Badanie szczegółowe głowy i szyi

Klinika Propedeutyki Pediatrii
i Chorób Metabolicznych Kości
Oglądanie:
 Kształt i wielkość głowy
 Stosunek mózgoczaszki do twarzoczaszki
 Symetria
 Wyraz twarzy
 Uwypuklenia lub wgłębienia w kościach czaszki
 Wykwity na skórze
 Blizny
 Ciemiączka
Wielkość głowy może być oceniana na
podstawie pomiaru obwodu głowy
odniesionego do odpowiednich dla
wieku
wartości
prawidłowych.
Pomiaru dokonuje się przez guzy
czołowe i guzowatość potyliczną
zewnętrzną.
Noworodek
2 r.ż.
6 r.ż.
12 r.ż.
25 r.ż.
U niemowląt i noworodków
• głowa stanowi ¼ części długości ciała
• twarz stanowi ⅓, a nawet ¼ części głowy
„Ocena rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży” I.
Palczewska , I. Szilágyi-Pągowska ,Medycyna Praktyczna
2002/2003
Nieprawidłowa wielkość głowy:
 Wielkogłowie (makrocefalia) gdy obwód głowy przekracza 90
centyl odpowiedni do wieku i płci
 fizjologiczne – uwarunkowane konstytucjonalnie
 patologiczne – najczęściej spowodowane wodogłowiem
 Małogłowie (mikrocefalia) gdy obwód głowy znajduje się
poniżej 3 centyla lub 10, ale gdy inne pomiary przekraczają
centyl 50. Wiąże się z mniejszą ilością mózgowia (czaszka
wzrasta wtórnie, odpowiednio do wzrostu masy mózgu)
 Pierwotne – z miernego stopnia upośledzeniem rozwoju
umysłowego w zespołach genetycznych
 Wtórne – związane z uszkodzeniem mózgu przez różne czynniki
(zapalne, leki itp.) w okresie płodowym i wczesnoniemowlęcym
Nieprawidłowości kształtu głowy:
Najczęściej spowodowane są:
 wrodzonymi zaburzeniami rozwoju kości czaszki:
 Czaszka wieżowata w niedokrwistości mikrosferocytarne
 wrodzonymi zaburzeniami rozwoju mózgu:
 Czaszka trójkątna w pierwotnej hipoplazji części czołowej
mózgu
 Przedwczesnym zarastaniem szwów czaszkowych
 Łódkogłowie, krótkogłowie, skośnogłowie, stożkogłowie
 W krzywicy niedoborowej
 Czaszka kwadatowa (duże pogrubienie guzów czołowych)
Typy kraniostenoz
Scaphocephaly
(Sagittal synostosis)
Plagiocephaly
(Coronal synostosis)
Zespół Aperta
Trigonocephaly
(Metopic synostosis)
Posterior Plagiocephaly
(Lambdoid synostosis)
http://www.kraniostenoza.pl/index.html
(akrocefalosyndaktylia)
Czaszka zazwyczaj ma
krótką przednio-tylną
średnicę (krótkogłowie)
i może być nadmiernie wysoka
(wieżogłowie) lub nadmiernie szeroka .
Czoło jest zazwyczaj cofnięte chociaż nie
jest to zawsze zauważalne ze względu na
niedorozwój środkowej części twarzy.
Wrodzona
łamliwość kości
Wodogłowie:
 Wiąże się z nagromadzeniem płynu m-r
w komorach bocznych.
 Objawy towarzyszące:
 Poszerzenie szwów czaszkowych
 Powiększenie ciemiączek (przedniego, tylnego i bocznych)
 Rozszerzenie naczyń skóry głowy
 Zniekształcenia kości czołowych , skroniowych i oczodołów
 „Objaw zachodzącego słońca”
porażenie spojrzenia ku górze
 Najczęstsze przyczyny :
 wrodzone: wady rozwojowe, wrodzone
zakażenia (kiła, toksoplazmoza, cytomegalia)
 Nabyte: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Objaw zachodzącego słońca
Wodogłowie pokrwotoczne
Krwiaki okularowe
 Przedgłowie (caput succedaneum)– obrzęk tkanek miękkich
głowy u noworodka, spowodowany uciskiem główki w kanale
rodnym w trakcie porodu. Wylew krwawy wiąże się z zastojem żylnym
i limfatycznym, wchłania się samoistnie wkrótce po porodzie.
 Krwiak podokostnowy (Cephalhematoma) nagromadzenie
krwi w przestrzeni podokostnowej kości, powstałe wskutek
przerwania ciągłości naczyń krwionośnych.
W odróżnieniu od przedgłowia, krwiak jest ograniczony jedynie do obrębu jednej kości, czyli nigdy nie
przekracza linii szwów strzałkowych, aczkolwiek możliwe jest obustronne wystąpienie krwiaka.
Krwiak pojawia się nawet do kilkunastu godzin po porodzie, ustępuje w przeciągu kilku tygodni.
Krwiak podokostnowy
Oglądanie twarzy
 Symetria
 Połowiczy niedorozwój twarzy i kości czaszki
 Przerost jednej połowy twarzy
 Mimika – ruchy mięśni twarzy
 Porażenie nerwu twarzowego (VII) najczęściej w przebiegu infekcji –
zapalenie mózgu, świnka, mononukleoza.
 Tiki, skurcze mięśni
 Wyraz twarzy
 ból, lęk,
 apatia,
 Zaostrzone rysy w znacznym odwodnieniu,
 niedorozwój umysłowy,
Oglądanie twarzy – cd.
 Zmiany skórne, blizny
 Zmiany charakterystyczne dla jednostki
chorobowej
 Zespół Downa i inne zespoły genetyczne
 Przerost migdałka gardłowego („gapowaty wyraz twarzy”)
Oglądanie twarzy – cd.
 Wady rozowojowe np.: rozszczep wargi, szczęki z
rozszczepem (lub bez) podniebienia.
Opukiwanie głowy
 Wypuk prawidłowy – krótki symetryczny
 Wypuk pełny bębenkowy, może być fizjologiczny u
dzieci poniżej 3 lat (cienkie kości),
patologiczny – wodogłowie
 Odgłos pusty tzw.: „dźwięk pękniętego garnka” w
nadciśnienie śródczaszkowe i rozstęp szwów
 Wypuk nieprawidłowy krótki - guzy położone blisko
pokrywy czaszki, krwiaki podtwardówkowe
Obmacywanie głowy:
 Ciemiączka
 Poszerzenia szwów czaszkowych
 Ogniska „miękkiej czaszki”
 Spoistość i kształt kości
 Bolesność uciskowa:
 Wyrostki sutkowate kości skroniowych
 Okolica stawu żuchwowego
 Punkty ujścia nerwu trójdzielnego (V):



Ocznej (górna krawędź oczodołu)
Szczękowej (dolna krawędź oczodołu)
Żuchwowej (otwory bródkowe żuchwy)
Badanie ciemienia przedniego:
 Wielkość (wymiar strzałkowy i
czołowy)
 Uwypuklenie lub zapadnięcie
(w odniesieniu do poziomu
kości czaszki)
 Tętnienie
Badanie ciemienia przedniego:
 Małe ciemię (< 1x1 cm) – przyczyny:
 Konstytucjonalnie
 Zwiększona mineralizacja kości (przedawkowanie
witaminy D)
 Ciemie duże (>5x5 cm) – przyczyny:
 Wodogłowie
 Zaburzenia mineralizacji kości, krzywica
 Opóźnione zamykanie występuje m.in. w:
 Krzywicy
 Niedoczynności tarczycy
 Zespole Downa
 Wrodzonej łamliwości kości
Badanie ciemienia przedniego:
 Uwypuklone i tętniące ciemiączko
 Zwiększone ciśnienie śródczaszkowe



Infekcje OUN
Krwawienia
Nowotwory
 Ciemię zapadnięte
 Odwodnienie
 Ciężka niewydolność krążenia
Ocena szwów czaszkowych
 U noworodków donoszonych szerokość 2-3mm
 Dobrze wyczuwalne, szerokie (do 1 cm) u
wcześniaków
 Patologicznie poszerzone:
 W stanach chorobowych związanych z podwyższonym
ciśnieniem śródczaszkowym
 Wyraźne zgrubienie szwów stwierdza się przy
przedwczesnym ich zarastaniu oraz u noworodków
hipotroficznych (kości mogą zachodzić na siebie w związku z
opóźnionym rozwojem mózgu)
Rozmiękanie potylicy (craniotabes)
 Wczesny objaw kostny krzywicy z niedoboru witaminy D
• Pojedyncze ognisko „miękkiej czaszki” najczęściej
kości ciemieniowej, może być obecne u zdrowych
dzieci, u których tempo tworzenia tkanki kostnej
jest większe aniżeli mineralizacja.
• Liczne ogniska „miękkiej czaszki” – osteopenia
wcześniacza
Oglądanie oczu
 Szerokość i symetria szpar powiekowych
 Ruchomość gałek ocznych
 Powieki
 Ewentualne występowanie:
 Zeza (fizjologicznie u noworodków i niemowląt)
 Oczopląsu
 Wylewów podspojówkowych
 Zabarwienie twardówek (zażółcenie) i tęczówek
 Kształt, wielkość i symetria źrenic
Ocena źrenic
 Anizokoria – różnica w średnicy prawej i lewej źrenicy
 Krwiaki OUN
 Guzy OUN
 Kiła OUN
 Rozszerzenie źrenic
 Wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego
 Napad padaczkowy
 Zatrucia (atropina, alkohol, grzyby)
 Śpiączka
 Zwężenie źrenic
 Zatrucia (morfina)
 Infekcje OUN
Odruchy oczne
 Odruchy źrenicze:
 Na światło
 Na zbieżność
 Na nastawienie

Zniesienie odruchów = sztywność żrenic występuje w
uszkodzeniach mózgu i chorobach narządu wzroku
 Odruch rogówkowy, nie występuje u chorych nieprzytomnych
(śpiączka, uraz mózgu) oraz w chorobach oka;
Badaniem palpacyjnym
 Ocenić można napięcie gałek ocznych, które może być:
 Prawidłowe
 Zwiększone (wzrost ciśnienia śródgałkowego)
 Obniżone (odwodnienie)
Inne nieprawidłowości narządu wzroku
 Wytrzeszcz –
 nadczynność
tarczycy;
 jednostronny w
guzach mózgu
 Hiperteloryzm =
Jacqueline Kennedy
zwiększona odległość
między oczodołami –
zespoły genetyczne np.:
zespół Downa, Turnera;
czasem konstytucjonalnie
Ocena ostrości wzroku
 W ramach badania bilansowego 4, 6, 10, 14 i 18 latków
 Tablice Snellena
 U dzieci młodszych – badanie orientacyjne: reakcja na
światło, poruszające się kolorowe przedmioty
Badanie nosa





Kształt, symetria,
Barwa skóry
Zachowanie się nozdrzy przy oddychaniu
Drożność przewodów nosowych
Obecność wydzieliny
 Surowicza (nieżyt alergiczny)
 Śluzowa, śluzowo-ropna (infekcje, także stany zapalne zatok,
obecność ciała obcego)
 Krwista
 Ewentualne krwawienie np. w skazach krwotocznych lub
po urazie
 Badanie laryngologiczne wziernikiem
Badanie uszu
 Oglądanie:
 Symetria i kształt małżowin
 Wygląd skóry
 Obecność wydzieliny w przewodach słuchowych
 Badanie palpacyjne
 Bolesność uciskowa wyrostka sutkowatego
 Badanie laryngologiczne wziernikiem – ocena błony
bębenkowej
 Orientacyjne badanie słuchu (szept, u dzieci
młodszych – grzechotka, klaśnięcie)
Badanie jamy ustnej i gardła
 Ocena przy pomocy szpatułki i latarki, kolejno:
 Śluzówki wargowe
 Przedsionek jamy ustnej
 Uzębienie i dziąsła
 Język
 Migdałki i łuki podniebienne
 Tylną ścianę gardła
Ograniczenie otwarcia ust – uszkodzenie stawu skroniowożuchwowego, zapalenie przyusznic, ropień okołomigdałkowy,
tężec
Badanie jamy ustnej
 Badanie warg:
 Barwa i stan nabłonka
 Obecność pęknięć w kątach warg
 Obecność krwawienia
 Obecność wykwitów (np. opryszczka wargowa)
 Badanie przedsionka jamy ustnej
 Błona śluzowa policzków
 Ujścia ślinianek (obrzęk i zaczerwienienie w stanach zapalnych)
 Plamki Koplika
 Inne naloty (pleśniawki, zapalenie jamy ustnej)
Badanie jamy ustnej
 Badanie dziąseł
 Obrzęk
 Zabarwienie
 Ewentualny przerost po stosowaniu niektórych leków
 Badanie uzębienia
 Liczba
 Stan zębów
 Zabarwienie szkliwa
 Obecność ubytków próchniczych
 Ocena zgryzu
Zęby płodowe
Badanie jamy ustnej
 Badanie języka
 Zabarwienie
 Malinowy język w płonicy
 Biały w środkowej części i czerwony na obwodzie w durze
brzusznym
 Siny w sinicy
 Obecność nalotu (np.:pleśniawki)
 Wielkość
 Duży język występuje m in. w niedoczynności tarczycy, zespole
Downa
 Ruchomość
 Drżenie języka np. w nadczynności tarczycy
 Zbaczanie przy wysuwaniu w uszkodzeniu OUN
Badanie jamy ustnej
 Badanie podniebienia
 Wysklepienie – podniebienie gotyckie np. w zespole
Marfana
 Obecność rozszczepu
 Obecność nalotu
 Perły Epsteina u noworodków
Badanie migdałków podniebiennych i gardła
 Migdałki podniebienne





Ocena wielkości i symetrii
Zabarwienie
Utkanie, rozpulchnienie
Obecność wydzieliny
Obecność nalotu
 Tylna ściana gardła




Zabarwienie śluzówki
Obecność nalotu
Obecność grudek limfatycznych
Obecność poszerzonych naczyń
Angina
 Angina nieżytowa – zaczerwienienie migdałków z drobnym
pęcherzykowym nakrapianiem
 Angina ropna – ropna wydzielina w migdałkach, która
wydostaje się na zewnątrz po uciśnięciu szpatułką
 Angina zatokowa – na silnie zaczerwienionych i
obrzękniętych migdałkach występują białe, ścieralne naloty

 Angina płonicza – z silnie zaczerwienioną tylną ścianą gardła
i malinowym językiem
 Zapalenie migdałków w przebiegu mononukleozy zakaźnej –
stan zapalny śluzówki, obrzęk migdałków, naloty w kryptach
i na tylnej ścianie gardła
 Migdałek gardłowy
„trzeci” nie jest dostępny
dla bezpośredniego
oglądania.
 Można go zbadać za
pomocą lusterka
(rynoskopia tylna) lub
palpacyjnie
Badanie szyi
 Oglądanie




Kształt
Symetria
Barwa skóry
Obecność blizn, guzów, wykwitów,uwypukleń, tętnień
 Ocena ruchomości – ruchy obrotowe, boczne,
odgięcie głowy oraz przygięcie brody do mostka
 Badanie palpacyjne
 Tętno na tętnicy szyjnej
 Węzły chłonne
 Badanie tarczycy
Krótka szyja
•U noworodków i niemowląt
•Otyłość
•Zespół Kippla-Feila – skrócenie
i ograniczenie ruchomości szyi
wynikające z wrodzonego zrostu
kręgów
Płetwistość szyi – wada wrodzona np.:
w zespole Turnera, obecność fałdu skórnego
pomiędzy wyrostkiem sutkowatym, a karkiem.
Dziewczyna z zespołem
Turnera przed i po
korekcji płetwistej szyi
Dziewczynka z zespołem Noonan: wyraźnie
zaznaczona płetwista szyja, lekko zaznaczona
dysmorfia twarzy i towarzyszące skrzywienie
kręgosłupa
 Kręcz szyi (torticollis) jednostronne skrócenie szyi z
nachyleniem głowy w tę stronę, podczas gdy twarz jest
zwrócona w stronę przeciwną.
 Wrodzone: krąg połowiczy, nieprawidłowe położenie
wewnątrzłonowe płodu
 Nabyte: stany zapalne węzłów chłonnych, zaburzenia
widzenia, zwłóknienie mięsnia mostkowo-sutkowoobojczykowego np. w wyniku urazu
Badanie gruczołu tarczowego
 Oglądanie
 Badanie palpacyjne (przy połykaniu lub odgięciu
głowy do tyłu)
 Osłuchiwanie – szmer naczyniowy
Wole młodzieńcze – okresu
dojrzewania (10-15rż) kompensacyjny przerost
tkanki gruczołowej wynikający ze zwiększonego w
tym okresie zapotrzebowania na hormony tarczycy
i tym samym na jod.
Powiększenie tarczycy - wole
 Przewlekły niedobór jodu
 Niedoczynność
 Nadczynność
 Zmiany nowotworowe
www.wikipedia.org.pl
Klasyfikacja wola wg WHO
 Wole I° - tarczyca jest niewidoczna przy
normalnym ustawieniu szyi, widoczna jest dopiero
przy odgięciu głowy
 Wole II° - tarczyca jest widoczna przy
normalnym ustawieniu głowy, nie deformuje
bocznych zarysów szyi
 Wole III° - tarczyca jest bardzo duż, widoczna
przy normalnym ustawieniu szyi, deformuje
boczne zarysy szyi. + objawy uciskowe np.
trudności w oddychaniu, chrypa