Ściągnij ten dokument w formacie Word

Kiedy należy podejrzewać alergię ?
Ze względu na ograniczoną objętość tego artykułu chciałbym przekazać Państwu jako
pacjentom lub rodzicom dzieci, które mają lub mogą mieć jakąś chorobę o podłożu
alergicznym, kilka podstawowych i jednocześnie praktycznych informacji dotyczących
alergii.
Co to jest alergia?
Alergia, zwana też potocznie uczuleniem, jest nieprawidłową, nadmierną odpowiedzią
organizmu na zetknięcie się z czynnikiem zewnętrznym, który wchodzi w bezpośredni
kontakt z różnymi narządami człowieka.
Tym, czym bezpośrednio kontaktujemy się z otaczającym nas środowiskiem jest nasza skóra,
błona śluzowa wyściełająca drogi oddechowe (nos, tchawicę, oskrzela, zatoki oboczne nosa,
ucho środkowe) oraz przewód pokarmowy - począwszy od jamy ustnej, poprzez przełyk,
żołądek i jelita a na odbytnicy skończywszy. Z powietrzem i zawartymi w nim substancjami
nieustannie styka się także spojówka oka wyściełająca powieki i część gałki ocznej.
Substancje zawarte w powietrzu lub pokarmie mogą wywoływać objawy chorobowe
bezpośrednio w miejscu, w którym stykają się z naszymi śluzówkami, wywoływać reakcje w
różnych narządach wewnętrznych lub też w całym organizmie.
Co sprzyja rozwojowi alergii ?
Aby wystąpiła alergia niezbędne jest jednoczesne wystąpienie dwóch czynników predyspozycji danego człowieka do rozwoju swoistego rodzaju reakcji zapalnej oraz
sprzyjających temu czynników środowiskowych.
Dotychczas nie wyjaśniono ostatecznie, jaki jest sposób dziedziczenia skłonności do alergii,
ale niewątpliwie jest ona uwarunkowane genetycznie. Ryzyko rozwinięcia się choroby
alergicznej jest ściśle związane z występowaniem takiej choroby teraz lub w przeszłości (albo
przyszłości!) u rodziców i rodzeństwa. Jeśli żadne z rodziców ani z rodzeństwa nie ma
choroby alergicznej, to ryzyko to wynosi ok. 10%. Jeśli jedno z rodziców lub rodzeństwa ma
alergię, to ryzyko wynosi już ok. 20-40%, jeśli dwoje rodziców lub jeden rodzic i brat lub
siostra mają alergię, to ryzyko wzrasta do ok. 30-60%. Jeśli natomiast oboje rodzice mają ten
sam rodzaj choroby alergicznej (np. uczulenie na pyłki traw), to ryzyko wystąpienia alergii u
ich dziecka wynosi aż 50-80%. Często wydaje się też, że nikt w rodzinie chorego nie jest
alergikiem, ale ktoś może nim być i o tym nie wiedzieć. Można być alergikiem nic o tym nie
wiedząc, gdy choroba jest albo bardzo dyskretna, albo w ogóle się nie ujawniła. Praktyczny
wniosek, który wypływa z tych informacji jest taki, że jeśli w naszej rodzinie są alergicy, to
niektóre objawy występujące u nas lub u naszych dzieci często mogą być spowodowane
alergią. Jeśli nikt w rodzinie nie jest alergikiem to nie wyklucza to alergii u nas.
Co uczula ?
Czynnikami środowiskowymi sprzyjającymi ujawnieniu się istniejących predyspozycji do
alergii dróg oddechowych są:
 substancje uczulające czyli alergeny,
 czynniki zakaźne, przede wszystkim wirusy
 zanieczyszczenie powietrza zewnętrznego i w pomieszczeniach (mieszkanie, miejsce
pracy)
Alergeny, które wywołują reakcje alergiczne u człowieka są substancjami zawartymi we
wdychanym przez nas powietrzu (alergeny wziewne) lub w spożywanym pokarmie (alergeny
pokarmowe). Także niektóre leki mogą być alergenami. Alergeny mogą uczulać sezonowo, to
znaczy tylko w pewnych porach roku (np. pyłki traw, drzew, chwastów), lub z różnym
nasileniem przez cały rok - np. składniki kurzu domowego (roztocze, karaluchy), naskórek
lub sierść zwierząt futerkowych. Inne alergeny, takie jak np. zarodniki grzybów pleśniowych,
zależnie od rodzaju warunków środowiskowych mogą być alergenami sezonowymi lub
całorocznymi.
Czynniki zakaźne. Bakterie, grzyby a głównie wirusy są czynnikami, które mogą sprzyjać
uczuleniu. Infekcja dróg oddechowych, zwana popularnie przeziębieniem, lub przewodu
pokarmowego ujawniająca się jako biegunka mogą poprzez uszkodzenie i zmniejszenie
szczelności błony śluzowej ułatwić wtargnięcie alergenów do organizmu i spowodować
rozwój alergii. Infekcje są też czynnikiem, który może wyzwolić objawy alergii lub okresowo
nasilić objawy alergii o niewielkim nasileniu, które są zwykle bagatelizowane przez chorego
lub jego opiekunów.
Zanieczyszczenie powietrza zewnętrznego to przede wszystkim pyły i dymy przemysłowe,
toksyczne gazy (tlenki azotu, węgla i siarki), ozon, spaliny samochodowe, cząsteczki opon
samochodowych, "kwaśne deszcze", lotne substancje chemiczne (benzen, toluen, ksylen),
metale (kadm, chrom, ołów, rtęć, nikiel, miedź). Zanieczyszczenia powietrza w
pomieszczeniach, poza niektórymi substancjami wymienionymi wyżej dostającymi się z
zewnątrz, to głównie substancje drobnocząsteczkowe, radon, formaldehyd, włókna
syntetyczne, aerozole, policykliczne węglowodory, substancje organiczne. Jednym z
najbardziej szkodliwych czynników, szczególnie dla dzieci, jest dym papierosowy.
Substancje te mogą sprzyjać uczuleniu, nasilać objawy alergii poprzez działanie drażniące lub
wyzwalać objawy alergii.
Czy choroby alergiczne są częste?
Alergię określoną jako obecność przeciwciał uczuleniowych przeciw alergenom (tak zwanej
swoistej immunoglobuliny E - IgE) ma 25 do 50% ludzi! Oczywiście nie u wszystkich z nich
występują objawy alergii. Na pytanie: czy Ty lub Twoje dziecko ma aktualnie astmę
oskrzelową twierdząco odpowie 2-12% ludzi. Ale jeśli spytamy: czy Ty lub Twoje dziecko
kiedykolwiek miało rozpoznaną astmę - to pozytywną odpowiedź usłyszymy aż od 5-38%
pytanych. Częstość kataru alergicznego wynosi 8-34%. Powyższe dane dotyczą oczywiście
różnych krajów w różnych częściach świata. U dzieci częstość astmy oskrzelowej wynosi 510%, kataru alergicznego - ok. 10% u młodszych dzieci i ok. 20-30% u nastolatków. Liczne
badania wykazują wzrost częstości chorób alergicznych w ciągu ostatnich lat, co może być
spowodowane zarówno lepszymi i łatwiej dostępnymi metodami diagnostycznymi, większą
świadomością istnienia tego problemu, jak i zwiększoną ekspozycją na alergeny (więcej czasu
spędzamy w pomieszczeniach zamkniętych), chemizacją życia, bardziej ruchliwym trybem
życia ("alergia postępuje wraz z wolnością"), zapyleniem środowiska.
Astma oskrzelowa
Astma jest chorobą płuc charakteryzującą się zwężeniem dolnych dróg oddechowych (a więc
tchawicy i oskrzeli) ustępującym (u niektórych chorych niecałkowicie) spontanicznie albo
pod wpływem leczenia, stanem zapalnym dróg oddechowych i zwiększoną wrażliwością dróg
oddechowych na różne bodźce.
Za zwężenie tchawicy, a przede wszystkim oskrzeli, odpowiedzialny jest skurcz mięśniówki
oskrzeli, obrzęk błony śluzowej wyściełającej oskrzela oraz zwiększona produkcja i zaleganie
śluzu w drogach oddechowych. Typowymi objawami zwężenia dróg oddechowych w
przebiegu astmy są: kaszel, świszczący oddech, duszność, uczucie ściskania w klatce
piersiowej, odksztuszanie wydzieliny. Kaszel może być czasami jedynym objawem astmy.
Występować może napadowo w okolicznościach sprzyjających typowym, łatwym do
zaobserwowania napadom astmatycznym lub może mieć charakter przewlekły. Świszczący
oddech jest objawem zwracającym uwagę głównie u niemowląt i małych dzieci. W tej grupie
wiekowej częściej niż w późniejszym wieku za zwężenie dróg oddechowych mogą być
odpowiedzialne także inne niż astma choroby - wady wrodzone układu oddechowego, ucisk z
zewnątrz na tchawicę i oskrzela przez powiększone węzły chłonne lub nieprawidłowo
przebiegające naczynia krwionośne, ciało obce (orzech, kłos), wrodzone choroby takie jak
mukowiscydoza i inne. Dlatego ważne jest, aby niemowlę, które ma często objawy zwężenia
oskrzeli było jak najwcześniej przebadane przez lekarza. Zapalenie alergiczne jest to inny
rodzaj zapalenia niż spowodowany przez zakażenie bakteriami lub wirusami. Astmę można w
uproszczeniu nazwać przewlekłym, alergicznym zapaleniem oskrzeli. Praktycznym
wnioskiem wynikającym z faktu, że podłożem tego zapalenia jest najczęściej alergia, oraz że
ma ono charakter przewlekły, jest konieczność długotrwałego, często wieloletniego, leczenia
przeciwzapalnego.
Najważniejszą cechą charakterystyczną astmy oskrzelowej jest zwiększona wrażliwość dróg
oddechowych na różne bodźce. Za ten stan nadwrażliwości oskrzeli, czyli ich podwyższonej
gotowości do skurczu, odpowiedzialne są czynniki alergizujące. Natomiast czynnikami
wyzwalającymi skurcz oskrzeli, czyli bezpośrednio powodującymi napady astmatyczne mogą
być zakażenia dróg oddechowych, przewlekłe zapalenie zatok przynosowych, ekspozycja na
duże stężenie alergenu (np. kontakt z kurzem, kotem, pyłkami), wysiłek fizyczny (najczęściej
bieganie), zmiany pogody (temperatury, wilgotności, ciśnienia), zanieczyszczenie powietrza
(kontakt z dymem papierosowym !), stres emocjonalny. Znajomość tych czynników
wyzwalających duszności lub kaszel pozwala ich unikać, albo podejrzewać istnienie astmy u
osoby dotychczas nie zdiagnozowanej.
Co powinno nasuwać podejrzenie astmy oskrzelowej ?

o
o
o
o

Powtarzające się napady kaszlu, świszczącego oddechu, duszności:
w czasie zakażeń dróg oddechowych,
w czasie lub po wysiłku fizycznym,
po kontakcie z kurzem (odkurzanie), zwierzętami, pyłkami roślin itp. ,
po kontakcie z dymem papierosowym, ostrymi zapachami.
Występowanie powyższych objawów: w nocy, szczególnie nad ranem, w rodzinie
obciążonej alergią, u osoby z innymi chorobami alergicznymi, z przewlekłym ropnym
katarem.
 Przewlekły lub nawracający kaszel, przedłużający się kaszel po zakażeniach dróg
oddechowych.
 Przeziębienie zawsze „schodzi” na oskrzela
Katar alergiczny
Wiadomo, że "zwykły" katar zwany przeziębieniem trwa około 7-10 dni. Katar alergiczny
trwa zwykle bardzo krótko - kilka godzin (np. po kontakcie z kotem) lub bardzo długo - kilka
albo kilkanaście tygodni w przypadku uczulenia na pyłki roślinne lub nawet cały rok np. przy
uczuleniu na składniki kurzu domowego. Wydzielina z nosa jest zwykle wodnista i obfita, ale
może być też skąpa, a nos jest częściowo lub całkowicie zatkany. Katarowi alergicznemu
często towarzyszą napady kichania i swędzenie w nosie. Świąd i przytkanie nosa powodują,
że chorzy często manipulują przy nosie starając się go udrożnić, pocierają ręką albo wykonują
"udrażniające" grymasy twarzy. Jeśli trwa to długo może wytworzyć się poprzeczna bruzda
na powierzchni nosa. Może też być tendencja do krwawień z nosa. Objawem przewlekającego
się kataru są często podkrążone oczy. Jest to spowodowane zastojem krwi, która nie odpływa
przez obrzękniętą śluzówkę nosa. Dziecko może mieć przewlekle otwarte usta, gdyż ma
utrudnione oddychanie przez nos. Może to prowadzić do wad zgryzu. Z nosem połączone są
jamy powietrzne wyścielone też śluzówką, zwane zatokami obocznymi nosa. Na granicy nosa
i gardła uchodzą również przewody łączące gardło z uchem. Zatkanie tych połączeń prowadzi
do zastoju wydzieliny w zatokach albo w uchu, co może spowodować jej zropienie. Objawia
się to nawracającymi zapaleniami uszu lub upośledzeniem słuchu związanym z zaleganiem
płynu w uchu albo też przewlekłym, ropnym katarem. Tak więc te pozornie "nie alergiczne"
objawy zakażeń bakteryjnych mogą być w istocie spowodowane alergią. Katarowi
alergicznemu często towarzyszy alergiczne zapalenie spojówek. Spojówki i białkówka są
przekrwione, oczy swędzą i łzawią.
Co powinno nasuwać podejrzenie kataru alergicznego
 Katar utrzymujący się ponad 10-14 dni
 Katar połączony z łzawieniem, swędzeniem, zaczerwienieniem oczu
 Napady kichania
 Katar związany ze swędzeniem nosa (chory „majstruje” przy nosie)
 Katar nasilony w trakcie pobytu na dworze wiosną lub latem
 Katar po kontakcie z kurzem lub zwierzętami
 Katar po przeziębieniu utrzymuje się zwykle kilka tygodni
 Przewlekłe lub nawracające zapalenie zatok, przewlekły ropny katar
 Nawracające zapalenie ucha środkowego, przewlekłe wysiękowe zapalenie ucha
środkowego
 Przewlekłe upośledzenie oddychania przez nos (otwarte usta, chrapanie w nocy)
 Podkrążone oczy
Jeśli podejrzane objawy chorobowe występują u Was lub u członków Waszych rodzin
najlepiej zasięgnąć porady alergologa, aby nie przegapić szansy na pomocne leczenie.
Alergiczne zmiany skórne
Największym problemem jest tu tzw. atopowe zapalenie skóry (AZS), zwane też
świerzbiączką. Często występuje już u niemowląt, zwykle zaczyna się w wieku powyżej
dwóch miesięcy. Zmiany skórne mogą być ograniczone lub bardzo rozległe. Na zmiany
skórne mogą się składać w różnych kombinacjach następujące cechy: suchość i szorstkość,
napięta skóra, zaczerwienienie, grudki, pęcherzyki. Zmiany te mogą ulec zakażeniu przez
bakterie lub wirusy i wtedy stają się sączące i tworzą się strupy. Rozmieszczenie zmian jest
zwykle uzależnione od wieku. Bardzo charakterystyczną cechą tej choroby, która powoduje,
że jest ona bardzo nieprzyjemna dla chorego, jest silny świąd skóry. Czynnikami
uczulającymi są w AZS najczęściej produkty żywnościowe, czasem też alergeny wziewne. Za
powstawanie AZS odpowiedzialne są też inne niż alergia czynniki - suchość skóry,
zaburzenia autonomicznego układu nerwowego, czynniki psychiczne, suchość powietrza,
różne czynniki drażniące, stres, emocje oraz inne, dotychczas nie poznane. Chorzy muszą
zdawać sobie sprawę, że choroba ta ma wiele współistniejących przyczyn i że różne z nich w
różnym stopniu mogą być odpowiedzialne za objawy chorobowe. Zwykle przecenia się udział
alergii w tej chorobie.
Inną chorobą alergiczną skóry jest pokrzywka, która charakteryzuje się nagłym początkiem tworzą się białawe bąble, skóra dookoła nich jest czerwona i nieco obrzęknięta i towarzyszy
temu silny świąd. Czasem mogą też towarzyszyć jej obrzęki głębszych warstw skóry, często
powiek i warg, rzadziej bardzo niebezpieczne obrzęki krtani. Pokrzywka alergiczna jest
najczęściej wywoływana przez pokarmy i leki, rzadziej przez bezpośredni kontakt z sierścią
zwierzęcia lub trawą. Niestety, w wielu przypadkach nie udaje się zidentyfikować czynnika
uczulającego. Istnieją również inne przyczyny pokrzywki np. zimno, przegrzanie, wysiłek,
nasłonecznienie, zakażenia.
Co powinno nasuwać podejrzenie, że zmiany skórne mogą mieć podłoże alergiczne ?
 Swędzące zmiany skórne utrzymujące się lub nawracające przynajmniej 6 miesięcy
 Zmiany skórne w następujących miejscach: zgięcia łokciowe, za kolanami, na kostkach, na
nadgarstkach, pod pośladkami, wokół szyi, uszu lub oczu
 Zmiany pojawiają się lub nasilają po:
1. spożyciu pewnych pokarmów
2. po kontakcie ze zwierzętami
3. w trakcie lub po wykonywaniu czynności związanych z pracą zawodową
U osoby cierpiącej na choroby alergiczne skóry (szczególnie na AZS) jest duże (50-80 %)
prawdopodobieństwo wystąpienia kataru alergicznego lub astmy oskrzelowej. Dlatego osoby
takie powinny być pod stałym nadzorem alergologa.
Alergie pokarmowe
Alergiczne objawy chorobowe występujące po spożyciu pokarmów mogą dotyczyć całego
organizmu (tzw. wstrząs alergiczny), skóry (pokrzywka, AZS, obrzęk), układu oddechowego
(astma, katar) oraz układu pokarmowego. Jeśli mówimy o reakcjach na pokarmy, to zwykle
nadużywa się tu terminu "alergia". Znaczna część niekorzystnych reakcji na pokarm jest
spowodowana działaniem toksycznym (trującym) pokarmu. Niektóre trucizny mogą w sposób
naturalny występować w pokarmach (np. w surowych ziemniakach solanina powodująca bóle
głowy, depresje i zaburzenia żołądkowo-jelitowe albo aflatoksyny w kukurydzy, orzechach i
mięsie powodujące uszkodzenie wątroby). Truciznami mogą być też zanieczyszczenia i
środki dodawane do żywności w trakcie jej obróbki. Część reakcji spowodowana jest
nietolerancją pokarmu np. brakiem u niektórych ludzi enzymów potrzebnych do strawienia i
przyswojenia danego składnika pokarmu (zmniejszona ilość enzymu trawiącego cukier
zawarty w mleku powoduje po spożyciu mleka mdłości, wzdęcia i bóle brzucha, biegunkę).
Część reakcji na pokarmy spowodowana jest zawartymi w nich substancjami, które są takie
same, jak te wydzielane u człowieka w trakcie reakcji alergicznych (histamina) lub o
podobnym działaniu (tyramina). Zawiera je żywność poddana fermentacji (sery, napoje
alkoholowe), konserwy rybne, tuńczyk, makrela, suszona kiełbasa. Uważa się, że niektóre
pokarmy mogą też powodować uwalnianie histaminy z komórek człowieka (tzw. komórek
tucznych) - białko, jaja, truskawki, pomidory, czekolada, cytrusy, ryby, skorupiaki,
wieprzowina. Dopóki nie udowodni się więc dokładnego mechanizmu, w jaki pokarm działa
na człowieka, lepiej mówić o niekorzystnej reakcji na pokarm. Termin ten obejmuje zarówno
prawdziwą alergię, jak i reakcje toksyczne oraz nietolerancję pokarmową.
Objawy ze strony przewodu pokarmowego na spożywane pokarmy są liczne i mogą dotyczyć
wszystkich jego części - od jamy ustnej do odbytu. Rodzaj objawów zależy od wieku. U
niemowląt uczulonych lub nie tolerujących białka mleka krowiego można stwierdzić kolki,
wymioty, biegunkę (czasem z krwią). Ponadto może wystąpić AZS, objawy nawracającego
zwężenia oskrzeli (świsty), katar, pokrzywka, rzadko wstrząs. Niemowlęta i dzieci najczęściej
uczulają: białko jaja, mleko, ryby, orzeszki ziemne, soja, pszenica. U starszych i dorosłych,
szczególnie tych uczulonych na pyłki roślinne, często występują objawy ze strony jamy ustnej
i gardła przy bezpośrednim kontakcie z pokarmem - świąd i pieczenie, wysypka, bąble,
obrzęk warg. Najczęściej powodują je warzywa i owoce. Ewentualne powiązanie spożywania
pewnych pokarmów z występowaniem niespecyficznych objawów takich jak
nadpobudliwość, trudności w nauce, zaburzenia zachowania u dzieci, jest natomiast ciągle
bardzo kontrowersyjne i dalekie od pełnego wyjaśnienia.