poziom lęku, a efekty osiągnięć sportowych młodzieży klas
advertisement
Wójcik Sławomira Jeziorany 4 Lęk w sporcie POZIOM LĘKU, A EFEKTY OSIĄGNIĘĆ SPORTOWYCH SPORTOWYCH I NIESPORTOWYCH. MŁODZIEŻY KLAS „ Kto się niczego nie boi? Prawdopodobnie trudno byłoby znaleźć Taką osobę. Wszystkie żywe stworzenia - i ludzie i zwierzęta, a może nawet rośliny boją się, boją się określonych przedmiotów, wydarzeń lub sytuacji”. (T.M Bochwic 1985) Współczesna cywilizacja obok pozytywnego wpływu na człowieka kryje w sobie elementy obciążenia psychicznego, kryje czynniki, które mogą leżeć u podstaw zmian i zaburzeń w jego psychice. Postęp nauki i techniki wkraczający w każdą dziedzinę życia społecznego i gospodarczego, w każdy rodzaj aktywności człowieka, zmiany w środowisku biologicznym, technicznym, społecznym, w jakim bytuje i pracuje człowiek, to właściwości naszej cywilizacji i najbardziej znamienne dla życia człowieka z psychicznego punktu widzenia. Te cechy równocześnie przyczyniły się do wzmożenia tempa życia, pośpiechu, niepokoju, zwiększyły obciążenia w sferze psychicznej, również młodzieży, która narażona jest na stres, lęk, a którą powinniśmy kształtować z największą troską. Praca ta jest próbą odpowiedzi na pytanie: Czy sport, zajęcia ruchowe w każdej formie, sam ruch jest w stanie obniżyć poziom lęku u młodzieży? I. Charakterystyka okresu dorastania. 1.1 Rozwój psycho - fizyczny W okresie dorastania daje się zauważyć tzw. skok pokwitaniowy. Dotyczy on wzrostu wysokości i ciężaru ciała. Okres ten odznacza się również przyśpieszonym rozwojem wszystkich prawie narządów i tkanek. Znaczne przyrosty wysokości ciała są pierwszymi zwiastunami zbliżających się przemian związanych z dojrzewaniem. Tempo wzrostu u dziewcząt następuje o 2 lata wcześniej niż u chłopców. Toteż w wieku 13 – 15 lat dziewczęta są zazwyczaj wyższe od chłopców oraz cięższe. W związku z rozwojem pasa barkowego sylwetka chłopca zaczyna się upodabniać do sylwetki mężczyzny. Zmienia się również sylwetka dziewcząt. Następuje wzrost komórek mózgowych. Zmiany te objawiają się w nadmiernej wrażliwości i pobudliwości tego układu oraz w zachowaniu równowagi podstawowych procesów pobudzania i hamowania. Młodociani stają się nerwowi, drażliwi, nieopanowani, rozdrażnieni. Chłopcy wykazują w tym okresie ogromną potrzebę ruchu. Chętnie uprawiają wszelkiego rodzaju sporty. U większości dziewcząt w tym czasie obserwujemy zjawisko wręcz przeciwne – unikanie wysiłku fizycznego. W okresie ostatnich kilkudziesięciu lat obserwuje się w krajach cywilizowanych przyśpieszenie tempa rozwoju dzieci i młodzieży. Zjawisko to nosi nazwę akceleracji rozwoju. Obok tego zjawiska występuje również tzw. trend rozwojowy, czyli zwiększenie się wymiarów wagi ciała młodzieży w stosunku do ich rówieśników sprzed kilkudziesięciu lat. 1.2 Rozwój umysłowy Na rozwój umysłowy składają się: - rozwój spostrzeżeń - rozwój pamięci - rozwój myślenia - rozwój wyobraźni i fantazji a) Spostrzeżenia. Spostrzeganie staje się dokładniejsze, bogatsze w szczegóły. Doskonali się uwaga dowolna i procesy myślowe, co umożliwia dokładniejszą analizę i syntezę spostrzeganej rzeczywistości W okresie dojrzewania ma miejsce rozwój orientacji w przestrzeni i w czasie. b) Z rozwojem spostrzeżeń wiąże się rozwój pamięci. Duże znaczenie odgrywa pamięć logiczna, ma też miejsce zjawisko przekształcania się pamięci mimowolnej w pamięć dowolną. c) Następuje przejście od myślenia konkretnego i obrazowego do myślenia abstrakcyjnego. Zdolność myślenia logicznego staje się źródłem charakterystycznego dla tego okresu – krytycyzmu. d) Dużą rolę w wieku dorastania odgrywa wyobrażenie. Ma ono swoje odbicie w marzeniach oraz twórczości 1.3 Rozwój społeczny W okresie dorastania młody człowiek nie w pełni akceptuje normy panujące w rodzinie. Następuje osłabienie więzi emocjonalnych, kryzys autorytetu rodziców. Młodzież traci zaufanie do rodziców, ich powiernikami staja się rówieśnicy. 1.4 Rozwój uczuć Doznania emocjonalne odgrywają u dorastających szczególnie ważną rolę Przyczyny tego stanu tkwią w sferze fizjologicznej i społecznej. Życie emocjonalne charakteryzuje się intensywnością i żywością przezywanych uczuć, łatwością popadania w krańcowe nastroje. Dorastający sam nie wie, dlaczego jest mu smutno lub wesoło. 1.5 Rozwój heteroseksualny Tendencje do zbliżania się z osobami innej płci zjawia się nie tylko na tle fizycznego pożądania w miarę dojrzewania płciowego, ale ma związek z doświadczeniami społecznymi: chłopiec chce czuć się mężczyzną, dziewczyna kobietą. Wraz z dojrzewaniem płciowym, rozwojem zainteresowań dziedziną seksu, występują pierwsze próby zaspokojenia popędu płciowego. W wieku dorastania młodzież rozpoczyna także stosunki płciowe. II. Lęk. 2.1 Pojęcie lęku Ogólnie traktuje się go jako reakcję emocjonalną, ewentualnie stan emocji. Ludzie różnią się miedzy sobą poziomem lęku. Lęk jako stan, charakteryzuje się obniżoną sprawnością przystosowania, nadpobudliwością, napięciem, poczuciem niepewności, zagrożenia, brakiem zaufania do siebie. Tak rozumiany jest stanem przejściowym. Lęk traktowany jako cecha osobowości stanowi indywidualną, trwałą predyspozycję do reagowania lękiem nieproporcjonalnie silnym w stosunku do wielkości zagrożenia. 2.2 Lęk a strach Problem, z którym nie od dziś borykamy się w psychologii jest odróżnienie lęku od strachu. Różni autorzy podają odmienne kryteria różniące lęk od strachu. Do najczęściej wymienianych należy stopień uświadomienia obiektu zagrożenia (znajomość jego źródeł), kolejność pojawiania się rozwoju ontogenetycznego, możliwość poradzenia sobie z sytuacją, proporcjonalność wielkości reakcji od poziomu zagrożenia, irracjonalność – racjonalność. 2.3 Geneza lęku Niektórzy autorzy uważają, że jest on wrodzoną reakcją organizmu, inni upatrują jego źródła w zaburzeniu kontaktów emocjonalnych ze środowiskiem. Formowanie się osobowości lękowej ma miejsce we wczesnym dzieciństwie. Istotne dla jej ukształtowania się są reakcje zachodzące pomiędzy dzieckiem a osobami dla niego znaczącymi. Podstawowym źródłem lęku są sytuacje karania. Jedną z podstawowych potrzeb człowieka jest potrzeba rozumienia i radzenia sobie z otoczeniem. Zagrożenie tej potrzeby wywołuje lęk, z którym jednostka nie potrafi sobie skutecznie poradzić. 2.4 Lęk a odporność psychiczna i sprawność działania Duża liczba badań została poświęcona związkowi pomiędzy lękiem a odpornością na stres oraz sprawnością działania. Przy wysokim natężeniu lęku obserwujemy ogólne pogorszenie sprawności intelektualnej. Zwiększonemu poziomowi lęku towarzyszy zmniejszona odporność psychiczna. Większa ilość oraz różnorodność bodźców wywołuje u osób o silnym lęku rozdrażnienie, awersję. Lęk ma również istotny wpływ na procesy uczenia się, który może być pozytywny lub negatywny. W przypadku zadań prostych sprzyja on wysokiemu poziomowi wykonania. Jednak przy zbyt dużym natężeniu lęku ludzie uczą się rzeczy ubocznych i nieistotnych zamiast zadanych, powoduje to obniżenie sprawności uczenia się. Lęk pobudza do nadmiernej ostrożności (zaniżenie poziomu aspiracji)tzw. asekurant. 2.5 Obrona przed lękiem Ludzie próbują bronić się przed lękiem, ponieważ posiadają genetycznie negatywne oddziaływanie na psychosomatyczny rozwój człowieka. Walka z lękiem odbywa się za pomocą różnego rodzaju mechanizmów obronnych, dzięki którym człowiek aktywnie nie dopuszcza do siebie zagrażających informacji. Do używanych przez ludzi strategii broniących przed lękiem można zaliczyć: wypieranie, zaprzeczenie, odrzucenie myśli, uczuć, dążeń. Mechanizmy obrony przed lękiem stosują wszyscy ludzie. W przedstawionych powyżej rozważaniach próbowano pokazać istniejące kontrowersje na temat natury i genezy lęku, odróżnienie od strachu oraz jego wpływu na osobowość jednostki. Z pewnością temat nie został wyczerpany, tym nie mniej zwrócono uwagę na pewne istotne kwestie związane z omawianą problematyką. III. Badania własne. 3.1 Sformułowanie problemu, pytania i hipotezy Podstawowym warunkiem podejmowania wszelkich badań naukowych jest uświadomienie sobie przez badacza problemów i hipotez roboczych, cel i zakres planowanych przedsięwzięć badawczych. Problem główny zawiera pytanie: Jaki wpływ ma poziom lęku na efekty osiągnięć sportowych u młodzieży klas sportowych i u młodzieży klas bez profilu sportowego? Odpowiedź na to pytanie będzie próbą rozwiązania problemu: Poziom lęku wywiera wpływ na efekty osiągnięć sportowych u sportowców jak i ma wpływ na psychikę młodzieży z klas niesportowych. Pytanie 1 Czy istnieje różnica w poziomie lęku u młodzieży klas sportowych a u młodzieży bez profilu sportowego? Hipoteza 1 Istnieje wyraźna różnica pomiędzy poziomem lęku u młodzieży trenującej a młodzieżą z klas niesportowych. Pytanie 2 Czy poziom lęku jest wyższy u młodzieży klas sportowych czy u młodzieży ze szkół bez profilu sportowego? Hipoteza 2 Poziom lęku jest wyższy u młodzieży klas niesportowych, która brała udział tylko w trzech godzinach wychowania fizycznego. Pytanie 3 Czy udział młodzieży w zajęciach sportowych ma wpływ na zmianę poziomu lęku? Hipoteza 3 Udział młodzieży w zajęciach sportowych ma wpływ na zmianę poziomu lęku. Zajęcia ruchowe obniżają poziom lęku. Pytanie 4 Czy udział młodzieży w rywalizacji sportowej może obniżyć poziom lęku? Hipoteza 4 Rywalizacja, współzawodnictwo uodparnia psychikę młodzieży na stany lękowe, obniża poziom lęku. 3.2 Charakterystyka badanej grupy Badania przeprowadzono w szkołach średnich i gimnazjach woj. warmińsko – mazurskiego. Swym zasięgiem objęły młodzież klas sportowych oraz klas bez profilu sportowego. Ogólnie przebadanych zostało 240 osób w tym 150 dziewcząt w przedziale wiekowym 14 – 18. Badanie przeprowadzono podczas zajęć wychowania fizycznego. 3.3 Metody badań własnych W badaniach zastosowano metodę kwestionariusza, samooceny C.D Spielbergera, R.L Gorsucha i R.E Lushena. Do opracowania wyników i ich obrazowego przedstawienia, w pracy tej wykorzystano metody statystyczne. IV. Analiza wyników badań własnych oraz wnioski. Badaniom poddano 240 osób w tym 120 osób z klas o profilu sportowym oraz 120 osób z klas niesportowych. 1. Poziom lęku – stanu osiąga większe wartości u młodzieży z klas niesportowych. 2. Poziom lęku – cechy jest wyższy u młodzieży z klas niesportowych. 3. U obu grup młodzieży wyższe wartości osiągną poziom lęku jako cechy. Dowodzi to, iż młodzież w czasie badań była odprężona bardziej niż zazwyczaj. 4. Wyniki badań pozwalają stwierdzić, iż rozszerzony program wychowania fizycznego obniża poziom lęku u młodzieży. 5. Udział młodzieży w zajęciach ruchowych daje jej odprężenie psychiczne. Jest ona mniej podatna na stany lękowe, obniża jej lęk jako cechę charakteru. 6. Udział młodzieży w rywalizacji kształtuje w niej pewność siebie. Poznaje ona, odkrywa w sobie nowe umiejętności, możliwości, wartości, które realizowane przyczyniają się do mniejszej lękliwości, niezdecydowania, bojaźni. 7. uprawianie jakiejkolwiek dyscypliny sportowej powoduje bardzo często to, iż młodzież, która znajduje się w trudnym dla siebie okresie dorastania, aprobuje własne wartości, własne ciało, przekonanie oraz przejawia chęci dalszego kształtowania własnego ja. 8. Poziom lęku wpływa na osiągnięcia sportowe, stale towarzyszy poczynaniom sportowym, ale towarzyszy również w większym stopniu młodzieży nie uprawiającej sportu. 9. Należy większą uwagę zwrócić na psychiczną stronę kształtowania młodego człowieka – sportowca. Często ten aspekt pozostawiany jest samemu sobie lub realizowany mechanicznie przy okazji realizacji innych zadań. 10. Należy zapewnić młodzieży warunki do kształtowania własnego ciała, organizmu, psychiki. Zwiększyć liczbę godzin wychowania fizycznego w szkołach nie tylko średnich. Zwiększyć fundusze na rekreację, zwiększać liczbę klubów, sekcji sportowych, w których młodzież mogłaby brać udział. Zajęcia ruchowe, działalność ruchowa człowieka, rywalizacja sportowa obniżają poziom lęku młodzieży. Stwarzają jej wspaniałe warunki rozwoju ciała jak i sfery psychicznej charakteru. Uodparniają psychikę na niepowodzenie, stresy. Młodzież, dzięki wychowaniu fizycznemu, łagodnie przechodzi burzliwy okres dorastania. Ma sens powiększenie liczby godzin wychowania fizycznego w szkołach oraz propagowanie mody na ruch nie tylko wśród młodzieży, czego dowodem są wyniki badań. BIBLIOGRAFIA 1. Borucki Z.: Spostrzeganie, stres organizmu, lęk jako stan i jako cecha. 2. Kępiński L.: Lęk, Warszawa ZWRL 1977 3. Pieter: Ogólna metodologia pracy naukowej, Warszawa 1967 4. Renschber: Lęk, gniew, agresja, Warszawa 1980 5. Sosnowski: Lęk jako stan i jako cecha w ujęciu Spielbergea, Warszawa 1977 6. Wrześniowski k.: Wybrane zagadnienia lęku. Teoria i pomiar, Warszawa 1985 7. Żebrowska M.: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN Warszawa 1975
