Badanie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy - procedury
advertisement
Rola badania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy w zarządzaniu bezpieczeństwem pracy Pełna, aktualna i odniesiona do rzeczywistych warunków pracy ocena ryzyka zawodowego stanowi skuteczne narzędzie w zapobieganiu wypadkom przy pracy. www.pip.gov.pl Ocena ryzyka zawodowego Uwzględnienie wyników postępowania w ocenie ryzyka zawodowego Podjęcie działań mających na celu ograniczanie i eliminację zagrożeń Zdarzenie wypadkowe www.pip.gov.pl Wnioski profilaktyczne Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku Jeśli wypadek zaistnieje: w dokonywanej ponownie ocenie ryzyka zawodowego należy uwzględnić zagrożenie, którego aktywizacja doprowadziła do wypadku. www.pip.gov.pl Zarządzanie bezpieczeństwem jest integralną częścią zarządzania przedsiębiorstwem Koszty wypadków mogą być poważną stratą firmy a nawet prowadzić do utraty płynności finansowej www.pip.gov.pl 5 Koszty wypadków przy pracy ponoszone przez pracodawców: koszt czasu straconego wskutek wypadku, koszt pomocy medycznej i transportu, koszt nadgodzin, koszt zastępstw, koszt zakłóceń w produkcji, koszt strat materialnych, koszt napraw, koszt odszkodowań z tytułu OC, inne. www.pip.gov.pl Na koszty wypadków przy pracy składa się suma kosztów: ponoszonych przez pracodawców, ponoszonych indywidualnie przez samych poszkodowanych i ich rodziny, jak pogorszenie się jakości życia, koszty leków i rehabilitacji niezwracanych przez instytucje ubezpieczające, ponoszonych przez całe społeczeństwo w postaci składek na ubezpieczenie zdrowotne i podatków. www.pip.gov.pl 7 Wśród wypadków ogółem koszty przeniesione na społeczeństwo stanowią 79,1% ogólnego przeciętnego kosztu wypadku, w tym koszty ZUS – 42,7% oraz koszty leczenia – 36,4%. Koszty ponoszone przez poszkodowanego i jego rodzinę stanowią 12,5%. Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa wynoszą 8,5% ogólnego przeciętnego kosztu wypadku przy pracy. *według danych CIOP-PIB www.pip.gov.pl 8 Koszty wypadków 8,5% 12,5% społeczeństwo poszkodowany i jego rodzina przedsiębiorstwo 79,0% www.pip.gov.pl 99 Koszty wszystkich wypadków przy pracy w Polsce w 2007 r. wyniosły 3,1 mld zł*, w tym: koszty wypadków powodujących absencję powyżej 1 miesiąca – 1,3 mld zł, wypadków rentowych – 1,1 mld zł, wypadków powodujących absencję do 1 miesiąca włącznie – 0,4 mld zł, wypadków śmiertelnych – 0,3 mld zł. *według danych CIOP-PIB www.pip.gov.pl 10 Art. 36 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nakłada na inspektora pracy możliwość wystąpienia do jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek z wnioskiem o podwyższenie płatnikowi składek, u którego w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na najbliższy rok składkowy. www.pip.gov.pl 11 Zdarzył się wypadek – co robić? Czy tak naprawdę wypadki się zdarzają!!!! Wypadki przy pracy się nie zdarzają, lecz są powodowane!!! www.pip.gov.pl 12 Podstawy prawne USTAWA z dnia 30 października 2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z dnia 28 listopada 2002 r.) ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 1 lipca 2009 w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz. U. z dnia 2 lipca 2009 r.) www.pip.gov.pl 13 Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien poinformować niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego. www.pip.gov.pl 14 Pracodawca powinien niezwłocznie zapewnić poszkodowanym pierwszą pomoc i podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie (wyłączenie maszyn i urządzeń z ruchu, odcięcie zasilania maszyn energią, materiałami itp.). www.pip.gov.pl 15 1. Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający: • dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych, • uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane, • dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności. www.pip.gov.pl 16 2. Zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku wyraża pracodawca, w uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy, po dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeśli zachodzi potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku. 3. Zgodę, w sytuacji zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego wyraża pracodawca po uzgodnieniu z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem, a w razie zaistnienia takich wypadków w zakładzie górniczym - także po uzgodnieniu z właściwym organem państwowego nadzoru górniczego. 4. Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez uzyskania zgody, o której mowa w ust. 2 i 3, jest dopuszczalne, jeżeli zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu www.pip.gov.pl 17 Okoliczności i przyczyny wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych ustala zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracownik kierujący komórką służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zakładowy społeczny inspektor pracy. www.pip.gov.pl 18 Okoliczności i przyczyny wypadków innych ustala zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy www.pip.gov.pl 19 U pracodawcy zatrudniającego nie więcej niż 10 pracowników, który zgodnie z art. 237.11 § 1 Kodeksu pracy nie ma obowiązku tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy, zamiast członka zespołu powypadkowego - pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy, w skład tego zespołu wchodzi pracodawca lub pracownik wyznaczony przez pracodawcę albo specjalista spoza zakładu pracy. www.pip.gov.pl 20 U pracodawcy zatrudniającego nie więcej niż 50 pracowników, zamiast członka zespołu powypadkowego - pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy, w skład tego zespołu może wchodzić specjalista spoza zakładu pracy. www.pip.gov.pl 21 U pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu powypadkowego zamiast społecznego inspektora pracy, jako członek zespołu, wchodzi przedstawiciel pracowników przeszkolony w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Wyznaczenie takiego pracownika winno odbywać się po wymaganej konsultacji ze związkami zawodowymi, a w przypadku ich braku z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów w zakresie BHP stosownie do art. 237(13a) ustawy kodeks pracy. www.pip.gov.pl 22 Jeżeli pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w składzie dwuosobowym ze względu na małą liczbę zatrudnionych pracowników, okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracodawca oraz specjalista spoza zakładu pracy. www.pip.gov.pl 23 Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, który miał miejsce na terenie innego zakładu pracy, dokonuje zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę poszkodowanego, w obecności przedstawiciela pracodawcy, na którego terenie miał miejsce wypadek. www.pip.gov.pl 24 Pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, w którym została poszkodowana osoba nie będąca jego pracownikiem, jest obowiązany w szczególności: 1) zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu, 2) zabezpieczyć miejsce wypadku 3) zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodowanego, 4) udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzielić informacji i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu ustalającemu okoliczności i przyczyny wypadku. www.pip.gov.pl 25 Na wniosek pracodawcy poszkodowanego pracownika pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, może ustalić okoliczności i przyczyny wypadku, a następnie dokumentację powypadkową przekazać pracodawcy poszkodowanego pracownika. Pracodawca ten zatwierdza protokół powypadkowy. www.pip.gov.pl 26 Sposób postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy www.pip.gov.pl 27 Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, a w szczególności: www.pip.gov.pl 28 dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku, jeżeli jest to konieczne, sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku, wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku, zasięgnąć opinii lekarza, w szczególności lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz w razie potrzeby innych specjalistów, zebrać inne dowody dotyczące wypadku dokonać kwalifikacji prawnej wypadku, kierując się zasadami określonymi w ustawie z dnia 30 października 2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych określić wnioski i środki profilaktyczne. www.pip.gov.pl 29 Zespół powypadkowy jest obowiązany wykorzystać materiały zebrane przez organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie, jeżeli materiały te zostaną mu udostępnione. www.pip.gov.pl 30 Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza - nie później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku - protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, zwany dalej "protokołem powypadkowym", według wzoru ustalonego przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej na podstawie art. 237 § 2 Kodeksu pracy. www.pip.gov.pl 31 Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku w terminie późniejszym niż 14 dni, wskutek uzasadnionych przeszkód lub trudności, wymaga podania przyczyn tego opóźnienia w treści protokołu powypadkowego. www.pip.gov.pl 32 Zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy w niezbędnej liczbie egzemplarzy i wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową doręcza niezwłocznie pracodawcy w celu zatwierdzenia. www.pip.gov.pl 33 Członek zespołu powypadkowego ma prawo złożyć do protokołu powypadkowego zdanie odrębne, które powinien uzasadnić. W przypadku rozbieżności zdań członków zespołu powypadkowego, o treści protokołu powypadkowego decyduje pracodawca. www.pip.gov.pl 34 1. Zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodowanego z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem. 2. Poszkodowany ma prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym, o czym zespół powypadkowy jest obowiązany pouczyć poszkodowanego. 3. Poszkodowany ma prawo wglądu do akt sprawy oraz sporządzania z nich notatek i odpisów oraz kopii. 4. Zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać z treścią protokołu powypadkowego członków rodziny zmarłego pracownika oraz pouczyć ich o prawie do zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym. www.pip.gov.pl 35 Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia. www.pip.gov.pl 36 Do protokołu powypadkowego dołącza się protokoły wyjaśnień poszkodowanego i świadków wypadku, a także inne dokumenty zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku, np. pisemną opinię lekarza, pisemną opinię innych specjalistów, szkice lub fotografie miejsca wypadku, a także odrębne zdanie złożone przez członka zespołu powypadkowego oraz uwagi i zastrzeżenia jeżeli zostały zgłoszone. www.pip.gov.pl 37 Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia. Pracodawca zwraca nie zatwierdzony protokół powypadkowy, w celu wyjaśnienia i uzupełnienia go przez zespół powypadkowy, jeżeli do treści protokołu zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika albo protokół ten nie odpowiada warunkom określonym w rozporządzeniu. Zespół powypadkowy, po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień, o których mowa w ust. 2, sporządza, nie później niż w ciągu 5 dni, nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza protokół nie zatwierdzony przez pracodawcę. www.pip.gov.pl 38 Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego członkom rodziny. Protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych pracodawca niezwłocznie doręcza właściwemu inspektorowi pracy. www.pip.gov.pl 39 Protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, zawierający ustalenia naruszające uprawnienia pracownika albo nieprawidłowe wnioski profilaktyczne, może być zwrócony pracodawcy przez właściwego inspektora pracy, z uzasadnionym wnioskiem o ponowne ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku. www.pip.gov.pl 40 Protokół powypadkowy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową pracodawca przechowuje przez 10 lat. www.pip.gov.pl 41 Pracodawca prowadzi rejestr wypadków na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych. Rejestr ten powinien zawierać: imię i nazwisko poszkodowanego, miejsce i datę wypadku, informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego, datę sporządzenia protokołu powypadkowego, stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy, krótki opis okoliczności wypadku, datę przekazania wniosku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, informację o wypłaconych świadczeniach lub o przyczynach pozbawienia tych świadczeń oraz inne okoliczności wypadku, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe. www.pip.gov.pl 42 Prawidłowo sporządzony protokół powypadkowy stanowi dokument urzędowy (art. 244 § 2 KPC), którego treść jest dowodem tego, że miały miejsce opisane w nim fakty oraz że zakwalifikowano je jako wypadek przy pracy. 1999.05.25 wyrok SN N II UKN 658/98 OSNAP 2000/15/594 www.pip.gov.pl 43 Wybrane aspekty dokumentowania ustaleń przez zespół powypadkowy – wnioski z praktyki kontrolnej PIP www.pip.gov.pl 44 Najczęstsze błędy zespołów powypadkowych popełniane podczas ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (1) Niepełne ustalenie okoliczności wypadku uniemożliwiające ustalenie faktycznych jego przyczyn: lapidarny i ogólnikowy opis okoliczności zdarzenia; nie odnoszenie się do stanu technicznego maszyn i urządzeń, przy stosowaniu których dochodziło do wypadków; nie ustalanie wszystkich cech przedmiotów pracy (np. masy, rozmiarów, cech fizyko-chemicznych – jak temperatura, skład chem.); nie odnoszenie czasu zaistnienia wypadku do czasu pracy poszkodowanego (np. praca w godzinach nadliczbowych, co może mieć wpływ na stan psychofizyczny poszkodowanego); nie uwzględnianie informacji dotyczących znajomości przez poszkodowanego zagrożeń występujących na stanowisku pracy (zapoznania z ORZ), konieczności stosowania SOI, przydziału SOI, dostępności instrukcji bhp, prawidłowości sprawowania nadzoru itp. www.pip.gov.pl • Nie zapisanie w protokole powypadkowym w jakiej dacie poszkodowany odbył profilaktyczne badania lekarskie wstępne, okresowe, bądź kontrolne. • Nie zapisanie w jakiej dacie poszkodowany zapoznał się z instrukcją BHP w zakresie obsługi maszyn i urządzeń oraz oceną ryzyka zawodowego. • Nie ustalenie, czy maszyna była sprawna technicznie, czy spełniała minimalne i zasadnicze wymagania w zakresie przepisów BHP. • Nie ustalenie, czy na tym stanowisku dochodziło w ostatnich latach do wypadków przy pracy i w jakim okresie oraz czy wykonano wnioski profilaktyczne zapisane w poprzdnim protokole powypadkowym. • Nie zapisanie czy poszkodowany stosował wymaganą odzież i obuwie robocze oraz wymagane środki ochrony indywidualnej. • Nie zapisanie, kto wydał polecenie poszkodowanemu obsługi określonych maszyn i urządzeń oraz czy miał wymagane uprawienia do ich obsługi. www.pip.gov.pl Najczęstsze błędy zespołów powypadkowych popełniane podczas ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (2) Przyczyny nieadekwatne do okoliczności zdarzenia: Przykład (kontynuacja): „wysiłek fizyczny towarzyszący transportowaniu palety ze zgrzewkami” www.pip.gov.pl Dobra praktyka: stosowanie np. jednej z popularniejszych metod badania wypadków TOL – metoda ustalania przyczyn technicznych, organizacyjnych i ludzkich wypadków przy pracy. Wykres: L. Pietrzak Analiza wypadków przy pracy dla potrzeb prewencji, PIP 2007 www.pip.gov.pl Dobra praktyka – przykłady innych metod do badania wypadków przy pracy: Metoda analizy bezpieczeństwa pracy Metoda „co-gdy” Metoda STEP Metoda w oparciu o model OARU Analiza drzewa przyczyn Metoda analizy odchyleń Metoda „4x dlaczego?” i inne… www.pip.gov.pl Najczęstsze błędy zespołów powypadkowych popełniane podczas ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (3) Ustalanie wniosków i zaleceń profilaktycznych nieadekwatnych do ustalonych okoliczności i przyczyn: Przykład (kontynuacja): „- szkolenie bhp dla kierowników działu i mistrzów ze zwróceniem szczególnej uwagi na obowiązki osób nadzorujących pracę, w tym bezpieczne planowanie prac ręcznych - zapoznanie pracowników ze szczegółami wypadku, omówienie zasad wykonywania ręcznych prac transportowych oraz właściwego przemieszczania ładunków przy pomocy sprzętu pomocniczego; - Opracowanie INSTRUKCJI BEZPIECZNEGO WYKONYWANIA RĘCZNYCH PRAC TRANSPORTOWYCH” www.pip.gov.pl Po analizie dokumentacji oceny ryzyka zawodowego inspektor pracy stwierdził braki odnoszące się do analizowanego stanowiska pracy, które polegały m.in. na: niezidentyfikowaniu zagrożeń wynikających z ręcznego transportu przedmiotów – co świadczy o nieuwzględnieniu wymagań wskazanych w rozporządzeniu w sprawie bhp przy ręcznych pracach transportowych. Skutkiem tego mogło być wprowadzenie nieodpowiedniego sprzętu pomocniczego, jak też niepoinformowanie o zagrożeniach faktycznie występujących na tym stanowisku pracy. www.pip.gov.pl Ocena ryzyka zawodowego a prewencja wypadkowa www.pip.gov.pl 52 Pełna, aktualna i odniesiona do rzeczywistych warunków pracy ocena ryzyka zawodowego stanowi skuteczne narzędzie w zapobieganiu wypadkom przy pracy. www.pip.gov.pl Warunkiem skutecznej prewencji wypadkowej opartej na ocenie ryzyka zawodowego jest wypełnianie przez pracodawców obowiązków dotyczących oceny ryzyka zawodowego wynikających z kodeksu pracy i przepisów szczegółowych dotyczących zagadnienia, ze szczególną dbałością o : identyfikowanie wszystkich zagrożeń zawodowych wynikających zarówno ze środowiska pracy, jak i sposobu wykonywania pracy; planowanie odpowiednich środków profilaktycznych; wdrażanie zaplanowanych środków profilaktycznych; sprawdzanie ich skuteczności; okresowych przeglądów warunków pracy dokumentowanych w postaci okresowej oceny ryzyka zawodowego. www.pip.gov.pl Jeśli wypadek zaistnieje: w dokonywanej ponownie ocenie ryzyka zawodowego należy uwzględnić zagrożenie, którego aktywizacja doprowadziła do wypadku. www.pip.gov.pl Wnioski i zalecenia profilaktyczne ustalone w wyniku postępowania powypadkowego powinny w wyniku ponownej oceny ryzyka zawodowego znaleźć swoje odzwierciedlenie we wnioskach profilaktycznych mających na celu eliminowanie/ograniczanie zagrożeń w zakładzie pracy. www.pip.gov.pl Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny: zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników; być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy = zarządzanie bezpieczeństwem pracy jest częścią zarządzania przedsiębiorstwem. www.pip.gov.pl Identyfikowanie wszystkich zagrożeń występujących przy wykonywanych pracach, stosowanie odpowiednich środków profilaktycznych i okresowe przeglądy warunków pracy oraz (w sytuacji, gdy wypadek już zaistnieje) spójność środków wynikających z ORZ oraz postępowania powypadkowego stanowią podstawę zarządzania ryzykiem w zakładzie pracy www.pip.gov.pl Dziękujemy za uwagę opracowanie: K.Woelke-Główczyńska i zespół Departamentu Prewencji i Promocji GIP przy wykorzystaniu materiałów OIP Opole oraz OIP Rzeszów www.pip.gov.pl 59 MODUŁ DODATKOWY 1 Definicje odnoszące się do kwalifikacji prawnej wypadków przy pracy www.pip.gov.pl 60 Wypadek przy pracy Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: • podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych; • podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; • w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. www.pip.gov.pl 61 Wypadek przy pracy - przesłanki Przesłanki niezbędne do tego, by dane zdarzenie mogło być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy: • nagłość zdarzenia, • przyczyna zewnętrzna zdarzenia, • związek zdarzenia z pracą przy czym wszystkie te przesłanki muszą zachodzić jednocześnie. Brak którejkolwiek z nich nie pozwala uznać danego zdarzenia jako wypadku przy pracy. www.pip.gov.pl 62 Uraz „URAZ” – uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. Określone zdarzenie nie zawsze musi spowodować jakikolwiek uraz u pracownika, z uwagi na szczęśliwy zbieg okoliczności, mógł uniknąć doznania urazu, zaś z drugiej strony uraz nie zawsze może być ujawniony bezpośrednio po danym zdarzeniu, zwłaszcza gdy jest to uraz wewnętrzny, który ujawnić się może dopiero po pewnym czasie. Tym bardziej uraz psychiczny, doprowadzający do rozstroju zdrowia pracownika, ujawnić się może znacznie później www.pip.gov.pl 63 Nagłość zdarzenia W rozumieniu potocznym za nagłe uważa się takie zdarzenie, które wywołane zostało działaniem niespodziewanym i jednorazowym, trwającym przez krótki okres. Za zdarzenie nagłe przyjęto uważać nie tylko działanie jednorazowe, trwające przez krótki okres, ale również działanie powtarzające się i trwające przez dłuższy okres, nie przekraczające jednak czasu trwania jednej dniówki roboczej wyrok Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 września 1958 r. (TR III 149/58, OSPiKA 1960, z.3, poz. 63 www.pip.gov.pl 64 Nagłość zdarzenia Czas trwania dniówki roboczej nie może być uważany za granicę ostateczną dla uznania danego zdarzenia za nagłe. Ze względu na specyfikę szeregu prac i związaną z tym różnorodność zdarzających się wypadków, nie można wykluczyć możliwości uznania za nagłe zdarzenia trwającego dłużej niż czas trwania jednej dniówki roboczej. Niewątpliwie będą to przypadki rzadkie, lecz z tego właśnie powodu wymagające wnikliwego i wszechstronnego rozpatrzenia całokształtu okoliczności danego zdarzenia. Wyrok SN z dnia 21 lipca 1977 r., III PRN 22/77 – z powodu silnego sztormu nie przetransportowano na czas do szpitala marynarza, u którego nastąpił zawał mięśnia sercowego (samoistny) i przez ponad dobę marynarz ten pozostawał bez odpowiedniej opieki lekarskiej co w konsekwencji doprowadziło do jego zgonu. SN uznał zdarzenie to za nagłe, a tym samym mające charakter wypadku przy pracy. Udar cieplny w wyniku dłuższego (np. kilka dni) wykonywania pracy w wysokiej temperaturze jest zdarzeniem nagłym www.pip.gov.pl Powrót 65 Przyczyna zewnętrzna zdarzenia Do przyczyn zewnętrznych zaliczyć należy wszelkie go rodzaju urazy mechaniczne spowodowane działaniem maszyn, narzędzi, środków transportu oraz urazy termiczne wynikłe na skutek przebywania pracownika w pomieszczeniach o wysokiej lub niskiej temperaturze (porażenie cieplne, oparzenia, odmrożenia), a także działanie osób trzecich (potrącenie, uderzenie). Przyczyną zewnętrzną zdarzenia mającego charakter wypadku przy pracy może być zatem każdy czynnik pochodzący z zewnątrz, którego działanie może wywołać szkodę na zdrowiu pracownika, np. nadmierny wysiłek pracownika powodujący perforację wrzodu żołądka; nieudzielenie pomocy medycznej pracownikowi poddanemu silnemu stresowi powodującemu zawał, a następnie zgon www.pip.gov.pl 66 Przyczyna zewnętrzna zdarzenia - przykłady Kwalifikacją prawną przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy wielokrotnie zajmował się Sąd Najwyższy: • sprawczą przyczyną zewnętrzną zdarzenia może być każdy czynnik zewnętrzny zdolny wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki – uchwała składu siedmiu sędziów SN z 11 lutego 1963 r., III PO 15/62, • wysiłek fizyczny powodujący w czasie pracy uszkodzenie organu wewnętrznego pracownika np. zawał serca, dotkniętego schorzeniem samoistnym (choroba wieńcowa) może uzasadniać uznanie tego zdarzenia za wypadek przy pracy, jeżeli skutek ten, będący zdarzeniem zewnętrznym, w sposób istotny przyspieszył lub pogorszył istniejący już stan chorobowy – wyrok SN z 25 stycznia 1997 r., III PRN 46/76, • dopuszczenie do pracy pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym, które w danym dniu czyniło go niezdolnym do pracy, stanowi przyczynę zewnętrzną, • praca świadczona przez kilka tygodni z ewidentnym naruszeniem przez pracodawcę przepisów o czasie pracy (po 70 godzin tygodniowo) może stanowić przyczynę zewnętrzną doznanego przez pracownika zawału serca. www.pip.gov.pl 67 Przyczyna zewnętrzna zdarzenia – przykłady • Dopuszczenie do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku pracy może stanowić przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy, • brak fachowej pomocy lekarskiej stanowi przyczynę zewnętrzną …, • ukąszenie przez kleszcza powodujące zachorowanie na boleriozę może być traktowane jako nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną i może być traktowane jako wypadek przy pracy (kolejny przykład zdarzenia trwającego dłużej niż czas trwania jednej dniówki roboczej), • dopuszczenie do pracy pracownika na podstawie aktualnego okresowego zaświadczenia lekarskiego, zawierającego obiektywnie błędną ocenę jego zdolności do pracy, stanowi zewnętrzną przyczynę wypadku, • wykonywanie przez pracownika cierpiącego na chorobę wieńcową zwykłych obowiązków nie stanowi przyczyny zewnętrznej (pracodawca posiada zaświadczenie o braku przeciwwskazań do wykonywanej pracy), www.pip.gov.pl 68 Przyczyna zewnętrzna zdarzenia – przykłady cd. • przyczyną zewnętrzną może być nawet niefortunny odruch pracownika – jego nieskoordynowane poruszenie się powodujące potknięcie się i upadek nawet na równej powierzchni. Wyłączenie przyczyny zewnętrznej przy upadku pracownika w czasie i miejscu pracy, który nastąpił w takich okolicznościach, byłby uzasadniony tylko wtedy, gdyby istniały podstawy do ustalenia, że wypadek pracownika został spowodowany jego schorzeniem łączącym się np. ze skłonnością do omdleń lub zakłóceń równowagi, • dopuszczenie do pracy pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym, które w danym dniu czyniło go niezdolnym do pracy, stanowi przyczynę zewnętrzną, • okoliczność, iż uszkodzenie ciała, istotne pogorszenie stanu zdrowia lub śmierć podczas pracy nastąpiły na tle stwierdzonych u pracownika schorzeń, nie wyłącza uznania zdarzenia za wypadek przy pracy, jeżeli w stanie faktycznym danej sprawy ujawniły się fakty o charakterze przyczyny zewnętrznej. www.pip.gov.pl 69 Związek zdarzenia z pracą Zdarzenie ma związek z pracą, jeśli nastąpiło: Podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, Podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, W czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy. www.pip.gov.pl 70 Związek zdarzenia z pracą Zgoda przełożonego na opuszczenie przez pracownika miejsca pracy w godzinach pracy w celu załatwienia jego prywatnych spraw nie może być utożsamiana z zachowaniem związku z pracą, który nastąpił po opuszczeniu przez pracownika miejsca pracy, Stan nietrzeźwości pracownika nie powoduje zerwania związku z pracą, jeżeli do wypadku dochodzi w sytuacji, w której nie można wykluczyć, że obok tego stanu także inne dolegliwości organizmu spowodowały, że doszło do zdarzenia spowodowanego przyczyną zewnętrzną, w wyniku którego nastąpiła śmierć pracownika, Wypadek, jakiemu uległ pracownik w czasie godzin pracy, podczas zabezpieczania na terenie zakładu przed opadami atmosferycznymi motoroweru, którym dojeżdżał do pracy, jest wypadkiem przy pracy, www.pip.gov.pl 71 Związek zdarzenia z pracą Okoliczność, że pracownik uległ wypadkowi przy pracy w czasie przeznaczonym na wykorzystywanie urlopu wypoczynkowego nie pozbawia go prawa do świadczeń z ustawy wypadkowej w razie stwierdzenia, że wykonywał on tę pracę wprawdzie bez polecenia, lecz w interesie zakładu pracy, Za pozostający w związku z pracą nie może być uznany wypadek, któremu uległ pracownik przy wykonywaniu czynności kolidujących z prawem i nie związanych z wykonywaniem obowiązków wynikających ze stosunku pracy (np.. Podczas kradzieży mienia zakładu pracy). Okoliczność, że nastąpiło to w czasie i miejscu pracy, nie ma tutaj znaczenia, skoro działanie pracownika pozostawało w jaskrawej sprzeczności z celem jego zatrudnienia, a praca stanowiła jedynie „okazję” do [popełnienia takiego czynu. www.pip.gov.pl Powrót 72 Wypadki przy pracy - przykłady wypadek, jakiemu uległ lekarz w czasie sympozjum naukowego, na które udał się za zgodą zatrudniającego go szpitala w ramach płatnego urlopu szkoleniowego, jest wypadkiem przy pracy (wyrok SN II UKN 23/00), wręczenie pracownikowi wypowiedzenia umowy o pracę i nagłe pogorszenie się z tego powodu stanu jego zdrowia nie jest wypadkiem przy pracy, niepoinformowanie przełożonego o wypadku bezpośrednio po zdarzeniu nie pozbawia pracownika prawa żądania ustalenia, że miało ono charakter wypadku przy pracy, powstanie uszczerbku na zdrowiu nie jest warunkiem uznania zdarzenia za wypadek przy pracy, udanie się pracownika w czasie pracy do lekarza w celu uzyskania porady w związku z występującymi dolegliwościami oraz stwierdzenia zdolności lub jej braku do dalszego wykonywania pracy w tym dniu, nie może być uznane za załatwianie wyłącznie spraw osobistych. Jeżeli w drodze do lekarza pracownik ten ulegnie wypadkowi, zaistniałe zdarzenie spełnia przesłanki wypadku w drodze z pracy. www.pip.gov.pl 73 Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ: • w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań; • podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony; • przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe. www.pip.gov.pl 74 Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy W przypadku pracownika przebywającego w podróży służbowej pojęcie czynności pozostających w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań obejmuje nie tylko czynności realizujące bezpośredni cel podróży, ale również inne czynności związane z zakwaterowaniem w miejscu delegowania, przygotowaniem i spożywaniem posiłków, dokonywaniem zakupów itp. Tak więc ochrona zagwarantowana pracownikowi jest bardzo szeroka. Przez czas trwania podróży służbowej należy rozumieć czas od chwili wyjazdu pracownika do miejsca stanowiącego cel podróży do chwili powrotu do stałego miejsca pracy bądź do miejsca zamieszkania. www.pip.gov.pl 75 Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy Do uznania zdarzenia jako wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy muszą być spełnione przesłanki składające się na pojęcie wypadku przy pracy, a więc zdarzenie musi mieć charakter nagły i być wywołane przyczyną zewnętrzną oraz spowodować uraz lub śmierć. Wypadek, jakiemu uległ pracownik podczas podróży na kurs specjalizacyjny, mający na celu podniesienie kwalifikacji zawodowych, nie jest wypadkiem podczas podróży służbowej jeżeli w związku z tym kursem pracodawca nie wydał pracownikowi polecenia wyjazdu służbowego, a jedynie uznał za usprawiedliwioną nieobecność pracownika spowodowaną uczestniczeniem w tym kursie. Wypadek pracownika w czasie podróży służbowej biorącego udział w jej części rekreacyjnej podlega ochronie prawnej z tytułu wypadków przy pracy, chyba że zachowanie pracownika jest naganne w sposób uzasadniający uznanie, że doszło do zerwania związku z podróżą służbową. www.pip.gov.pl 76 Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy Wypadek, jakiemu uległ pracownik podczas podróży na kurs specjalizacyjny, mający na celu podniesienie kwalifikacji zawodowych, nie jest wypadkiem podczas podróży służbowej jeżeli w związku z tym kursem pracodawca nie wydał pracownikowi polecenia wyjazdu służbowego, a jedynie uznał za usprawiedliwioną nieobecność pracownika spowodowaną uczestniczeniem w tym kursie, Śmierć pracownika w czasie wypoczynku po pracy, będąca następstwem zatrucia wskutek wadliwego funkcjonowania urządzeń grzewczych w kwaterze wynajętej przez zakład pracy w miejscowości do której został delegowany stanowi wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy, Ochroną ubezpieczeniową jest objęty pracownik delegowany poza stałe miejsce zamieszkania i ochrona ta obejmuje m.in. czynności związane z przygotowaniem posiłków przez delegowanego, czynności przygotowawcze do nocnego spoczynku www.pip.gov.pl 77 Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy udzielenie przez delegowanego pracownika pomocy gospodyni, u której przebywał na kwaterze w okresie podróży służbowej nie wystarcza do uznania iż wypadek ten jest wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy, podróż podjęta przez pracownika w celu wzięcia udziału w uroczystości wręczenia mu odznaczenia państwowego nie jest podróżą służbową w rozumieniu przepisów ustawy wypadkowej, www.pip.gov.pl 78 Wypadki powstałe w okresie ubezpieczenia wypadkowego Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas: 1) uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe; 2) wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania; 3) pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie; 4) odbywania szkolenia lub stażu przez absolwenta pobierającego stypendium w okresie odbywania tego stażu lub szkolenia na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy; 5) wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni; 6) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia; www.pip.gov.pl 79 Wypadki powstałe w okresie ubezpieczenia wypadkowego 7) współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia; 8) wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych; 9) wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych; 10) wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi; 11) odbywania zastępczych form służby wojskowej; 12) nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium; 13) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. www.pip.gov.pl 80 Wpadek śmiertelny Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. www.pip.gov.pl 81 Wypadek ciężki Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. www.pip.gov.pl 82 Wypadek zbiorowy Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby. www.pip.gov.pl 83 MODUŁ DODATKOWY 2 Rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, warunki nabywania prawa do świadczeń, zasady i tryb ich przyznawania, ustalania ich wysokości oraz zasady ich wypłaty www.pip.gov.pl 84 Pozbawienie ubezpieczonego prawa do świadczeń Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadków było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują również ubezpieczonemu, który, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że ubezpieczony znajdował się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, płatnik składek kieruje ubezpieczonego na badanie niezbędne do ustalenia zawartości alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych w organizmie. Ubezpieczony jest obowiązany poddać się temu badaniu. Odmowa poddania się badaniu lub inne zachowanie uniemożliwiające jego przeprowadzenie powoduje pozbawienie prawa do świadczeń, chyba że ubezpieczony udowodni, że miały miejsce przyczyny, które uniemożliwiły poddanie się temu badaniu. www.pip.gov.pl 85 1. Ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie. 2. Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy. 3. Za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie. 4. Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji www.pip.gov.pl 86 Stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu oraz jego związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową ustala lekarz orzecznik. W przypadku ustalania prawa do świadczeń lekarz orzecznik ustala również niezdolność do pracy oraz jej związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, a także związek śmierci ubezpieczonego lub rencisty z takim wypadkiem lub chorobą. www.pip.gov.pl 87 Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadków było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. www.pip.gov.pl 88 Jeżeli w czasie kontroli przeprowadzanych u płatników składek inspektorzy pracy stwierdzą podanie nieprawidłowych danych, informują o tym Zakład podając równocześnie prawidłowe dane. Inspektor pracy może wystąpić do jednostki organizacyjnej Zakładu właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek z wnioskiem o podwyższenie płatnikowi składek, u którego w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na najbliższy rok składkowy. Decyzję w sprawie podwyższenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe wydaje ZUS. www.pip.gov.pl 89
