Cukrzyca w szkole
advertisement
Czupryniak Anna Katowice 13 Cukrzyca w szkole Dzieci i młodzież z cukrzycą w szkole oraz wybór kształcenia zawodowego. Szkoła w życiu każdego dziecka jest bardzo istotnym elementem funkcjonowania społecznego. Szkoła uczy, bawi, wychowuje poprzez stawiane uczniom wymagania. Pełni ona rolę instytucji, w której dziecko powinno nabrać przekonania o wielu istotnych sprawach, wzrastać w samodzielności i obowiązkowości. Szkoła stanowi miejsce, w którym dziecko kształtuje swoje zachowania społeczne, w tym zachowania zdrowotne. Aktualnie do polskich szkół uczęszcza wielu diabetyków, dlatego że cukrzyca jest obecnie jednym z najczęstszych przewlekłych schorzeń wśród dzieci i młodzieży. Młodzi diabetycy napotykają w środowisku szkolnym na różnorodne trudności, nierzadko czując się dyskryminowanymi z powodu swej choroby. Cukrzyca nie upośledza zdolności intelektualnych dziecka jest jednak chorobą wymagającą dużej dbałości o jakość i regularność posiłków, systematyczność wysiłku fizycznego, a przede wszystkim o prawidłowy poziom glikemii. Można by więc stwierdzić, że cukrzyca niczym dziecko potrzebuje najwyższej troski, cierpliwości i kompetencji w opiece i pielęgnacji. Diabetyk w szkole ma prawo czuć się bezpiecznie. Ma prawo uczestniczyć we wszystkich zajęciach lekcyjnych wraz z innymi dziećmi. Ważne jest aby czuł się przez nie akceptowany i włączany w różnorodne przedsięwzięcia. Sprzyja to bowiem nie tylko prawidłowemu rozwojowi oraz integracji z grupą rówieśniczą, ale również podtrzymywaniu poczucia własnej wartości. Zadaniem nauczycieli jest stworzenie wszystkim dzieciom poczucia bezpieczeństwa w szkole i umożliwienie środowisku klasowemu pełnej integracji. Aby było to możliwe nauczyciel powinien posiadać niezbędną wiedzę o najczęściej pojawiających się u dzieci w wieku szkolnym, chorobach przewlekłych. Dlatego też rodzice i opiekunowie dzieci chorych na cukrzycę zobowiązani są do dostarczenia personelowi szkolnemu jak najwięcej niezbędnych informacji na temat cukrzycy. Obok edukacji młodocianych pacjentów i ich najbliższego otoczenia szkoleniem objąć należy więc również nauczycieli, wychowawców, instruktorów sportowych itp. Młody człowiek spędza poza domem wiele czasu i w tym czasie nie może być pozostawiony “sam sobie”. Niewiedza nauczycieli czy innych opiekunów często jest przyczyną wyłączania młodocianych chorych z normalnego życia ich rówieśników co jest źródłem frustracji i poczucia mniejszej wartości ze wszystkimi tego konsekwencjami. Nauczyciel nigdy nie powinien zakładać, że dziecko posiada pełną świadomość swej choroby i w pełni potrafi sobie z nią radzić Dlatego też ważne jest, żeby nauczyciel posiadał podstawowe informacje na temat cukrzycy i postępowania z nią, zwłaszcza w sytuacjach zagrażających życiu dziecka. Do takich zagrożeń należy przede wszystkim hipoglikemia. Wiedza nauczyciela powinna obejmować umiejętność zapobiegania, rozpoznawania oraz postępowania w stanach hipoglikemii. A zatem nauczyciel powinien : - znać typowe objawy niedocukrzenia - unikać okoliczności opóźniających posiłki główne lub posiłki dodatkowe 1 - - pozwalać na dodatkowe jedzenie w związku z zagrożeniem hipoglikemią (nawet w czasie zajęć lekcyjnych lub podczas klasówki) pozwalać na dodatkowe posiłki przed ćwiczeniami fizycznymi, żeby zniwelować ryzyko niedocukrzeń powysiłkowych znać posiłki, które są szybko przyswajalne i łatwe do spożycia, co jest konieczne zwłaszcza w sytuacji, kiedy trzeba natychmiast podnieść dziecku stężenie glukozy we krwi wiedzieć, że nie wolno zostawiać dziecka bez opieki w trakcie lub po epizodzie hipoglikemii wiedzieć o tym, jak poziomy glikemii mogą zmieniać koncentrację uwagi i zachowania ucznia zachęcać dziecko, by zgłaszało niedocukrzenia personelowi szkoły informować rodziców o czasie, stopniu i ewentualnie o przyczynach hipoglikemii wiedzieć, że po wystąpieniu hipoglikemii stan ogólny dziecka normuje się dopiero po jakimś czasie, dlatego może ono kontynuować uczestnictwo w zajęciach dopiero po krótkiej przerwie. Nauczyciel posiadający niezbędną wiedzę oraz świadomy zagrożeń wynikających z hipoglikemii staje się partnerem rodziców i dziecka we wspólnym radzeniu sobie z cukrzycą. Zachęca dziecko do przejmowania stopniowej odpowiedzialności za wykonywanie niektórych zadań ważnych w leczeniu cukrzycy. Chroni dziecko przed poczuciem inności wprowadzając do szkolnej rutyny możliwość realizowania zaleceń dotyczących cukrzycy. Pozwala uczniowi na swobodny pomiar glikemii, kiedy zachodzi ku temu potrzeba, a niekiedy przypomina mu o tym. Pozwala na dodatkowe wychodzenie do toalety poza przerwami szkolnymi, gdyż wie, że jest to istotne przy wysokich stężeniach glukozy we krwi. Zachęca dziecko do pełnego udziału we wszystkich przejawach życia szkolnego, gdyż zdaje sobie sprawę, że cukrzyca nie ogranicza potencjału intelektualnego dziecka, a jedynie nieco utrudnia jego wykorzystanie w niektórych sytuacjach. Ponadto z wyprzedzeniem powiadamia on rodziców o specjalnych wydarzeniach szkoły, np.: wycieczka czy zawody sportowe oraz o swoich wątpliwościach z tym związanych. Nauczyciel posiadający niezbędną wiedzę na temat cukrzycy umie podejmować odpowiedzialne decyzje zachowawcze wobec dziecka i reagować w sytuacjach, w których dziecko czuje się dyskryminowane wśród rówieśników. Wskazania do postępowania wobec dziecka chorego na cukrzycę, dla pozostałego personelu szkolnego: nauczycieli i 1.Podstawowe wiadomości o cukrzycy. Co to jest cukrzyca? Cukrzyca jest zespołem zaburzeń metabolicznych wynikających z niedostatecznego wydzielania lub działania insuliny, charakteryzuje się przewlekłym podwyższeniem stężenia glukozy we krwi. W przebiegu cukrzycy dochodzi do zaburzenia mechanizmu, dzięki któremu organizm przetwarza składniki pokarmowe na energię. Część pokarmu, który przyjmujemy w postaci cukrów złożonych, jest przekształcana w przewodzie pokarmowym w glukozę. Następnie ten cukier prosty jest wchłaniany do krwiobiegu, a następnie transportowany do komórek. Tam podlega przemianom dostarczającym energii potrzebnej do życia. Aby jednak glukoza mogła dostać się do komórek większości tkanek i narządów, konieczna jest obecność insuliny oraz prawidłowa wrażliwość na działanie tego hormonu. Bez insuliny lub w przypadku występowania insulinooporności komórki nie są w stanie wchłonąć, a następnie wykorzystać glukozy do produkcji energii. 2 Można by stwierdzić, że cukrzyca jest chorobą z niedoboru energii. Na ów niedobór szczególnie szybko reagują narządy wykonujące dużo pracy, jak np.: serce czy mięśnie szkieletowe. W związku z tym chory na cukrzycę odczuwa przewlekłe zmęczenie, senność, spadek koncentracji uwagi oraz inne dolegliwości takie jak zwiększone pragnienie, zwiększone oddawanie moczu, pogarszającą się ostrość widzenia i powracające stany zapalne skóry, jamy ustnej i zewnętrznych narządów moczowopłciowych (u dziewczynek sromu a u chłopców żołędzi i napletka). Co to jest insulina? Insulina to hormon wytwarzany przez komórki beta trzustki, odgrywający kluczową rolę w organizmie człowieka. Pomaga glukozie wniknąć do komórek, stymuluje magazynowanie się glukozy w wątrobie, pobudza wytwarzanie tłuszczu z nadwyżki węglowodanów, pobudza wytwarzanie związków białka. Trzustka zdrowego człowieka, w odpowiedzi na wzrastające po posiłku stężenie cukru we krwi, wydziela insulinę. U diabetyków trzustka nie produkuje odpowiedniej ilości insuliny, albo organizm nie odpowiada we właściwy sposób na działanie tego hormonu. Wskutek tych zmian komórki nie mogą przyjąć glukozy, która gromadzi się we krwi. Po przekroczeniu pewnego poziomu, zwykle ok. 160-180 mg/dl (8,9-10,0 mmol/l), glukoza przedostaje się do moczu i jest wydalany z organizmu. W cukrzycy dochodzi więc do paradoksalnej sytuacji, w której we krwi i moczu jest nadmiar glukozy, a w komórkach jest jej niedobór. O ile obecność glukozy we krwi jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu, o tyle jej nadmiar wywiera toksyczny wpływ na wiele narządów, w tym na samą trzustkę. Charakteryzuje się to postępującym zanikiem komórek beta produkujących insulinę i zmniejszaniem wytwarzania tego hormonu. Insulina jest więc niezbędna dla osób, u których trzustka nie produkuje tego hormonu lub wytwarza go w zbyt małej ilości. Insulinę podaje się w formie wstrzyknięć podskórnych, które starsze dzieci i młodzież wykonują samodzielnie a u młodszych dzieci iniekcje te wykonują opiekunowie. W zależności od indywidualnych potrzeb, hormon ten wstrzykiwany jest kilka razy dziennie, zwykle 4-krotnie ale w razie potrzeby częściej. Insulina może być przechowywana w temperaturze od 2 do 250 C i powinna być chroniona przed bezpośrednim działaniem światła słonecznego. Jak powstaje cukrzyca? Dotychczas nie udało się ustalić w pełni przyczyn powstawania cukrzycy zarówno u dzieci i młodzieży, jak i u osób dorosłych. Rodzaje cukrzycy, z jakimi możesz najczęściej spotkać się w szkole to: Cukrzyca typu 1 nazywana dawniej cukrzycą wieku młodzieńczego, z uwagi na jej częstotliwość występowania wśród dzieci i młodzieży, czy też insulinozależną, ponieważ wymaga podawania insuliny. Jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym. O tego typu chorobach mówimy wówczas, gdy układ immunologiczny, normalnie broniący człowieka przed wirusami i bakteriami obraca się przeciwko własnym komórkom. To właśnie zniszczenie komórek beta trzustki (produkujących insulinę), przez własny układ immunologiczny jest powodem wystąpienia cukrzycy typu 1. Cukrzyca typu 2, dawniej bardzo rzadko rozpoznawana w populacji rozwojowej, obecnie rozpoznawana jest u młodocianych osób coraz częściej. Jej występowanie uwarunkowane jest czynnikami genetycznymi, zwykle stwierdza się występowanie tej choroby także wśród innych członków rodziny. Niezwykle ważnym czynnikiem zwielokrotniającym ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 jest otyłość, zwłaszcza 3 związana z gromadzeniem się tłuszczu w obrębie jamy brzusznej tzw „otyłość brzuszna”. Czynnikiem bardzo obciążającym i przyspieszającym ujawnienie się choroby jest mała aktywność fizyczna. W tej postaci cukrzycy trzustka wprawdzie wytwarza insulinę, czasem nawet w zwiększonych ilościach (hiperinsulinemia) ale rytm jej wydzielania oraz odpowiedź tkanek na jej działanie są nieprawidłowe (insulinooporność). W jaki sposób leczy się cukrzycę? Głównym celem leczenia cukrzycy jest optymalizacja jakości życia poprzez stałe utrzymywanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi oraz zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań cukrzycowych. Współczesne leczenie cukrzycy składa się z następujących elementów: stałej edukacji prozdrowotnej zdrowego odżywiania regularnej aktywności fizycznej przyjmowania optymalnych dla danego chorego leków doustnych lub insuliny regularnej kontroli stężenia cukru we krwi przy pomocy glukometru 2. Praktyczne wskazówki dla nauczycieli i personelu szkolnego. W jaki sposób sprawdzić stężenie glukozy we krwi? Bada się go za pomocą urządzenia zwanego glukometrem. Należy nakłuć opuszkę palca specjalną, bardzo cienką igłą umieszczoną w nakłuwaczu, aby uzyskać niewielką kroplę krwi. Kroplę krwi umieszcza się na pasku testowym, który trzeba włożyć do glukometru, a następnie należy poczekać ok.20 sekund na wynik pomiaru, który wyświetla się na wyświetlaczu. Wynik pomiaru na glukometrze jest przedstawiony w formie cyfrowej, a zatem jest dość precyzyjny. Zwykle wykonuje się od 4 do 6 pomiarów w ciągu doby. Jednakże bywa i tak, że niektóre dzieci potrzebują częstszych kontroli, zwłaszcza przy źle wyrównanej cukrzycy, kiedy poziomy glikemii (stężenie glukozy we krwi) wahają się lub jeśli są nadmiernie obniżone lub podwyższone w stosunku do wartości przyjętych za normę. Przyjmuje się, że przy oznaczeniach, wykonanych przy użyciu pasków testowych, stężenia glukozy we krwi powinny utrzymywać się w granicach: 65-110 mg/dl (3,6- 6,1 mmol/l) na czczo oraz przed posiłkami 79-126 mg/dl (4,4 – 7,0 mmol/l) – 2 godziny po posiłku 65-108 mg/dl (3,6- 6,0) mmol/l przed zaśnięciem ≥ 65 mg/dl (≥ 3,6mmol/l) w nocy około godziny 3 00 Są to wartości docelowe. Nie zawsze jednak udaje się utrzymać takie idealne wyrównanie i dlatego mówimy, że w leczeniu cukrzycy typu 1 należy dążyć do utrzymania „prawie normoglikemii” to znaczy , że zakładamy iż w różnych sytuacjach życiowych, zwłaszcza u małych dzieci oraz u młodzieży w okresie pokwitania, mogą się zdarzać odchylenia w tych poziomach. Na co muszę zwrócić uwagę, kiedy wśród moich uczniów jest diabetyk? Dziecko chore na cukrzycę leczone jest przeważnie za pomocą kilkukrotnych w ciągu dnia wstrzyknięć insuliny. Insulina podawana jest zwykle przed głównymi posiłkami i przed snem. Jej dawki muszą być tak dobrane, by stężenie glukozy było podobne do obserwowanego u osób bez cukrzycy. 4 Podczas pobytu w szkole dziecko może źle się poczuć. Pamiętaj, że może to być związane z wystąpieniem zbyt niskiego lub zbyt wysokiego stężenia glukozy we krwi. Dlatego nigdy nie lekceważ sytuacji, w której uczeń chory na cukrzycę skarży się na: bóle brzucha i głowy uczucie „wilczego głodu” niepokój i kołatanie serca ogólne osłabienie i kłopoty z koncentracją drżenie rąk i nóg zaburzenia widzenia nadmierną potliwość; Są to objawy niskiego stężenia glukozy we krwi, czyli niedocukrzenia, inaczej hipoglikemii, które manifestują się także nagłym zblednięciem, nieuzasadnioną agresją lub uporem, nielogicznymi odpowiedziami na pytania, zmianą pisma (uczeń zaczyna nieczytelnie bazgrać), a nawet utratą przytomności. Dlaczego dochodzi do hipoglikemii? Czasem dziecko nie zjada wystarczającej ilości posiłku lub zbyt późno go zjada w stosunku do podanej insuliny. W takim wypadku może dojść do hipoglikemii, tj. zbytniego obniżenia się stężenia glukozy we krwi. Do niedocukrzenia może dojść również w wyniku intensywnego, długiego wysiłku fizycznego lub podania zbyt dużej dawki insuliny. W każdym z tych przypadków stężenie glukozy we krwi znacznie się obniży i mogą wystąpić w/w objawy niedocukrzenia. Przedłużająca się hipoglikemia może być niebezpieczna w skutkach dla zdrowia i życia dziecka, dlatego tak ważna jest Twoja szybka reakcja, pod żadnym pozorem nie można zwlekać z udzieleniem pomocy!!! Jeżeli dziecko jest przytomne i jest w stanie połykać podaj mu słodki płyn do picia, np.: słodzony, naturalny sok, herbatę z cukrem, czy inne słodzone napoje. Jeżeli akurat nie masz pod ręką tego typu napojów można podać cukier lub glukozę, łyżeczkę słodzonego dżemu lub miodu. Ważne jest jak najszybsze zareagowanie w sytuacji niedocukrzenia, a w/w produkty umożliwiają szybkie podniesienie stężenia glukozy we krwi, ponieważ należą do produktów szybko wchłanialnych. Jeżeli hipoglikemia wystąpiła po intensywnym wysiłku fizycznym nie wystarczy podanie tylko produktu szybko wchłanialnego w celu podniesienia stężenia glukozy we krwi. W czasie intensywnego, zwłaszcza przedłużonego wysiłku może dojść do wyczerpania znajdujących się w organizmie zapasów zgromadzonych w wątrobie w postaci glikogenu i obniżenie stężenia glukozy we krwi utrzymywać się może przez kilka czy kilkanaście godzin. Mamy wówczas do czynienia z późną powysiłkową hipoglikemią. Dlatego w takim przypadku oprócz słodzonego napoju podajemy również dodatkową porcję węglowodanów wolno wchłaniających się, w postaci kanapki lub herbatników. Konieczne jest monitorowanie stężenia glukozy zwłaszcza w nocy po takim wysiłku. Niestety może zdarzyć się również tak, że u pacjenta wystąpią zaburzenia świadomości a nawet utrata przytomność i wówczas nie wolno nic podawać doustnie, bowiem dojść może do zachłyśnięcia się chorego. Wówczas jedyną skuteczną reakcją z Twojej strony będzie domięśniowe wstrzyknięcie ampułki glukagonu (GlucaGen Hypokit), który szybko podnosi poziom cukru we krwi i jak najszybsze powiadomienie rodziców dziecka oraz wezwanie lekarza. Preparat glukagonu powinien być zawsze w szkole do której dziecko uczęszcza a na dłuższe wycieczki czy zawody sportowe należy lek zawsze zabrać ze sobą, jego podanie jest łatwe i bezpieczne. Nie zastanawiaj się nad techniką wstrzyknięcia ani nie rozmyślaj nad tym, w które miejsce najlepiej wstrzyknąć 5 glukagon! Jeżeli dziecko utraciło przytomność trzeba jak najszybciej doprowadzić do jej odzyskania! Pamiętaj, że po epizodzie ciężkiej hipoglikemii, zwłaszcza z utratą przytomności, dziecko potrzebuje kilkunastu minut na odzyskanie formy. Może być nieco zdezorientowane i oszołomione, mogą u niego wystąpić mdłości i wymioty, ale jest to normalna pohipoglikemiczna reakcja organizmu. Zwróć również uwagę, kiedy uczeń chory na cukrzycę zgłasza podczas zajęć częstą konieczność wychodzenia do toalety. Ponadto może się skarżyć na: nadmierne pragnienie utratę apetytu nudności i bóle brzucha uczucie pieczenia w jamie ustnej osłabienie i przyspieszenie tętna; Możesz zaobserwować u niego suchość śluzówek jamy ustnej i zaróżowienie skóry, senność oraz wyczuć zapach „kwaśnych jabłek” w wydychanym powietrzu. Nie lekceważ nigdy tego typu objawów, gdyż wskazują one na wysokie stężenie cukru we krwi, czyli hiperglikemię. Hiperglikemia może wynikać z zaniedbań w samokontroli (zbyt mała dawka insuliny), błędów dietetycznych (zjedzenie dodatkowego posiłku pomimo wysokiego stężenia cukru we krwi), zbyt małej aktywności fizycznej lub infekcji z gorączką. Hiperglikemia objawiająca się przede wszystkim wysokim stężeniem cukru we krwi ( 250 mg/dl tzn 13,9 mmol/l)) jest zjawiskiem szkodliwym, gdyż prowadzi do odwodnienia i utraty ważnych dla prawidłowej czynności organizmu substancji (sodu, potasu, magnezu itd.) Hiperglikemia stanowi o niedoborze insuliny w organizmie, a przedłużający się stan podwyższonego stężenia cukru we krwi jest również niebezpieczny dla zdrowia i życia dziecka. Może bowiem prowadzić do kwasicy ketonowej (pojawienie się acetonu w moczu, który powoduje zakwaszenie organizmu) i do śpiączki. Dlatego jeżeli pojawią się wyżej podane objawy, należy natychmiast zbadać poziom cukru we krwi i o ile to możliwe uzupełnić niedobory insuliny oraz podawać dziecku wodę do picia. Konieczne jest niezwłoczne oddanie dziecka pod opiekę rodziców lub pod opiekę personelu medycznego. - Jakie są reguły żywienia dla osób chorych na cukrzycę? Dieta osób chorych na cukrzycę jest jednym z najważniejszych elementów leczenia cukrzycy. Powinna być urozmaicona i zawierać wszystkie niezbędne składniki pokarmowe będące elementem zdrowej diety. Prawidłowe odżywianie polega na dostarczeniu organizmowi niezbędnych składników pokarmowych. Do tych składników należą: węglowodany, białka i tłuszcze oraz witaminy i sole mineralne. Węglowodany są głównym źródłem energii. Znajdują się w produktach w dwóch postaciach jako: cukry proste (szybko wchłanialne węglowodany) zawarte są np.: w dżemie, miodzie, sokach owocowych, owocach; cukry złożone (węglowodany wolno wchłanialne) zawarte np.: w pieczywie, ziemniakach, warzywach, ryżu; Cukry proste i złożone dobrze jest łączyć w diecie. Jednak dla osoby z cukrzycą bezpieczniejsze jest stosowanie cukrów złożonych. Bezwzględnie cukry proste należy stosować przy wystąpieniu hipoglikemii aby uzyskać szybki wzrost stężenia glukozy we krwi. Aby ułatwić kontrolę spożywanych węglowodanów używa się pojęcia wymiennika węglowodanowego (1WW). Wymiennik węglowodanowy jest porcja produktu w 6 gramach, która zawiera 10g węglowodanów przyswajalnych. Węglowodany powinny pokrywać około 60% potrzeb energetycznych organizmu. Tłuszcze dostarczają energii, pomagają w utrzymaniu zdrowej skóry i włosów, dostarczają organizmowi witamin rozpuszczalnych w tłuszczach czyli A,D,E,K. Dzięki obecności tłuszczów w pokarmach osoba z cukrzycą ma możliwość utrzymania stężenia glukozy we krwi na poziomie normoglikemii. Należy jednak kontrolować spożycie tłuszczów z uwagi na możliwość nadmiernego zwiększenia się masy ciała, a tym samym na możliwość rozwoju chorób naczyń krwionośnych. Tłuszcze powinny pokrywać około 30% potrzeb energetycznych organizmu, przy czym tłuszcze nasycone < 10%. Ważnym elementem diety są białka, pokrywać one winny 15-20% potrzeb energetycznych. Białka stanowią materiał budulcowy i są ważne szczególnie u dzieci i młodzieży. - - W codziennym jadłospisie chorego na cukrzycę powinny znaleźć się następujące pokarmy: mleko i jego przetwory o niskiej zawartości tłuszczu (sery, jogurty) mięso drobiowe, ryby, jaja warzywa i owoce zawierające dużo błonnika a mało cukru (błonnik zwalnia wchłanianie węglowodanów z przewodu pokarmowego, co ułatwia utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi) pieczywo ciemne, ryż, ziarno zbóż, makaron; Dzięki stosowaniu takiej diety diabetyk ma możliwość utrzymania stężenia glukozy we krwi w granicach normy, utrzymania prawidłowej masy ciała oraz zapobiegać powikłaniom. Dziecku przyjmującemu insulinę nie wolno opuszczać posiłków, ponieważ może to spowodować nagłe obniżenie poziomu cukru we krwi z towarzyszącymi temu groźnymi dla zdrowia i życia objawami hipoglikemii. A zatem, kiedy zachodzi taka potrzeba pozwól uczniowi choremu na cukrzycę zjeść posiłek, nawet w trakcie lekcji. Współczesna dieta chorego na cukrzycę spełnia warunki diety prozdrowotnej. Prawidłowe żywienie zmniejsza ryzyko nadwagi i otyłości, które mogą nasilać insulinooporność. Czy uczeń chory na cukrzycę może uczestniczyć w zajęciach sportowych i wycieczkach klasowych? Regularny wysiłek fizyczny wzmacnia serce i układ krążenia. Ponadto u osób z cukrzycą zwiększa wrażliwość organizmu na insulinę i obniża stężenie glukozy we krwi. Regularna aktywność fizyczna jest korzystna w zapobieganiu jak i leczeniu cukrzycy. Spacer, pływanie w basenie, jazda na rowerze czy gry zespołowe z piłką są przykładami ćwiczeń fizycznych, które mogą być wykonywane przez większość chorych. Osoba z cukrzycą planująca wysiłek fizyczny musi pamiętać o ewentualnym zwiększeniu liczby spożytych węglowodanów lub obniżeniu dawki insuliny, aby zabezpieczyć się przed niedocukrzeniem. Przypomnij uczniowi choremu na cukrzycę, że powinien zbadać stężenie glukozy we krwi przed podjęciem ćwiczeń. Jeżeli stężenie to mieści się w granicach od 120 do 210 mg/dl (6,7-13,9 mmol/l), uczeń może podjąć ćwiczenia fizyczne. Nie wolno rozpoczynać ćwiczeń przy glikemii <100mg/dl (<5,6 mmol/l) ani >250mg/dl (13,9 mmol/l)! 7 W pierwszym przypadku istnieje duże ryzyko niedocukrzenia, w drugim wysiłek fizyczny może spowodować szybki wzrost poziomu glikemii i pojawienia się acetonu w moczu, ponieważ w organizmie brakuje insuliny. Podczas dłużej trwającego intensywnego wysiłku fizycznego, jak np.: pływanie w basenie, może być wskazane, aby uczeń co pół godziny zjadał lub pił coś słodkiego. Po wysiłku warto zmierzyć stężenie glukozy i uzupełnić niedobory węglowodanów. Uczeń może czynnie uprawiać sport, tj. brać udział w zawodach i treningach sportowych, ale po zastosowaniu wszelkich zasad samokontroli i monitoringu glikemii przed i po wysiłku fizycznym. Wiele młodych osób chorych na cukrzycę uprawia sport wyczynowo. Takimi przykładami z ostatniego okresu jest amerykański pływak Gary Hall Jr, medalista z Aten czy polski kajakarz Michał Jeliński , który również brał udział w olimpiadzie w Atenach i wybiera się do Pekinu czy wreszcie szykujący się do wyprawy na Mont Blanc Wojtek Opatowicz, takich przykładów jest wiele. W przypadku długo trwającego wysiłku, jak np.: wycieczka rowerowa czy wspinaczka po górach, konieczne jest zredukowanie dawek insulin. Ponadto należy skontrolować stężenie glukozy we krwi w nocy, ok. godziny 300, ponieważ może wystąpić powysiłkowy spadek glikemii, a niedocukrzenia powysiłkowe mogą się utrzymywać do 48 godzin. Do wycieczki klasowej podobnie jak do długotrwałego, intensywnego wysiłku uczeń musi być odpowiednio przygotowany. Powinien mieć zawsze przy sobie glukozę, cukier w kostkach czy soki owocowe w postaci gotowej do natychmiastowego spożycia w przypadku hipoglikemii. Musi mieć ze sobą zapas insuliny i wstrzykiwacze z igłami (peny), glukometr z nakłuwaczem i kompletem pasków oraz glukagon w zestawie (GlucaGen hypokit) jako pierwszą pomoc przy ciężkiej hipoglikemii z utratą przytomności. Cukrzyca nie powinna ograniczać życia choremu. Musi on jednak kierować się określonymi zasadami stosowania prawidłowej samokontroli. Warto pamiętać, że dziecku choremu na cukrzycę łatwiej utrzymać prawidłową samokontrolę przy wsparciu dorosłych. Dlatego, kiedy w Twojej klasie czy szkole spotkasz się z dzieckiem chorym na cukrzycę okaż mu tolerancję i wyrozumiałość. Wesprzyj go swoją postawą i pomóż uporać się z sytuacją. Niektóre dzieci mają świadomość swojej choroby i wynikających z jej zaniedbania zagrożeń. Są na tyle z nią oswojone, że Twoja rola może ograniczać się do roli obserwatora. Innym dzieciom, zwłaszcza tym młodszym należy okazać zainteresowanie i gotowość pomocy. Warto wiedzieć, że sytuacja stresogenna jaką jest np.: sprawdzian wiadomości, może spowodować wahania stężenia glukozy we krwi, a w konkretnej sytuacji zaburzenia koncentracji i uwagi. Pamiętaj zatem, że czasami Twoje przypomnienie dziecku o konieczności zbadania poziomu glukozy we krwi może zapobiec przykrym w skutkach wydarzeniom. Obecnie coraz więcej młodocianych chorych leczonych jest metodą ciągłego podskórnego wlewu insuliny przy pomocy osobistej pompy insulinowej. Jest to nowoczesna metoda stosowania terapii insulinowej, ma wiele zalet ale niesie z sobą również pewne zagrożenia, dlatego też pacjenci leczeni tą metodą muszą być szczególnie dobrze wyedukowani. W swoim dalszym postępowaniu wobec dzieci i młodzieży z cukrzycą nauczyciel w sposób systematyczny prowadzi je również do wyboru kształcenia zawodowego. Pełni niejako rolę pierwszego doradcy, gdyż dostarcza uczniom ogólnych informacji, ale przede wszystkim rozbudza ich różnokierunkowe zainteresowania. Wybór zawodu jest sprawą 8 niezwykłej wagi, ponieważ praca zawodowa stanowi czynnik organizujący tryb życia dorosłego człowieka. Jest potrzebna ze względów materialnych ale również psychicznych. Niesie ze sobą korzyści ekonomiczne oraz daje poczucie bycia potrzebnym i docenianym. Satysfakcjonuje pod względem społecznym dostarczając człowiekowi możliwość nawiązywania nowych relacji międzyludzkich. Poza tym ma wartość ponadczasową i ogólnorozwojową. Na przestrzeni ostatnich lat, w wielu krajach zmienił się bardzo stosunek do osób chorych na cukrzycę i do ich miejsca w życiu społecznym. Przyczyniła się do tego bardzo znaczna poprawa wyników leczenia cukrzycy, edukacji samych chorych a także szeroko prowadzona edukacja medyczna społeczeństwa. Przy wyborze zawodu należy kierować się własnym stanem zdrowia, sprawnością fizyczną, cechami osobowościowymi, uzdolnieniami oraz zainteresowaniami. Dobre wyniki w nauce mogą pomóc młodym diabetykom dostać się na wymarzone studia. W tej grupie szczególnie wiele uwagi poświęcić należy omówieniu warunków realizacji aspiracji życiowych. Chory musi bardzo dokładnie znać zagrożenia wynikające ze złej kontroli cukrzycy ale także musi być przekonany o szansach ich uniknięcia. Jest to zasadniczy warunek stabilizacji psychicznej. Bardzo ważną rolę, zarówno w praktycznej edukacji młodocianych chorych jak i w poprawie ich jakości życia spełniają zorganizowane formy odpoczynku. W grupie chorych korzystających z różnych form takich wyjazdów (obozy wakacyjne, zimowiska, wyjazdy weekendowe itp.) obserwuje się wyraźnie lepszą akceptację choroby, łatwiejsze przystosowanie do zmienionych warunków życia, większą otwartość w stosunku do środowiska oraz większe poczucie własnej wartości i łatwiejsze nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami. Prawidłowo leczeni chorzy, w większości przypadków, mogą realizować prawie normalny program życia - kształcić się, pracować zawodowo, zakładać rodziny, brać czynny udział w życiu społecznym. Wszystko to możliwe jest tylko przy niezwykle rygorystycznej realizacji programu leczenia. Młodociani chorzy na cukrzycę już na starcie znajdują się w gorszej sytuacji na „rynku pracy” niż ich zdrowi rówieśnicy. Edukacja młodocianych chorych musi dotyczyć zarówno wiedzy o ich chorobie jak i zdobywaniu wiedzy ogólnej i przygotowywaniu do pracy zawodowej. Wielką wagę przywiązywać należy do edukacji ogólnej, wybierać takie kierunki kształcenia, które pozwalałyby na stosunkowo łatwą zmianę miejsca pracy w razie pogorszenia się stanu zdrowia. Cukrzyca, dobrze kontrolowana, bez powikłań przewlekłych, nie ogranicza zdolności chorego do wykonywania większości zawodów. Cukrzyca jako jednostka chorobowa per se nie może być czynnikiem dyskryminującym osoby chore jako pracowników. W praktyce jednak, przy coraz trudniejszym rynku pracy, należy się liczyć z próbami ograniczania praw tych chorych. Chory, który zachorował na cukrzycę w dzieciństwie czy w okresie młodzieńczym, który do wyboru zawodu przygotowuje się jako człowiek chory na cukrzycę. Są to w większości chorzy na cukrzycę typu 1, leczeni insuliną. To są minusy ich sytuacji ale z drugiej strony są to chorzy młodzi, zwykle dobrze wyedukowani w zakresie samokontroli i samoopieki, dysponujący nowoczesnymi metodami prowadzenia insulinoterapii. Chorzy ci mając proces kształcenia przed sobą mogą starać się zdobyć takie wykształcenie, które pozwoli im na realizację aspiracji życiowych, mimo choroby. 9 Należy dokładać wszelkich starań aby młodzież ta zdobywała możliwie najwyższe wykształcenie tak aby mogli być „lepsi od innych”, to umożliwi im tą niełatwą „walkę o miejsce na ziemi”. Obecnie zwiększenie skuteczności leczenia cukrzycy umożliwia utrzymanie dobrej kondycji zdrowotnej przez wiele lat. Pomaga w tym sama motywacja diabetyka do prowadzenia w pełni satysfakcjonującego życia. Dlatego też jeżeli poziom wyrównania cukrzycy jest w opinii lekarzy diabetologów zadowalający, stan ogólny osoby z cukrzycą, jej predyspozycje i aktywność życiowa również stanowią dobrostan, zwiększają się szanse na utrzymanie aktywności zawodowej, stąd też coraz mniej jest zawodów dla których wykonywania cukrzyca stanowi bezwzględne przeciwwskazanie. Dalszy, bardzo szybki postęp w leczeniu cukrzycy będzie decydował o tym, że ograniczenia te będą coraz mniejsze, jednak warunkiem jest i pozostanie doskonała edukacja chorych i ich bardzo silna motywacja w realizowaniu programu leczenia. Wybrane pozycje piśmiennictwa 1. Arent S. The role of health care professionals in diabetes discrimination issues at work and school. Clinical Diabetes 2003;21:163-167. 2. Cendrowski Z.: Lider w działaniu, czyli przegląd skutecznych metod krzewienia zdrowego stylu życia. Agencja Promo- Lider Warszawa 1995 3. Demel M. Pedagogika zdrowia. Warszawa 1980 4. Dziatkowiak H, Nazim J, Bartnik-Mikuła A, Ciechanowska M, Tokarska L. Model nauczania zasad domowego leczenia dzieci chorych na cukrzycę, ich rodzin i zespołów diabetologicznych. Diabetologia Pol. 2002;9(1):4-8. 5. Grey M., Sullivan-Volyai S., Boland E.A., Tamborlane W.B., Yu C.: Personal and family factors associated with quality of life in adolescents with diabetes. Diabetes Care 1998,21(6),909-914. 6. Grey M., Kanner S., Lacey K.O.: Characteristics of the learner: child and adolescents. Diab.Educator 1999,supl.,25-33. 7. Grey M.: Interventions for children with diabetes and their families (review). Annu.Rev.Nurs.Res. 2000,18,149-170. 8. Hanas R. Cukrzyca typu1 u dzieci i młodzieży. Dia-Pol Sp. z o.o. Bydgoszcz 2003 9. Klingensmith G, Kaufman F, Schatz D, Clarke W; American Diabetes Association. Diabetes care in the school and day care setting. Diabetes Care. 2004;27 Suppl 1:S122-8. 10 10. Kropiwnicki W.(red). Szkoła-edukacja-dialog-partnerstwo. Wydawnictwo Nauczycielskie Jelenia Góra 1998 11. Krzemińska S. Problemy socjalne diabetyków. Diabetyk 5/2004 12. Management of children with diabetes in the school setting. American Association of Diabetes Educators. Diabetes Educ. 2000,26(1),32-35. 13. Tatoń J, Czech A. Niektóre praktyczne problemy trybu życia osób z cukrzycą. Praca zawodowa a cukrzyca. Magazyn diabetyka 05/2004 14. Thies K.M., McAllister J.W.: The health and education leadership project: a school initiative for children and adolescents with chronic health conditions. J.Sch.Health 2001;71(5):167-172. 15. Uramowska – Żyto B. Socjologiczne koncepcje zdrowia i choroby. (w:) Wstęp do socjologii medycyny A.Ostrowska (red) IfiS PAN Warszawa 1990 16. Woynarowska B, Sokołowska M. Jak tworzymy szkołę promującą zdrowie. Warszawa 1993 17. Woynarowska B. (red) „Zdrowie młodzieży w Polsce i innych krajach” Instytut Matki i Dziecka Warszawa 1996 18. Woynarowska B. Edukacja zdrowotna dzieci, młodzieży i rodziców. PZWL Warszawa 1998 11
