Leczenie *ywieniowe w dnie moczanowej

Leczenie żywieniowe
w dnie moczanowej
Paulina Limanowska
Dna moczanowa
(łac.: diathesis urica; podagra, skaza moczanowa)
jest chorobą charakteryzującą się nadmiernym
wytwarzaniem kwasu moczowego lub
niedostatecznym jego wydalaniem
Jest to rodzaj zapalenia stawów, którego przyczyną
jest nadmierne stężenie kwasu moczowego we krwi
(hiperurykemia), spowodowane nieprawidłowym
rozpadem związków organicznych, zwanych
purynami, które wchodzą w skład kwasów
nukleinowych: DNA i RNA będących częścią każdej
żywej komórki organizmu.
Hiperurykemia oraz odkładanie się kryształów
moczanu sodu w stawach i tkankach
okołostawowych prowadzą do powstania stanu
zapalnego, obrzęku i bólu
Epidemiologia
Obecnie nie ma dokładnych danych
epidemiologicznych określających częstość
występowania podagry w populacji polskiej.
Według European League Against Rheumatism
(EULAR) problem ten może dotyczyć 1-2% populacji
dorosłych, zaznacza się jednak, że zachorowanie to
wzrasta wraz z wiekiem i wynosi:
• około 7% u mężczyzn powyżej 65 roku życia
• około 3 % u kobiet w 85 roku życia
Szacuje się, że u mężczyzn choroba występuje 20 razy
częściej niż u kobiet.
Podagra zaliczana jest do chorób cywilizacyjnych
związanych z nieprawidłowym sposobem
żywienia, polegającym na nadmiernym spożyciu
potraw tłustych, bogatych w białko, oraz dużym
spożyciu kawy i herbaty.
Czynniki zwiększające ryzyko
wystąpienia dny moczanowej:
• czynniki genetyczne
• zanieczyszczenie środowiska
(głównie metalami ciężkimi)
• hiperlipidemia
• nadwaga
• alkoholizm
Żywieniowe czynniki zwiększające
ryzyko wystąpienia dny moczanowej:
• Alkohol
• Niskie spożycie
– Błonnika
– Folianów
– Witaminy C
Według badań amerykańskich:
– Ryzyko rozwoju dny jest wysokie u osób
spożywających duże ilości mięsa i owoców morza
– Mniejsze ryzyko występuje u osób, których dieta jest
zrównoważona i zawiera mniejsze ilości białka
i warzyw bogatych w puryny
Choroba współwystępuje w zespole metabolicznym
i innych chorobach cywilizacyjnych u osób dobrze
odżywionych i dobrze zbudowanych.
Obserwuje się dodatnią korelację pomiędzy
występowaniem dny oraz takich schorzeń jak:
•
•
•
•
•
Otyłość
Hiperlipidemia
Cukrzyca
Nadciśnienie tętnicze
Choroby
sercowo-naczyniowe
Przyczyny występowania choroby:
•
•
•
•
Duże wytwarzanie kwasu moczowego
Zaburzona przemiana nukleotydów
Nadmierne zagęszczenie moczu
Kwasowe pH moczu ok. 5,0
– pH moczu zależne jest od diety:
•
•
•
•
przy diecie mieszanej 5,5 – 6,6
dieta bogato białkowa - zakwaszenie do 5,2
dieta bogato warzywna - alkalizuje nawet do 8,2
odczyn zależny jest też od czasu przechowywania
moczu, ponieważ bakterie namnażając się powodują
jego alkalizację
Kwas moczowy w organizmie
Endogenny
Egzogenny
Przemiana własnych
substancji
Pochodzący z puryn
pokarmowych
Prawidłowe stężenie kwasu moczowego we krwi:
– u Kobiet - 150- 340 µmol/l
– u Mężczyzn - 200- 420 µmol/l
Przy stężeniu powyżej 540 µmol/l w surowicy,
w 80% przypadków występują objawy kliniczne dny
moczanowej oraz zapalenie stawów
Głównym celem w przebiegu leczenia podagry jest
zapobieganie ostrym atakom choroby oraz
minimalizowanie nieodwracalnych powikłań stawowych
i nerkowych.
Dna moczanowa jest chorobą, która rozwija się
przez kilkadziesiąt lat, dlatego
zmiana nawyków żywieniowych oraz zdrowy tryb
życia
mogą wspomóc leczenie i przyczynić się do
uniknięcia napadów choroby.
Według zaleceń EULAR
(European League Against Rheumatism)
edukacja pacjenta oraz odpowiednie porady odnośnie:
•
•
•
•
stylu życia
utrzymania prawidłowej masy ciała
prawidłowej diety
zmniejszenia spożycia alkoholu
są podstawowymi aspektami
w leczeniu dny moczanowej.
Zarazem redukcja masy ciała, jak również
dieta niskopurynowa przyczyniają się do obniżenia stężenia
kwasu moczowego we krwi chorych na podagrę.
Dlaczego dieta?
Stężenie kwasu moczowego w surowicy które wpływa
na stan zdrowia chorego zależy między innymi
od jego aktualnych nawyków żywieniowych.
Białko
Produkty będące dobrym źródłem białka są często
bogate w puryny oraz w aminokwasy
metabolizowane do puryn.
Produkty białkowe
o wysokiej zawartości
kwasu moczowego
Ryby:
dorsz, karp, łosoś,
makrela, pstrąg, sandacz,
sardynka, sola, szczupak,
wędzone szproty, śledź
Skorupiaki:
krewetki
Mięsa:
cielęcina, wołowina
(rostbef, karkówka),
jagnięcina, wieprzowina
(karkówka, szynka)
Drób:
kurczak pieczony
Podroby: grasica, wątróbki,
Dziczyzna: gęś, zając
Produkty białkowe
o średniej zawartości
kwasu moczowego
Mięso, wędliny, ryby:
flądra, lin, wołowina
(mostek), kiełbaski
frankfuterki, parówki,
kaszanka
Suche nasiona
strączkowe:
Groch, fasola biała,
soczewica
Produkty białkowe
o niskiej zawartości
kwasu moczowego
Mięso i wędliny:
metka, mortadella, salami,
szynka gotowana
Nabiał:
Mleko, mleko zsiadłe, sery
żółte, pleśniowe, ziarniste,
twarogowe
Orzechy i ziarna:
Orzechy włoskie, laskowe,
ziemne, ziarna sezamu,
słonecznika
[źródło: Jarosz M., Wojtasik A., Wierzejska R. i wsp.: Dna moczanowa [w:] Jarosz M. (red.): Praktyczny podręcznik dietetyki.
Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa 2010, 363-368.]
Nabiał
Wysokie spożycie białek mleka: kazeiny oraz laktoalbuminy wpływa
znacząco na obniżenie stężenia kwasu moczowego we krwi poprzez
zwiększone jego wydalanie z moczem.
Spożycie dwóch lub więcej szklanek niskotłuszczowego mleka dziennie
wiązało się z mniejszym ryzykiem wystąpienia podagry u mężczyzn
w porównaniu do tych, którzy spożywali jedną szklankę na miesiąc.
Podobny związek został zaobserwowany po spożyciu jogurtów
o obniżonej zawartości tłuszczów.
Działanie ochronne produktów mlecznych może również wynikać
z zawartości w nich witaminy D.
Sugeruje się, że pacjenci z dną moczanową mogą mieć znacznie
obniżone stężenie 1,25-dihydroksycholekalcyferolu we krwi!
Węglowodany
Wysokie spożycie węglowodanów prostych
może wpływać na rozwój hiperinsulinemii
i otyłości.
Sacharoza, składająca się z glukozy
i fruktozy, wpływa na zwiększenie degradacji
puryn oraz wzrost stężenia kwasu
moczowego w surowicy krwi.
Oba cukry proste (glukoza i fruktoza) mogą być częściowo metabolizowane
do kwasu mlekowego, który ma wpływ na hamowanie wydalania kwasu
moczowego z organizmu.
Fruktoza w porównaniu z innymi cukrami, przyczynia się najbardziej do
wzrostu stężenia tej substancji w surowicy krwi.
Ponadto fruktoza powoduje degradację śródbłonka komórkowego,
wpływając na rozwój zespołu metabolicznego.
Glukoza zaś stymuluje sekrecje insuliny, powodując hiperinsulinemię.
Oporność na insulinę u osób nie chorujących na cukrzycę, prowadzi do
wzrostu stężenia kwasu moczowego w surowicy krwi. Natomiast zwiększenie
poziomu insuliny w surowicy krwi jest odwrotnie proporcjonalne do
wydalania tego składnika z moczem.
Insulina stymuluje zwiększoną resorpcję moczanów z przesączu
komórkowego, co może być przyczyną hiperurykemii.
Tłuszcze
W dnie moczanowej należy zwrócić
uwagę na ilość tłuszczów w diecie
oraz rodzaje poszczególnych kwasów
tłuszczowych.
Nadmierne spożycie tłuszczów może
wiązać się z rozwojem hiperlipidemii,
otyłości oraz zespołu metabolicznego,
które są ściśle związane z rozwojem
dny moczanowej.
Dieta wzbogacana w kwasy:
• eikozapentaenowy (EPA, n-3)
• ɤ-linolenowy (GLA, n- 6)
wpływa na zmniejszenie reakcji zapalnych, które
wywoływane są przez kryształy monosodowe.
Tym samym zasadne byłoby spożywanie produktów
bogatych w te składniki.
Dobrym źródłem GLA są m. in.:
• tłoczony na zimno olej z nasion ogórecznika
lekarskiego
• olej z nasion wiesiołka dwuletniego i jednorocznego
• olej z nasion czarnej porzeczki i żmijowca.
Dieta wegetariańska
W leczeniu dietetycznym dny moczanowej
i hiperurykemii zalecana jest dieta wegetariańska,
uboższa w puryny.
Istnieją również alternatywy dla mięsa, które
zawierają mniejsze ilości puryn. Są to przede
wszystkim produkty na bazie białek pszennych lub
pszennych i sojowych, a także białka jaja kurzego.
Produkty o wysokiej
zawartości
kwasu moczowego
Produkty o średniej
zawartości
kwasu moczowego
Produkty o niskiej
zawartości
kwasu moczowego
Warzywa:
Brokuły, brukselka, groszek
zielony, kalafior, kukurydza,
papryka, por, szpinak
Warzywa:
Dynia, fasolka
szparagowa zielona,
jarmuż, kapusta włoska i
czerwona
Warzywa:
Buraki czerwone, cebula,
cukinia, kapusta biała,
pekińska i kwaszona,
marchew, ogórki, pomidory,
rzodkiewki, sałata, ziemniaki,
Owoce:
Agrest, ananas, brzoskwinie,
czereśnie, gruszki, jabłka,
kiwi, maliny, pomarańcze,
porzeczki, truskawki,
winogrona, wiśnie, oliwki
Grzyby:
Kurki
Grzyby:
Boczniaki, prawdziwki,
pieczarki
Owoce:
Banan, melon
[źródło: Jarosz M., Wojtasik A., Wierzejska R. i wsp.: Dna moczanowa [w:] Jarosz M. (red.): Praktyczny podręcznik dietetyki.
Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa 2010, 363-368.]
Alkohol
Nadmierna konsumpcja alkoholu i produkty jego
przemiany, wpływają na rozwój zaburzeń
metabolicznych związanych z hiperurykemią.
Spożywanie etanolu prowadzi do wzrostu stężenia
kwasu moczowego w surowicy krwi, poprzez
obniżenie jego wydalania z moczem oraz
zwiększenie degradacji adeniny.
Wysokie stężenie tego związku prowadzi do
zapalenia stawów, spowodowanego gromadzeniem
się złogów moczanowych.
Przewlekłe spożywanie alkoholu powoduje
wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi
poprzez wpływ na degradacje puryn.
Samo ostre zatrucie alkoholowe natomiast
może prowadzić do ketozy oraz nadprodukcji
kwasu mlekowego, którego utrudnione
wydalanie poprzez zaburzenia w wydzielaniu
kanalikowym nerek
prowadzi do hiperurykemii.
Poza samymi skutkami ubocznymi spożywania
nadmiernych ilości etanolu, ważne jest również
zwrócenie uwagi na duże zawartości puryn
w niektórych napojach alkoholowych.
Napole
Miara domowa
Ilość wytworzonego kwasu moczowego z jednej
= porcja (g)
porcji (mg)
Piwo
200
24
wódka, wino
200
0
alkoholowe:
Dlatego też prawdopodobieństwo rozwoju dny
moczanowej zwiększa się podczas spożywania
nadmiernych ilości piwa, w mniejszym stopniu wódki,
czy też spirytusu.
Umiarkowane spożywanie czerwonego wina, nie ma
natomiast wpływu na rozwój schorzenia.
Leczenie żywieniowe
Praktyczne wskazówki
Zalecenia dietetyczne:
• Zbilansowana dieta, ale pozbawiona produktów bogatych
w związki purynowe
• Właściwe proporcje pomiędzy poszczególnymi składnikami
odżywczymi (witaminy, Ca i P)
• Mało tłuszczu, dużo węglowodanów złożonych
– Dieta bogata w węglowodany wzmaga wydalanie moczanów
z moczem, a dieta bogata w tłuszcze wzmaga wchłanianie zwrotne
tych związków w kanalikach nerkowych
• W zaleceń niemieckich w leczeniu dny podaż powinna
wynosić:
–
–
–
–
50- 55% węglowodanów
15- 30% białka
do 30% tłuszczu
3 litry płynów
Białko
Źródłem białka w diecie osób z dną
moczanową powinny być:
nabiał i jaja oraz produkty roślinne.
Węglowodany
Planując jadłospis należy
ograniczyć do minimum cukry
proste, natomiast wybierać źródła
węglowodanów złożonych takie
jak pełnoziarniste przetwory
zbożowe
(pełnoziarniste pieczywo, grube kasze,
makarony z twardej pszenicy)
oraz niskopurynowe warzywa
i owoce o niskiej zawartości
węglowodanów
i niskim indeksie glikemicznym
Tłuszcze
Mając na uwadze, że dna moczanowa często
współistnieje ze schorzeniami metabolicznymi
tj. otyłość, hiperlipidemia, nadciśnienie, cukrzyca,
należy ograniczyć ilość nasyconych kwasów
tłuszczowych pochodzących z produktów zwierzęcych
zastępując je olejami roślinnymi
o prawidłowym stosunku wielonienasyconych kwasów
tłuszczowych, takimi jak: olej lniany, rzepakowy.
Ze względu na właściwości przeciwzapalne zastosować
można także oleje bogate w kwas ɤ-linolenowy (olej z
wiesiołka, ogórecznika, żmijowca) oraz rozważyć
suplementację kwasami z rodziny omega-3.
Techniki kulinarne
Ograniczenie ilości tłuszczu w diecie można
częściowo uzyskać poprzez poprzez wybór
odpowiednich technik kulinarnych
Zalecane techniki kulinarne:
Gotowanie w dużej ilości wody, duszenie bez
obsmażania
Niewskazane:
Smażenie i duszenie tradycyjne
Płyny
• Unikać napojów takich jak:
–
–
–
–
–
Kawa
Kakao
Mocna herbata
Soki owocowe i warzywne
Alkohol
• Zaleca się spożycie:
–
–
–
–
Wody
Słabych naparów herbaty
Kompotów
Wód alkalicznych: Zuber, Vichy (poza efektem diuretycznym nie
doprowadzają do utraty składników mineralnych)
• Napoje w ilości ok. 3l/dobę, z czego 1l przed snem i w nocy
woda zwiększa wydalanie kwasu moczowego z moczem oraz zapobiega
powstaniu kamicy moczanowej
• Polecane płyny z niewielkim dodatkiem soku owocowego
(uwaga na szczawiany - najmniej szczawianów jest w soku jabłkowym
najwięcej w soku grejpfrutowym i pomarańczowym)
Ostatni posiłek powinien być spożyty 4-6
godzin przed snem i zawierać produkty ubogie
w kwas moczowy, ponieważ godziny wieczorne
sprzyjają zatrzymywaniu się kwasu moczowego
w organizmie
Produkty spożywcze klasyfikuje się ze względu na
ilość powstającego z nich kwasu moczowego,
uwzględniając wielkość ich porcji:
• grupa pierwsza - produkty, z których powstaje do 50 mg
kwasu moczowego
• grupa druga - produkty, z których powstaje od 50 do 100
mg kwasu moczowego
• grupa trzecia - produkty, z których powstaje powyżej
100 mg kwasu moczowego
Dieta niskopurynowa dopuszcza spożycie do 300 mg
kwasu moczowego na dobę,
natomiast jeśli występuje wysokie stężenie kwasu
moczowego w surowicy zaleca się dietę zawierającą
do 120 mg kwasu moczowego/dobę.
Chory na dnę moczanową powinien wybierać
produkty znajdujące się w pierwszej grupie,
natomiast w ograniczonych ilościach spożywać te z
drugiej oraz wykluczyć je w przypadku ostrego ataku
choroby.
Produkty z grupy trzeciej, w których z jednej porcji
powstaje więcej niż 100 mg kwasu moczowego
powinny być całkowicie wyeliminowane z diety
pacjenta.
produkty, z których
powstaje powyżej 100 mg
kwasu moczowego
Ryby:
dorsz, karp, łosoś,
makrela, pstrąg, sandacz,
sardynka, sola, szczupak,
wędzone szproty, śledź
Skorupiaki:
krewetki
Mięsa:
cielęcina, wołowina
(rostbef, karkówka),
jagnięcina, wieprzowina
(karkówka, szynka)
Drób:
kurczak pieczony
Podroby: grasica, wątróbki,
Dziczyzna: gęś, zając
produkty, z których
powstaje 50-100 mg
kwasu moczowego
Mięso, wędliny, ryby:
flądra, lin, wołowina
(mostek), kiełbaski
frankfuterki, parówki,
kaszanka
Suche nasiona
strączkowe:
Groch, fasola biała,
soczewica
produkty, z których
powstaje do 50 mg kwasu
moczowego
Mięso i wędliny:
metka, mortadella, salami,
szynka gotowana
Nabiał:
Mleko, mleko zsiadłe, sery
żółte, pleśniowe, ziarniste,
twarogowe
Orzechy i ziarna:
Orzechy włoskie, laskowe,
ziemne, ziarna sezamu,
słonecznika
[źródło: Jarosz M., Wojtasik A., Wierzejska R. i wsp.: Dna moczanowa [w:] Jarosz M. (red.): Praktyczny podręcznik dietetyki.
Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa 2010, 363-368.]
produkty, z których
powstaje powyżej 100 mg
kwasu moczowego
produkty, z których
powstaje 50-100 mg
kwasu moczowego
produkty, z których
powstaje do 50 mg kwasu
moczowego
Warzywa:
Brokuły, brukselka, groszek
zielony, kalafior, kukurydza,
papryka, por, szpinak
Warzywa:
Dynia, fasolka
szparagowa zielona,
jarmuż, kapusta włoska i
czerwona
Warzywa:
Buraki czerwone, cebula,
cukinia, kapusta biała,
pekińska i kwaszona,
marchew, ogórki, pomidory,
rzodkiewki, sałata, ziemniaki,
Owoce:
Agrest, ananas, brzoskwinie,
czereśnie, gruszki, jabłka,
kiwi, maliny, pomarańcze,
porzeczki, truskawki,
winogrona, wiśnie, oliwki
Grzyby:
Kurki
Grzyby:
Boczniaki, prawdziwki,
pieczarki
Napoje alkoholowe:
Piwo
Owoce:
Banan, melon
[źródło: Jarosz M., Wojtasik A., Wierzejska R. i wsp.: Dna moczanowa [w:] Jarosz M. (red.): Praktyczny podręcznik dietetyki.
Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa 2010, 363-368.]
Dnie moczanowej bardzo często towarzyszy otyłość.
Z tego względu pacjentom zaleca się stosowanie
diety ubogoenergetycznej
15-20 kcal/1kg masy ciała
Utrata masy ciała powinna przebiegać jednak
bardzo ostrożnie
(redukcja masy ciała 0,5-1 kg/tydz),
gdyż stan kwasicy ketonowej wywołanej
głodzeniem może spowodować napad podagry.
Czynniki wyzwalające
napad dny moczanowej:
• stres fizyczny i psychiczny
• przejadanie się produktami o dużej zawartości
związków purynowych
• nadużycie alkoholu
Piśmiennictwo:
Jarosz M., Wojtasik A., Wierzejska R. i wsp.: Dna moczanowa [w:] Jarosz M. (red.): Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa 2010, 363368.
Bawa S., Gajewska D., Kozłowska L. i wsp.: Dna moczanowa [w:] Janda E. (red.): Dietoterapia 1. SGGW. Warszawa 2009, 177-188.
Zhang W., Doherty M., Pascual E. i wsp.: EULAR evidence based recommendations for gout. Part I: Diagnosis. Report of a task force of the standing committee for
international clinical studies including therapeutics (ESCISIT). “Annals of Rheumatic Diseases”. 2006; 65: 1301–1311.
Zhang W., Doherty M., Bardin T. i wsp.: EULAR evidence based recommendations for gout. Part II: Management. Report of a task force of the EULAR Standing Committee
For International Clinical Studies Including Therapeutics (ESCISIT). “Annals of Rheumatic Diseases”. 2006; 65: 1312–1324.
Majdan M., Borys O.: Dna i schorzenia towarzyszące podwyższonemu stężeniu kwasu moczowego. „Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie”.2010; 56: 34–
39.
Maynard J., DeMarco M., Baer A. i wsp.: Incident Gout in Women and Association with Obesity in the Atherosclerosis Risk in Communities (ARIC) Study The “American.
Journal of Medicine”. 2012; 125: 9-17.
Schlesinger N.: Hyperuricemia, Gout, and Diet. “Nutrition and Rheumatic Disease”.2008; 169-182.
Choi H., Liu S., Curhan G.: Intake of Purine-Rich Foods, Protein, and Dairy Products and relationship to Serum Levels of Uric Acid The Third National Health and Nutrition
Examination Survey. “Arthritis and Rheumatism”. 2005; 52: 283-289.
Villegas R., Xiang Y., Elasy T.: Purine – rich foods protein intake and the prevalence of hyperuricemia: The Shanghai Men’sHealth Study Nutrition. “Metabolism &
Cardiovascular Diseases”.2012; 22: 409-416.
Choi H., Atkinson K., Karlson E. i wsp.: Purine-rich foods,dairy and protein intake, and the risk of gout in men. “The New England Journal of Medicine”. 2004; 350: 1093–
1103.
Garrel G., Verdy M., PetitClerc C. i wsp.: Milk- and soy-protein ingestion: acute effect on serum uric acid concentration. “ The American Journal of Clinical Nutrition”.1991;
53: 665–669.
Ghadirian P., Shatenstein B., Verdy M. i wsp.: The influence of dairy products on plasma uric acid in women. “European Journal of Epidemiology”. 1995; 112: 75–281.
Takahashi S., Yamamoto T., Moriwaki Y.,i wsp: Decreased serum concentrations of 1,25(OH)2-vitamin D3 in patients with gout. “Metabolism”. 1998; 47:336–338.
Lyu L., Hsu C, Yeh C. i wsp.: A case–control study of the association of diet and obesity with gout in Taiwan. “American Journal of Clinical Nutrition”. 2003;78:690–701.
Huang H., Appel L., Choi M., i wsp.: The effects of vitamin C supplementation on
serum concentrations of uric acid.” Arthritis and Rheumatology” .2005;52:
1843–1847.
Stein H., Hasan A., Fox I0.: Ascorbic acid-induced uricosuria: a consequence of megavitamin therapy. “Annals of Internal Medicine”. 1976; 84:385–388.
Kobayashi T., Inokuchi T., Yamamoto A. i wsp.: Effects of sucrose on plasma concentrations and urinary excretion of purine bases. “Metabolism Clinical and
Experimental”. 2007; 56; 439– 443.
Nakagawa T., Tuttle K., Short R.: Hypothesis: fructose-induced hyperuricemia as a causal mechanism for the epidemic of the metabolic syndrome. “Nature Reviews
Nephrology”.2005; 1:80-86.
Yamamoto T., Moriwaki Y., Takahashi S. i wsp.: Effects of fructose and xylitol on the urinary excretion of adenosine, uridine, and purine bases. “Metabolism”.1999;48:
520–52.
Piśmiennictwo
Suliburska J., Kuśnierek J.: Czynniki żywieniowe i pozażywieniowe w rozwoju insulinooporności. „Forum Zaburzeń Metabolicznych”. 2010; 1: 177–183.
Facchini F., Chen I., Hollenbeck C. i wsp.: Relationship Between Resistance to Insulin-Mediated Glucose Uptake, Urinary Uric Acid Clearance, and Plasma
Uric Acid “Concentration”. 1991; 266: 3008-3011.
Puig J,. Martínez M.: Hyperuricemia, gout and the metabolic syndrome. “Rheumatology”.2008; 20:187-197.
Lin Z., . Zhang B., Liu X. i wsp.: Abdominal fat accumulation with hyperuricemia and hypercholesterolemia quail model induced by high fat diet. “Journal of
the Chinese Medical Association”. 2009;24:191-194.
Tate G., Mandell M., Karmal R. i wsp.: Suppression of monosodium urate crystal—induced acute inflammation by diets enriched with gamma-linolenic acid
and eicosapentaenoic acid. “Arthritis & Rheumatism”. 1988; 31: 1543–1551.
Mińkowski K., Grześkiewicz S., Jerzewska M.: Ocena wartości odżywczej olejów roślinnych o dużej zawartości kwasów linolenowych na podstawie składu
kwasów tłuszczowych, tokoferoli i steroli. „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość”. 2011; 2: 124 – 135.
Jelińska M.: Kwasy tłuszczowe - czynniki modyfikujące procesy nowotworowe. „Biuletyn Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w
Warszawie”.2005; 1: 1-9.
Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B. i wsp.: Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa 2001.
. Havlik J., Plachy V., Fernandez J. i wsp.: Dietary purines in vegetarian meat analogues. “Journal of the science of food and agriculture”. 2010; 14: 23522357.
Kuo C., Lai N., Ho L. i wsp.: Insulin sensitivity in Chinese ovo-lactovegetarians compared with omnivores.” European Journal of Clinical Nutrition.”
2004;58:312–316.
Saag K., Choi H.: Epidemiology, risk factors, and lifestyle modifications for gout, “Arthritis Research & Therapy”. 2006; 8:1-7.
Yoshida R., Shioji I., Kishida A. i wsp.: Moderate Alcohol Consumption Reduces Urinary 8-Hydroxydeoxyguanosine by Inducing of Uric Acid. “Industrial
Health”. 2001;39: 322–329.
. Faller J., Fox I.: Ethanol-Induced Hyperuricemia — Evidence for Increased Urate Production by Activation of Adenine Nucleotide Turnover. ”The New
England Journal of Medicine” 1982;307:1598-1602.
Polskiego Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia.: Czynniki ryzyka chorób układu krążenia – alkohol. (Dok. elektr.)
http://www.pfp.edu.pl/index.php?id=alkohol (25. 03. 2013).
MacLachan M., Rodnan G.: Effects of food, fast and alcohol on serum uric acid. American Journal of Medicine. 1967;42:38-57.
Choi H., Atkinson K., Karlson E. i wsp.: Alcohol intake and risk of incident gout in men: a prospective Study. “The LANCET”.2004; 363:1277-1281.
Choi H, Curhan G: Beer, liquor, and wine consumption and serum uric acid level: the Third National Health and Nutrition Examination Survey. “Arthritis
Rheumatology”. 2004;51:1023-1029.