Zaburzenia zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży

Zaburzenia zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży –
przeciwdziałanie depresji
Opracowała: M. Pękalak-Pawłowicz
Psycholog PPP nr 2 w Łomży
Poruszane zagadnienia:
 Definicja depresji
 Epidemiologia
 Objawy występujące w różnych sferach funkcjonowania.
 Sposoby wykrywania
 Profilaktyka szkolna
 Działania terapeutyczne
 Ścieżka pomocy – analiza przypadku.
Definicja:
Termin depresja — niezwykle rozpowszechniony w codziennym języku — zazwyczaj używany jest
do nazwania normalnej reakcji na trudne wydarzenie. Często zdarza się, że młody człowiek odczuwa
smutek po przeżyciu zawodu miłosnego lub po nieudanym podejściu do egzaminu.
Depresja jako choroba, lub inaczej klinicznie rozpoznany zespół depresyjny, to długotrwały,
szkodliwy i poważny stan charakteryzujący się nadmiernym obniżeniem nastroju oraz innymi
objawami psychicznymi, behawioralnymi i fizycznymi.
W medycznych klasyfikacjach chorób depresja jest umieszczana w grupie zaburzeń nastroju
(zaburzenia afektywne). W zależności od nasilenia objawów lekarze rozpoznają epizod depresyjny
łagodny, umiarkowany lub ciężki.
Dzieci, podobnie jak dorośli, mogą doświadczać nastroju, który potocznie określa się jako depresję.
Dzieje się tak, gdy doznają one frustracji, rozczarowania lub kiedy przeżywają smutek związany ze
stratą w ich życiu. Te trudne uczucia wywołane różnymi sytuacjami, zazwyczaj dość szybko mijają.
Są jednak dzieci, które przez długi czas przeżywają smutek, z którym nie potrafią sobie poradzić.
Ponieważ dzieciom jest trudniej niż dorosłym nazywać swoje uczucia, częściej wyrażają je w
zachowaniach, które bardziej przyciągają uwagę otoczenia niż ciche, wewnętrzne cierpienie.
Epidemiologia:
Według globalnych szacunkowych danych Światowej Organizacji Zdrowia symptomy depresji
przejawia 0,3% dzieci w wieku przedszkolnym, 2% dzieci w szkole podstawowej i 4–8%
dorastających w grupie wiekowej 13–18 lat.
W krajach Europy wskaźniki epidemiologiczne są znacznie wyższe. Objawy depresji występują
dwukrotnie częściej u dorastających dziewcząt niż u chłopców (Sabaté, 2004). Epizody depresji w
okresie dojrzewania zdarzają się stosunkowo często. Polskie badania epidemiologiczne wskazują na
ich znaczne rozpowszechnienie w populacji nastolatków (27–54%), uzależnione od fazy dojrzewania
i środowiska (Bomba, Orwid, 2004; 2008).
Potwierdzone czynniki ryzyka depresji u dorastających:

symptomy takie jak: lęk, zaburzenia zachowania, nadużywanie substancji psychoaktywnych
(alkoholu, tytoniu, narkotyków), zaburzenia odżywiania;
1

















wiek – końcowa faza okresu dojrzewania (15–19 lat);
płeć żeńska;
depresyjni rodzice;
występowanie epizodów depresji we wcześniejszych fazach rozwoju.
Inne czynniki ryzyka depresji wymieniane przez wielu badaczy i uznawane za wysoce
prawdopodobne:
depresyjni bliscy krewni;
stresujące wydarzenia życiowe;
nieprawidłowo kształtująca się osobowość – niska samoocena
związana z negatywnym
myśleniem, słaba samokontrola, brak kompetencji społecznych, neurotyzm;
rozwód, separacja lub poważne konflikty pomiędzy rodzicami; styl wychowawczy oparty na
kontrolowaniu dziecka;
wykorzystywanie fizyczne i seksualne we wczesnym dzieciństwie;
pochodzenie z mniejszości etnicznej – wzrastanie w środowisku
odmiennym językowo i
kulturowo; pochodzenie z terenów wiejskich;
niski status socjoekonomiczny rodziny, niska sprawność intelektualna;
ubogie relacje z rówieśnikami;
obniżanie się osiągnięć szkolnych, trudności w nauce;
próby samobójcze w przeszłości;
zmiany hormonalne w okresie pokwitania, zaburzenia snu;
fizyczne dolegliwości.
Czynniki chroniące przed depresją






wsparcie ze strony co najmniej jednego z rodziców;
dobre relacje z rówieśnikami i wsparcie kolegów;
zaangażowanie religijne;
wyższa samoocena;
posiadanie celów życiowych i planów na przyszłość;
zatrudnienie lub inne zajęcia.
Zdaniem specjalistów wczesne zaburzenia depresyjne rzadko manifestują się w postaci depresji
prostej. Najczęściej ujawniają się w sposób zakamuflowany.
Depresja może więc przybierać postać masek somatycznych – zaburzeń łaknienia (w tym anoreksji i
bulimii), zaburzeń snu, bólów głowy, brzucha, moczenia nocnego, nadmiernej męczliwości. Może
także manifestować się fobiami (np. fobią szkolną) lub zachowaniami niszczycielskimi.
Charakterystyczną cechą depresji okresu dzieciństwa i dojrzewania jest wysoki współczynnik
współzachorowalności. Najczęściej z depresją współwystępują zaburzenia lękowe. 30-70% dzieci z
depresją spełnia równocześnie kryteria diagnostyczne zaburzeń lękowych. Nadużywania substancji
psychoaktywnych (14%) Zaburzeń zachowania oraz zachowań ryzykownych (8%). Zaburzeń
odżywiania i ADHD.
Objawy depresji - na co zwrócić uwagę
Sfera zachowań:




utrzymujące się apatia, melancholia, smutek i przygnębienie;
skłonność do płaczu (szczególnie w przypadku młodszych uczniów);
słabsze niż wcześniej przygotowanie do lekcji i ogólne obniżenie poziomu ocen;
izolowanie się dziecka od otoczenia, szukanie samotności, unikanie spotkań z kolegami;
2











opuszczanie lekcji, nie przychodzenie na wyznaczone dodatkowe spotkania w szkole,
rezygnacja i wypisywanie się z zajęć nieobowiązkowych, z których wcześniej dziecko chętnie
korzystało;
wycofanie, zniechęcenie, czasem zamyślenie, pasywność i niepodejmowanie żadnych
inicjatyw lub niechętne angażowanie się w sprawy szkolne, zmuszanie się do udzielenia
odpowiedzi;
wolne tempo pracy;
zachowania aspołeczne (np. spożywanie alkoholu, stosowanie środków psychoaktywnych lub
innych używek);
negatywne nastawienie wobec innych;
niezdolność do odczuwania zadowolenia z różnych pozytywnych sytuacji i zdarzeń;
nierozważne postępowanie, prowokowanie nieszczęśliwych wypadków;
zaniedbywanie swojego wyglądu, bezpieczeństwa, perspektyw na przyszłość;
niekiedy próby samookaleczeń (nagle pojawiają się blizny);
brak sił na mobilizowanie się do wysiłku nie tylko intelektualnego, ale także fizycznego na
przykład podczas zajęć sportowych;
próby mobilizowania ucznia do aktywności nie przynoszą zadowalających rezultatów.
Objawy somatyczne:






zaburzenia snu, zwiększona potrzeba snu lub niedosypianie (kłopoty z zasypianiem,
wcześniejsze budzenie się, płytki, przerywany sen), niekiedy nadmierna senność w ciągu dnia,
w szkole uczeń jest zmęczony, niewyspany, spóźnia się na pierwsze lekcje;
zaburzenia łaknienia - nadmierne jedzenie lub odmawianie przyjmowania posiłków, dziecko
nie odczuwa smaku i przyjemności jedzenia, w związku z tym nie przynosi drugiego
śniadania, rezygnuje z posiłków w stołówce szkolnej, typowy może być także spadek masy
ciała;
zaburzenia dotychczasowego rytmu i aktywności ucznia - na przykład rano jest mu trudno
zmusić się do wysiłku (dziecko nie robi notatek podczas lekcji lub robi je z wielkim trudem,
jest rozkojarzone, nieaktywne), a po południu może wyglądać to znacznie lepiej;
wahania nastroju (gorsze samopoczucie rano i zmniejszenie nasilenia objawów wieczorem);
występowanie częstych skarg na dolegliwości somatyczne: biegunki, zaparcia, bóle głowy,
brzucha, kołatanie serca;
w wyniku utrzymującego się stresu osłabienie odporności organizmu i pojawienie się
objawów różnorodnych chorób np. alergia, atopowe zapalenie skóry lub inne.
Sfera funkcji poznawczych:
- niezdolność do skupienia uwagi podczas pracy na lekcji;
- spowolnienie reakcji;
- brak sił na mobilizowanie się do wysiłku intelektualnego;
- brak motywacji do nauki, który nie ustępuje mimo podejmowania prób wsparcia.
Sfera psychiczna:






spowolnienie myślenia;
poczucie winy, powracanie do dawnych błędów, złych wyborów życiowych;
niski poziom samooceny;
brak wiary i niezadowolenie z siebie, przekonanie o własnej bezwartościowości, poczucie
bezsilności;
pesymizm, obojętność, poczucie beznadziejności;
niezadowolenie z życia, poczucie bezsensowności własnego życia oraz bezcelowości istnienia,
brak nadziei na przyszłość;
3

myśli samobójcze (np. uczeń mówi, że chciałby nieistnieć, nie straszne mu są wypadki,
kataklizmy, temat śmierci pojawia się nie tylko w wypowiedziach ustnych, ale też w pracach
pisemnych, rysunkach, innych wytworach plastycznych itd.).
Jeżeli nauczyciel obserwuje w szkole utrzymywanie się u ucznia choćby tylko niektórych z wyżej
wymienionych symptomów, daje to podstawę do rozpoznania depresji i stwarza konieczność
podjęcia w związku z tym szybkich i stanowczych działań.
Myśli samobójcze ucznia w depresji świadczą o jej krańcowym nasileniu i są naturalną konsekwencją
braku nadziei na możliwość rozwiązania kłopotów. Jeśli dziecko nie otrzyma dla siebie pomocy z
zewnątrz, samobójstwo może być w jego rozumieniu jedynym możliwym wariantem na
poradzenie sobie z problemami i sposobem na przerwanie nieustającego smutku.
Depresja dziecięca lub młodzieńcza jest najczęściej wynikiem nieumiejętności poradzenia sobie ze
szczególnie trudnymi dla niedojrzałej jeszcze osoby sytuacjami. Poziom frustracji, której uczeń
doświadcza powoduje, że nie jest on w stanie uporać się ze zmartwieniem czy kłopotem. Odczuwany
żal i ból bardzo wyczerpują oraz w konsekwencji powodują apatię i niemoc. Sytuacja taka nie
pozostaje bez wpływu na jego relacje z otaczającą go rzeczywistością i niestety dość często poważnie
ją komplikuje doprowadzając do zaburzeń.
Trzeba wiedzieć jednak o tym, że gdy depresji się nie leczy skutki mogą być bardzo groźne.
Szacuje się bowiem, że chorzy na depresję popełniają samobójstwo 20 razy częściej niż inni.
W najbardziej dramatyczny sposób w okresie dojrzewania depresja manifestuje się poprzez próby
samobójcze i samobójstwa dokonane.
Samobójstwa stanowią trzecią (po wypadkach i nowotworach) przyczynę zgonów wśród młodych
ludzi. Szacuje się, że na jedno samobójstwo przypada około 100 prób samobójczych.
Wiele samobójstw i prób pozbawienia się życia dokonywanych jest w wieku 15–19 lat (Kazdin, 1996;
SAMHSA, 2012).
Obserwuje się skokowy wzrost liczby samobójstw dokonanych przez osoby po ukończeniu 14. roku
życia, a więc po wejściu w wiek dojrzewania.
W Polsce – według danych opublikowanych przez Główny Urząd Statystyczny za 2008 r. (Brodniak,
2011) – zanotowano 28 samobójstw dokonanych przez dzieci w wieku 10–14 lat. W grupie wiekowej
15–19 lat liczba ta wzrosła prawie dziesięciokrotnie i wyniosła 274. Statystyki z 2009 r. ukazują
podobny, ośmiokrotny wzrost.
Według danych WHO 90% aktów samobójczych dokonują osoby
depresyjnym.
w nastroju lub stanie
Leczenie depresji u dzieci i młodzieży, podobnie jak w przypadku dorosłych, jest połączeniem
psychoterapii z farmakologią. Stosuje się także terapię domową, polegającą na działaniach rodziców,
mających na celu wspieranie dziecka i odpowiednią opiekę nad nim.
Uwaga! Jeśli dziecko wypowiada myśli na temat braku sensu życia, interesuje się umieraniem,
twierdzi, że chciałby zasnąć i więcej się nie obudzić, szuka informacji na temat leków, trucizn,
ujawnia choćby niewielkie zamiary popełnienia samobójstwa, to istnieje poważne ryzyko podjęcia
przez nie próby samobójczej. W takiej sytuacji kontakt ze specjalistą powinien być natychmiastowy.
Może się okazać, że konieczna będzie hospitalizacja.
Badanie i hospitalizacja bez zgody.
4
Zgodnie z art. 21 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego „osoba, której zachowanie wskazuje na to,
że z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub
zdrowiu innych osób, bądź nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, może
być poddana badaniu psychiatrycznemu również bez jej zgody, a osoba małoletnia lub
ubezwłasnowolniona - także bez zgody jej przedstawiciela ustawowego”. Zgodnie z art. 18 ustawy
możliwe jest zastosowanie w takich przypadkach przymusu bezpośredniego. Celem takiego badania
jest określenie czy osoba stanowi zagrożenie dla własnego życia lub dla innych, przejawia zaburzenia
psychiczne i czy wymagana jest hospitalizacja Badanie takie może przeprowadzić lekarz psychiatra
lub inny lekarz, w tym również podstawowej opieki zdrowotnej. W razie potrzeby może on zarządzić
przewiezienie badanego do szpitala z zastosowaniem przymusu bezpośredniego w obecności lekarza
lub ratownika medycznego Istotne jest to, aby takie badanie wraz z uzasadnieniem odnotować w
dokumentacji medycznej.
Weź pisemne potwierdzenie przekazania informacji
Potwierdzamy, że zostaliśmy powiadomieni o zagrożeniu podjęcia próby samobójczej przez nasze
dziecko
………………………………………………………………………… Zostały nam
przekazane numery telefonów i adresy miejsc, gdzie możemy uzyskać pomoc (dokładne adresy i
numery telefonów): Izba przyjęć szpitala psychiatrycznego dla dzieci i młodzieży Poradnia Zdrowia
Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Inne Wspólnie
ustalamy, że do (konkretna data) ………………… zostaną zrealizowane przez nas następujące
działania: …………………………………………………………………………………….
Data i miejscowość …………………………………………… Podpis rodziców
…………………………………………… Podpis osoby pomagającej
………………………………………………..
Chociaż określenie czynników środowiskowych wywołujących lub nasilających przebieg depresji jest
dość proste, to jednak zapobieganie im sprawia wiele trudności.
W niwelowaniu niekorzystnych oddziaływań środowiska pomocne mogą się okazać takie działania,
jak:







wprowadzanie programów promowania zdrowia psychicznego zarówno w szkołach i
przedszkolach, jak i w ośrodkach dla dzieci i młodzieży;
upowszechnianie wiedzy o ryzyku, jakie niesie przemoc szkolna;
zapewnienie uczniom możliwości uzyskania przynajmniej wstępnej porady w szkole (może to
być pedagog szkolny, psycholog lub inna kompetentna osoba); uczniowie powinni wiedzieć,
kiedy ta osoba jest dostępna;
przygotowanie szerokiej oferty zajęć pozaszkolnych;
organizowanie zajęć psychoedukacyjnych i warsztatów dla rodziców;
pomoc pracującym rodzicom w organizowaniu dzieciom zajęć w godzinach pozalekcyjnych i
w czasie wakacji;
w pracy z rodzicami podkreślenie znaczenia jakości spędzanego z dziećmi czasu, żeby mogły
one swobodnie wyrażać swoje uczucia i myśli, czuć się akceptowane i doceniane.
Wsparcie wychowawcy, pedagoga, psychologa
Zanim uczeń zostanie poddany leczeniu pierwsze wsparcie powinien otrzymać w szkole u
wychowawcy, pedagoga lub psychologa. To oni wstępnie (w porozumieniu z rodzicami) powinni
zadbać o stan psychiczny dziecka. Są najbliżej ucznia, więc łatwo mogą:
5





zapewnić mu szczególną opiekę,
organizować częste spotkania,
objąć go dyskretną obserwacją,
zachęcić go do rozmów,
monitorować jego postępy w nauce, relacje z kolegami, sytuację rodzinną.
Indywidualna praca wychowawcza z dzieckiem



Spotkania wspierające i rozmowy indywidualne z uczniem w depresji w szkole powinny być
prowadzone przez osobę, do której dziecko ma zaufanie.
Praca indywidualna dotykająca emocji i osobistych przeżyć, wymaga od prowadzącego
wyjątkowych predyspozycji. Ważne są tu przede wszystkim takie cechy jak: empatia,
delikatność, takt i wyczucie, umiejętność i skupienia uwagi na tym co mówi uczeń.
Podczas prowadzenia rozmowy natomiast w żadnym wypadku nie można okazywać
zdenerwowania, pośpiechu i dezaprobaty dla trudnych odczuć wychowanka.
Zasady skutecznej pracy nauczycieli z uczniem w depresji:













poświęcenie wymaganej ilość czasu na spotkanie z uczniem (dziecko czuje, że komuś na nim
zależy);
obdarzanie ucznia życzliwością i sympatią;
szukanie przyczyn w jego sytuacji aktualnej lub przeszłej - nie wolno upatrywać problemu w
dziecku;
porównywanie sposobu odczuwania z odczuwaniem innych osób w podobnej sytuacji, aby
uczeń mógł ocenić adekwatność i stosowność swoich emocji;
wskazywanie na inne bliskie dziecku osoby, z którymi mogłoby ono dzielić swoje uczucia,
radości i zmartwienia;
wspólne szukanie źródła niepowodzeń w tych elementach, które można zmienić;
wskazywanie na sukcesy, osiągnięcia i zasługi ucznia oraz podkreślanie, że to każdy sam
decyduje o sobie i w każdej chwili tak naprawdę może zmienić kierunek swojego życia;
podkreślanie niepowtarzalnych cech ucznia, jego wyjątkowych cech i przymiotów, które może
zaoferować innym;
uzmysławianie uczniowi, że niekorzystne jest rozpamiętywanie minionych niepowodzeń i
zdarzeń, będących źródłem poczucia winy, porażek, wstydu (należy pomóc uczniowi
zrozumieć, że przeszłość minęła i tylko myślenie o niej utrzymuje ją żywą w pamięci);
wspólne podjęcie próby przeniesienia się w wyobraźni w przyszłość, aby móc spojrzeć z
perspektywy czasu na to, co tu i teraz wydaje się przytłaczającym problemem;
zaproponowanie uczniowi wyznaczenia długoterminowych celów w życiu (wspólne
zastanowienie się z dzieckiem co chce robić za pięć, dziesięć, dwadzieścia lat), zachęcanie do
myślenia o różnych, możliwych sposobach osiągnięcia celu;
zachęcanie do rozwoju zainteresowań, uprawiania hobby, uczestniczenia w zajęciach
pozalekcyjnych lub pozaszkolnych;
uświadomienie dziecku, że niepowodzenia i rozczarowania są czasami w ogólnym
rozrachunku pomocne.
Zindywidualizowanie wymagań edukacyjnych
Uczeń w depresji ma do czynienia w szkole z różnymi wymaganiami stawianymi przez
poszczególnych nauczycieli. Oczekiwania dotyczą zarówno wywiązywania się z obowiązków
szkolnych, jak i zachowania. Warto, by nauczyciele porozumieli się w kwestii egzekwowania i
oceniania wiedzy w sytuacji, gdy uczeń jest w złym stanie emocjonalnym i ma problem ze
6
zmobilizowaniem się do jakiegokolwiek wysiłku. Między zaburzeniami emocjonalnymi a
osiągnięciami szkolnymi dziecka istnieje sprzężenie zwrotne. Zaburzenia emocjonalne pogarszają
zdolność uczenia się, natomiast trudności w uzyskiwaniu osiągnięć szkolnych są powodem zaburzeń
emocjonalnych.
Nauczyciele muszą pamiętać, że w przypadku ucznia w kryzysie trzeba robić wszystko, by
wymagania edukacyjne nie były dodatkowym problemem, a wręcz przeciwnie - mogły stawać się
nawet czynnikiem ochronnym. Zdarzają się bowiem przypadki poprawy nastroju, gdy młody
człowiek osiąga konkretny sukces w nauce. Poziom lęku ucznia można zmniejszyć stosując
odpowiednie metody pracy i indywidualizując pracę dziecka z danego przedmiotu. Pomocne
będzie jasne określenie przez poszczególnych nauczycieli oczekiwań względem ucznia,
dostosowanie wymagań do realnych na dany moment możliwości ucznia oraz stopniowanie
zadań do opanowania zarówno pod względem ilości jak i skali trudności.
Oddziaływanie klasy
Brak aktywności i wycofanie się ucznia z depresją mogą nie sprzyjać realizacji różnorodnych zadań
proponowanych nie tylko przez nauczyciela, ale też inicjowanych przez kolegów z klasy. Uczeń z
depresją niechętnie włącza się w życie klasy oraz relacje z innymi, dlatego z czasem może pozostać
osamotniony i bezradny.
Zadaniem pedagogów jest takie aranżowanie sytuacji wychowawczych, by młody człowiek w
kryzysie nie został odrzucony przez rówieśników i miał szansę na przeżycie radości oraz satysfakcji z
podejmowanych działań. Nie należy więc zniechęcać się apatią ucznia, lecz w miarę możliwości
zachęcać go do podejmowania różnorodnych ról w klasie szkolnej, np. odpowiedzialność za gazetkę
klasową, udział w przygotowaniach imprez klasowych, wycieczki, czy biwaku. Ważne jest, by uczeń
odczuwał, że bez jego udziału realizacja określonych zadań nie jest możliwa.
W pracy z uczniem w depresji ważne są relacje z rówieśnikami, a przede wszystkim stosunek
rówieśników do problemu chorego na depresję kolegi. Klasa powinna zrozumieć problem i wspierać
się wzajemnie. Nie wolno dopuścić by depresja kolegi stała się powodem do wyśmiewania go.
Nauczyciel musi być szczególnie wyczulony na takie reakcje i natychmiast na nie reagować.
Sprzyjająca atmosfera w klasie oraz wspierający, pozytywnie nastawieni rówieśnicy nie wykluczą
kolegi w depresji z życia klasy. Dzięki temu jest szansa, że w którymś momencie otworzy się on na
działania z zewnątrz. Wspólne przeżywanie czegoś interesującego i pozytywnego społecznie to
potężny ładunek wzmacniający, mobilizujący do podejmowania kolejnych wysiłków.
Zajęcia grupowe szkolne i pozalekcyjne
Do celów terapeutycznych dzieci i młodzieży z depresją można skutecznie wykorzystywać różne
zajęcia szkolne, nie tylko lekcyjne, np. zajęcia sportowe, taneczne, teatralne, wokalne. Dostosowana
do potrzeb ucznia organizacja wolnego czasu, praca w kołach zainteresowań czy grupach
zadaniowych stwarza potencjalne możliwości odwołania się do najbardziej cennych elementów jego
osobowości. Przyciągnięcie uwagi wychowanka z depresją i włączenie go w nurt życia społecznego,
wpływają nie tylko na poprawę kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi, ale też rozbudzają jego
inicjatywę. Młody człowiek dostaje szansę na rozwinięcie w sobie nowych umiejętności, poczucie
odpowiedzialność za siebie i innych, nauczenie się wykonywania zadań społecznych. Może także
spojrzeć na siebie w innym świetle, a co najważniejsze ma możliwość podwyższenia swojej
samooceny.
Zadania powierzane uczniowi nie muszą być od razu skomplikowane i bardzo obciążające. Lepiej jest
zacząć od drobnych działań, których zakres z czasem można rozwijać i poszerzać. Trzeba jednak
pamiętać, że znaczenie ma nie tylko samo podjęcie realizacji zadania przez ucznia, ale przede
wszystkim zauważenie i docenienie jego wysiłków oraz nawet najdrobniejszych osiągnięć.
7
W przypadku obserwowania depresji u ucznia wspierające działania szkoły są niezbędne, ale niestety
najczęściej niewystarczające. Głębokość przeżywanego smutku i jego utrzymywanie się mimo upływu
długiego czasu powinny być sygnałem dla dorosłych, że wskazana jest wizyta u specjalisty.
Nieleczona depresja nie tylko wpływa niekorzystnie na ogólny stan zdrowotny jednostki (spadek
odporności, wystąpienie chorób somatycznych), ale także poważnie zakłóca jej funkcjonowanie
społeczne. Rodzice mogą przeoczyć problem, więc to najczęściej na szkole spoczywa obowiązek
zawiadomienia ich o wstępnej diagnozie oraz pokierowania ucznia do specjalistycznych form pomocy
i wsparcia. Tylko szybka reakcja oraz wielopłaszczyznowa pomoc pozwoli uczniowi wrócić do stanu
równowagi, a także da mu szansę na uniknięcie, niekiedy tragicznych i nieodwracalnych skutków.
Leczenie dzieci i młodzieży z rozpoznaniem zaburzeń depresyjnych powinno być kompleksowe
nakierowane za równo na objawy choroby, jak i na związane z wiekiem potrzeby rozwojowe.
Leczenie powinno uwzględniać wszystkie sfery nieprawidłowego funkcjonowania:





trudności społeczne,
kłopoty z nauką,
trudności w rozwiązywaniu problemów społecznych i kontrolowaniu emocji,
nieprawidłowe relacje rodzinne,
dysfunkcjonalne przekonania dotyczące własnej osoby i innych ludzi.
W przypadkach mniej nasilonej depresji stosuje się psychoterapię. W zależności od potrzeb i
okoliczności może to być terapia indywidualna, grupowa lub rodzinna.
W pewnych sytuacjach konieczne jest włączenie leczenia farmakologicznego. Nowoczesne
leki przeciwdepresyjne działają bardziej wybiórczo, nie wpływają na poziom innych
neuroprzekaźników, tym samym zmniejszają ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych. Jednak w
trakcie stosowania leków, mogą wystąpić niekorzystne efekty uboczne, takie jak przyspieszenie
perystaltyki jelit, zgaga, bóle głowy i brzucha, problemy z zasypianiem.
W trakcie psychoterapii wyszkolony terapeuta, za pomocą odpowiednich technik bazujących na
określonych założeniach teoretycznych, stara się pomóc pacjentowi w poznaniu i zrozumieniu samego
siebie. Pozwala to na dokonanie zmiany zarówno w sposobie myślenia i przeżywania, jak i
funkcjonowania. W leczeniu depresji skutecznych może być kilka rodzajów psychoterapii.
Najwięcej doniesień na temat skuteczności dotyczy terapii poznawczo-behawioralnej. Zgodnie z
tym podejściem teoretycznym emocje człowieka są kontrolowane przez jego sposób myślenia,
przez jego spostrzeżenia oraz opinie na temat samego siebie, innych, świata. Osoba depresyjna
będzie nadmiernie krytyczna wobec siebie, będzie oczekiwała porażki, niewłaściwie oceniała
opinie innych na swój temat, odczuwała bezradność i negatywnie oceniała świat oraz swoją
przyszłość. Leczenie będzie polegało przede wszystkim na zmianie tych negatywnych przekonań
i wzorców myślenia.
Historia pewnej depresji…
Osoba, aktualnie ucząca się w szkole średniej.
Ojciec nie żyje, zmarł przed narodzeniem się dziecka.
Rodzina kilkukrotnie rekonstruowana.
Ma 2 młodszego rodzeństwa, ze związku małżeńskiego matki, traktuje byłego męża matki jak ojca.
Kolejny związek partnerski z alkoholikiem wywarł bardzo negatywny wpływ na rodzinę,
Wspomina, częstą krytykę, dokuczanie partnera matki (początek okresu dojrzewania),
8
W szkole podstawowej częste somatyzacje (bóle głowy, brzucha, nerwica żołądka), unikanie
chodzenia do szkoły,
Trudności w relacjach rówieśniczych, częste powroty ze szkoły z płaczem do domu,
Preferencja towarzystwa starszych osób, patrzy na świat doroślej niż rówieśnicy,
Mała komunikatywność, przesadna wrażliwość, silnie wszystko przeżywała,
Interwencje u pedagoga szkolnego wg. matki nie przyniosły żadnych rezultatów,
W klasie VI zaczęło się okaleczanie.
W kl. II gimnazjum diagnoza w poradni psychologiczno – pedagogicznej, gdzie zalecono w zakresie
edukacji: zapewnienie zajęć dydaktyczno – wyrównawczych i korekcyjno – kompensacyjnych,
stwierdzono trudności w funkcjonowaniu społeczno – emocjonalnym, wysoki poziom
nieprzystosowania społecznego w klasie, wysoki poziom lęku, niską odporność na stres, skłonność do
zachowań impulsywnych, emocjonalne podłoże objawów somatycznych, niskie kompetencje
społeczne.
w zaleceniach oprócz objęcia opieką, działania służących zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa i
akceptacji również zajęcia socjoterapeutyczne i terapeutyczne.
Podczas nauki w gimnazjum kilkukrotna hospitalizacja z powodu napięciowego bólu głowy, innego
nieokreślonego bólu brzucha,
W tym czasie nasilają się konflikty z matką, rodzeństwem, rówieśnikami, pogarszają się wyniki w
nauce.
Podczas jednego z pobytów konsultowana również psychologicznie.
Wiosną w klasie III hospitalizacja z powodu stanu po celowym zatruciu lekami oraz depresyjnych
zaburzeń zachowania.
Wówczas dopiero trafia pod opiekę lekarza psychiatry, gdzie włączono farmakoterapię.
Kończy gimnazjum.
Dostaje się do szkoły średniej.
Trafia do poradni psychologiczno – pedagogicznej z inicjatywy matki w celu uzyskania opinii z
zaleceniami do szkoły.
W poradni objęto pomocą
socjoterapeutycznych.
terapeutyczną
w
formie
spotkań
indywidualnych
i
zajęć
Objecie zajęciami trwa drugi rok.
Nadal korzysta z leczenia psychiatrycznego i farmakoterapii.
W szkole bardzo się stara, próbuje nawiązywać relacje z rówieśnikami.
Zdarzają się również liczne trudne sytuacje natury społecznej, z którymi z pomocą terapeutów i
korzystając ze wsparcia bliskich próbuje sobie radzić.
Wymaga stałego wsparcia otoczenia i specjalistów.
9
Opracowano w oparciu o:
http://forumprzeciwdepresji.pl
„Dziecko z depresją w szkole i przedszkolu.” Monika Turno z serii ORE One są wśród nas
„Zaburzenia lękowe i depresyjne dzieci i młodzieży” Małgorzata Łuba, CBT EDU
„Nie minie samo. Jak pomóc uczniowi z depresją?” Edyta Palicka www.portaloswiatowy.pl
„ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM DZIECI I MŁODZIEŻY Poradnik dla pracowników szkół i
placówek oświatowych oraz rodziców” Joanna Szymańska ORE
10