Projekt metodyczny

Kalisz, 03.02.2007
Projekt metodyczny
Dorota Szalenie- Plichta
Wiedza o kulturze
Klasa: IV Technikum
Nr Programu: DKOS-5002-76/03
Treści nauczania:
1.Dzieło sztuki - pojęcie, funkcja, temat, treści i forma we wzajemnych
relacjach.
2.Różnorodne formy kontaktu z dziełami sztuki.
Zagadnienie programowe: wprowadzenie do tematyki teatralnej; zrozumienie
istoty aktu teatralnego i jego niezbędnych elementów.
Temat: Miejsce teatralne, czyli teatr w społeczeństwie,
społeczeństwo w teatrze.
Czas: 45 min
Cel ogólny:
- zapoznanie z różnorodnymi formami ukształtowania przestrzeni teatralnej
zarówno w odniesieniu do życia społecznego danego okresu, jak i do
bezpośredniego odbiorcy dzieła teatralnego,
Cele operacyjne:
Uczeń:
- wskazuje pole semantyczne pojęcia „teatr”,
- określa konieczne warunki istnienia teatru,
- wskazuje podobieństwa i różnice między przedstawieniem teatralnym a :
-meczem piłki nożnej
-manifestacją uliczną
-nabożeństwem
-koncertem,
- rozpoznaje i charakteryzuje miejsca teatralne: teatr antyczny, średniowieczny
teatr jarmarczny, teatr elżbietański, teatr XIX- wieczny oraz teatr współczesny,
-wyjaśnia zależność między ukształtowaniem przestrzeni scenicznej a sposobem
odbioru dzieła teatralnego przez widza,
- rozumie istotę różnych sposobów odbioru sztuki teatralnej w zależności od
przyjętej przez widza roli (obserwator, świadek, uczestnik, współtwórca zdarzeń
scenicznych),
- wyjaśnia koncepcję współczesnego „teatru ubogiego”,
- notuje na karteczkach pojęcia kojarzące się ze słowem teatr, współtworzy
mapę skojarzeń,
- zapoznaje się z fragmentem „Lalki” Bolesława Prusa, manifestami
artystycznymi Bertolta Brechta oraz Jerzego Grotowskiego,
- analizuje reprodukcje,
- wypełnia kartę pracy,
- rozwija swoją świadomość na temat teatru,
- angażuje się w rozmowę na temat miejsca, ukształtowania, poszczególnych
odmian teatru,
- bierze aktywny udział w dyskusji,
Metody pracy:
- pogadanka heurystyczna
-mapa skojarzeń
- praca z tekstem
- dyskusja
Forma pracy: indywidualna / grupowa
Środki dydaktyczne:
- podręcznik Człowiek – twórca kultury
- duży arkusz papieru
- samoprzylepne karteczki
- flamastry
- karty pracy (tabela do wypełniania dla każdego ucznia)
Przebieg zajęć:
Część wstępna:
- Punktem wyjścia lekcji są rozważenia na temat istoty teatru, ponieważ jest to
zadanie wprowadzające do tematyki teatralnej, to celem głównym nie będzie
zaprezentowanie kompletnej wiedzy na temat teatru, lecz stworzenie pola
semantycznego tego pojęcia, wskazanie na jego wieloznaczność.
- nauczyciel rozdaje uczniom niewielkie karteczki i prosi, by napisali na nich
(na każdej po jednym) pojęcia kojarzące się im ze słowem „teatr”. Każdy uczeń
wypełnia tyle karteczek ile zdoła. W tym czasie nauczyciel przyczepia na tablicy
karton z dużym napisem TEATR .
Gdy praca jest wykonana, prowadzący tworzy wspólnie z uczniami mapę
skojarzeń, na której znajdą się pojęcia dotyczące teatru podzielone na grupy
tematyczne. Na tablicy wokół pojęcia kluczowego mogą się pojawić następujące
„gałęzie” skojarzeń (na karteczkach uczniów z pewnością znajdą się zapisy o
podobnej treści; należy je naklejać na tych samych „gałęziach”):
- teatr-miejsce, instytucja(budynek, kasa, widownia, parter, loża, balkon,
amfiteatr, scena, dekoracje, rekwizyty, kurtyna, kulisy, oświetlenie,);
- teatr-przedstawienie(dramat, komedia, tragedia, farsa, opera, operetka,
wodewil, tragifarsa);
- teatr-miejsce pracy (reżyser, aktor, sufler, inspicjent, charakteryzator,
choreograf, bileter, scenarzysta, scenograf, inscenizator);
- teatr-funkcja pełniona w społeczeństwie(kultura, sztuka, artyzm, rozrywka,
funkcja dydaktyczna, moralizatorstwo, funkcja estetyczna, katharsis).
Prowadzący prosi uczniów, by się zastanowili, które z elementów mapy
skojarzeniowej są niezbędne, by można było mówić o teatrze, a które mogą
zostać pominięte bez straty dla istoty aktu teatralnego.
Rozpoczyna się dyskusja, w której uczniowie prezentują swoje koncepcje.
Podsumowaniem wstępnych rozważań będą zamieszczone w podręczniku
słowa Petera Brooka:
„…weźmy dowolną pustą przestrzeń i nazwijmy ją „nagą sceną”. Niechaj na tej
przestrzeni porusza się człowiek, i niechaj obserwuje go inny człowiek. I to już
wszystko, czego trzeba, by spełnił się akt teatru.”
Następnie nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z fragmentem „Lalki”
Bolesława Prusa i zastanowienie się nad tym, jakie były zwyczaje publiczności
teatralnej w II połowie XIX w., jakie potrzeby zaspokajały wizyty w teatrzepełniły one bowiem nie tylko funkcje artystyczne, ale także poza artystyczne.
Bywalcy teatralni:
- dostarczali sobie rozrywki,
- zabiegali o prestiż społeczny,
- potwierdzali swoją pozycje towarzyską,
- potwierdzali swoją pozycje materialną,
Nauczyciel prosi uczniów, aby wskazali podobieństwa i różnice między
przedstawieniem teatralnym:
 a meczem piłki nożnej lub innymi zawodami na stadionie sportowym pełnym
widzów
 manifestacją uliczną bądź wiecem na placu publicznym
 nabożeństwem w miejscu kultu religijnego lub poza nim
 koncertem rockowym.
Przy rozważaniu tego problemu nauczyciel zwraca uwagę na następujące
kwestie:
- na rodzaj emocji, rodzaj indywidualnych i zbiorowych przeżyć, jakie więzi
międzyludzkie towarzyszą tym wydarzeniom,
- która z tych form społecznych spotkań z największym stopniu integruje ludzką
wspólnotę,
- jak można w tym kontekście zinterpretować słowa Bertolta Brechta: „[…]
widz teatralny powinien zobaczyć więcej niż […] naoczny świadek
autentycznego zdarzenia”?
Część właściwaProwadzący określa temat dalszych rozważań: miejsce teatralne i jego znaczenie
dla gry aktorskiej oraz odbioru sztuki przez widza.
- nauczyciel dzieli uczniów na trzy zespoły, rozdaje im przygotowane przez
siebie karty pracy (tabele). Następnie prosi o zapoznanie się z rycinami i
fotografiami zamieszczonymi w podręczniku, (teatr antyczny- Teatr Dionizosa
w Atenach, rekonstrukcja graficzna; XVI-wieczny teatr jarmarczny- Pieter
Bruegel młodszy, Kiermasz z teatrem i procesją; teatr elżbietański- współczesna
rekonstrukcja teatru Globe w Londynie; XIX- wieczny teatr pudełkowyKsawery Pillati, Teatr Nowy w Warszawie; teatr współczesny – Dziady Adama
Mickiewicza w Teatrze Rzędów w Opolu i przedstawienie Teatru Snów na
Długim Targu w Gdańsku) i zastanowienie się nad tym, jakim zmianom uległy
miejsca teatralne w dziejach teatru. Po przeanalizowaniu reprodukcji uczniowie
wypełniają wskazaną rubrykę w tabeli i odpowiadają na przydzielone pytania.
Wzór karty pracy:
Rodzaj teatru
Ukształtowanie
Układ
Relacje
aktormiejsca
widowni(wypełnia widz
(wypełnia
teatralnego
grupa II)
grupa III)
(wypełnia grupa I)
Teatr antyczny
Średniowieczny i
XVI-wieczny
teatr jarmarczny
Teatr elżbietański
XIX-wieczny
teatr „pudełkowy”
Teatr
współczesny
Zadania dla grup:
- Grupa I- W jakim stosunku do otoczenia pozostaje każdy z przedstawionych
obiektów teatralnych? Jak są one usytuowane- w centrum czy na obrzeżach
życia społecznego? Czy teatr jest całkowicie odseparowany od codzienności,
czy stanowi jej fragment?
- Grupa II – Jak układ widowni (podział na strefy lub ich brak) określa
wzajemne stosunki między widzami? Czy publiczność jest podzielona, czy
połączona? Czy są miejsca uprzywilejowane?
- Grupa III- Jak ukształtowanie miejsca teatralnego, przede wszystkim układ
sceny i widowni wpływa na relacje między aktorami a publicznością? Czy
możesz precyzyjnie oddzielić przestrzeń sceniczną od widowni? Jaki dystans
dzieli aktora od widza? Jaki sposób odbioru przedstawienia narzuca widzom
kształt architektoniczny teatru? Czy jest to układ statyczny, stabilny – czy raczej
zmienny, dynamiczny? Czy zakłada bierne zachowanie publiczności, czy też
dopuszcza aktywny udział w widowisku? Gdy praca jest skończona, liderzy
grup prezentują wnioski, które nauczyciel uzupełnia o wiadomości nie dające się
jednoznacznie odczytać z ilustracji.
Podsumowanie:
Po omówieniu wniosków dotyczących roli widza w różnych typach teatru,
prowadzący prosi o zapoznanie się z tekstami zamieszczonymi w podręczniku (
dwa manifesty artystyczne: Bertolta Brechta Eliminacja iluzji i wczuwania się
oraz Jerzego Grotowskiego Ku teatrowi ubogiemu) i zastanowienie się nad tym,
czy rola widza w teatrze tradycyjnym, w którym zasiada on na widowni, z dala
od wydarzeń scenicznych, jest uboższa od ról, jakie przyjmuje w
przedstawieniach, w których wchodzi w przestrzeń sceniczną, a nawet się z nią „
zlewa”. Która z tych sytuacji jest dla widza „bezpieczniejsza”, bardziej
komfortowa, czy gdy zaszyty w fotelu może tylko kontemplować sztukę, czy
gdy musi się zaangażować, uaktywnić, czasem nawet wejść w rolę, stać się
wykonawcą dzieła? Następnie na podstawie lektury i wniosków w tabeli
nauczyciel prosi uczniów o przyporządkowanie poszczególnych typów teatru
dwom podstawowym modelom – „otwartemu” (teatr arenowy, jarmarczny,
uliczny, enwironmentalny) i „zamkniętemu” (teatr „pudełkowy”, teatr „czwartej
ściany”). Warto także się zastanowić nad tym, jak w obu typach teatrów
odbiorcy wpływają na pracę aktorów- czy rzeczywiście widz siedzący po
drugiej stronie lampy nie ma wpływu na to, co się dzieje na scenie.
Praca domowa:
Sprawdź, jakie czasopisma poświęcone współczesnemu życiu teatralnemu( np.
Teatr, Dialog, didaskalia, Scena Notatnik Teatralny) są dostępne w bibliotece, z
której korzystasz. Przygotuj krótką prezentację wybranego tytułu( tematy, stałe
działy, gatunki wypowiedzi).
Ocena zajęć:
Arkusz ewaluacyjny
I
II
III
1 Spełnienie wymagań instrukcji, tzn.
wykonanie wszystkich zadań
przypisanych grupie.
2 Zgodność zaprezentowanych
informacji z treścią reprodukcji.
3 Komunikatywność, poprawność i
zwięzłość wypowiedzi.
4 Estetyka prac: jakość
wykorzystanych materiałów,
5 Pomysłowość w realizacji zadań.
Suma zdobytych punktów:
Ocena końcowa:
-uzyskane punkty przeliczane są na stopnie według następującej skali:
99% - 100%
ocena celująca
90% – 98%
ocena bardzo dobra
70% - 89%
ocena dobra
50% - 69%
ocena dostateczna
41% - 49%
ocena dopuszczająca
0% - 40%
ocena niedostateczna
Załączniki:
Reprodukcje:
-amfiteatru starogreckiego,
-XVI- wiecznego teatru jarmarcznego,
-teatru elżbietańskiego,
-sceny teatru średniowiecznego i elżbietańskiego,
-XIX- wiecznego teatru pudełkowego
Słownik pojęćTeatr (łac. teatrum, z gr. theatron, przyglądanie się, widowisko) – rodzaj sztuki
widowiskowej- aktor lub grupa aktorów na żywo daje przedstawienie dla
zgromadzonej publiczności. Rzeczywistość teatralna to rzeczywistość umowna.
Sztuka ta ma swoje źródła w starożytnych formach kultu religijnego oraz
według innych koncepcji – psychice ludzkiej- od najmłodszych lat człowiek ma
skłonności do naśladowania ( teoria Arystotelesa).
Początki teatru sięgają starożytności, a dokładniej teatr wywodzi się z mitycznej
Grecji. Ma źródło w obrzędach ku czci boga Dionizosa. Między teatrem
greckim a współczesnym istnieje wiele różnic. Współczesnym teatrze można
wyróżnić następujące elementy: orchestrę plac, na którym występował nie
istniejący dziś chór), skene ( budynek mający funkcję garderoby), proskenion
(odpowiednik dzisiejszej sceny) oraz widownię- theatron (początkowo
drewniane ławki, później kamienne), z której widzowie patrzyli na
przedstawienia niemalże z góry. Obecny teatr jest to budynek, w którym to
scena jest podwyższona, a nad nią unosi się kurtyna – tego w greckich teatrach
nie było. Na samym początku istnienia teatru i Wielkich Dionizji występował
tylko chór, śpiewając pieśni ku czci Dionizosa, tzw. dytyramby. Najwspanialsze
sztuki pisali Sofokles, Ajschylos, Eurypides i Arystofanes. Pierwszego aktora
wprowadził Tepis, drugiego Ajschylos a trzeciego Sofokles. Aktorami mogli
być tylko mężczyźni. Występowali ubrani zazwyczaj w koźle skóry oraz buty na
koturnach, aby było ich lepiej widać z dalszych miejsc. Aktorzy grali w tzw.
maskach tragicznych, które były dostosowane do charakteru sztuki. Maski
postaci kobiet były malowane na biało, a mężczyzn na brązowo. Dzisiaj
aktorami są zarówno mężczyźni jak i kobiety, a ich ilość jest dowolna.
Starożytny teatr był dostępny dla wszystkich – nie był elitarny (to akurat nie
uległo zmianie). Najlepiej rozwinął się w V w. p. n. e., ponieważ w V wieku
gospodarka greckich polis bardzo się rozwijała. W ciągu wielu lat teatr bardzo
się rozwijał i przeobrażał. Współczesny teatr różni się od antycznego wieloma
cechami. Część z nich wymieniłam powyżej, ale to oczywiście nie wszystkie.
Dzisiejsze sztuki są pisane na każdy temat (nawet nie muszą mieć sensu, jak u
Becketta), a starożytne zwykle były oparte na mitologii i podejmowano w nich
bardzo wzniosłe tematy (decorum) oraz musiały być budowane według ściśle
określonych reguł – musiał występować prolog (wstęp), parodos (pierwsza pieśń
chóru), epejzodiony (sceny), stasimony (kolejne pieśni chóru po epejzodionach),
a wszystko kończył exodus. Starożytnym twórcom sztuk chodziło o to, żeby
widza poruszyć, widz miał doznać duchowego oczyszczenia. We współczesnym
teatrze bardzo często zacierają się granice między poszczególnymi częściami
sztuki. W greckim teatrze nad losami bohaterów tragedii ciążyło i fatum i każda
tragedia kończyła się śmiercią głównego bohatera. W większości dzisiejszych
sztuk tak nie jest, bohaterowie sami decydują o swoim losie. Kiedyś widz tylko
oglądał, dzisiaj czasem nawet bierze udział w przedstawieniu (np. w czynnych
inscenizacjach Tadeusza Kantora). Mimo tak wielu różnic, dzisiejszy teatr nie
całkiem odbiega od pierwowzoru. Ma widza zapoznawać z wieloma tematami,
problemami, ma wzruszać a przede wszystkim uszlachetniać
Aktorzy w kostiumach o symbolicznym kroju i kolorze, podwyższającym postać
obuwiu ( koturny) i peruce ( onkos). Używali masek, które pozwoliły widzom
poznać charakter i wiek postaci.
Recytacja aktorów była zbliżona do śpiewu. Przedstawieniom towarzyszyła
muzyka instrumentalna.
Widowiska skupiające widzów i aktorów, początkowo we wspólnym przeżyciu
religijnym, traciły stopniowo charakter kultowy, zachowując cechy uroczystości
ludowej i powszechnej.
Teatr uległ w miarę upływu czasu zasadniczym przekształceniom; główne etapy
jego rozwoju to:
Teatr objazdowy ( wóz Tespisa, IV w. p.n.e.)
Klasyczny teatr ateński ( V – VI w. P.n.e.)
Teatr hellenistyczny(Iii W. p.n.e.)
Teatr gr. – rzymski
Oprócz teatru dramatycznego istniały także ludowe widowiska wykonywane
przez zespoły wędrowne.
Formy i konwencje teatru starożytnej Grecji stanowią podstawę europejskiej
tradycji teatralnej i są do dziś źródłem aspiracji twórczości teatralnej.
Teatr elżbietański- za jego umowną datę urodzin przyjmuje się rok 1576,
wtedy to bowiem przedsiębiorca James Burbage wybudował pod Londynem
pierwszy gmach przeznaczony wyłącznie do prezentacji widowisk teatralnych.
Nazwał go The Theatre i rozpoczął wystawianie pierwszych sztuk. Wkrótce
pojawiły się dwa kolejne teatry- The Curtain i The Ose – a po nich przyszły
następne ( Globe Theatre).
Początkowo aktorzy grali na dworze, potem w budynkach.
Sceną było podwyższenie, otoczone z trzech stron przez widzów i nie
odgrodzone od nich barierą. Aktorzy często zwracali się do publiczności
bezpośredni, nawiązywali z nią bliski kontakt. Dekoracji było niewiele, często
zastępował je napis, głoszący, że akcja toczy się np. w lesie albo w komnacie
zamkowej. Brak dekoracji rekompensowały bogate stroje aktorów. Czwarty bok
sceny zamykały drzwi do garderoby, przez które wchodzili aktorzy. Nad nimi
budowano niewielki ganek, galerię ( były one miejscem rozgrywania scen
balkonowych), wsparte na słupach. Pomiędzy słupami zawieszano kotarę.
Dzieliła ona scenę na przedscenie i niewielką scenę wewnętrzną. Kurtyny nie
było. Przedstawieniom towarzyszyła muzyka. Światło dzienne uniemożliwiało
wykorzystywanie efektów świetlnych.
Najważniejszymi elementami widowiska była gra aktorska i tekst dramatu.
Aktorzy byli zawodowcami, dbali o wymowę, każdym gestem i ruchem starali
się uzyskać wrażenie prawdopodobieństwa. Ważny był też kostium, rekwizyty,
którymi się posługiwali by stworzyć iluzję przedstawionej rzeczywistości. Był
to teatr gwiazdorski. Dobrzy aktorzy cieszyli się zasłużoną sławą, byli
szanowanymi, zamożnymi ludźmi. W teatrze tym nie występowały kobiety, role
kobiet grali młodzi, urodziwi mężczyźni.
Przedstawienia musiały wzruszać, bawić, budzić grozę, obfitować w niezwykłe,
sensacyjne wydarzenia. Powinny one być tajemnicze, zawikłane, krwawe.
Postacie bohaterów grane przez ulubionych aktorów, także musiały być
interesujące: miały ostrzegać, służyć przykładem, podbudowywać.
Bibliografia:
- Jan Kłosowicz, Słownik teatru, Warszawa 1975.
- Ewa Udalska , Teatr, Aktor, Dramat, Radio, Telewizja, Katowice 2001.
- Allardyce Nicole, Dzieje teatru, przeł. Antoni Dębicki, Warszawa 1975.
- Jacek Trzynadlowski ., Sztuka, słowa i obraz, Kraków 1997.
- Tadeusz Nyczek, Alfabet teatru dla analfabetów i zawansowanych, Warszawa
2002.