Dziecko trudne w przedszkolu - Szkoła Podstawowa Zawadka Osiecka
advertisement
Dziecko trudne w przedszkolu Każde dziecko miewa zachowania, które nam się podobają (np. siedzi spokojnie, układa puzzle z zainteresowaniem i skupieniem, odkłada na miejsce zabawkę, którą się bawiło) i takie, które nam przeszkadzają (np. krzyczy i biega, kiedy usiłujemy powiedzieć coś ważnego, rozrzuca zabawki po całej sali). Do przyczyn, które mogą powodować trudne zachowania małego dziecka można zaliczyć: 1. brak znajomości zasad 2. trudności w komunikowaniu się 3. zachowania buntownicze 4. trudne zachowania wynikające z występowania u niego różnych zaburzeń, np. ADHD, niedosłuch, alergie, lęki, choroby somatyczne, niepełnosprawność umysłowa, itp. Analizując zachowanie dziecka, należy zadać sobie pytanie, „kiedy powinno się interweniować?”. O trudnym dziecku wartko myśleć w kontekście trzech rodzajów zachowań: 1. Zachowania drażniące – adekwatne do wieku, sporadyczne 2. Zachowania niepożądane – niedopuszczalne do wieku i poziomu rozwoju dziecka, powtarzające się dość często np. przy określonej sytuacji. 3. Zaburzenia – zbiór niepożądanych zachowań dziecka trwających co najmniej kilka miesięcy, znacząco wpływa na funkcjonowanie dziecka Omawiając trudne zachowania dziecka należy wspomnieć, że ich przyczyny mogą być złożone. Możemy powiedzieć, że częściowo zależą od genów odziedziczonych po przodkach (temperament), a częściowo od wychowania (charakter). Metody wychowawcze stosowane w przypadku bardzo grzecznej dziewczynki nie będą odpowiednie dla ruchliwego i ciągle buntującego się chłopca dlatego tak bardzo ważne jest obserwowanie dzieci, dobieranie do nich odpowiedniego sposobu postępowania. Warto też wspomnieć, że w postępowaniu dorosłych wobec dzieci zdarzają się zachowania zwiększające ryzyko pojawienia się problemów (to czynniki ryzyka) oraz zachowania zmniejszające to ryzyko nazywane zachowaniami protekcyjnymi. Czynniki ryzyka, które mogą mieć niekorzystny wpływ na kształtowanie się niepokojących zachowań i zaburzeń u dzieci. Związane z dzieckiem Geny, żywy temperament (trudności z zapanowaniem nad emocjami, łatwe wpadanie w złość, impulsywność), Przewlekła choroba Związane z rodziną Związane z zachowaniami dorosłych (rodziców, nauczycieli) Samotne rodzicielstwo, Brak właściwej reakcji na sygnały wysyłane do Konflikty pomiędzy nich przez dziecko, (nie rodzicami, reagują na płacz dziecka, Choroby psychiczne smutek), występujące u rodziców, Nieokazywanie dziecku Sprzeczne poglądy ciepła i zaangażowania, rodziców związane z dziecka, Trudności w uczeniu się, Opóźniony lub nieharmonijny rozwój, Słabo wykształcone umiejętności społeczne wychowaniem dziecka, Niskie wykształcenie rodziców, Bezrobocie lub nadmierne pochłonięcie pracą, Problemy finansowe, Brak pomocy innych członków rodziny w opiece nad dzieckiem Zwracanie uwagi w szczególności na porażki dziecka, Brak chwalenia, Zbyt surowe lub zbyt pobłażliwe metody wychowawcze, Niewłaściwe oczekiwania wobec możliwości rozwoju dziecka (nadmierne oczekiwania) Czynniki protekcyjne, które mogą mieć ochronny wpływ na kształtowanie niepokojących zachowań i zaburzeń u dzieci Związane z dzieckiem Wczesne osiągnięcie przez dziecko umiejętności samoregulacji zachowania i emocji Rozwinięte umiejętności społeczne Rozwinięte umiejętności i zdolności uczenia się - odnoszenie sukcesów w nauce Związane z rodzicami i rodziną Dobra stabilna relacja przynajmniej z jednym opiekunem, Wspierający i posiadający autorytet rodzice, Niezmienny i przewidywalny styl życia rodziny, stałe przyzwyczajenia Pozytywne interakcje pomiędzy dzieckiem i rodzicem, Stabilna sytuacja rodzinna Związane z grupą społeczną Akceptacja przez rówieśników mających dobry wpływ na zachowanie dziecka, Utrzymywanie kontaktów z dziećmi Dobrze się zachowującymi Związane z otoczeniem Nauka w dobrym przedszkolu lub szkole, Bezpieczne podwórko i zorganizowany czas po lekcjach, Wpływ wartościowego środowiska, Kontakt z mediami prezentującymi ograniczoną ilość przemocy i okrucieństwa Rodzaje zaburzeń zachowania 1. Dzieci trudne do współdziałania. Dzieci te najczęściej rozwijają się prawidłowo zarówno pod względem fizycznym jak i umysłowym. Trudno jest im jednak w grupie rówieśniczej przystosować się i podporządkować ustalonym zasadom i regułom. Narzucanie wszystkim swej woli bądź niechęć do wspólnej zabawy, w której obowiązują konkretne reguły stwarzają problem często nie do pokonania. U dzieci 6 – letnich, które funkcjonują w grupie rówieśniczej, podczas wspólnych zabaw postawa egocentryczna, która wyraża się niechęcią do wspólnych zabaw może też wskazywać na niedojrzałość społeczno – emocjonalną. Takim dzieciom brakuje wytrwałości podczas wykonywania różnych działań – coś zaczynają lecz już nie kończą. Problemem staje się podporządkowanie regułom i wykonywanie poleceń. Praca z takim dzieckiem jest bardzo trudna i wymaga wielkiej cierpliwości nauczyciela, gdyż utrudniony jest przekaz i kontakt z takim dzieckiem. W pełni nie można wykorzystać możliwości umysłowych i drzemiącego w nim potencjału. Brak wiedzy na temat prawidłowego postępowania z dzieckiem sprawiającym problemy może stać się przyczyną pogłębiania zaburzeń. Narasta to poprzez „przymykanie oka” na wiele sytuacji mających miejsce w codziennym postępowaniu. Wiele nieprawidłowych zachowań jest akceptowanych przez otoczenie. Rodzice i coraz częściej nauczyciele pozwalają na co raz więcej, nie egzekwują wykonywania poleceń, często tylko mówią, a w postępowaniu są niekonsekwentni, a dzieci taką postawę dorosłych bardzo chętnie wykorzystują, często na przekór, celowo łamiąc przyjęte normy. Zdarza się również niestety tak, że dziecko zna i pamięta jakie są zasady i normy postępowania ale sprawdza na ile może sobie pozwolić, bądź chce coś wymusić, osiągnąć. Takie działania i zachowania są świadomym działaniem dziecka. Jednak przeciwnie nie możemy mówić o świadomym działaniu dziecka, kiedy zachowanie jego wynika z objawów – lęku, zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) itp. 2. Dzieci nieśmiałe To dzieci, które mają trudności w kontaktach z innymi ludźmi, są nieśmiałe i lękliwe, mówimy że są zahamowane psychoruchowo. Nie zauważymy u nich samodzielności, często są bierne i brak im zaradności. Każda trudna sytuacja i doświadczanie czy przeżywanie negatywnych uczuć powoduje ograniczenie aktywności. Nowe sytuacje i osoby budzą w nich lęk, dziecko staje się ciche i wycofane. Bywa jednak tak, że zmieniają swoje zachowanie w zależności od sytuacji, w jakiej się znajdują. Niska samoocena powoduje, że, są zrezygnowane, niepewne swoich umiejętności i możliwości. Boją się odrzucenia uczuciowego. Napotykając jakąkolwiek trudność szybko porzucają rozpoczęte zadanie, często płaczą. Wszelkie zadania jakie przed nimi stają są trudne do samodzielnego pokonania, boją się samodzielnie podjąć jego rozwiązania – proszą o pomoc innych, nie wierząc we własne siły i możliwości. Dzieci nieśmiałe są na ogół grzeczne i małomówne czy powściągliwe. Stronią od towarzystwa innych dzieci. Raczej nie sprawiają kłopotów wychowawczych. Powierzone zadania powinny być dostosowane do ich możliwości. Należy takim dzieciom zapewnić poczucie bezpieczeństwa i akceptacji. Zdecydowanie nie można porównywać ich z innymi dziećmi, czy publicznie zawstydzać, dlatego, że dziecko może zupełnie wycofać się z i tak niewielkiej aktywności. Dzieci nieśmiałe pozbawione są pewności siebie, rosną w ciągłym poczuciu mniejszej wartości najczęściej brak im zaufania do własnej osoby. Dzieci te trudno nawiązują przyjazne kontakty z rówieśnikami, czują się osamotnione, myślą o sobie, że są gorsze. Narażone są na krytykę, wyśmiewanie, obawiają się kompromitacji. Powierzone im role, czynności i zadania wykonują na wysokim poziomie popychane presją sprostania wymaganiom dorosłych. Ciągły lęk pogłębia w dziecku nieśmiałość, co ogranicza próby podejmowania samodzielnych działań, hamuje aktywność, która jest potrzebna do prawidłowego rozwoju. Stojąc ciągle w oddali dzieci zaczynają myśleć, że są gorsze przez to mniej lubiane. Ich potrzeba i dążenie do kontaktów z innymi dziećmi jest bardzo silna, lecz trudno jest im się przełamać i chętnie uczestniczyć w zajęciach grupowych inspirowanych lub koordynowanych przez dorosłych. 3. Dzieci z zachowaniami nerwicowymi. Wszelkie zachowania nerwicowe mogą wynikać z chorobliwego lęku przed przystosowaniem się do warunków i wymagań otoczenia. Ciągły stres staje się przyczyną zaburzeń zachowania. Mogą na to wpływać nagłe i ostre sytuacje stresowe, przewlekłe i często powtarzające się sytuacje w życiu dziecka, które to niekorzystnie wpływają na jego psychikę. Główną przyczyną powstawania nerwicy jak też jej objawem jest lęk, określany jako bardzo silny stan napięcia w sytuacjach zagrażających podstawowym wartościom osobowości. Charakteryzuje się to ciągłym poczuciem zagrożenia, bezradnością, niepokojem i bezsilnością. Dziecko często nie jest w pełni świadome źródła i przyczyny wywołującej taki stan zagrożenia. W sytuacjach, które wzbudzają lęk organizm ludzki uruchamia cały szereg mechanizmów tzw. obronnych, które są ochroną przed bezpośrednim przeżywaniem lęku. Dziecko na przykład często boi się pójść do przedszkola, czy też boi się ciemności lub jakiegoś zjawiska przyrody wówczas może objawić się to bólami brzucha, wymiotami, bólami głowy itp. Są to sytuacje trudne, z którymi dziecko nie potrafi poradzić sobie samo. Często zdarza się, że przyczyną tych lęków może być jakiś konflikt, trudna sytuacja rodzinna czy też strach przed karą. Dzieci, które to spotyka stają się nieufne do ludzi oraz zjawisk. W ten właśnie sposób dzieci próbują nam coś powiedzieć, zwrócić na siebie uwagę, chcą abyśmy poświęcali im więcej uwagi, miłości i czasu. 4. Dzieci z zachowaniami nadpobudliwymi. Są to dzieci, które cechuje wzmożona aktywność i impulsywność połączona z uporem w działaniu. Dzieci skore do bójek, dokuczające innym dzieciom i trudno współpracujące z rówieśnikami. Szybko męczy je praca umysłowa i zniechęcają się do wszelkich zajęć. Skupienie uwagi na wykonywanym zadaniu wymaga ich dużego wysiłku przez co zainteresowanie nową sytuacją szybko mija. Stają się nieuważne, robią dużo zamieszania, są rozbiegane, krzykliwe i pobudzone. Potrzebna jest im ciągła zmiana i nowe zabawy pobudzające ciekawość i zainteresowanie. Zachowania nadpobudliwości mają także ogromny wpływ na sferę poznawczą dziecka. Takim dzieciom trudniej jest przyswajać materiał, gdyż na dłużej nie mogą skupić uwagi. Wykonanie jakiegoś zadania staje się powodem złości, rezygnacji, niekontrolowanych zachowań, podczas gdy u innych dzieci nie wywołują one tak gwałtownych reakcji. Dzieci są niewytrwałe w działaniu i szybko się nudzą. Ogromny wpływ na taką postawę ma postępowanie rodziców. Może to powodować, że relacje dziecka z dorosłym stają się nieprawidłowe. Często zdarzające się krzyki, nieodpowiednie zachowanie, upór i brak cierpliwości, powodują utrudniony kontakt z dorosłymi. Wówczas dorosły powinien zachować spokój i cierpliwość, gdyż zniecierpliwienie i surowe postępowanie wzmaga negatywną postawę dziecka. Rodzic czy nauczyciel musi panować nad swoimi emocjami, powinien być cierpliwy i spokojny. Każdy dzień powinien być zorganizowany w podobny sposób, powinien mieć wypracowany i przestrzegany schemat dnia. Posiłki, czas na naukę i zabawę, odpoczynek powinien odbywać się o tych samych porach dnia. do dalszego niedopuszczania rozwoju czy nasilenia nadpobudliwości ważne zatem jest konsekwentne postępowanie cierpliwość,, opanowanie oraz spokój. 5. Dzieci agresywne. Często są nieufne i wrogo nastawione do innych. Jako pierwsze atakują nie mając większego powodu, zdarza się zadawanie bólu innym sprawia mu przyjemność. Przyjęte normy społeczne przyswajają z trudnością, są niewytrwałe w zabawie i nauce. Codzienne sytuacje sprawiają u dziecka nagromadzenie się negatywnych emocji, przez co ujawniają się one w psychice dziecka często pod postacią lęków, zaburzeń snu lub nadpobudliwości. Nagromadzenie się negatywnych uczuć i niemożność ich rozładowania, zaburza zachowanie dziecka. Rzutuje to, na jego kontakty społeczne. Dziecko staje się bierne, skoncentrowane na własnej osobie, zachowuje się nieadekwatnie do zaistniałej sytuacji. Swoim zachowaniem wywołuje konflikty, naśmiewa się i dokucza rówieśnikom, niszczy i psuje przedmioty, dochodzi nawet do tego, że dręczy zwierzęta. Narzuca swoje zdanie lub formy zabawy. Agresywne zachowania nie zawsze są skierowane na osobę, która wywołała agresję lecz cechują się one uszkadzaniem lub wyrządzeniem komuś krzywdy, w rezultacie powodując szkody, cierpienie i ból. Należy pamiętać, że nie każde dziecko, które na co dzień sprawia trudności należy postrzegać jako „przypadek zaburzeń zachowania”. Niewłaściwe funkcjonująca rodzina staje się przyczyną wielu nieprawidłowych zachowań dziecka. Istotnym elementem środowiska rodzinnego jest jego struktura oraz warunki bytowe. Aby dziecko miało zapewniony prawidłowy rozwój emocjonalny musi mieć poczucie akceptacji i miłości. Bardzo duże znaczenie ma też środowisko przedszkolne, a w późniejszym czasie także szkolne. Stymulują one rozwój dziecka oraz ukierunkowują go.. Czasami zdarza się, że przedszkole czy szkoła może stać się również przyczyną nieprawidłowości rozwojowych. Zależy to od cech osobowości oraz warunków natury psychicznej, rozwijanych przez te instytucje. Względem każdego dziecka zaburzonego emocjonalnie po rozpoznaniu przyczyn należy przy ścisłej współpracy z najbliższą rodziną zastosować odrębne i indywidualnie dostosowane metody wychowawcze. Podsumowując, można stwierdzić, że rozwoju zaburzeń zachowania u dziecka możemy dopatrywać się we rodzonych i społecznych czynnikach, które są nierozerwalnie połączone ze sobą. Reakcje rodziców na negatywne zachowanie dziecka są często niewłaściwe, tym samym powodując u dziecka stan zagrożenia i lęku co z kolei skutkuje nieprawidłowym zachowaniem dziecka. Tworzy się więc błędne koło, które polega na wzajemnym wzmacnianiu obopólnych nieprawidłowych kontaktów. Aby zlikwidować trudne zachowania dzieci możemy zastosować także techniki behawioralne. Służą one zapobieganiu pojawiania się niepożądanych zachowań, zlikwidować trudne zachowania lub ukształtować nowe, bardziej pożądane. Ich skuteczność może być znacznie większa, jeśli będziemy pamiętać, że: 1. Ważna jest kolejność wprowadzania technik. Zawsze staramy się wybrać metodę, która jest mniej awersyjna (przykra) i jednocześnie bardziej skuteczna. Przykładowo, jeśli mogę wykształcić poprawne zachowanie, chwaląc – dostrzegając sytuacje, w których pojawia się ono spontanicznie – to raczej powinno się wybierać tę metodę niż na przykład zacząć stosować konsekwencje. 2. Zawsze gdy chcemy wyeliminować trudne zachowanie, na jego miejsce powinniśmy wprowadzić nowe zachowanie. Wcześnie wykryte objawy i przyczyny zaburzonego zachowania dzieci oraz odpowiednio wcześnie podjęta terapia i praca zwiększają szansę na częściowe lub całkowite wyeliminowanie trudnych zachowań. Literatura: 1. A. Kołakowski, A. Pisuła, Sposób na trudne dziecko przyjazna terapia behawioralna, Sopot 2011. 2. W. Pomykało, Encyklopedia Pedagogiczna, Warszawa 1997. 3. J. Formański, Psychologia, Warszawa 1998. 4. D. Siemek, Problemy wychowawcze wieku przedszkolnego, Warszawa 1987. 5. M. Bogdanowicz, Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985.
