę) jego realizacji, i planuje zrobić to natychmiast. Co trzeba zrobić? 1. Przebywać z tą osobą. Nigdy nie zostawiać jej samej. 2. Łagodnie do niej mówić i usunąć z jej zasięgu tabletki, nóż, pistolet, środek owadobójczy itd. (odebrać jej środki niezbędne do popełnienia samobójstwa). 3. Zawrzeć kontrakt. 4. Natychmiast skontaktować się z profesjonalistą zajmującym się zdrowiem psychicznym lub z lekarzem, wezwać pogotowie i załatwić przyjęcie do szpitala. 5. Poinformować rodzinę i zapewnić sobie jej pomoc. POSTĘPOWANIE Z PACJENTAMI O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH (8) KIEROWANIE OSÓB O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH DO SPECJALISTY Kiedy kierować? Wówczas, gdy dana osoba: - jest chora psychicznie, - w przeszłości już próbowała popełnić samobójstwo, - w jej rodzinie zdarzały się przypadki samobójstwa, alkoholizmu lub chorób psychicznych, - ma zły stan zdrowia fizycznego, - nie ma żadnego wsparcia społecznego. Jak kierować? 1. Pracownik podstawowej opieki zdrowotnej musi bez pośpiechu wyjaśnić tej osobie, dlaczego kieruje ją na konsultację. 2. Umówić wizytę. 3. Przekazać tej osobie, że skierowanie jej na konsultację nie oznacza, że kierujący „umywa ręce” i nie będzie się więcej zajmował jej problemami. 4. Spotkać się z tą osobą po konsultacji. 5. Utrzymywać z nią kontakty od czasu do czasu. POSTĘPOWANIE Z PACJENTAMI O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH (9) CO ROBIĆ I CZEGO NIE ROBIĆ? Co należy robić? 1. Wysłuchać, okazywać zrozumienie, zachować spokój. 2. Wspierać i okazywać, że nam zależy, że nas to obchodzi. 3. Traktować sytuację poważnie i ocenić stopień ryzyka. 4. Zapytać o poprzednie próby samobójcze. 5. Zbadać, jakie są inne możliwości — poza samobójstwem. 6. Zapytać o plan samobójstwa. 7. Grać na zwłokę, starać się zyskać na czasie — zawrzeć kontrakt. 8. Zorientować się, skąd jeszcze można uzyskać pomoc. 9. Jeśli można, zabrać lub usunąć poza zasięg tej osoby środki niezbędne do popełnienia samobójstwa. 10. Podjąć działanie, powiedzieć innym, wezwać pomoc. 11. Jeśli ryzyko jest duże, zostać z tą osobą. Czego nie należy robić? 1. Zignorować sytuację. 2. Być wstrząśniętym, zażenowanym, lub wpadać w panikę. 3. Mówić, że wszystko będzie dobrze. 4. Prowokować, mówiąc tej osobie „Proszę bardzo, nich pan(i) to zrobi!” 5. Przedstawiać jej problem jako banalny. 6. Dawać fałszywe gwarancje. 7. Zobowiązać się do zachowania tajemnicy. 8. Zostawić tę osobę samą. Dziękuję za uwagę
