Persona (non) grata – muzyka poważna
advertisement
HANNA ROSTALSKA PERSONA (NON) GRATA – MUZYKA POWAŻNA. SPECYFIKA I PERCEPCJA. Muzyka poważna - jaki jest jej status społeczny i kulturowy (jakie funkcje i role pełni w społeczeństwie)? Bardzo intryguje mnie dwuznaczny status tejże muzyki w dzisiejszym społeczeństwie konsumpcyjnym (gdzie mnóstwo osób zamiast słuchać muzyki po prostu ją „konsumuje”, zachwycając się ulotnymi, z dnia na dzień mnożącymi się „kawałkami” muzyki popularnej). Dlaczego muzyka poważna, pomimo iż nie rozbrzmiewa na każdym kroku i poświęca się jej niewielką część czasu antenowego lub niekiedy wręcz się ją pomija wciąż żyje? Muzyka poważna jest rodzajem muzyki, którego geneza sięga odległych epok, jednak wciąż ma nowych twórców i odbiorców, a repertuar koncertów tej muzyki potrafi nadal zachwycać. Mimo iż jest ona zaliczana do kultury wyższej - trudniejszej i wymagającej od odbiorcy odrobiny wysiłku w kontakcie z nią - to jednak nie ginie ona wśród łatwiejszej, lekkiej muzyki rozrywkowej, swojej wielkiej rywalki, która króluje w środkach masowego przekazu, na masowych imprezach, czy na ulicy (rozbrzmiewając z większości odtwarzaczy muzyki). Chciałabym bliżej przyjrzeć się tej muzyce, by spróbować zrozumieć powody jej istnienia współcześnie, odtworzyć jej obraz w oczach odbiorcy, dowiedzieć się, co to według niego jest muzyka poważna, jak jest interpretowana i oceniana w społeczeństwie. Interesuje mnie jej percepcja, gdyż zakładam, iż sposoby definiowania muzyki poważnej określają, czym ona jest społecznie, określają jej kulturowy status i sposoby korzystania z niej. CO MA DO POWIEDZENIA SOCJOLOGIA MUZYKI? W celu poznania wizerunku muzyki poważnej w społeczeństwie wypada odwołać się do nauki, która bada powiązania ich obu (muzyki i społeczeństwa). Po pierwsze zwróćmy uwagę, że muzyka poważna jest częścią sztuki, tę natomiast można różnie definiować (związane jest z nią pojęcie artysty, twórcy, publiczności, percepcji, wiążą się z nią instytucje, za pomocą których mamy z nią kontakt). Po drugie rozważania o sztuce, próby jej interpretacji, jej nazwania, badania nad nią mają ogromne zaplecze. Sztuka oddziałuje na społeczeństwo, społeczeństwo na sztukę, a ich wzajemne powiązania odnajdujemy w socjologii sztuki. Ta natomiast jest częścią socjologii ogólnej, w której zakres wchodzi między innymi socjologia muzyki. Co to za nauka, czym socjologia muzyki się zajmuje, jakie są jej powiązania? Uściślając można powiedzieć, iż „Obejmuje ona całokształt zagadnień zawartych w sformułowaniu „muzyka a społeczeństwo”: a więc oddziaływanie prawidłowości życia społecznego na wszelkie przejawy kultury muzycznej, funkcje muzyki w społeczeństwie w różnych formacjach dziejowych, formy życia muzycznego itd.” 1. Badania z zakresu socjologii muzyki rzucają z drugiej strony także pewne światło na całokształt życia społecznego, pomagają w jego poznaniu. Muzyka poważna, będąc częścią sztuki ma swoje korzenie w społeczeństwie, a społeczeństwo w niej się znajduje, natomiast w dziełach muzycznych oraz w innych dziełach sztuki odnajdujemy obraz życia społecznego. Można zatem stwierdzić, iż socjologia muzyki jako analiza społecznego funkcjonowania muzyki zawiera w sobie badanie wszelkich stosunków zachodzących między twórcami, wykonawcami, instytucjami a słuchaczami, odbiorcami muzyki. Idąc dalej - socjologia muzyki zajmuje się muzyką w jej aspekcie społecznym, zajmuje się funkcjami, jakie muzyka pełni, jej odbiorem, zapotrzebowaniem na nią w społeczeństwie. Zajmuje się ona także zarówno kompozytorem, jak i odbiorcą jego twórczości czyli publicznością. Socjologia muzyki posiadając swoją samoistność powiązana jest z innymi naukami: muzykologią, historią, historią muzyki i estetyką muzyczną. Zależna pod względem 1 Lissa Z. , ”Wstęp do muzykologii”, Warszawa, 1970, s. 145. przedmiotu i metod od socjologii ogólnej należy do muzykologii z racji swej materii, wyłaniając się z niej i czerpiąc z nagromadzonej przez nią wiedzy rozpatruje muzykę w aspekcie społecznym. Podejmuje analizy o podstawowym znaczeniu dla muzykologii. Zawęża jednak przedmiot badań do powiązania muzyki i społeczeństwa. Muzyka jest wytworem człowieka społecznego, wyznaczonym przez społeczne warunki życia, w których powstaje i później w określony sposób funkcjonuje. Jest tworzona przez jednych i ma docierać do innych. Socjologia muzyki wiąże się również z historią muzyki, która dostarcza jej faktów muzycznych i społecznych, opisuje je. Materiał dziejowy jest podstawą, socjologia buduje na nim swe wnioski, co pomaga historii w interpretacji jej własnych zagadnień. Jeśli dla historii muzyki przedmiotem centralnym i punktem wyjścia jest dzieło muzyczne, to dla socjologii muzyki jest ono tylko dokumentem określonych sytuacji społecznych, w których dzieło to powstaje i funkcjonuje. Socjologia muzyki afirmuje wartości właściwe muzyce. Dokonuje tego nie tylko w sposób domyślny, ale realnie przez odkrywanie społecznych funkcji i wartości muzyki. Jednocześnie socjologia muzyki uwypukla zdolność trwania muzyki przez wieki w warunkach i okolicznościach społeczno- historycznych, jakie wywierały wpływ na jej tworzenie i na jej egzystencję. Kolejna nauka - estetyka muzyczna definiuje fakty muzyczne i społeczne, ocenia, by dać socjologii muzyki aparaturę pojęciową. Socjologia muzyki wychodzi o krok dalej od muzykologii, historii muzyki, czy estetyki muzycznej - fakty muzyczne i społeczne ujmuje w sposób myślowy, stara się zrozumieć, poznać sens, znaczenie, nie przyjmuje z góry, iż muzyka związana jest z pozamuzycznymi faktami, ale musi to zbadać i starać się udowodnić. Kluczowym pojęciem socjologii muzyki jest społeczne uwarunkowanie muzyki nasuwające stwierdzenie, iż muzyk działa pod wpływem epoki, w której żyje, na bazie jej instrumentarium, w ramach form będących w danym czasie w użyciu. Wpływ konkretnych warunków społecznych na działalność muzyczną artysty stanowi podkład lub punkt wyjścia, ale nie przybiera nigdy charakteru konieczności społecznej, która wyklucza swobodę twórczą artysty. Może on w obrębie pewnego odcinka historii inspirować pewne prądy rzeczywiście nowe, które nakładają się na prądy czy warunki istniejące uprzednio. I tu wypada zwrócić uwagę na fakt, że miejsce i rola kompozytora w społeczeństwie były w poszczególnych epokach różne. Przez wieki był on wykonawcą swoich dzieł, dyrygentem, organistą lub lutnistą. Dopiero zwiększone wymagania wykonawcze doprowadziły do rozdziału tych funkcji. Sytuacja społeczna różnych zawodów muzycznych również zmieniała się na przestrzeni wieków. Zawód muzyka jest jednym z tych, które najpóźniej zostały uznane za zawody „normalne” i uczciwe. Muzyka jest również ściśle związana z publicznością , a jej rola to kolejny przedmiot badań socjologii muzyki. To właśnie publiczność decyduje o losie dzieł muzycznych, a jej stosunek do nich także przechodzi pod wpływem muzyki estetyczną i psychologiczną ewolucję. Obecnie mamy do czynienia ze zróżnicowaniem koncertów i innych imprez, pod działaniem muzyki rodzą się różne tendencje wśród publiczności. Przejawem tego są różne festiwale: muzyki współczesnej, dawnej, jazzowej, chopinowskiej, które gromadzą publiczność o specyficznych zainteresowaniach. Muzyka jest bardzo zróżnicowana, ale też zróżnicowane jest audytorium, zarówno pod względem rasy, klasy, narodowości, kultury, jak i umysłowości czy zawodu. Również zakres i znaczenie słowa „publiczność” się rozszerza: publicznością są nie tylko osoby zgromadzone w sali koncertowej, czy operowej, ale jest nią także zespół odbiorców, który gromadzi się przy głośnikach radiowych, przed odbiornikiem telewizyjnym, a niekiedy przed komputerem, by za ich pośrednictwem wysłuchać, czy zobaczyć określony koncert. W związku z publicznością muzyczną pojawia się problem upowszechniania i wykonywania dzieł muzycznych: form i sposobów propagowania muzyki. Publiczność, wewnętrzny podział społeczeństwa na grupy, warstwy i klasy oraz warunki społeczne stworzone muzykowi, ekonomika, techniczne środki produkcji i pracy oraz sama sytuacja pracy, a także czynniki polityczne warunkują działalność muzyczną. FUNKCJE MUZYKI, JEJ SPOŁECZNE SKUTKI Muzyka odgrywa duże znaczenie w naszym życiu, można także śmiało dodać, iż dzieje się tak od zawsze; potrafi zmieniać nasze nastroje, a niekiedy nawet postawy. Pod względem funkcjonalnym muzykę podzielić możemy na autonomiczną (mająca czysto estetyczne zadania) i użytkową, a w obrębie tej drugiej- użytkowej odnajdujemy różne role, funkcje, jakie muzyka może pełnić, co daje się zauważyć już u społeczeństw prymitywnych, gdzie towarzyszyła rytuałom magiczno- religijnym, dalej uświetniała uroczystości, służyła do tańca, czy domowej rozrywce, a ponadto, co spotykamy we wszystkich epokach i można powiedzieć, że jest to funkcja, jaką muzyka pełni stale, może służyć estetycznemu doznawaniu (dostarczaniu odbiorcy specyficznych wzruszeń, doznań estetycznych). Ponadto istotne są społeczne skutki muzyki, a więc jej funkcja różnicująca, euforyczna i perswazyjna. W ramach rozważań nad funkcją różnicującą chciałabym wspomnieć o teorii Pierre’a Bourdieu, który wprowadza pojęcie habitusu klasy jako ucieleśnionej formy warunków klasowych i warunkowania, jakie dana klasa narzuca. Za generowanie różnych habitusów, czy mówiąc dalej różnych praktyk przez nie wywołanych, odpowiedzialne są różne warunki życia. Habitus stanowi podstawę określenia własnych praktyk także w dziedzinie sztuki, a więc muzyki i określenia różnicy dzielącej je od innych, cudzych. Szczególnie ważny jest habitus pierwotny, a więc ukształtowany pod wpływem rodziny, środowiska lokalnego, gdyż tutaj wpajanie kultury jest bardzo silne, a przemoc symboliczna jest nierozpoznawalna. Nie tylko pochodzenie społeczne, lecz także wykształcenie determinują gust i kompetencję kulturalną jednostek. Uprawomocnione dzieła sztuki, więc także muzyki, są najbardziej klasyfikującym kryterium, pełnią funkcję globalnie różnicującą. Opozycja główna w dziedzinie konsumpcji kulturowej, związana z całkowitą wielkością kapitału, zachodzi między konsumpcją określoną jako dystyngowaną przez swoją rzadkość i znamienność dla frakcji najlepiej wyposażonych w kapitał ekonomiczny i kulturowy a konsumpcją dostępną i powszechną, pospolitą społecznie, która jest charakterystyczna dla najbardziej upośledzonych pod względem kapitału ekonomicznego i kulturowego. Na pozycjach pośrednich natomiast występują praktyki pretensjonalne, związane z rozbieżnością między ambicją a możliwościami. Sfera dóbr luksusowych, a więc też dóbr kulturowych jest predysponowana do wyrażania różnic społecznych, a relacja dystynkcji jest w nią wpisana obiektywnie i uaktywnia się w każdym geście konsumpcyjnym, niezależnie od naszej świadomości i woli. Muzyka zawsze odzwierciedlała warunki, w jakich żyły klasy społeczne i to właśnie za jej przyczyną mogły się owe klasy od siebie odróżniać, jedne zyskując prestiż, inne niechęć. Smak wolności i luksusu, a więc kultury muzycznej wyższej, jest smakiem klasy wyższej, oddala się od bezpośrednich konieczności ekonomicznych i potrzeb materialnych, jest filozofią sztuki, muzyki dla niej samej. Życie klasy wyższej odrywa się od surowych konieczności materialnych, a sztuka odrywa się od życia. Smak klasy dominującej jest także dominującym i prawomocnym smakiem w społeczeństwie. Natomiast klasa niższa kultywuje estetykę popularną, a jej smak jest smakiem z konieczności, gdyż jej życiem kierują surowe imperatywy ekonomiczne. Ów smak, smak popularny domaga się, by sztuka przedstawiała rzeczywistość i przedkłada to, co proste przed to, co złożone i wyrafinowane. Nie tylko klasy społeczne mogą uczynić z muzyki, zjawisk kulturowych element odróżniający ich od innych. Różnicowanie bowiem, czy chęć bycia innym, pokazania swojej odrębności spotkać można także patrząc na grupy społeczne. I tak młodzież, jej styl życia, a co za tym idzie uznawane wartości, kultura i muzyka będą się często różniły od świata dorosłych, starszych osób. Warto także wspomnieć o subkulturach, a więc podkulturze i jej członkach, którzy starają się zanegować kulturę dominującą poprzez swój styl życia, inną muzykę, zachowanie, style ubierania się. Doznawanie muzyki wytwarza poczucie wspólnoty w danej grupie publiczności, odbiorców, a także wspólnoty z określoną twórczością. Muzyka sprzyja integracji poszczególnych grup i możliwości wskazania na swoją odrębność od innych grup społecznych. Kolejną istotną funkcją muzyki, godną zaznaczenia w tym miejscu, jest jej funkcja euforyczna. Wszelkie pieśni patriotyczne, czy to pieśni religijne, wojskowe, żołnierskie, pieśni rycerskie, robotnicze, czy nawet ludowe, wzbudzały uczucia patriotyczne, przypominały o godności narodowej, zachęcały do walki o niepodległość, opiewały męstwo, wielkie wydarzenia historyczne, w nich tkwiło dziedzictwo kulturowe. „Nie rzucim ziemi skąd nasz ród, nie damy pogrześć mowy, (…) Przetrwamy złego losu dni, duch nasz się zeń wyzwoli (…) W złoty wolności zagrzmi róg. Tak nam dopomóż Bóg!”, to tylko niektóre słowa „Roty”, a pieśni patriotycznych, hymnów, pieśni żołnierskich było całe mnóstwo. To one zmęczonym walką o wolność, niepodległość dodawały siły i podtrzymywały ich na duchu. Wspólne śpiewy, często bez względu na zakazy, pomagały w utrzymywaniu nadziei na lepszą przyszłość. Funkcja euforyczna, jaką muzyka poprzez te pieśni pełniła, była wprost nieoceniona dla kraju, pokrzepiała w czasie zwątpienia. W ramach funkcji euforycznej nie sposób nie wspomnieć o pieśniach pracy. Zarówno na lądzie, jak i na morzu pieśń regulowała pracę, jej rytm często dostosowany do wykonywanych czynności umilał pracę, a wspólny śpiew potrafił sprawić, że przedmioty stawały się lżejsze, monotonne czynności szybciej mijały. Czy na wsi- przy żniwach, czy podczas niewolniczej pracy- na plantacjach bawełny, czy na morzu- w żegludze, gościła tam muzyka i słychać było pieśni pracy. Trzeba także podkreślić, że funkcja euforyczna muzyki nie zawsze ma oddźwięk pozytywny. Muzyka była wykorzystywana i jest nadal, aby kształtować i zmieniać ludzkie postawy, często na użytek innych. Jej perswazyjną funkcję odnajdujemy w pochwalnych pieśniach - bywała środkiem sprawowania władzy, wytwarzania narodu przez nacjonalizm lub totalitarne ideologie (na przykład pieśni komunistyczne, czy nazistowskie). Podobnie jest z muzyką w reklamie – ma ona nas zachęcić do kupienia danego produktu przenosząc odbiorcę ze świata rzeczywistego w świat idealny, dążąc do bycia desygnatem uczuć, wyglądów, czy zdarzeń, ma charakter integracyjny, jednocząc różnorodne elementy dźwiękowe reklamy. Jak widać, muzyka będąc stale w naszym życiu może być dla nas pokrzepieniem, uciemiężeniem, środkiem perswazji. Może nam pomagać, ale może też nam szkodzić. O SAMYM POJĘCIU „MUZYKA” SŁÓW KILKA Co to takiego jest muzyka? Stworzenie definicji, która swoim zasięgiem obejmowałaby wszystkie formy, rodzaje muzyki, jej poszczególne przejawy jest trudne, a raczej należałoby zastanowić się, czy możliwe do wykonania, a zarazem, czy słuszne? Jednocześnie i to warto byłoby podkreślić, każdy z nas mniej więcej wie, czym jest muzyka. Jej definicje można by mnożyć, wymienić ich całe mnóstwo, gdyż na przestrzeni wieków niejeden próbował określić, co oznacza to zjawisko. Każda z definicji ujmuje muzykę na swój sposób, niekiedy podobnie, ale w wielu przypadkach bardzo różnie. Uwarunkowane jest to faktem, iż powstały one w oparciu o dokonania poszczególnych epok, o teorie głoszone w danej epoce, w oparciu o rolę, jaką odgrywa muzyka, doświadczenie muzyczne. Na stworzone definicje ma również wpływ wiedza, jaką posiada twórca definicji, jego własne poglądy. Nie bez znaczenia jest tu również funkcja, jaką pełni w danym momencie muzyka, sytuacyjne uwarunkowania, z czego niejednokrotnie twórcy definicji nie zdawali sobie sprawy, głosząc, że to właśnie ich definicja jest właściwa. Natomiast historycy, których myśli i sądy przenika wiedza o dziejach i historyczna świadomość, takie podejście kwestionują. Poszczególne ujęcia muzyki są bowiem zakorzenione w i uzależnione od ówczesnej teraźniejszości. Być może, za Florianem Znanieckim w podobny sposób definiującym wiedzę można powiedzieć, iż „muzyką jest to, co za muzykę jest w określonej społeczności brane.” Zaszufladkowanie muzyki, dokładne określenie co to jest muzyka, wyczerpujące i niczego nie pomijające, jest z pewnością niemożliwe. Definicja taka byłaby albo zbyt obszerna, złożona, albo zawierałaby w sobie sprzeczności, gdyż niektóre rodzaje muzyki po prostu diametralnie się od siebie różnią. Można także powiedzieć, poprzez analogię do definicji sztuki przez Aleksandra Lipskiego, iż „muzyka to kulturowo zrelatywizowana własność przypisana określonym obiektom w ramach świata muzycznego”. Ta definicja jest o tyle ważna, iż odpowiada temu, co chcę wydobyć - muzyką poważną jest to, co za muzykę jest brane przez słuchaczy i definiowane jako muzyka poważna w obrębie świata poważnego (a definiowanie muzyki poważnej odpowie na pytanie jaki jest jej status kulturowy i społeczny). MUZYKA POWAŻNA Przechodząc powoli do sedna moich rozważań i odtworzenia wizerunku muzyki poważnej w społeczeństwie chcę zatrzymać się jeszcze nad aspektami, których nie może tutaj zabraknąć. Muszę mianowicie podkreślić, iż nie udało mi się dotrzeć do konkretnej, gotowej definicji tego rodzaju muzyki, pojęcia tego nie znalazłam w encyklopediach muzyki, w przewodnikach koncertowych i innych publikacjach. Gdy weźmiemy do ręki przewodniki koncertowe mamy tam opisane na przykład konkretne dzieła, podział na epoki, style, kompozytorów, ich charakterystykę, wszystko to nazwane wspólnie muzyką poważną, bez podawania jej definicji. Pragnę tym samym nadmienić, iż niepowodzenie prób dotarcia do definicji muzyki poważnej być może wynika z faktu, iż muzyka poważna to określenie raczej potoczne, niż naukowe. Dlatego zatem zwracam uwagę na sprawy, które wydają mi się przy rozważaniach na temat muzyki poważnej znaczące. Na podstawie przymiotnika, który tę muzykę opisuje, można by wysnuć wnioski, że muzyka poważna to muzyka utrzymująca i wyrażająca powagę, a zarazem licząca się, ciesząca uznaniem i poważaniem, muzyka wybitna, mająca niebagatelne znaczenie, odgrywająca istotną rolę, muzyka, która wiąże się z autorytetami w postaci na przykład kompozytorów oraz z prestiżem. Owa powaga muzyki poważnej wyraża się także poprzez przyjęcie kontemplacyjno - estetycznego nastawienia do niej, natomiast niebagatelne znaczenie, jakie odgrywa muzyka poważna, wyraża się poprzez chociażby fakt jej ponadczasowego istnienia, posiadania wciąż swojej publiczności. Muzyka poważna na przestrzeni epok była niejednokrotnie środkiem wyrażania przez klasy wyższe swojej odrębności od klas niższych; pojawiała się na dworach (królewskich, magnackich), mecenat nad nią sprawował także kościół; miała ona istotne znaczenie dla arystokracji, która pokazywała za jej pomocą swoją odrębność od ludu. Nawet jeśli była tworzona dla wszystkich, to i tak jej odbiorcami były zazwyczaj elity. Muzyka poważna podnosiła zatem prestiż, klasy wyższe interesowały się nią dla pokazania swojej odrębności, dla podniesienia swojego statusu, udowodniając tym samym inny niż klasy niższe sposób wyrażania emocji, co sprzyjało poczuciu dystynkcji. Mogło to wpłynąć na fakt przypisania muzyce poważnej dużego uznania, poważania jej, co daje się zauważyć także współcześnie - filharmonia bywa dla niektórych miejscem, gdzie mogą oni potwierdzić swoją tożsamość, swój status, swoją „wyższość”. Ważną kwestią, w moim mniemaniu, jest także rozróżnienie muzyki poważnej i muzyki rozrywkowej. Do drugiej połowy XIX wieku nie stosowano takiego podziału, a funkcję tej drugiej pełniła muzyka ludowa, folklorystyczna, nie mająca profesjonalnego przygotowania kompozytorskiego, następnie z operetek wykształciły się musicale i to one były jednym z protoplastów dwudziestowiecznej muzyki popularnej, która, w porównaniu z poważną, jest mniej wyrafinowana, „prosta, lekka i przyjemna”, a także komercyjna i nastawiona na rozrywkę2. Estetyczne funkcje, jakie pełnią muzyka poważna i muzyka 2 ”Życie świata. Dzieje i wydarzenia”, dział ”Historia sztuki”, poddział ”Muzyka”, hasło nr 86 ”Muzyka popularna w XX wieku”, Poznań,1997- 2003, s. 341. rozrywkowa, są nieporównywalne, zgodnie z tezą o „dwóch kulturach”3. Muzyka rozrywkowa jest 4mniej „poważna” w swojej wartości, dostarcza przeżyć estetycznych o uboższym ładunku emocjonalno- poznawczym, jej działanie jest intensywne, ale doraźne, modny utwór muzyki rozrywkowej może też wywołać wstrząs w słuchaczach, ale pamięć, a także wrażenie mijają po jakimś czasie, ustępując miejsca nowym zjawiskom. Muzyka rozrywkowa to5 w przeważającej mierze towar lżejszy, mniej trwały, służący rozrywce, a nie duchowej kontemplacji. Utwory muzyki rozrywkowej mają się podobać, mają być „lekkie”, wpadać w ucho, nie trzeba się nad nimi dłużej zastanawiać, nie trzeba się starać ich zrozumieć, one tego od nas nie wymagają, mają dawać rozrywkę, oderwanie od rzeczywistości. Natomiast 6wielkie dzieło muzyczne początkowo stawiając nam opór, gdy jednak dotrze do nas, pozostaje w nas i przedstawia się w wyobraźni coraz bogatsze, a w obiektywnym świecie kultury dzięki swym wartościom trwa wieki, nie ulega zapomnieniu i nie może być zastąpione przez inne. Muzykę rozrywkową i poważną odróżnia także odbiorca. Muzykę rozrywkową się konsumuje, a nie tworzy, mamy do czynienia z masowością jej powstawania, a także przeznaczeniem dla mas, co wpływa na umasowienie upodobań muzycznych, przekazywanie kultury homogenicznej, a więc muzyki takiej samej dla każdego. Dziś przemysł rozrywkowy nie tyle idzie za potrzebami, ale sam te potrzeby wywołuje, narzuca i kształtuje. Mamy do czynienia z eksplozją twórczości i produkcji rozrywkowej, o czym świadczy fakt, iż muzyka rozrywkowa wypełnia programy radiowe, telewizyjne, spotyka się ją na wielkich widowiskach, a także z okazji mniejszych imprez, spotykamy ją na każdym kroku, w sklepach, restauracjach, pubach, dyskotekach, także w miejscach odpoczynku na przykład nad wodą itd. Muzyka poważna nie dba o to, by stać się muzyką popularną, by zapełniać sobą każde ciche miejsce. Znajduje dla siebie także miejsce w radiu i TV, ale nie na taką skalę, jak czyni to muzyka rozrywkowa. Ponadto ma swoje filharmonie, opery, sale koncertowe, gdzie nie wpuszcza innego rodzaju muzyki. Kwestia odbiorcy potęguje fakt wytwarzania przez muzykę poważną prestiżu. Skoro rozrywkowej muzyki słuchają masy, jest ona „lekka”, służy rozrywce i nie trzeba się w nią zagłębiać, nie wymaga specjalnej uwagi podczas jej słuchania, to muzyka poważna jako bardziej wyrafinowana, pozbawiona komercji staje się wyznacznikiem odrębności od innych słuchaczy, a co za tym idzie, prestiżu. Muzyka poważna da się również definiować poprzez wskazanie na kanon kulturowy i kulturę szkolną, zdecydowanie do niej nie należą muzyka rozrywkowa, czy taneczna. Zadaniem systemu szkolnego jest bowiem 7wpajanie oraz wdrażanie uprawnionej, prawomocnej kultury, której treści mogą być także określone jako kanon kultury. Uprawnienie kultury pełnione przez system szkolny utwierdzone jest przez publiczne instytucje i pochodzi z nadania społecznego, państwowego systemu opartego na strukturze klasowej. Należy jeszcze zaznaczyć, iż dokonuje się ono pod wpływem klas wyższych legitymizujących kulturę pewnego typu i wykorzystujących ją do legitymizacji własnego społeczno- politycznego panowania (co ściśle połączone jest z mechanizmami przemocy symbolicznej- „u ich podłoża leży autorytet szkoły, autorytet kultury prawomocnej uznawany nawet przez tych, którzy odrzucają jego społeczno- polityczne podstawy, poddają się mu w niewiedzy8”). Natomiast ową kulturą prawomocną jest 9kanon kultury wyższej (tu zawiera się 3 Dahlhaus C., Eggebrecht H. H., ”Co to jest muzyka?”, Warszawa, 1992, s. 87. Przychodzińska- Kaciczak M., ”Zrozumieć muzykę”, Warszawa, 1984, s. 30 i 210- 211. 5 Schaeffer B., ”Dzieje…”, op. cit., s. 498. 6 Przychodzińska- Kaciczak M., ”Zrozumieć…”, op. cit., s. 211. 7 Kłoskowska A., ”Teoria socjologiczna Pierre’a Bourdieu. Wstęp do wydania polskiego”, w: Bourdieu P., Passeron J. C., ”Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania”, Warszawa, 1990, s. 19. 8 Kłoskowska A., ”Teoria socjologiczna Pierre’a Bourdieu. Wstęp do wydania polskiego”, w: Bourdieu P., Passeron J. C., ”Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania”, Warszawa, 1990,, s. 19. 9 Ibidem, s. 25. 4 muzyka poważna), a więc zbiór treści przekazywanych przez instytucje wyższego kształcenia i uznawanych za sferę wiedzy członków elity intelektualnej. Poniżej kultury uprawnionej znajduje się warstwa kultury średniej i popularnej (m.in. muzyka rozrywkowa). Sankcję muzyce poważnej daje więc również szkoła, akademia- sama socjologia muzyki i muzykologia od stosunkowo niedawna zajmuje się muzyką rozrywkową. Oznacza to, iż muzyka poważna to też muzyka pełnoprawna, muzyka rozrywkowa, to coś jak quasi-muzyka, gorsza siostra tej pierwszej. Kolejną istotną sprawą jest zakres muzyki poważnej, a mianowicie, co zawiera ona w sobie, co do niej zaliczamy. Słyszymy o koncertach muzyki poważnej, na przykład o koncertach muzyki dawnej, muzyki fortepianowej, muzyki romantyków, koncertach muzyki współczesnej itd. Muzyka poważna bowiem, to muzyka dawna, muzyka klasycznoromantyczna, a także muzyka 20. wieku – nowa muzyka, współczesna. Trzeba jeszcze zatrzymać się nad nazwą „muzyka klasyczna”, którą niektórzy określają właśnie muzykę okresu klasycyzmu i romantyzmu, oddzielając ją od muzyki dawnej oraz muzyki nowej. Słowo klasyczny oznacza10 doskonały, wzorowy, powszechnie uznawany, naśladujący wzory starożytne, podobny do nich, zgodny z przepisami, z regułami obowiązującymi w sztuce, klasyczny to także tyle, co ustalony, typowy, przyjęty, mający za sobą tradycję, stanowiący normę (na przykład klasyczny krój fraka), a również posiadający takie cechy jak umiar, harmonia, równowaga, spokój. Można zatem powiedzieć, iż muzyka klasyczna to muzyka doskonała w formie, ponadczasowa, mająca tradycję, będąca muzyką uniwersalną, nie wychodzącą z mody niczym klasyczny garnitur, posiadająca harmonię, reguły, będąca wzorem. Idąc dalej można przypuszczać, iż właśnie dlatego pojawia się spór, czy do muzyki klasycznej wliczać muzykę 20. wieku (będącą przecież muzyką poważną, bo tworzoną dla innych celów niż muzyka rozrywkowa), która to nie posiada ściśle wyznaczonych norm, w której wciąż pojawia się coś nowego, jest pełna muzycznych eksperymentów. Warto również zasygnalizować, że niekiedy w mowie potocznej terminy poważna i klasyczna w odniesieniu do muzyki są traktowane na równi i używane są wymiennie (co ma też zapewne związek z faktem, iż nie we wszystkich językach możemy znaleźć zarówno pojęcie muzyki poważnej, jak i klasycznej, gdyż pojawia się tylko to drugie oraz może być związane również ze znaczeniem słów poważny i klasyczny: za pomocą jednego i drugiego możemy określić coś powszechnie uznanego, szanowanego, związanego z równowagą, wybitnego, wzorowego). Język polski pozwala jednak używać obydwu tych pojęć - muzyki poważnej i muzyki klasycznej - ja natomiast skłaniam się ku oddzieleniu tychże terminów i traktowaniu ich zgodnie z tworzoną przeze mnie definicją. Podsumowując dotychczasowe rozważania można powiedzieć, iż muzyka poważna to muzyka szanowana, posiadająca wartości, ponadczasowo uznawana i uniwersalna, obejmująca muzykę dawną, klasyczną i nową, a będąca przeciwieństwem muzyki rozrywkowej. Muzyka poważna jest niczym persona grata. Ale czy faktycznie tak wygląda jej status w naszym społeczeństwie? MUZYKA POWAŻNA W OPINII ODBIORCY, A WIĘC CO O NIEJ MÓWI SPOŁECZEŃSTWO By poznać odpowiedzi na nurtujące mnie pytania dotyczące muzyki poważnej przeprowadziłam badanie społeczne z wykorzystaniem metody jakościowego wywiadu pogłębionego. Już samo poszukiwanie potencjalnych respondentów nakreślało obraz muzyki poważnej, znalezienie chętnych nie było bowiem zadaniem łatwym. Osoby spełniające warunki doboru celowego próby, zwłaszcza te posiadające wykształcenie podstawowe, choć początkowo wykazywały chęć wzięcia udziału w badaniu, rezygnowały, gdy dowiadywały się, jaki jest temat stanowiący podstawę badania. Hasło muzyka poważna działało paraliżująco. Zdefiniowanie muzyki poważnej było dla respondentów również dość sporym 10 Tatarkiewicz Wł., ”Dzieje sześciu pojęć: sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne”, Warszawa, 1976, s. 207- 211. problemem, zarówno u osób, które z muzyką poważną niewiele łączy (nie są jej słuchaczami, nie mają z nią kontaktu), jak i u tych, którzy podchodzą do niej z większym zainteresowaniem, a muzyka poważna odpowiada ich gustowi muzycznemu. Jakie wyniki udało mi się uzyskać? Odpowiem poniżej, uwzględniając opinie badanych. Przede wszystkim jest to muzyka zaliczana niewątpliwie do kultury wyższej, której odbiór z uwagi na jej wielką klasę, często skomplikowane formy dzieł wymaga przyjęcia postawy kontemplacji, skupienia pomagające odczytać zawarte w niej sensy, emocje wybitnych kompozytorów, docenić ich wielki talent, geniusz. Ponadto jest to muzyka mniej popularna niż inne rodzaje, ale cały czas aktualna, wykonywana w wielkich salach koncertowych, filharmoniach, operach, z którymi ściśle się kojarzy i które uwznioślają jej odbiór, a także słuchana w domu (o co najłatwiej, chociażby z uwagi na dostępność płyt, kaset, różnego rodzaju odtwarzaczy itd.). Muzyka poważna posiada wielką klasę, o której świadczy chociażby fakt, że jej tworzenie i wykonawstwo mają długą historię oraz, że to właśnie ona jest, zdaniem osób biorących udział w badaniu fundamentem wszelkiej muzyki, jest muzyką wzorcową. Tu wszystko się łączy - geniusz kompozytorski z rozbudowanymi formami muzyki poważnej, niekiedy komponowanymi na wiele instrumentów, które tworzą współgrającą ze sobą całość. Owo skomplikowanie pociąga za sobą fakt, że nie jest to tylko rozrywka- lekka, łatwa i przyjemna, dlatego też nie trafia do masowego odbiorcy. Niewątpliwie jednak doceniana jest wybitność dzieł muzyki poważnej, jej kompozytorów, ich talent, który przemieniają oni w czasem trudne, nie dla wszystkich zrozumiałe dźwięki. Większość osób postrzega muzykę poważną bardzo stereotypowo (łączy ją głównie z poważnymi imprezami, koncertami, eleganckim strojem, wytwornością), po drugie w sposób ukształtowany przez przemoc symboliczną (nie słucha, nie lubi, nie rozumie, ale traktuje ją jako coś dobrego, wyższego, wstydzi się przyznać, że to nie jego muzyka i nie jest mu do niczego potrzebna, bo wie, że wyjdzie na ignoranta lub kulturowego barbarzyńcę). Muzyka poważna przeznaczona jest dla każdego i każdy może jej słuchać, jednak konkretnych słuchaczy tej muzyki można bliżej opisać za pomocą cech społecznodemograficznych. I tak słuchacz to częściej osoba starsza, z wyższym wykształceniem, należąca do klasy wyższej, a więc posiadająca środki oraz czas na kulturę, uczestnictwo w niej. Mogą to być także osoby młode, czy dzieci, ale tu dużą rolę odgrywa rodzina odpowiedzialna za tworzenie tzw. habitusu pierwotnego. Słuchaczami mogą być osoby o różnych zawodach, częściej jednak są nimi muzycy lub osoby gruntownie wykształcone, na wysokich stanowiskach. Są to osoby wrażliwe na muzykę i wrażliwe wewnętrznie, ta cecha jest ważniejsza niż powaga. Funkcjonuje także stereotyp wyglądu słuchacza muzyki poważnej (to osoba schludnie wyglądająca, dbająca o siebie, poukładana, starsza), ale nie widzi się związku między stereotypem i rzeczywistością (nie można odróżnić słuchacza muzyki poważnej od osoby, która tej muzyki nie słucha). Większość przebadanych uważa, że słuchacze muzyki poważnej nie tworzą bardzo licznego grona, jednak grono to ich zdaniem jest raczej stałe. Natomiast słuchacze muzyki poważnej pojawiający się na koncertach, jak stwierdzili badani, są często snobami, którzy chodzą tam, by się pokazać. Ponadto w koncertach uczestniczą miłośnicy muzyki poważnej. Można powiedzieć, iż wskazany typ słuchacza ściśle wiąże się ze sposobami definiowania muzyki poważnej i jej cechami. Od osób z wykształceniem wyższym, osób starszych, klasy wyższej wymaga się, by sięgały po wyższe formy rozrywki, po kulturę wyższą, czyli tą nadbudowę, którą słabiej wykształceni, mniej zamożni nie muszą się interesować (co jest efektem oddziaływania szkoły, massmediów, przemocy symbolicznej- wmówiono im, że jest to nie dla nich). Kontakt z muzyką poważną jest rodzajem przymusu, czujemy, że osoby z wyższym wykształceniem, z wyższych klas powinne znać się na kulturze wyższej. Być może taki profil słuchacza stworzony przez badanych jest rezultatem tego, iż są oni świadomi, że każda klasa ze względu na warunki życia ma inny gust, kompetencje kulturowe, inny habitus klasowy (nawiązując po raz kolejny do Bourdieu). Bardziej zamożni, lepiej wykształceni mogą dokonywać wyborów w obrębie kultury, natomiast gust ich przeciwników często jest gustem z konieczności, a nie z wyboru. Być może też taki profil słuchacza jest wynikiem stereotypu, który niestety funkcjonuje wciąż w świadomości większości. Zdają sobie oni sprawę, że muzyki poważnej może słuchać każdy, ale jednak myśl ta przegrywa w zderzeniu ze stereotypem. W świadomości społecznej wciąż jeszcze funkcjonuje uproszczony i zabarwiony wartościująco obraz słuchacza muzyki poważnej. Muzyka poważna żyje jakby swoim życiem, nikomu się nie narzucając, a nieliczne programy o niej, wychwalając ją nadmiernie i ukazując jako coś mającego wysoką wartość, zamiast ją promować potrafią do niej zniechęcać (to zdanie padało z ust osób, z którymi rozmawiałam). Badani podkreślali, że pasjonaci tejże muzyki opisując ją swoim językiem zapominają, iż odbiorcą ich słów, oprócz melomanów, może też być „zwykły” człowiek, któremu trudne słownictwo, ozdobione dodatkowo licznymi epitetami uwznioślającymi muzykę poważną utrudnia dotarcie do niej. Ich zdaniem powinno się poświęcić tej muzyce więcej czasu antenowego, więcej uwagi, organizować więcej koncertów w przyjaźniejszych dla szerszej publiczności warunkach (wymieniano koncerty plenerowe, w kościołach, czy młodych muzyków, koncerty bez biletów). Większość uważa, że dla tej muzyki powinno się coś zrobić, a dotychczasowe działania są niewystarczające (nie zauważa się jej promowania, można wręcz powiedzieć, że nie jest promowana). Można zatem wnioskować, iż muzyka poważna jest (niezależnie od wykształcenia, czy zamieszkania) uznawana za muzykę cenioną, ponadczasową, natomiast pojawiające się sprzeczności w wypowiedziach świadczą o tym, że nie mamy na jej temat sprecyzowanego zdania, co może być wynikiem tego, iż niewielu się nią tak naprawdę interesuje. Mając świadomość wysokiej klasy, jaką ta muzyka reprezentuje, badani uważają, iż dystrybucja, która to ukazuje może do niej zniechęcać (wyłączając odpowiedzi słuchaczy interesujących się muzyką poważną, którzy odbierają dystrybucję raczej pozytywnie). Tak więc, wiedząc, że muzyka poważna jest trudna i ceniąc ją za to, równocześnie wykazywana jest chęć, by była łatwa i dostępniejsza. Przebadane przeze mnie osoby zauważały także i podkreślały różnicującą funkcję muzyki poważnej - to dzięki niej klasy wyższe mogą odróżnić się od znajdujących się niżej w hierarchii społecznej, podnosić swój prestiż, uznanie, dzięki niej osoby z wyższym wykształceniem podkreślają wyższy poziom, jaki reprezentują, który wiąże się z sięganiem po wyższą kulturę a nie zwykłą, łatwą rozrywkę. Muzyka poważna daje uspokojenie, relaks, a więc jej słuchanie wiązane jest z czynnikiem psychologicznym. Badani wskazują zatem funkcję estetyczną muzyki związaną z estetycznymi sądami na jej temat - daje ona spokój duszy, motywację do działania, odprężenie, jest zatem wiązana raczej z pozytywnym oddziaływaniem. Jest to muzyka przeznaczona do publicznego wykonywania, gdzie wspólnie z innymi można wsłuchiwać się w jej dźwięki, kontemplować ją i to bywa podkreślane najczęściej. Muzyka poważna pojawia się także w dzwonkach komórkowych, telegramach, czy pozytywkach itd. Niekiedy takie instrumentalne wykorzystywanie muzyki poważnej stanowi dla niektórych jedyną możliwość zetknięcia się z tą muzyką, ale też badani podkreślają, iż nie należy zapominać o wysokiej wartości muzyki poważnej i wszelkie takie działania powinny mieć swoje granice. Dodatkowo muzyka poważna może bawić i być wykorzystywana w kabaretach- jest to zatem swego rodzaju funkcja rozrywkowa, podkreślany jest jednak fakt, że tego typu przetwarzaniem muzyki poważnej powinny zajmować się zdolni muzycy, artyści, którzy mają odpowiednie zaplecze. Muzyka poważna jest zgodnie z podawanymi przez respondentów definicjami kulturą wyższą, trudniejszą, wymagającą wczucia się w nią, muzyką, po którą nie sięga masowy odbiorca, tylko raczej osoby z wyższym wykształceniem, na wysokich stanowiskach oraz przynależące do klas wyższych. Tej elitarności dowodzi niewielka znajomość tego rodzaju muzyki (często nie potrafimy podać specjalistycznych źródeł, gdzie można znaleźć informację na jej temat, nie znamy zawartości tej muzyki, jej repertuaru, niekiedy nie wiemy, że jest ona tworzona także współcześnie, ograniczając ją do minionych epok, ponadto przeważnie znamy tylko nazwiska kompozytorów, którzy już dawno nie żyją, ikon muzyki poważnej, które wypada znać, typu Chopin, Mozart itd.). Przy świadomości, że po tę muzykę trzeba sięgnąć samemu, że jest to tak jakby wyższa półka (to muzyka duszy, wzorzec dla innych muzyk, tworzą ją wybitni kompozytorzy posiadający ogromny talent, a wykonują przeważnie ci, którzy poświęcili jej całe życie) i że od początku jej istnienia miała bardziej elitarny charakter, badani zaprzeczają temu i chcieliby ułatwić z nią kontakt, co, jak sami podkreślają, mogłoby ją zdegradować. Natomiast mają również świadomość, że niezwykle ważne zadanie pełnią media oraz edukacja, które odpowiedzialne są za to, co i w jakiej formie trafia do ludzi. Dlatego to w ich obrębie powinno się pojawiać więcej wiadomości, programów na temat muzyki poważnej, by każdy mógł sam dokonać wyboru z zakresu kultury, muzyki, a nie, by był on mu narzucany. Być może to właśnie możliwość dystynkcji za pomocą muzyki poważnej jest jednym z powodów wykorzystywania jej w kulturze popularnej- aby coś się lepiej sprzedawało, by podnieść wartość danej produkcji próbuje się korzystać z kultury prawomocnej, w tym wypadku muzyki poważnej. Zatem muzyka poważna to wyższa forma kultury, do której każdy może sięgnąć, ale nie każdy sięga (co związane jest również z przemocą symboliczną oraz stereotypami funkcjonującymi w świadomości społeczeństwa, to z kolei wpływa też na podniesienie rangi tej muzyki i zwiększa jej wartość). Respondenci wróżą jej jeszcze długie lata istnienia, pojawiają się zdania, że jest ona doskonała i przez to będzie istnieć zawsze- kilka osób określa ją wręcz jako wieczną muzykę. Muzyka poważna to wysoka kultura, z którą kontakt czyni człowieka wyróżnionym (bo każdy może jej słuchać, nie każdy to robi), podnosi prestiż. Wznosimy ją ponad przeciętność, podobnie kontakt z nią jest tak traktowany. Mimo iż większość respondentów jej nie słucha i się nią nie interesuje, to jednak każdy ma świadomość jej wyższości wśród innych rodzajów muzyki. Muzyka poważna to bez wątpienia rodzaj muzyki, o którym większość słyszała, można nawet pokusić się o stwierdzenie, iż każdy miał z nią w jakimś stopniu do czynienia (choćby słysząc ją na przykład w reklamie i nie uświadamiając sobie tego, iż jest to muzyka poważna). Jest to muzyka, która istnieje już od bardzo dawna (powstawała w średniowieczu, renesansie, baroku, wieku XIX i powstaje także dzisiaj, prezentując dawne formy, ale w innej postaci), uczymy się o niej w szkole, nieraz udaje się usłyszeć coś na jej temat w mediach, wiemy, że ma wysoką wartość, że to wyższa kultura, ale zdefiniowanie co to właściwie jest muzyka poważna nie należy do łatwych. Słowo poważna użyte jako określenie tego rodzaju muzyki wyraża jej wysoki status, nasuwa skojarzenie z czymś uznawanym, posiadającym wysoką wartość. Łączy się to ściśle z wypowiedziami respondentów biorących udział w moim badaniu, dla których muzyka poważna to prawdziwa kultura, kultura wyższa, a kontakt z nią wiąże się z dystynkcją. Muzyka poważna tworzona przez wybitnych kompozytorów pełni od początku swego istnienia funkcję różnicującą: od zawsze skłaniały się ku niej elity intelektualne, klasy wyższe, królowie, magnaci (to na ich dworach żyli dawniej kompozytorzy, dla nich tworzyli dzieła, muzyka poważna podnosiła rangę tychże osób), od zawsze była ona wykorzystywana przez klasy panujące, by zaznaczać różnice kapitału kulturowego sankcjonujące zajmowanie przez nich wysokiej pozycji w społecznej strukturze. Funkcja różnicująca muzyki poważnej wpływa zatem na podniesienie jej wartości- skoro jest to muzyka, po którą sięgały oraz której znajomości wymagało i wymaga się od klas wyższych, osób z wykształceniem wyższym (co wpaja przemoc symboliczna), skoro za jej pomocą można się odróżnić od innych (niżej sytuowanych), to nadaje to jej tym samym wysoki status społeczny i kulturowy. Muzyka poważna dzięki swoim wartościom potrafi przetrwać wieki, a kontakt z nią czasami traktowany jest jak prawdziwe święto (co wskazują respondenci, gdy wypowiadają się na temat koncertów tej muzyki, miejsc- instytucji z nią związanych, do których pójście wymaga odświętnego stroju, co ich zdaniem daje poszanowanie tej muzyce, a także jej twórcom). Jest przeciwieństwem muzyki rozrywkowej- jej nie słucha się biernie, wymaga inicjacji i inkulturacji, dzięki temu jej dzieła nie są zastępowalne, tylko jedyne z swoim rodzaju, a repertuary koncertów bywają niezmienne od wielu lat i nadal cenione. Fakt, iż muzyka poważna nie jest muzyką popularną, potęguje wytwarzanie jej prestiżu (nie wiąże się ona bowiem z masową konsumpcją przepełnioną homogenicznymi treściami). Opisywana jest jednak często bardzo stereotypowo. Łączy się ją z wytwornością, wykwintnością, bogato zdobionymi salami, dostojnymi osobami. Ponadto przypisuje się jej wysoką wartość, gdyż takie zdanie na jej temat zostało nam wpojone. Funkcjonuje zdecydowanie uproszczony i zabarwiony wartościująco obraz tej muzyki, którego cechuje niewielka wiedza na jej temat połączona z przekonaniem wyższości tego rodzaju muzyki. Zatem zastanawiając się nad statusem kulturowym i społecznym muzyki poważnej wypada stwierdzić, iż jest on bardzo wysoki, jednak wiąże się to nie tylko z jej jakością, ale również i niewątpliwie z mechanizmami działania przemocy symbolicznej, która właśnie takie zdanie na jej temat wpaja. Uzyskiwana za jej przyczyną świadomość, że jest to wysoka kultura, przymus jej znajomości wśród osób z wykształceniem wyższym oraz przynależących do klasy wyższej, a także brak takiego przymusu w stosunku do słabiej wykształconych i niżej sytuowanych wpływa na jej percepcję- kontakt z nią traktowany jest jako dystynkcja. Osoby jej słuchające czują się poprzez to wyróżnione (przykładem wypowiedzi respondentów słuchających muzyki poważnej, którzy mówią, iż ich gust muzyczny zdecydowanie nie godzi się z łatwą, lekką muzyką, że akceptowana przez nich muzyka musi mieć to „coś” w sobie), ale także inni podkreślają to, iż słuchacz muzyki poważnej się wyróżnia (może nie chodzi tu o wygląd, ale na przykład o wskazywaną przez badanych wrażliwość, która cechuje słuchaczy tej muzyki, twórców oraz wykonawców). Muzyka poważna to górna półka, po którą sięgnąć trzeba samemu, którą samemu trzeba się zainteresować, prezentuje ona wysoką klasę (co wiąże się już chociażby z samym określeniem klasyczna stosowanym niekiedy zamiennie z poważna), jest wzorcem, fenomenem muzyki. Nie jest tylko muzyką elit, tylko dla nich przeznaczoną, ale poprzez kontakt z nią można poczuć się członkiem elity, gdyż jej status zarówno kulturowy, jak i społeczny jest bardzo wysoki. W dodatku powszechnie uznawany i uniwersalny. Ze względu na swoje wartości, a także za sprawą przemocy symbolicznej jest to muzyka ponadczasowa i nie wychodząca z mody- wciąż się po nią sięga, zwycięsko odpiera ataki swojej przeciwniczki (muzyki rozrywkowej, której zresztą zdarza się z niej czerpać- na przykład fragmenty, motywy utworów), nadal posiada moc podnoszenia prestiżu, a jej lecznicze działanie i korzystny wpływ na rozwój mózgu coraz mocniej doceniane współcześnie (liczne muzykoterapie, specjalne płyty dla kobiet w ciąży) dodatkowo podnoszą jej status. Bez wątpienia można ją nazwać „persona grata”. Hanna Rostalska Źródło: Stowarzyszenie „Wielkopolskie Centrum Chopinowskie – Antonin” w Ostrowie Wielkopolskim
