Czynniki biologiczne w środowisku pracy - PIGO

Czynniki biologiczne w środowisku pracy
Na szkodliwe działanie czynników biologicznych w miejscu pracy narażona jest większość
pracowników. Zanieczyszczenia występują w pomieszczeniach biurowych, szpitalach, obiektach
hodowli zwierząt i weterynaryjnych, zakładach komunalnych związanych z oczyszczaniem ścieków i
unieszkodliwianiem odpadów, zakładach przemysłowych ukierunkowanych na procesy
biotechnologiczne i procesy obróbki powierzchniowej metali z użyciem chłodziw, produkcji tkanin i
w agrotechnice.
W wielu przypadkach zjawiska te doczekały się swoistych określeń, takich jak: SBS (Sick Building Syndrome),
ODTS (Organic Dust Toxic Syndrome), CFLS (Chronic Fatique-Like Syndrome) czy SWS (Sewage Workers
Syndrome).
Najczęstszą drogą przenoszenia czynników biologicznych, prowadzącą do infekcji, są bioaerozole. W ich skład
oprócz cząstek biologicznych (wirusy, bakterie, grzyby, promieniowce, spory mikroorganizmów oraz produkty
wytwarzane przez drobnoustroje) wchodzą krople wody lub innych cieczy oraz pyły glebowe i przemysłowe, a
także różnego rodzaju włókna i inne zanieczyszczenia. Oczywiście zarówno ilościowy, jak i jakościowy skład
mikroflory bioaerozoli będzie się różnił w zależności od analizowanego środowiska pracy.
BRI i mgła olejowa
W przypadku budynków wyposażonych w źle eksploatowane systemy wentylacyjno-klimatyzacyjne wszystkie
choroby będące wynikiem przebywania ludzi w zanieczyszczonym środowisku określa się jako BRI (Building –
Related Illness). Wśród nich wymienić można zapalenie zatok, ucha, spojówek, płuc, astmę, zapalenie
pęcherzyków płucnych, oskrzelowo-płucną grzybicę kropidlakową, kontaktowe zapalenie skóry, legionelozę,
gorączkę Pontiac lub tzw. gorączkę nawilżaczy. W bioaerozolach można wykryć także wirusy ospy i grypy oraz
wirusy wywołujące infekcje oczu i skóry.
W zakładach przemysłowych, w których na wydziałach obróbki powierzchniowej stosuje się emulsje wodnoolejowe, mogą rozwijać się drobnoustroje wykorzystujące składniki emulsji jako źródło węgla i energii. Podczas
pracy obrabiarek w otaczającym powietrzu wytwarza się mgła olejowa zawierająca mikroorganizmy. Jak
wykazały badania wykonane przez Zakład Biologii Środowiska Politechniki Warszawskiej, w halach fabrycznych
z mgłą olejową występują bakterie chorobotwórcze powodujące infekcje – głównie układu oddechowego.
Ponadto wykazano zależność pomiędzy intensywnością rozwoju bakterii w emulsjach a stopniem
mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza w otoczeniu obrabiarek.
Najbardziej narażeni na występowanie objawów chorobowych są jednak pracownicy kompostowni, wysypisk
śmieci i składowisk odpadów przemysłowych, stacji segregacji i oczyszczalni ścieków. Obiekty te bowiem, tak
jak fermy hodowlane, są emitorami zanieczyszczeń mikrobiologicznych do powietrza atmosferycznego.
Odpowiedzią na ww. problemy jest rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników
biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te
czynniki. Jest to wynik implementacji do polskiego prawa Dyrektywy 2000/54/WE z 18 września 2000 r. w
sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników biologicznych w
miejscu pracy. Rozporządzenie to nakłada na pracodawców obowiązek opracowywania Ocen zagrożenia/ryzyka
pracowników narażonych na działanie czynników biologicznych w środowisku pracy oraz zapewnienia na tej
podstawie środków zapobiegawczych. W wykazie prac narażających pracowników na działanie ww. czynników
(załącznik 2) w punktach 6 i 7 wymienia się prace w zakładach gospodarki odpadami i prace przy oczyszczaniu
ścieków. Dokumentowanie Oceny zagrożenia/ryzyka przebiega etapowo od gromadzenia informacji dotyczących
czynności, podczas których pracownik jest lub może być narażony, poprzez określenie stopnia narażenia i
kwalifikacji szkodliwego czynnika biologicznego oraz podjęcia środków zapobiegawczych, do sprawdzenia
efektywności podejmowanych działań. Informacje zawarte w ocenie ryzyka zawodowego mają uwzględniać w
szczególności (§ 5.1) – klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych, rodzaj, stopień oraz czas
trwania narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologicznego a także informację na temat potencjalnego
działania alergizującego lub toksycznego szkodliwego czynnika biologicznego w środowisku pracy, choroby,
która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy oraz stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni
związek z wykonywaną pracą.
Rejestr prac i pracowników
Na tej podstawie następuje wybór środków zapobiegawczych. Do obowiązku pracodawcy należy także
prowadzenie rejestru prac narażających pracownika na działanie szkodliwego czynnika biologicznego oraz
rejestru pracowników wykonujących te prace. Ponadto zgodnie z § 6 stosowanie środków zapobiegawczych nie
zwalnia pracodawcy z obowiązku prowadzenia rejestru prac oraz przeprowadzania badań na obecność czynnika
biologicznego. Dodatkowo rejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych z
grupy 3 - 4 zagrożenia uwzględniać powinien informacje dotyczące rodzaju wykonywanej pracy, stopnia
zagrożenia spowodowanego działaniem szkodliwego czynnika biologicznego oraz awarii i wypadków związanych
z narażeniem na działanie szkodliwego czynnika biologicznego. Ponadto rejestr zawierać powinien informacje
dotyczące wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy
zagrożenia a także liczby pracowników narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego.
Do obowiązków pracodawcy należy również zapewnienie pracownikom systematycznych szkoleń obejmujących
zagadnienia dotyczące potencjalnego zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników spowodowanego działaniem
czynnika biologicznego, zastosowania środków zapobiegawczych, wymagań higieniczno-sanitarnych oraz działań
w razie występowania wypadków.
Oceny zagrożenia powinny być sporządzane okresowo, a także w przypadku rozpoznania u pracownika choroby,
która może być skutkiem narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologicznego lub zmiany technologii.
Wychodząc naprzeciw nowym uregulowaniom prawnym i obowiązkom pracodawców Polska Izba Gospodarki
Odpadami we współpracy z Zakładem Biologii Środowiska I.S.I.Ś. Politechniki Warszawskiej prowadzi pomiary
czynników biologicznych w środowisku pracy oraz sporządza Ocen zagrożenia/ryzyka zawodowego, na jakie jest
lub może być narażony pracownik zatrudniony w warunkach narażenia na te czynniki.
Magdalena Fit
Dominik Wojewódka
Śródtytuły od redakcji