złożoność ludzkiej natury

KAŻDA EPOKA I KAŻDY SYSTEM AMJA SWOICH POLITYCZNYCH MAGÓW. KTÓRZY DZIĘKI
UMIEJETNOSCI MANIPULOWANIA EMOCJAMI I ZRECZNEMU UCZESTNICTWIE W GRZE
POLITYCZNEJ MOGĄ WYWIERAĆ OGROMNY WPŁYW NA POGLĄDY PRZEKONANIA I POSTAWY
LUDZI.
OGÓLNA WIEDZA O MECHANIZMACH FUNKCJONOWANIA ZYCIA
SPOŁECZNEGO
ORAZ
ZNAJOMOŚC
CECHOSOBOWOŚCIOWYCH
JEDNSOTEK W OKRESLONYCH WARUNKACH RZECZYWISTOŚCI DAJE
SIĘ PRZEŁOZYC NA KONKRETNET METODY ODDZIAŁYWANIA
SOCJOTECHNICZNEGO.
TO ODDZIAŁYWANIE JEST MOŻLIWE PRZY UDZIALE CZYNNIKÓW ,
KTÓRE WYWIERAJA NA NAS OKREŚLONY WPŁYW ORAZ STYMULUJA
POSTAWY I ZACHOWANIA POLITYCZNE. WYWIERANIE WPŁYWU
UMOZLIWIA KREOWANIE POSTAW KTÓRE GENERUJĄ W SYSTEMIE
STEROWANYM PREDYSPOZYCJE DO OKREŚLONYCH ZACHOWAŃ.
POSIADA ON WÓWCZAS SKŁONNOŚĆ DO POSTEPOWANIA ZGODNIE Z
INTENCJA SYSTEMU STEROWANEGO BEZ JEGO INGERENCJI.
ZŁOŻONOŚĆ LUDZKIEJ NATURY
RACJONALNA:
racjonalne jednostki dokonują wyboru, kierując się
egoistycznymi pobudkami tzn. sugerują się zaspokojeniem
własnych interesów; preferencje tych jednostek są zawsze
trwałe
IRRACJONALNA:
obecność emocji jest podstawą większości naszych postaw i
zachowań
RACJONALNE CZYNNIKI
WARUNKUJĄCE
ZACHOWANIA
WYBORCZE
TEORIA RACJONALENGO WYBORU
Teoria racjonalnego wyboru to przede wszystkim teoria
normatywna, czyli teoria określająca, jakie działania należy
podjąć w celu osiągnięcia określonego celu. Jednakże w
odróżnieniu od teorii etycznych nie wskazuje ona na cele
(nie wartościuje, czy dana idea, do której osiągnięcia zmierza
człowiek jest dobra sama w sobie), a koncentruje się na
środkach, które są właściwe na drodze zmierzającej do
osiągnięcia danego celu.
Główna problematyka i dylematy
Centralnym problemem Teorii Racjonalnego Wyboru są relacje między preferencjami
aktorów, które mogą być rozbieżne bądź zbieżne (co się rzadko zdarza, bo rzadko to,
co racjonalne jednostkowo jest racjonalne obiektywnie). Większość sytuacji
opisywanych w TRW – dotyka takich racjonalnych działań jednostki, które mogą
pogorszyć ogólną sytuację, spowodować konflikt – są to dylematy. Są trzy
podstawowe dylematy, którym odpowiadają trzy problemy:
1. dylemat więźnia (PD) – i problem zaufania
2. chicken game – i problem współzawodnictwa
3. assurances game – i problem koordynacji.

Ad. 1.
W dylemacie więźnia (the prisoners dilemma) możliwe są dwie decyzje – kooperacja
(D) lub dezercja (D). Możliwe są z tego wypłaty: R – reward – nagroda, S – sucker –
frajerstwo, T – temptation – pokusa. Rezultatem dylematu więźnia jest stwierdzenie, że
racjonalne wybory prowadzą do nieracjonalnego rezultatu. Tu bowiem najbardziej
opłacałoby się, gdyby jeden z więźniów tylko się przyznał, wtedy drugi idzie siedzieć,
a ten pierwszy nie. Jednak wiadomo, że w związku z tym obaj będą sypać, bo każdy
myśli, że jest to dla niego najlepsze wyjście. Podobny dylemat pojawia się przy
kwestiach ekologii – każdy rybak chciałby jak najwięcej móc łowić, i każdemu opłaca
się jak najbardziej eksploatować łowisko, jednak gdy tak pomyśli każdy, wtedy żaden
z nich nie będzie miał zysku, bo ekosystem zostanie zachwiany… Są dwa sposoby
radzenia sobie z DW (a tyczy się to także codziennych sytuacji społecznych) – 1.
Zachęta do współpracy, kooperacji nagradza kooperujących. Co za tym idzie należy
karać tych niechętnych współpracy (np. kara za jazdę bez biletu). 2. Wytworzenie
reputacji (systemu r.) – wytycznych komu można a komu nie można zaufać.

Ad. 2.
Chicken game – gra w cykora. W przeciwieństwie do DW, tu najgorsza jest sytuacja,
kiedy obie strony się nie dogadają, i obie są „uparte”. Przypomnijmy na czym polega
chicken game. Dwie osoby wsiadają do samochodów i z dużą prędkością jadą
naprzeciwko siebie – ten, kto pierwszy zahamuje lub zjedzie z trasy jest "cykorem" i
przegrywa. W CG chodzi o konkurowanie o dobro rzadkie (nie o to, jak ludzie mogą
współpracować, jak to było przy DW). Są dwie strategie – chicken (tchórz) i daredevil
(śmiały). Karą w tym dylemacie jest zderzenie, a nagrodą, gdy obaj zjedziemy z drogi,
bowiem pokusą jest moment, gdy ktoś nam zjedzie i się nie zderzymy. Główny
problem CG – koncesyjne alokacje – gracz A i B chcą coś osiągnąć. Ale aby wygrać
cokolwiek na tym, muszą uwzględnić też interesy drugiej strony – stąd nagrodą jest
właśnie obustronna rezygnacja ze zderzenia. Ta gra dotyczy zatem sytuacji, gdy interes
wspólny współistnieje z przeciwstawnymi preferencjami co do działania.

Ad. 3.
Assurance game – dylemat koordynacji, zaufania. Pojawia się wtedy, gdy wymagana
jest koordynacja dla wspólnego dobra, przedsięwzięcia, aby powstała współpraca.
Każdy z graczy jest nakłaniany przez system do współuczestnictwa.
Współuczestnictwo zaś ma wiele form i wymaga koordynacji przez system. Na
przykład – chcemy się umówić z kimś w restauracji na obiad – muszę z drugą osobą
skoordynować wybór restauracji, co powoduje powstanie koalicji aktorów (idziemy
razem na żarcie). Znany także jako stag hunt - Jean-Jacques Rousseau opisuje sytuacje
kiedy dwie osoby wybierają się na polowanie. Każdy może indywidualnie wybrać
jelenia (stag) lub zająca (rabbit). Każdy podejmuje decyzję nie znając decyzji drugiej
osoby. Jeśli jedna storna wybierze jelenia, musi kooperować z drugą, inaczej jej się to
nie uda. Może za to sama upolować zająca, ale ten jest mniej wartościowy niż jeleń.
Jest to istotna analogia do problemu kooperacji społecznej. Gdy nie ma kooperacji –
nie ma wyniku, lub ten jest gorszy.
Założenia TRW:
1.Jednostki dokonują wyboru samodzielnie.
2.Jednostki podejmują decyzje o swoich
wyborach dążąc do realizacji założonych
celów zgodnie z własnymi preferencjami.
(Są wstanie zrealizować postulat konsekwencji oraz postulat maksymalizacji.
Postulat konsekwencji – uporządkować w sposób adekwatny do swoich oczekiwań alternatywy. Postulat
maksymalizacji – wybór tego wariantu , który jest najkorzystniejszy).
3. Preferencje jednostek są spójne i w miarę
stabilne. (Preferencje te są uporządkowane , co jest efektem trwałych kalkulacji intelektualnych
oraz świadomości specyfiki własnych interesów.)
4.Jednostki posiadają wiedzę na temat
dostępnych możliwości oraz konsekwencji
podjęcia określonych decyzji tzn. wykorzystują posiadaną wiedzę ogół informacji, które posiadają tak wysoki stopień prawdziwości, iż można uznać, że są prawdziwe)
5.Jednostki
wybierają
zgodnie
z
ograniczonymi regułami wyboru. Pomniejsza to ich swobodę,
ale nie musi oznaczać irracjonalności. Jest to racjonalny wybór spośród zewnętrznie ograniczonego wobec
jednostki zbioru możliwości.
Argument o ograniczonej racjonalności jest krytykowany z tego względu , iż rozumiany jest jako sytuacja w której
grupa panująca zawęża społeczne opcje wyboru do takich, z których każda może być przez te grupę
akceptowana. Wynika z tego, że człowiek ma możliwość dokonania wyboru pomiędzy wariantami, które tworzą
sieć układów. Jednostce niewolno jednak tworzyć tych układów i tych wariantów. Jednostka może sądzić , że
jest kreatorem własnego życia, a tymczasem jedynie wybiera ona gotowy wariant z przygotowanej oferty.
Tak więc mamy pierwszy przypadek, wobec którego teoria racjonalnego wyboru stoi w opozycji. (chodzi tu
oczywiście o determinanty irracjonalne). A teraz przejdźmy do kolejnych.
ALTERNATYWY WOBEC TEORII
RACJONALNEGO WYBORU
KONCEPCJA OGRANICZONEJ
RACJONALNOŚCI H.SIMONA
Człowiek nie dąży do wyboru optymalnego wariantu
działania, ale zadowala się zazwyczaj pierwszą
satysfakcjonującą opcją.
Podejmując decyzje o wyborze określonego zachowania, jednostka konstruuje uproszczony model
rzeczywistości, tak aby przyjęty przez niego wariant zachowania wydawał się racjonalny z punktu widzenia tego
modelu , który stworzył. Simon uważa , że ograniczona racjonalność jest przez jednostki realizowana dzięki
wykorzystaniu reguły satysfakcji upraszczającej ilość i jakość ocen. Nie potrafimy czasem uporządkować własnej
preferencji celów i zdarza się to także politycznym decydentom. Nie badamy wszystkich wariantów, ale bierzemy
pierwszy zadowalający. Nie oznacza to ze nie można znaleźć lepszej opcji, gdybyśmy zaczęli jej szukać. Każdy
człowiek ma skłonność do preferowania pewnego wariantu, który od razu wydaje mu się najlepszy pod każdym
względem. Zmienia wówczas swoje oceny i przekonania tak, by jak najwięcej przemawiało za za jego wyborem.
Efekt dopasowywania ocen jest szczególnie widoczny w polityce.
TEORIA NORM SPOŁECZNYCH
Zachowania człowieka powinny być rozpatrywane jako
konsekwencja zinternalizowania norm społecznych, a nie
racjonalności jednostki. Wiele podjętych przez ludzi wyborów
politycznych wynika z przyjętych stereotypów, tradycji,
przywiązania do symboli, a więc elementów porządku
społecznego. Jednostka podporządkowuje się społecznemu
wpływowi albo świadomie, chcąc sprostać oczekiwaniom
zewnętrznym, albo nieświadomie, dążąc do zyskania akceptacji
otoczenia wobec pełnionych ról społecznych.
Teoria racjonalnego wyboru:
(Istnieje w tej teorii pewna można by powiedzieć rozbieżność)
-człowiek jest podmiotem
swych działań i decyzji
-założenia tej teorii
należy traktować jako
postulaty, wskazówki jak
należy
działać,
aby
osiągnąć
możliwie
najlepsze rezultaty
Racjonalizm często przegrywa z podejściem instynktownym. Z drugiej jednak strony niektórzy z polityków
uznawanych za bardzo efektownych przedkładali znów instynkt ponad racjonalność.
Bez wątpienia należy przyjąć, że teoria racjonalnego wyboru przynosi pozytywny wpływ na wiele zachowań
społecznych.
Odwołajmy się jeszcze do cytatu:
„Sfera decyzji politycznych ze względu na
szczególną trudność, jaką sprawia zwykłym
ludziom, oraz dużą podatność na wpływ
schematów, stereotypów, ideologii znajduje
się na pewno bliżej nieracjonalnego krańca
niż większość innych sfer funkcjonowania
człowieka”
I wracamy tutaj do poglądu mówiącego, że są sfery życia, w których emocje są szczególnie złym doradcą , które
wyjątkowo mocno wymagają od nas rozumu i wyjątkowo w małym stopniu go od nas otrzymują. Z tego względu
stanowią one obszar szczególnej aktywności wywierania wpływu na ludzi tak by uzyskać określone zachowania.