Metadane scenariusza 2

Znaki rzymskie od I do XX
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:

zna cyfry rzymskie od I do XX,

wie, w jaki sposób liczyli Arabowie i Rzymianie,

zna trzy podstawowe sposoby zapisywania dat.
b) Umiejętności
Uczeń:

odczytuje liczby zapisane cyframi rzymskimi od I do XX,

pisze cyfry rzymskie od I do XX,

przyporządkowuje numery miesiącom,

pisze daty trzema sposobami.
2. Metoda i forma pracy
Metody:

czynnościowa,

pokaz.
Formy:

praca zbiorowa,

praca grupowa,

praca indywidualna.
3. Środki dydaktyczne
Hanisz J., Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie 2. Matematyka. Część 1, WSiP,
Warszawa 2004 (K.M.)
Kartoniki z godzinami i sylabami na odwrocie (ZNA, KI, LICZB)
Tekst opowiadania Znaki liczb (załącznik 1)
Modelina, patyczki, zapałki bez siarki do budowania cyfr rzymskich
Kartoniki z cyframi rzymskimi, arabskimi, liczebnikami głównymi i porządkowymi do
wykorzystania w zabawie ruchowej
Zdania do uzupełnienia (załącznik 2)
4. Przebieg lekcji
1. Wprowadzenie do tematyki zajęć.

Układanie na tablicy kartonów z wypisaną godziną w kolejności rosnącej: druga,
piąta, ósma. Na odwrocie kartoników wpisane są sylaby: ZN, KI, LICZB.

Wypowiedzi dzieci na temat zapisywania liczb za pomocą cyfr.

Pisanie cyfr arabskich w zadaniu 1 i 2 K.M. 25.

2.
Przeczytanie uczniom opowiadania Znaki liczb (załącznik 1) nawiązującego do
dawnych sposobów zapisu liczb w systemie rzymskim i arabskim.
3.
4.
Zainteresowanie dzieci zagadnieniem poprzez pytanie nauczyciela: Czy zawsze tak
było?
Odpowiedzi uczniów na pytania nauczyciela.
-
Gdzie Józia widziała dziwne znaki?
-
Co zapisywano za pomocą tych znaków?
-
Jakich znaków do zapisywania liczb używali Arabowie?
-
Czy Rzymianie używali takich samych znaków?
-
Który ze sposobów zapisu liczb był prostszy?
Przypomnienie, w oparciu o tekst opowiadania i ćwiczenie na palcach, wyglądu
wybranych cyfr rzymskich.

Nauczyciel umieszcza na tablicy znaki liczb zapisanych w systemie arabskim.
Uczniowie podają, jaka to liczba i szukają sposobu jej zapisu cyframi rzymskimi.
Ćwiczą na palcach (jak w opowiadaniu). Dosuwają do znaku arabskiego odpowiednik
rzymski.
5. Głośne czytanie przez wybrane dziecko informacji udzielonej przez Sobieradzika o
zapisie cyfr arabskich, rzymskich i chińskich (K.M. 25).
Uzupełnianie brakujących godzin na zegarze znakami rzymskimi (zadanie 3 K.M.
6.
25).
7.
Lepienie z modeliny wzorów: trzech jedynek rzymskich, jednej piątki i jednej
dziesiątki. Utwardzenie prac w piekarniku lub we wrzątku.
Wspólne ustalenie prawidłowości w zapisie liczb systemem rzymskim.
8.

Wyszukiwanie prawidłowości w oparciu o tekst opowiadania i zadanie 4 K.M. 25.

Budowanie znaków liczb w systemie rzymskim z ulepionych wcześniej elementów.
Dokładanie do I.
Dokładanie I z lewej strony V jako odejmowanie.
Dokładanie I do V z prawej strony jako dodawanie.
Dokładanie I z lewej strony X jako odejmowanie.
Dokładanie I do X z prawej strony jako dodawanie.
W parach złożenie dwóch dziesiątek.

9.
Przedstawienie wybranych przypadków zapisu rzymskiego w postaci sum i różnic w
zapisie arabskim.
Zabawa ruchowa.

Nauczyciel dzieli zespół klasowy na dwa zespoły. Dzieci otrzymują kartoniki z
zapisanymi liczbami:
Zespół I – za pomocą cyfr arabskich.
Zespół II – za pomocą cyfr rzymskich.


Dzieci poruszają się swobodnie w zmiennym rytmie podawanym przez nauczyciela.
Gdy nauczyciel przerwie podawanie rytmu, dzieci dobierają się parami (dziecko z
cyfrą arabską z dzieckiem z jej odpowiednikiem rzymskim).
Nauczyciel dzieli klasę na cztery zespoły:
Zespół I – z cyfrą arabską,
Zespół II – z cyfrą rzymską,
Zespół III – z liczebnikiem głównym,
Zespół IV – z liczebnikiem porządkowym.

Przebieg zabawy analogiczny do powyżej opisanego. Na koniec dzieci dobierają się
czwórkami.
10.
Układanie znaków rzymskich z zapałek lub patyczków.
11.
Pisanie numerów kolejnych miesięcy (zadanie 5 K.M. 25).
12.
Zaprezentowanie sposobów pisania dat: cyframi arabskimi, mieszanymi i z nazwą
miesiąca. Zwrócenie uwagi na stawianie kropek w zapisie arabskim.
13.
Pisanie dat dni podanych w zadaniu 6 (tylko wczoraj, dziś i jutro) (K.M. 25).
14.
Podsumowanie zajęć – uzupełnienie zdań (załącznik 2).
5. Bibliografia
Hanisz J., Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie 2. Matematyka. Część 1,
WSiP, Warszawa 2004.
6. Załączniki
a) Karta pracy ucznia
załącznik 1
Znaki liczb
Józia długo przyglądała się staremu zegarowi, głośno wystukującemu sekundy.
– Tatusiu, co oznaczają te dziwne znaki na zegarze? Jakieś kreski i krzyżyki?
– To są znaki liczb, czyli cyfry – odpowiedział krótko tata, nie odrywając oczu od gazety.
– Tato, zastanów się, co ty mówisz! Pani nas uczyła, że znakiem liczby jeden jest cyfra 1, a
liczby piętnaście dwie cyfry 1 i 5.
– To prawda. Ludzie nauczyli się liczyć bardzo dawno temu. Najpierw liczyli w pamięci,
później rysowali obliczenia za pomocą znaków umownych. Jednak to było zbyt
pracochłonne, więc na oznaczenie liczb zaczęli używać mniej skomplikowanych znaków,
czyli cyfr. My zapisujemy liczby tak jak Arabowie, którzy wzięli ich wzory od uczonych z
Indii i rozpowszechnili je na cały świat. Dlatego te cyfry nazywamy arabskimi. Czy wiesz, ile
jest cyfr arabskich, córeczko?
– Pewnie, że wiem! Dziesięć: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. Za ich pomocą możemy zapisać różne
liczby jednocyfrowe, dwu – i trzy – i...
Masz rację, Józiu. Posłuchaj teraz historii o cyfrach z zegara. Działo się to również bardzo
dawno temu, w starożytnym Rzymie. Tam również dokonywano obliczeń, ale zapisywano je
inaczej. Pokaż na palcach liczbę jeden.
Józia chrząknęła, spojrzała z wyrzutem na tatę i odparła:
– Tato, ja już jestem w drugiej klasie, a nie tak jak Grześ w zerówce. Drugoklasista nie liczy
na palcach!
– Ależ wiem! To tylko takie ćwiczenie, które niegdyś wykonywały rzymskie dzieci. Liczyły
drzewa, a potem rysowały tyle palców, ile było drzew. Jeden palec był znakiem liczby jeden.
Dwa palce oznaczały liczbę dwa.
– Ojej, co za głupota! – krzyknęła Józia, łapiąc się za głowę.
– Żadna głupota, Józiu. Pamiętaj, że to się działo przed wiekami. W czasach, kiedy ludzie
uczyli się wszystkiego od podstaw. Odkrywali świat, wymyślali wiele rzeczy. Dla nich to
były wielkie odkrycia i wynalazki. Wiele z tego, co nasi przodkowie odkryli i wymyślili,
pozostało do dzisiejszego dnia i służy nam w różnych dziedzinach życia. Rzymianie sami
zauważyli, że taki sposób zapisywania liczb jest zbyt skomplikowany i uprościli go aż do
znaku I – powiedział tata i wskazał ten znak na zegarze. – W ten sposób powstały cyfry
rzymskie. Pokaż teraz liczbę pięć.
Józia podniosła do góry rękę. Tata zgiął jej nieco trzy skrajne palce i rzekł:
– Tak wygląda rzymski znak liczby pięć – V. Gdy go pomniejszymy i dopiszemy drugi taki
sam znak, tyle że odwrócony w dół, otrzymamy znak liczby dziesięć – X.
– Ależ to proste. Dwa to dwa palce, czyli II, a trzy to trzy palce, czyli III – mówiła Józia,
pokazując jednocześnie cyfry rzymskie na zegarze. Pięć, to pięć palców... Ojej! Coś tu się nie
zgadza na zegarze.
– Wszystko się zgadza. Nie można w nieskończoność liczyć na palcach, bo nam ich
zabraknie, a i zapis byłby nieczytelny. Rzymianie umówili się, że jeśli znak I stoi z lewej
strony znaku V lub X to znaczy, że od tych liczb trzeba odjąć jeden. W takiej sytuacji znak
liczby cztery zapiszemy tak – IV – i tata nakreślił znak na gazecie. – Jeśli z prawej strony
znaku stoi I, to znaczy, że trzeba do pięciu dodać jeden. Natomiast, gdy stoi II lub III, trzeba
dodać dwa lub trzy. Zapiszemy wtedy znaki liczby siedem i osiem – tata wciąż z przejęciem
tłumaczył córce.
– A jak napisać jedenaście?
– Wystarczy za znakiem X napisać I, czyli do dziesięciu dodać jeden.
– Aha, to znaczy, że żeby napisać dwanaście dołożę do dziesięciu dwa, czyli z prawej strony
X napiszę II?! Tato, to jest proste! Kapitalne! Teraz będę mogła zapisywać obliczenia,
posługując się cyframi arabskimi lub rzymskimi. Zaskoczę wszystkich w klasie – Józia aż
klasnęła w dłonie.
– Hola, hola! To nie wszystko moja panno! – powstrzymał Józię tata. – W dzisiejszych
czasach ilość zapisujemy i obliczamy cyframi arabskimi, a cyframi rzymskimi określamy
kolejność. Na przykład I – to pierwszy, II – drugi. Wrzesień do dziewiąty miesiąc w roku,
więc można go w dacie zastąpić rzymską cyfrą IX. I zapamiętaj, że po znakach rzymskich nie
stawia się kropki.
– Zapamiętam. A teraz poćwiczę sobie pisanie liczb znakami rzymskimi.
Małgorzata Szewczyk
załącznik 2
Uzupełnij zdania.
W dawnych czasach, ponad dwa tysiące lat temu, znaki liczb Arabowie zapisywali tak:
........... , ............. , ............. , a Rzymianie tak: ............. , ............... , ................. .
jeden
dwa
trzy
jeden
dwa
trzy
b) Zadanie domowe
W zadaniu 6 K.M.25 napisz sposobem mieszanym datę swojego urodzenia.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Scenariusz zajęć zintegrowanych z zakresu edukacji matematycznej realizowany w klasie II w
piątym dniu Przyszła do nas jesień bloku tematycznego Jesień dookoła.