Niemcy

advertisement
Niemcy (Republika Federalna Niemiec, RFN; Deutschland lub Bundesrepublik
Deutschland, BRD, i– państwo federacyjne położone w zachodniej i środkowej Europie.
Składa się z 16 krajów związkowych (landów), a jego stolicą i największym miastem jest
Berlin. Państwo ma powierzchnię 357 021 km² i panuje w nim klimat umiarkowany. Z ponad
80 milionami mieszkańców jest najludniejszym krajem Unii Europejskiej. Jest to czołowe pod
względem gospodarczym i politycznym państwo Europy. Stanowi część strefy Schengen i
strefy euro, jest członkiem ONZ, OECD, G8, G20.
W starożytności na terenie obecnych Niemiec zamieszkiwały plemiona Bałtów i Celtów,
Germanie zamieszkiwali natomiast w Skandynawii i na wyspach Morza Bałtyckiego. Zanim
zostały po raz pierwszy wzmiankowani w źródle historycznym, zaczęli migrować wzdłuż
wybrzeży Bałtyku. Plemiona germańskie zdominowały dawnych mieszkańców tych ziem, a w
późniejszym okresie wkroczyły na teren cesarstwa rzymskiego. W X wieku terytoria
niemieckie uformowały centralną część Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W XVI wieku
północne Niemcy stały się centrum reformacji protestanckiej, podczas gdy części południowe
i zachodnie pozostały katolickie. Różnice religijne doprowadziły do licznych konfliktów, na
przykład wojny trzydziestoletniej. Okupacja kraju w okresie wojen napoleońskich
doprowadziła do rozwoju pangermanizmu i, w rezultacie, do zjednoczenia Niemiec w 1871
roku. Nowe Cesarstwo Niemieckie zostało zdominowane przez Prusy. W wyniku I wojny
światowej i rewolucji w latach 1918–1919 Niemcy stały się Republiką Weimarską, a część
ich dawnych ziem została podzielona przez traktat wersalski. W 1933 roku wielki kryzys
doprowadził do powstania III Rzeszy. Następne lata zostały zdominowane przez narodowy
socjalizm i działania zbrojne podczas II wojny światowej. Po 1945 roku Niemcy zostały
podzielone przez zwycięskich w wojnie aliantów, w wyniku czego powstały dwa państwa:
Niemcy Wschodnie i Niemcy Zachodnie. Ich zjednoczenie nastąpiło w 1990 roku.
W roku 1957 Niemcy Zachodnie były jednym z członków założycieli wspólnot europejskich,
przekształconych później w Unię Europejską. Niemiecka gospodarka jest jedną z
największych na świecie. Niemcy mają także bogatą historię sztuki, muzyki, filozofii,
architektury.
Bundesrepublik Deutschland
Republika Federalna Niemiec
Flaga Niemiec
Godło Niemiec
Hymn:
Einigkeit und Recht und Freiheit
Menu
0:06
Das Lied der Deutschen (jedynie trzecia
strofa)
(Pieśń Niemców)
Konstytucja
konstytucja
Niemiec
Język urzędowy
niemiecki[1]
Stolica
Berlin
Ustrój polityczny
republika
(system
kanclerski)
Typ państwa
federacja
Głowa państwa
prezydent
Niemiec
Joachim
Gauck
Przewodniczący
Bundestagu
Norbert
Lammert
Szef rządu
kanclerz
federalna
Angela
Merkel
Wicekanclerz federalny
Sigmar
Gabriel
Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe
64. na świecie
357 121,41[2]
km²
7798 km²
(2,18%)
Liczba ludności (2011)
• całkowita
• gęstość zaludnienia
• narody i grupy etniczne
16. na świecie
80 327 900[3]
225 osób/km²
Niemcy (ok.
81%)
PKB (2013)
• całkowite
• na osobę
PKB (PPP) (2013)
• całkowite
• na osobę
3635,9 mld[4]
USD
44 999[4] USD
3232,5 mld[4]
USD
40 006[4] USD
Jednostka monetarna
1 euro = 100
eurocentów
(EUR, €)
Niepodległość
od aliantów
zachodnich
(amerykańska,
brytyjska i
francuska
strefa
okupacyjna)
7 września
1949;
3 października
1990 –
zjednoczenie
Niemiec
Wstąpienie do UE
25 marca
1957
Religia dominująca
katolicyzm,
protestantyzm
Strefa czasowa
UTC +1 –
zima
UTC +2 – lato
Kod ISO 3166
DE
Domena internetowa
.de
Kod samochodowy
D
Kod samolotowy
D
Kod telefoniczny
+49
Symbole narodowe
Osobne artykuły: Godło Niemiec, Flaga Niemiec i Hymn Niemiec.
Niemieckie godło – czarny orzeł na złotym tle
Niemiecka flaga jest złożona z trzech pasów: czarnego u góry, czerwonego w środku i złotego
u dołu. Została ona po raz pierwszy użyta w roku 1848, kiedy rozbite niemieckie państwa
dążyły do zjednoczenia. Jej kolory zaczerpnięto z mundurów żołnierzy, którzy walczyli w
okresie Wojen Napoleońskich. Kiedy doszło do unifikacji, kolorami narodowymi stały się
jednak czarny, czerwony i biały. W 1919 r., podczas tworzenia republiki, ponownie przyjęto
barwy z 1848 r. W latach 30. XX wieku flagą państwową stała się flaga partii nazistowskiej, a
po II Wojnie Światowej w obu nowych państwach niemieckich przyjęto flagę sprzed okresu
nazizmu, lecz w Niemczech Wschodnich dodano do niej godło kraju. W wyniku kolejnego
zjednoczenia Niemiec, ponownie uznano flagę dawnych Niemiec Zachodnich
Godłem Niemiec jest czarny orzeł z czerwonym dziobem i pazurami na złotym tle. W
Starożytności orzeł był symbolem rzymskich cesarzy. W średniowieczu Karol Wielki przejął
od nich symbol swojej władzy. Po podziale imperium Karola, symbolem Świętego Cesarstwa
Rzymskiego stał się dwugłowy orzeł na złotym tle. Mimo zniesienia cesarstwa w 1804 r.,
orzeł przetrwał jako herb monarchii austriackiej. Z tego też powodu, nie mógł on zostać
przywrócony po zjednoczeniu Niemiec i powstaniu Cesarstwa Rzymskiego, więc jako godło
przyjęto orła jednogłowego. Był on także symbolem Republiki Weimarskiej oraz Republiki
Federalnej Niemiec od 1948 r
Autorem tekstu niemieckiego hymnu jest August Heinrich Hoffmann von Fallersleben, a
muzykę skomponował Joseph Haydn. Tekst został napisany 26 sierpnia 1841 r. i wzywa do
zjednoczenia państwa. 11 sierpnia 1922 utwór stał się hymnem Republiki Weimarskiej. W
okresie nazizmu tekst jego pierwszej strofy został wykorzystany przez propagandę w celu
uprawomocnienia działań zbrojnych, prowadzonych wtedy przez Trzecią Rzeszę. Po II
Wojnie Światowej nieoficjalnym hymnem Niemiec stała się trzecia zwrotka pieśni von
Fallerslebena, co zatwierdzone zostało w 1991 r
Historia
Osobny artykuł: Historia Niemiec.
Plemiona germańskie
Migracje w pierwszych pięciu wiekach naszej ery
Osobny artykuł: Germania.
Plemiona germańskie wyodrębniły się prawdopodobnie w epoce brązu lub żelaza. Z
południowej Skandynawii i północnych Niemiec, od I wieku p. n. e. wędrowali na południe,
wschód i zachód, stykając się z plemionami celtyckimi, żyjącymi na terenie Galii, a także
ludami irańskimi, Bałtami, oraz Słowianami w Środkowej i Wschodniej Europie Za sprawą
Oktawiana Augusta, rzymski dowódca Warus rozpoczął podbój Germanii (obszaru
ciągnącego się od Renu do gór Ural). W 9 r. n. e., trzy rzymskie legiony zostały pokonane
podczas bitwy w Lesie Teutoburskim przez Cherusków pod wodzą Arminiusa. Do roku 100,
kiedy Tacyt napisał Germanię, plemiona germańskie osiedliły się wzdłuż Renu i Dunaju
(Limes Górnogermańsko-Retycki), zajmując większość terenu dzisiejszych Niemiec. Austria,
południowa Bawaria oraz zachodnia Nadrenia były jednak rzymskimi prowincjami
W trzecim wieku pojawiły się kolejne duże plemiona germańskie: Alamanowie, Frankowie,
Chattowie, Sasi, Fryzowie oraz Turyngowie. Około 260 r., Germanie wkroczyli na tereny
kontrolowane przez Cesarstwo Rzymskie[16]. Po inwazji Hunów w 375 r. oraz podupadania
Rzymu od 395 r., plemiona germańskie dalej migrowały na południowy wschód. Większe z
nich zaczęły dominować nad słabszymi. Rozległe obszary zajmowali Frankowie, a tereny
północne należały do Sasów
Święte Cesarstwo Rzymskie
Korona cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego
Mapa Świętego Cesarstwa Rzymskiego w 1600 r.
Osobny artykuł: Święte Cesarstwo Rzymskie.
25 grudnia 800 r., król Franków Karol Wielki został ukoronowany cesarzem i stworzył
Imperium Karolińskie, które zostało podzielone w 843 r., na podstawie traktatu w Verdun.
Święte Cesarstwo Rzymskie powstało ze wschodniej części podzielonego obszaru. Jego
terytorium rozciągało się od rzeki Eider na północy do wybrzeży Morza Śródziemnego na
południe. Podczas panowania władców z dynastii Ludolfingów w latach 919–1024, kilka
ważniejszych księstw zostało połączonych, a król niemiecki został ukoronowany na Świętego
Cesarza Rzymskiego w 962 r. Święte Cesarstwo Rzymskie wchłonęło północną Italię i
Burgundię podczas rządów dynastii salickiej (1024–1125), lecz cesarze utracili znaczną część
swojej potęgi podczas sporu o inwestyturę.
W okresie panowania Hohenstaufów (1138–1254), niemieccy książęta rozszerzyli swoje
wpływy dalej na wschód i południe, na ziemie należące do Słowian, rozpoczynając
osadnictwo na tych i leżących jeszcze dalej na wschód terenach. Północne miasta niemieckie
rozwijały się jako członkowie Hanzy. W późniejszym okresie liczba ludności kraju
zdecydowanie zmniejszyła się z powodu „wielkiego głodu” w latach 1315-1317, a następnie
„czarnej śmierci” w latach 1348-1350 Złota Bulla z 1356 r. wprowadziła podstawową
konstytucję kraju i wprowadziła w cesarstwie elekcję króla przez siedmiu elektorów.
Marcin Luter opublikował 95 tez w 1517 r. w Wittenberdze, rzucając tym samym wyzwanie
Kościołowi katolickiemu i rozpoczynając reformację. Kościół Luterański stał się oficjalną
religią w wielu niemieckich księstwach do roku 1530. Spór religijny doprowadził do wojny
trzydziestoletniej (1618–1648), w ciągu której populacji regionu spadła o 30%[18]. Pokój
westfalski w 1648 r. zakończyło wojny religijne w Niemczech, jednak kraj pozostał
podzielony na wiele małych państewek W XVIII wieku, Święte Cesarstwo Rzymskie składało
się z około 1800 takich terytoriów
Od 1740 r., spory pomiędzy austriacką monarchią Habsburgów oraz Prusami zdominował
niemiecką historię. W 1806 r. imperium zostało rozwiązane w rezultacie Wojen
napoleońskich
Związek Niemiecki i Cesarstwo
Osobne artykuły: Związek Niemiecki i Cesarstwo Niemieckie.
Utworzenie Cesarstwa Niemieckiego w 1871 r. w Wersalu. W centrum obrazu, w białym
stroju widoczny jest kanclerz Otto von Bismarck
Podczas upadku Napoleona, Kongres wiedeński w 1814 stworzył Związek Niemiecki
(Deutscher Bund), luźną ligę 39 krajów. Niezgoda z europejską restauracją monarchów,
spowodowała zwiększenie ruchów liberalnych, co spowodowało wprowadzenie nowych
represji przez austriackiego kanclerza Klemensa von Metternicha. Niemiecki Związek Celny,
unia celna, podtrzymywała ekonomiczną równość wszystkich państw niemieckich.
Nacjonalizm i liberalne idee Rewolucji Francuskiej zdobyły rosnące poparcie Niemców,
głównie młodych. W świetle Wiosny Ludów, która zdestabilizowała francuską republikę,
intelektualiści i inni obywatele rozpoczęli rewolucję. Król Prus, Fryderyk Wilhelm IV
otrzymał ofertę zostania cesarzem, ale z ograniczoną władzą, co sprawiło, że zrezygnował z
korony i zaproponował wprowadzenie konstytucji, doprowadzając do czasowego
niepowodzenia ruchu nacjonalistycznego.
Konflikt pomiędzy królem Prus Wilhelmem I Hohenzollernem i coraz bardziej liberalnym
parlamentem wybuchł w związku z reformami wojskowymi w 1862 r. Król mianował nowego
kanclerza, Otto von Bismarcka. Doprowadził on do wojny z Danią w 1864 r. Pruskie
zwycięstwo w wojnie z Austrią w 1866 r. umożliwiło utworzenie Związku
Północnoniemieckiego (Norddeutscher Bund) i wykluczenia Austrii, dotąd jednego z państw
niemieckich, z federacji. Po pokonaniu przez Prusy Francji podczas wojny w 1870 r., w 1871
r. proklamowano Cesarstwo Niemieckie w Wersalu, które połączyło wszystkie państewka
niemieckie poza Austrią.
Prusy, które zajmowały ok. 2/3 powierzchni nowego państwa, zdominowały je. Pruscy
królowie z dynastii Hohenzollernów przybrali tytuł cesarski, a Berlin stał się jego stolicą. W
kolejnych latach, dzięki polityce zagranicznej Bismarck jako kanclerz Niemiec pod rozkazami
cesarza, zapewnił państwu silną pozycję na arenie międzynarodowej poprzez fałszowanie
przymierzy, odosabnianie Francji w sprawach dyplomatycznych i unikanie wojen. Za
panowania Wilhelma II Hohenzollerna, Niemcy zaczęły stawać się państwem
imperialistycznym, co prowadziło do konfliktów z sąsiednimi krajami. W rezultacie
Konferencji berlińskiej w 1884 r. Niemcy zażądały przyznania wielu kolonii, np.:
Niemieckiej Afryki Wschodniej, Niemieckiej Afryki Południowo-Zachodniej, Togo, oraz
Kamerunu[23]. Większość przymierzy, do których dawniej przystąpiły Niemcy nie zostało
odnowionych, a w nowych wykluczono państwo.
Zamach w Sarajewie na Franciszka Ferdynanda Habsburga 28 czerwca 1914 r. wywołał I
Wojnę Światową[24]. Niemcy, jako część państw centralnych, ucierpiały poprzez porażkę z
Aliantami podczas jednego z najkrwawszych konfliktów w historii. Około 2 miliony
niemieckich żołnierzy zginęło podczas wojny. Rewolucja listopadowa wybuchła w
listopadzie 1918 r., a król Wilhelm II i książęta abdykowali. Rozejm w Compiègne zakończył
I Wojnę Światową 11 listopada, a Niemcy zostały zmuszone do podpisania pokoju
wersalskiego w czerwcu 1919 r. Pokój został odebrany w Niemczech jako poniżająca
kontynuacja konfliktu, i jest często wymieniana jako jedna z przyczyn rozwoju nazizmu
Republika Weimarska i nazizm
Adolf Hitler
Osobne artykuły: Republika Weimarska i III Rzesza.
Na początku niemieckiej rewolucji w listopadzie 1918 r. Niemcy stały się republiką. Walka o
władzę toczyła się jednak dalej, z radykalnie-lewicowymi komunistami, którzy przejęli
władzę w Bawarii. Rewolucja chyliła się ku końcowi 11 sierpnia 1919 r., kiedy
demokratyczna konstytucja weimarska została zatwierdzona przez prezydenta Friedricha
Eberta[15]. Nastąpił wtedy okres rozwoju kulturalnego i ekonomicznego państwa, nazywany
„złotymi latami dwudziestymi”, czyli Goldene Zwanziger. W 1929 r. nastąpił jednak wielki
kryzys. Surowe warunki pokoju dyktowane przez traktat wersalski, a także długi czas
niestabilnych rządów, Niemcy coraz rzadziej identyfikowali się z rządem. Sytuację zaostrzała
Legenda o ciosie w plecy, czyli przekonanie, iż winę za przegranie I Wojny Światowej
ponoszą cywile, którzy niewystarczająco wsparli wojsko. Rząd został oskarżony o zdradę
państwa poprzez podpisanie traktatu wersalskiego.
Do 1932 r. Komunistyczna Partia Niemiec oraz Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia
Robotników kontrolowały większość parlamentu, podsycając niezadowolenie z rządu. Po serii
nieudanych prób utworzenia rządu, prezydent Paul von Hindenburg mianował Adolfa Hitlera
kanclerzem Niemiec. Miało to miejsce 20 stycznia 1933 r[15]. 27 lutego 1933 doszło do pożaru
Reichstagu i w konsekwencji zniesienia wielu praw obywateli. Wkrótce umożliwiono także
wprowadzanie przez rząd ustaw niezgodnych z konstytucją. Jedynie Socjaldemokratyczna
Partia Niemiec głosowała przeciwko, podczas gdy posłowie Komunistycznej Partii Niemiec
byli już uwięzieni[26][27]. Poprzez używanie swojej władzy w celu zniszczenia jakiegokolwiek,
realnego lub domniemanego, oporu, Hitler stworzył scentralizowane państwo totalitarne w
ciągu miesięcy. Gospodarka została odbudowana, skupiała się jednak odtąd głównie na
zbrojeniu militarnym[28].
W 1935 r. Niemcy odzyskały kontrolę nad krainą Saara, a w 1936 r. nad Nadrenią, które
zostały utracone na mocy traktatu wersalskiego[15]. W 1938 r. przyłączono do państwa
Austrię, a w 1939 pod niemiecką kontrolą znalazła się Czechosłowacja. Kampania
wrześniowa, czyli inwazja na Polskę, została przygotowana na podstawie Paktu RibbentropMołotow i Operacji Himmler. 1 września 1939 roku niemiecki Wehrmacht przeprowadził
blitzkrieg na Polskę, która szybko została zajęta przez III Rzeszę i sowiecką Armię Czerwoną.
Wielka Brytania i Francja wypowiedziały Niemcom wojnę, co było oznaką rozpoczynającej
się II Wojny Światowej[15]. W trakcie rozwoju konfliktu, Niemcy i ich sprzymierzeńcy szybko
zdobyły kontrolę w większości Europy Kontynentalnej i Północnej Afryce. Planowano także
opanowanie Wielkiej Brytanii, zakończyło się to jednak niepowodzeniem. 22 czerwca 1941
r., Niemcy złamały pakt Ribbentrop-Mołotow i zaatakowały Związek Radziecki. Japonia
zaatakowała Pearl Harbor, co spowodowało przyłączenie się do konfliktu Stanów
Zjednoczonych. Bitwa pod Stalingradem zmusiła Niemcy do odwrotu na froncie
wschodnim[15].
Berlin po II wojnie światowej
We wrześniu 1943 r., sprzymierzeniec III Rzeszy, Włochy, poddały się, a niemieckie oddziały
musiały bronić dodatkowego frontu we Włoszech. Lądowanie w Normandii otworzyło Front
Zachodni, podczas gdy siły aliantów postępowały w głąb niemieckiego terytorium. 8 maja
1945 r. siły III Rzeszy poddały się po zdobyciu przez Armię Czerwoną Berlina[29].
III Rzesza często stosowała w swoich poczynaniach holocaust. Reżim powołał policję, która
usuwała mniejszości narodowe i grupy etniczne z danych terenów. Miliony ludzi zostało
zabitych w tym okresie, w tym wielu Żydów, Romów, Rosjan, niepełnosprawnych,
Świadków Jehowy, homoseksualistów, a także członków opozycji[30]. W czasie wojny III
Rzesza straciła szacunkowo 5,3 miliona żołnierzy[31] i miliony cywilów[32], a także dużą część
swego dawnego terytorium[33].
Niemcy Wschodnie i Zachodnie
Osobne artykuły: Niemcy Zachodnie i Niemiecka Republika Demokratyczna.
Podział terytorium Niemiec po II wojnie światowej
Po złożeniu broni przez Niemcy, terytorium państwa oraz jego stolica zostały podzielone
przez aliantów na cztery strefy okupacyjne. W sumie, zmiany te zaakceptowało 6,5 miliona
Niemców, wysiedlonych ze wschodnich terenów[34]. Część zachodnia, kontrolowana przez
Francję, Wielką Brytanię oraz Stany Zjednoczone, została połączona 23 maja 1949 r. tworząc
Republikę Federalną Niemiec (Bundesrepublik Deutschland), a 7 października 1949 roku,
strefa radziecka stała się Niemiecką Republikę Demokratyczną (Deutsche Demokratische
Republik). Państwa te były nieformalnie znane pod nazwami Niemcy Wschodnie i Niemcy
Zachodnie. Niemcy Wschodnie wybrały na swoją stolicę Berlin, podczas gdy siedzibą rządu
Niemiec Zachodnich stało się Bonn[35].
Niemcy Zachodnie, stworzone jako republika federalna ze społeczną gospodarkę rynkową,
była sprzymierzona ze Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią i Francją. Kraj przeżył
stopniowy wzrost ekonomiczny, który rozpoczął się w latach pięćdziesiątych. W 1955 r.
państwo wstąpiło do NATO, a w 1957 r. było jednym z założycieli Wspólnoty Europejskiej.
Niemcy Wschodnie należały natomiast do bloku wschodniego i znajdowały się pod
gospodarczą i militarną kontrolą Związku Radzieckiego. Mimo że miał być to kraj
demokratyczny, władza polityczna sprawowana była jedynie przez ważniejszych członków
kontrolowanej przez komunistów Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec, wspomaganej
przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD, wielką tajną służbę, a także wiele
innych organizacji, kontrolujących każdy aspekt życia społecznego[36].
Mur Berliński wraz z Bramą Brandenburską
Podczas gdy propaganda Wschodnich Niemiec opierała się na korzyściach programu
socjalistycznego oraz strachu przed inwazją Zachodnich Niemiec, wielu obywateli
wyjeżdżało na zachód w celu uzyskania wolności i powodzenia[37]. Mur Berliński, zbudowany
w 1961 r. w celu powstrzymania mieszkańców Wschodnich Niemiec od uciekania na zachód,
stał się symbolem Zimnej wojny, a jego upadek w 1989 r., poprzedzony reformami
demokratycznymi w Polsce i na Węgrzech, stał się symbolem upadku komunizmu i
ponownego zjednoczenia Niemiec[22].
Odbudowa Niemiec
Osobny artykuł: Zjednoczenie Niemiec.
10 marca 1994 r. Berlin raz jeszcze zyskał miano stolicy Niemiec, podczas gdy Bonn
uzyskało status Bundesstadt (miasta federalnego), utrzymując kilka ministrów. Przenosiny
rządu ukończono w 1999 r[38]. Po zjednoczeniu, Niemcy zaczęły odgrywać większą rolę w
Unii Europejskiej i NATO. Wysłały one misję pokojową na Bałkany, w celu utrzymania tam
równowagi, a także do Afganistanu[39]. W 2005 r., Angela Merkel została pierwszym
kanclerzem-kobietą[22].
Mapa hipsometryczna Niemiec
Niemcy znajdują się w Zachodniej Europie. Na północy graniczą z Danią, na wschodzie z
Polską i Republiką Czeską, na południu z Austrią oraz Szwajcarią, na południowym
zachodzie z Francją i Luksemburgiem, a na północnym zachodzie z Belgią i Holandią. Leżą
w przeważającej części pomiędzy równoleżnikami 47°, a 55° N (fragment wyspy Sylt
znajduje się na północ od równoleżnika 55°), oraz południkami 5° i 16° E. Obszar państwa
obejmuje 357021 km², w tym 349223 km² na lądzie i 7798 km² na wodzie. Jest to siódmy pod
względem wielkości kraj w Europie i 62 na świecie[40].
Niemcy rozciągają się od Alp (z najwyższym szczytem kraju – Zugspitze o wysokości 2962
m n.p.m.) na południu po brzegi Morza Północnego (Nordsee) na północnym zachodzie oraz
Bałtyku (Ostsee) na północnym wschodzie. Porośnięte lasami wyżyny centralnych Niemiec
oraz niziny na północy kraju (z najniższym punktem – Wilstermarsch o wysokości 3,54 m
n.p.m.) przecinają liczne rzeki, np.: Ren, Dunaj i Łaba. Zanikające lodowce górskie pojawiają
się w Alpach. Głównymi surowcami naturalnymi są: rudy żelaza, węgiel brunatny, węgiel
kamienny, drewno, potas, uran i miedzi, gaz ziemny, sól kamienna i potasowa, nikiel oraz
woda[40]. Na terenie Niemiec można wydzielić cztery wielkie regiony geograficzne: Nizinę
Północnoniemiecką, Średniogórze Niemieckie, przedgórze Alp (Wyżyna Bawarska) i Alpy.
Niemieckie wybrzeże liczy 2389 km, zaś granice lądowe 3621 km. W tym granice z
poszczególnymi krajami: Austrią (784 km), Czechami (646 km), Holandią (577 km), Polską
(456 km), Francją (451 km), Szwajcarią (334 km), Belgią (167 km), Luksemburgiem
(138 km), Danią (68 km)[40].
Zobacz też: Granice Niemiec.
Kraje związkowe
Osobny artykuł: Kraje związkowe Niemiec.
Republika Federalna Niemiec składa się z szesnastu krajów związkowych, nazywanych tam
Landami[52], posiadających własne konstytucje[53] i szeroką autonomię. Ze względu na różnice
w ich wielkości oraz liczbie ludności, w każdym z nich różni się system podziału
administracyjnego. W 2009 r. Niemcy podzielone były na 403 powiaty, w tym 301 wiejskich i
102 miejskie[54].
Nazwa
polska
Nazwa
Stolica
niemiecka
BadenBadeniaWürttember Stuttgart
Wirtemberg
g
ia
Monachiu
2
Bawaria Bayern
m
1
3
Berlin(1) Berlin
Berlin
Brandenbu
4 Brandenbur
Poczdam
rg
gia
5
Powierzchni Ludnoś
a[2] (km²)
ć[3]
35 751,48
10 512
441
12 443
372
3 326
887,70
002
70 550,11
29 483,13
2 453
180
Bremen
Brema
419,24 652 182
Hamburg
Hamburg
755,16
Hessen
Wiesbade
n
21 114,91
Meklembur
8 giaPomorze
Przednie
Mecklenbur
gSchwerin
Vorpommer
n
23 190,76
1 606
899
Dolna
Saksonia
Niedersach
Hanower
sen
47 612,88
7 774
253
1 Nadrenia
0 PółnocnaWestfalia
Nordrhein- Düsseldor
Westfalen f
34 092,25
17 544
938
1
Nadrenia1
Palatynat
1
Saara
RheinlandMoguncja
Pfalz
19 854,06
3 990
033
6
7
9
Brema(1)
Hamburg
(1)
Hesja
Saarland
Saarbrück
1 718
187
5 993
771
2568,75 997 855
Dolna Saksonia
Brema
Hamburg
MeklemburgiaPomorze Przednie
SaksoniaAnhalt
Saksonia
Brandenburgia
2
1
3 Saksonia
en
Sachsen
Drezno
18 419,71
4 054
182
1
Saksonia4
Anhalt
SachsenAnhalt
Magdebu
rg
20 449,54
2 276
736
1 Szlezwik5
Holsztyn
1
6 Turyngia
SchleswigKilonia
Holstein
15 799,25
2 802
266
Thüringen Erfurt
Deutschlan
Berlin
Niemcy
d
2 181
603
80 327
357 121,41
900(2)
16 172,50
Berlin i Hamburg są miastami na prawie landu; Brema ma też status miasta-kraju
(Stadtstaat), chociaż należą do niej dwa miasta: Brema i Bremerhaven
(2) Stan: 31.12.2011
(1)
Berlin
Turyngia
Hesja
Nadrenia PółnocnaWestfalia
NadreniaPalatynat
Bawaria
BadeniaWirtembergia
Saara
SzlezwikHolsztyn
Organy władzy szczebla federalnego
Stolicą federalną jest Berlin, gdzie znajduje się siedziba rządu federalnego
(Bundesregierung), jednak część ministerstw rezyduje w Bonn. Część centralnych urzędów
mieści się w innych miastach, m.in. Karlsruhe i Norymberdze[56]. System polityczny Niemiec
jest zorganizowany w oparciu o Ustawę Zasadniczą (Grundgesetz), która działa jako
konstytucja według zasady podziału władz (Gewaltenteilung)[57].
Głową państwa jest prezydent federalny, wybierany przez Zgromadzenie Federalne (złożone z
Bundestagu i przedstawicieli krajów związkowych, w liczbie równej liczbie członków
Bundestagu) na pięcioletnią kadencję. Jest możliwość jednokrotnego powtórzenia kadencji[58].
Ma on czysto reprezentacyjne znaczenie – jest symbolem państwa, moderatorem. Nie ma
prawa wetowania ustaw (może je jedynie odesłać do Trybunału). Posiada prawo mianowania
ambasadorów i konsulów oraz wysuwania kandydatury kanclerza[59].
Władzą ustawodawczą (Legislative) jest Bundestag wraz z drugą izbą Radą Federalną
Niemiec (Bundesrat). Bundestag wybierany jest co cztery lata w wyborach
pięcioprzymiotnikowych: powszechnych, równych, bezpośrednich (jednostopniowych),
tajnych i proporcjonalnych, choć zasadniczo jest to system mieszany z zapewnieniem wejścia
do parlamentu wszystkich kandydatów, którzy w swych okręgach uzyskali większość.
Ustawowa liczba posłów liczy 598 (od zjednoczenia Niemiec do 2002 roku wynosiła 656),
ale wskutek tego skomplikowanego systemu wyborczego liczba ta może zwiększać się o tzw.
mandaty nadwyżkowe. Tak jest w Bundestagu XVII kadencji, który liczył w dniu inauguracji
622 posłów – przy wygaśnięciu mandatu nadwyżkowego wybrany większościowo poseł nie
jest zastępowany przez kandydata z listy, tak że liczba ta zmniejszyła się do 620 w roku 2012.
Posłowie grupują się we frakcjach, do tworzenia których potrzebne jest 5% ogólnej liczby
posłów. Obecne frakcje to:SPD, CDU/CSU, Związek 90/Zieloni, FDP, Die Linke[60].
Reichstag
Bundestag na wniosek prezydenta dokonuje wyboru kanclerza i rządu, kontroluje jego prace,
zatwierdza umowy międzynarodowe, uchwala ustawy. Na czele izby niższej stoi
przewodniczący Bundestagu (wraz ze swoimi zastępcami). Obecnie jest nim Norbert
Lammert z CDU[60].
Władzę wykonawczą (Exekutive) stanowi rząd federalny z kanclerzem federalnym
(Bundeskanzler) na czele. Pozycja kanclerza jest mocniejsza niż polskiego premiera. Ma on
prawo bezpośrednio ingerować w prace swoich ministrów. Nie można pociągnąć całego rządu
do odpowiedzialności politycznej. Dzieje się tak dlatego, że każdy z ministrów działa według
wytycznych kanclerza. Dopiero gdy kanclerz zostanie pociągnięty do odpowiedzialności za
pomocą konstruktywnego wotum nieufności, wówczas rząd pośrednio pociągnięty jest do
odpowiedzialności. Parlament nie może odwoływać poszczególnych ministrów (zasada
odpowiedzialności rządu en bloc)[61].
Federalny Sąd Konstytucyjny w 1989 r.
Prawo
Niemcy posiadają system prawa kontynentalnego, oparty na prawie rzymskim z kilkoma
odniesieniami do prawa germańskiego. Federalny Trybunał Konstytucyjny
(Bundesverfassungsgericht) jest niemieckim Sądem Najwyższym, odpowiedzialnym za
sprawy dotyczące konstytucji państwa, z uprawnieniem kontroli działalności agencji
administracyjnych[22][62]. W przypadku spraw karnych i cywilnych, sądem najwyższej
instancji jest Federalny Trybunał Sprawiedliwości. Inne sprawy kierowane są do: Federalngeo
Sądu Pracy, Federalnego Sądu Socjalnego, Federalnego Trybunału Finansowego oraz
Federalnego Sądu Administracyjnego. Niemieckie prawo reguluje także konsekwencje
zbrodni przeciwko ludzkości, ludobójstwa oraz zbrodni wojennych i niemieckim sądom
prawo korzystania z zasady represji wszechświatowej w niektórych przypadkach[63].
Kodeksy karny i cywilny są skodyfikowane na stopniu narodowym w Strafgesetzbuch oraz
Bürgerliches Gesetzbuch. Niemiecki system karny ma na celu rehabilitację kryminalisty oraz
ochronę ludności przed dalszymi zbrodniami[64]. Poza drobnymi wykroczeniami, sądzonymi
przez jednego profesjonalnego sędziego, oraz poważnymi przestępstwami politycznymi,
wszystkie sprawy są sądzone przez mieszane trybunały, w których ławnicy siedzą obok
zawodowych sędziów[65][66].
Polityka zagraniczna
Spotkanie przywódców państw G8 w 2007 r., w Heiligendamm
Niemcy posiadają za granicą 229 misji dyplomatycznych[67] i utrzymają relacje z ponad 190
państwami[68]. W 2011 państwo wkładało największe fundusze do budżetu Unii Europejskiej
(20%)[69] i były trzecim państwem z największym wkładem w tworzenie budżetu Organizacji
Narodów Zjednoczonych (8% ogólnych funduszy)[70]. Niemcy są także członkami
Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), Organizacji Współpracy Gospodarczej i
Rozwoju (OECD), G8, G20, Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego
(IMF). Od zakończenia II Wojny Światowej, Niemcy znacząco przyczyniły się do powstania i
rozwoju Unii Europejskiej i podtrzymywały silny sojusz z Francją. Państwo dąży do rozwoju
wspólnej europejskiej polityki, obrony i organów bezpieczeństwa[71][72].
Polityka rozwoju Niemiec jest niezależnym obszarem polityki zagranicznej państwa. Jest ona
opracowana przez Ministerstwo Współpracy Gospodarczej i Rozwoju i wprowadzana w życie
przez organizacje podległe. Niemiecki rząd dostrzega w rozwoju polityki zagranicznej
odpowiedzialność za rozwój wspólnoty europejskiej[73].
Rządy Niemiec i Stanów Zjednoczonych są bliskimi sprzymierzeńcami politycznymi [74]. Plan
Marshalla z 1948 r. oraz silne powiązania kulturowe wytworzyły więź pomiędzy oboma
krajami, która uległa osłabieniu w wyniku niemieckiego sceptycyzmu dotyczącego wojny w
Iraku[75].
Partie polityczne
Angela Merkel, CDU
System partyjny Niemiec porównawszy chociażby z krajami Europy Zachodniej jest
wyjątkowo stabilny i uporządkowany. Wykrystalizowaniu uległ po II wojnie światowej.
Partią o najstarszej tradycji jest pochodząca z 1870 r. partia środowiska katolickiego Zentrum
(pol. Centrum), obecnie o marginalnym znaczeniu. Drugą co do wieku partią jest pochodząca
z 1875 r. i wyrosła z ruchu robotniczego SPD. Uczestniczyła ona w rządach Republiki
Weimarskiej, aż do 1933 roku była najsilniejszą partią niemiecką. Po wojnie kierowana przez
Willy’ego Brandta, Helmuta Schmidta i Gerharda Schrödera partia współtworzyła rząd
federalny w latach 1966–1982 i ponownie 1998–2009.
Obok SPD do tzw. Volksparteien (partii ogólnonarodowych) należy również chadecja (CDU i
CSU). Wykształciła się ona po II wojnie światowej ze środowisk dawnej katolickiej partii
„Centrum”, poszerzonej o środowiska ewangelickie (CDU jest partią ponadkonfesyjną). Na
wzmocnienie jej roli wpłynął długi okres rządów (1949–1969) oraz charyzmatyczni liderzy:
Konrad Adenauer, Ludwig Erhard i Jakob Kaiser. W latach 1982–1998 CDU/CSU była znów
u władzy stanowiąc główną siłę rządu Helmuta Kohla.
Philipp Rösler, FDP
Tradycyjnie rolę języczka u wagi pełnili liberałowie z FDP. Rządzili prawie nieprzerwanie aż
do 1998 roku, raz z CDU, raz z SPD – stąd też często nazywani są partią „obrotową”. FDP
wykształciła się po 1948 roku ze środowisk związanych z przedwojennymi partiami DDP i
DVP. Były w niej obecne zarówno elementy wolnomyślicielskie, antyklerykalne, jak i
nacjonalistyczne (przez pewien czas po wojnie sytuowano FDP „na prawo” od CDU). Z
partią związane były takie nazwiska jak pierwszy prezydent RFN Theodor Heuss, jej
powojenny lider Erich Mende, przedstawiciele lewego skrzydła Wolfgang Mischnick, czy
Günter Verheugen. Członkami FDP byli też wieloletni minister spraw zagranicznych RFN
Hans-Dietrich Genscher (1974–1992), Walter Scheel (1969–74 szef MSZ, prezydent RFN
1974–79), czy Klaus Kinkel (minister sprawiedliwości i spraw zagranicznych w rządzie
Helmuta Kohla). FDP miała swój udział w odważnej polityce wschodniej rządu Willego
Brandta i Helmuta Schmidta. W 1982 na skutek różnic w koncepcjach polityki gospodarczej i
społecznej FDP zrezygnowała z udziału w rządach lewicy i związała się z chadecją.
Małżeństwo z CDU, choć niewolne od kłótni i nieporozumień, przetrwało 16 lat. Od 2009
FDP ponownie tworzy koalicję z CDU/CSU, a na szczeblu lokalnym reprezentowana jest w
10 z 16 parlamentów.
Od 1998 rolę języczka u wagi spełnia również partia Zielonych (Bündnis 90/Die Grünen).
Partia Zielonych założona została w 1979/80 przez działaczy wywodzących się nowych
ruchów społecznych lat 60. i 70. i inicjatyw ekologicznych, a w 1990 zjednoczyła się ze
wschodnio niemieckim Związkiem 90. Jej wieloletnim przewodniczącym był minister spraw
zagranicznych Josef Fischer. Reprezentowana jest w Bundestagu i we wszystkich
parlamentach lokalnych, a jej członek Winfried Kretschmann jest premierem w BadeniiWirtembergii.
Partią izolowaną na szczeblu ogólnokrajowym jest Die Linke. Wywodzi się ona z PDS –
następczyni honeckerowskiej SED oraz WASG – partii utworzonej przez działaczy
związkowych i dysydentów z SPD. Tak jak WASG, PDS krytykowała z pozycji lewicowych
rząd Schrödera, zarzucając mu odejście od lewicowych ideałów, które jakoby zawsze bliskie
były PDS. W latach 1990–2002 i ponownie od 2005 reprezentowana była w Bundestagu,
głównie przez posłów z nowych krajów związkowych, tj. byłego terytorium NRD. W
zachodniej części Niemiec nie udało jej się zapuścić korzeni, aż do zawarcia koalicji z
WASG, a następnie zjednoczenia obu partii w Die Linke. Partia kierowana przez Gesine
Lötzsch i Klausa Ernsta reprezentowana jest w 13 z 16 parlamentów lokalnych i współrządzi
z SPD w jednym kraju związkowym – Brandenburgii.
W parlamentach lokalnych swoje reprezentacje posiadają również Wolni Wyborcy (Freie
Wähler), Niemiecka Partia Piracka (Piratenpartei Deutschland), regionalne ugrupowanie
Związek Wyborców Południowego Szlezwiku (Südschleswigscher Wählerverband) oraz
skrajnie prawicowa partia Narodowodemokratyczna Partia Niemiec (Nationaldemokratische
Partei Deutschland, NPD).
Siły zbrojne
Eurofighter Typhoon
Rola niemieckiego wojska (Bundeswehr) została opisana w Konstytucji Niemiec (Art. 87a)
jako wyłącznie defensywna. Jego jedynymi aktywnymi działaniami przed 1990 r., była
pomoc podczas klęsk żywiołowych w kraju i za granicą. W 1994 r. trybunał konstytucyjny
termin defensywa został zdefiniowany nie tylko jako obrona granic państwa, ale także
zapobieganie innym konfliktom na całym świecie, które mogłyby w jakikolwiek sposób
zagrozić państwu.
czołgi Leopard 2
W 2011 r., wydatki na wojsko stanowiły około 1,3% produktu krajowego brutto, co jest
wynikiem niskim na tle innych krajów. Pomimo to, Niemcy są dziewiątym krajem na świecie,
który przeznacza najwięcej kosztów na utrzymanie armii[76]. W okresie pokoju wojsko jest
dowodzone przez Ministra Obrony. W przypadku znalezienia się kraju w stanie wojny, która
zgodnie z konstytucją będzie miała charakter obronny, dowódcą naczelnym zostanie
kanclerz[77].
W 2012 r. niemieckie wojsko zatrudniało 183 000 zawodowych żołnierzy i 17 000
ochotników[78]. Niemiecki rząd planuje jednak ograniczenie tych liczb do 170 000
zawodowców i 15 000 ochotników[79]. Rezerwiści są dostępni siłom zbrojnym i uczestniczą w
ćwiczeniach obronnych. W 2011 r. Niemieckie wojsko posiadało 6900 żołnierzy
stacjonujących w innych krajach w ramach misji pokojowych, w tym 4900 w Afganistanie i
Uzbekistanie, 1150 w Kosowie i 300 w Libanie[80].
Do 2011 r. służba wojskowa była obowiązkowa dla mężczyzn w wieku lat 18, a pobór składał
się z sześciomiesięcznej służby. 1 lipca 2011 r. obowiązek został oficjalnie zniesiony. Po
2001 roku w armii mogły służyć kobiety, ale nie obowiązywał ich obowiązek służby
wojskowej[81]. Obecnie w armii pracuje ok. 17 500 kobiet.
Demografia
Wzrost liczby ludności 1800–2001
Z liczbą ludności sięgającą ok. 81,147 mln. osób w 2013 r.[40], Niemcy są najludniejszym
państwem w Unii Europejskiej, drugim w Europie i szesnastym na świecie[82].
Państwo boryka się z poważnym problemem demograficznym. Spośród ok. 81,8 mln
mieszkańców Niemiec w 2009 r., aż 16,9 mln osiągnęło wiek emerytalny, co oznacza, że co
piąty Niemiec jest emerytem. W ciągu ostatnich dwóch dekad odsetek ten wzrósł prawie o
połowę. Szacuje się, że w ciągu najbliższych dziesięcioleci tempo wzrostu liczby emerytów w
stosunku do ogólnej populacji będzie wzrastać, a do 2060 r. ludność państwa zmniejszy się o
połowę[83]. W celu przeciwdziałania problemowi, niemiecki rząd prowadzi aktywną politykę
prorodzinną. Kobietom w ciąży na sześć tygodni przed prognozowanymi narodzinami dziecka
i osiem po narodzinach, przysługuje urlop macierzyński, podczas którego otrzymują one
pełne wynagrodzenie. Ponadto rodzicom, którzy zrezygnowali z powrotu do pracy i opiekują
się dzieckiem, przyznawany jest zasiłek w wysokości do 1800 euro miesięcznie. Do 25 roku
życia dziecka, rodzice otrzymują także zasiłek w wysokości od 184 do 215 euro (w zależności
od liczby dzieci), pod warunkiem, iż dziecko uczy się bądź studiuje[84]. 1 sierpnia 2013 r.
wprowadzono natomiast przepisy, gwarantujące każdemu dziecku miejsce w żłobku[85].
Obecnie dzieci do 14 roku życia stanowią 13,1% mieszkańców Niemiec, natomiast osoby
mające powyżej 65 lat, aż 20,9%[40].
Turecka manifestacja w Kiel
Przyrost naturalny w Niemczech wynosi -0,19%, co stawia państwo na 211. miejscu na
świecie. W Europie niższy przyrost naturalny osiągają jedynie państwa dawnego ZSRR,
Węgry, Rumunia oraz część państw bałkańskich[86]. Wskaźnik urodzeń wynosi zaledwie 8,37
urodzeń na 1000 mieszkańców, co jest jednym z najgorszych wyników na Starym
Kontynencie i siódmym od końca na świecie[87]. Wysoki jest jednak także współczynnik
zgonów, wynoszący 11,17 zgonów na 1000 mieszkańców, co plasuje kraj na 36. miejscu pod
tym względem na świecie i dwunastym w Europie[88]. Statystyczna Niemka rodzi w wieku
28,9 roku życia, a na każde 100 000 porodów umiera siedem kobiet. Ponadto wskaźnik
zgonów podczas narodzin u dzieci wynosi 3,48 na 1000 narodzin[40].
Według Organizacji Narodów Zjednoczonych, Niemcy są domem dla trzeciej pod względem
wielkości grupy imigrantów, z 10 milionami spośród ok. 190 mln wszystkich imigrantów na
świecie[89]. W 2009 r., 20% populacji kraju miała zagraniczne korzenie, co jest najwyższym
odsetkiem od 1945 r[90]. W 2009 roku najliczniejszą mniejszością narodową byli Turcy (2,5
miliona), a także Rosjanie (1,1 mln), Włosi (771 tys.) oraz Polacy (1,3 mln)[91]. Od 1987 r. do
Niemiec przybyło także ok. trzy miliony niemieckich przesiedleńców, głównie z dawnego
bloku wschodniego[92].
Język
Dokument w języku niemieckim
Przydrożna tablica w języku niemieckim
Osobny artykuł: Język niemiecki.
Oficjalnym i najważniejszym językiem Niemiec jest niemiecki[93]. Jest on jednym z 24
języków oficjalnych Unii Europejskiej i jednym z trzech języków roboczych w Komisji
Europejskiej.
Uznawane języki mniejszości etnicznych na terenie Niemiec to: dolnoniemiecki, łużycki,
romski i fryzyjski. Języki te, razem z duńskim, są chronione przez Europejską kartę języków
regionalnych lub mniejszościowych. Używa się tu także języków mniejszości narodowych,
np.: tureckiego, polskiego, rosyjskiego, czy języków bałkańskich. 67% Niemców twierdzi, że
potrafi posługiwać się przynajmniej jednym, a 27% dwoma obcymi językami[93].
Standardowy język niemiecki to język zachodniogermański. Jest zbliżony do i
sklasyfikowany tuż obok takich języków jak angielski, dolnoniemiecki, duński oraz fryzyjski.
W mniejszym stopniu zbliżony jest także do języków wschodniogermańskich i
skandynawskich. Większość niemieckiego słownictwa jest zapożyczona z germańskiej grupy
języków, należącej do rodziny indoeuropejskiej[94]. Część słów została zapożyczona z łaciny i
greki, a także języka francuskiego. W ostatnim czasie dominują jednak zapożyczenia z
angielskiego (nazywane Denglisch)[95].
Religia
Marcin Luter
Katolicka Katedra kolońska
Ewangelicka Katedra w Berlinie
Osobny artykuł: Religia w Niemczech.
W roku 1517, na terenie obecnych Niemiec rozpoczęła się reformacja. Za jej początek uważa
się ogłoszenie przez Marcina Lutra 95 tez, wzywających do reformy Kościoła. Miało to
miejsce 31 października w Wittenberdze. Do 1529 r. część księstw i miast niemieckich, a
także Prusy Zakonne, przyjęły nauki Lutra i stały się państwami protestanckimi[96]. W
kolejnym stuleciu różnice religijne stały się przyczyną licznych wojen, w tym również
pomiędzy państwami niemieckimi. Jednym z nich była wojna trzydziestoletnia[97].
Ostatecznie, na mocy pokoju augsburskiego w 1555 r., a także pokoju westfalskiego
wprowadzono zasadę, iż w każdym z niewielkich państw niemieckich może obowiązywać
zarówno katolicyzm, jak i protestantyzm, w zależności od woli jego władcy[98]. Podzieliło to
kraj na dwie części: protestancką i katolicką, co widoczne jest również dziś w strukturze
wyznaniowej państwa.
Największą religią w Niemczech jest chrześcijaństwo, z 51,5 milionem wiernych (62,8%) w
2008 roku[99]. Na tle całej populacji, 30.0% mieszkańców Niemiec to Katolicy, 29,9% to
Protestanci należący do Niemieckiego Kościoła Ewangelickiego, a pozostali chrześcijanie
przynależą do mniejszych wyznań, liczących mniej niż 0,5% wiernych[100]. Protestantyzm
dominuje na północy i wschodzie państwa, a katolicyzm na południu i zachodzie[101]; 1,6%
wszystkich mieszkańców kraju deklaruje, że wyznają prawosławie[99].
Drugą religią w Niemczech jest Islam z 3,8 do 4,3 miliona wiernych (4,6% do 5,2%)[102],
który wyprzedza Buddyzm, liczący 250 000 wyznawców i Judaizm z ok. 200 000
przynależnych Niemców (0,3%). Hinduizm posiada ok. 90 000 wiernych (0,1%). Pozostałe
społeczności religijne w Niemczech liczą poniżej 50 000 wiernych[103]. Z ok. 4 milionów
Muzułmanów, większość stanowią Sunnici, ale mieszka tu niewielka liczba Szyitów i
wyznawców innych odłamów islamu[102]. Niemcy posiadają trzecią w Europie społeczność
żydowską (po Francji i Wielkiej Brytanii)[104]. Około 50% niemieckich buddystów stanowią
natomiast imigranci z Azji[105].
Niemcy nie deklarujący przynależności do żadnej religii stanowią 34,1% populacji i są
skoncentrowani na terenie dawnej Niemieckiej Republiki Demokratycznej i w dużych
kompleksach miejskich[100]. Zjednoczenie Niemiec w 1990 znacznie zwiększyło odsetek
ateistów w populacji, co jest dziedzictwem ateizmu państwowego w dawnym Związku
Radzieckim, który kontrolował wschodnią część dzisiejszych Niemiec. Liczba chrześcijan,
szczególnie Protestantów spadła w ostatnich latach[101]. Co roku z Kościoła
rzymskokatolickiego i Kościoła ewangelickiego w Niemczech występuje po około 100 tys.
osób. Spowodowane jest to głównie[106] koniecznością płacenia podatku kościelnego. W
Niemczech żyje 14 tys. masonów[107].
Ostatnie badania opinii publicznej wykazały, że tylko 45% Niemców-katolików jest dumnych
z tego, iż papieżem został Niemiec. Z kolei badania Instytutu Allensbacha wykazały, że
jedynie 20% Niemców identyfikuje się z Kościołem.
Oświata
Niemiecki certyfikat ukończenia szkoły
Ponad 99% Niemców powyżej 15. roku życia potrafi czytać i pisać[40]. Za nadzór nad oświatą
odpowiadają w Niemczech rządy poszczególnych krajów związkowych. Od lat 60. XX wieku
ruch reform doprowadził do scalenia edukacji w Gesamtschule (zbliżonej do polskiej szkoły
średniej), a w późniejszych latach wiele landów wprowadziło dwu- lub trzystopniowy system
edukacji[108].
Edukacja w przedszkolu jest dostępna dla wszystkich dzieci w wieku od trzech do sześciu lat,
po czym przez następne dziewięć lat mają one obowiązek uczęszczania do szkoły.
Podstawowe kształcenie trwa zazwyczaj od czterech do sześciu lat[108]. Szkoły średnie są
natomiast podzielone na trzy typy, różniące się pod względem stopnia zaawansowania w
nauce ich wychowanków. Gimnazjum kształci najzdolniejszych uczniów i przygotowuje ich
do nauki na studiach, Realschule naucza młodzież o średniej wiedzy (jest to ostatnie sześć lat
ich nauki), a do Hauptschule uczęszczają uczniowie, których wyniki w nauce są najsłabsze
(jest to przygotowanie do wykonywania zawodu)[109].
Uniwersytet w Heidelbergu
Podstawowym kryterium, wymaganym do przyjęcia na studia, jest abitur, norma
kwalifikacyjna, uzyskiwana na postawie wyników w ostatnich latach nauki oraz końcowych
egzaminów, ale obowiązuje także duża liczba wyjątków i dokładniejszych norm, zależnych
od kraju związkowego, uniwersytetu lub przedmiotu. W czołowej setce Akademickiego
Rankingu Uniwersytetów Świata znajdują się trzy uniwersytety niemieckie. Są to:
Uniwersytet Ludwiga Maximiliana w Monachium, Uniwersytet we Fryburgu oraz
Uniwersytet w Heidelbergu. Na dalszych miejscach znajdują się także m.in.: uniwersytety w
Bonn, Frankfurcie, Getyndze, Münsterze oraz Hamburgu[110]. W sumie 38 uniwersytetów jest
sklasyfikowanych w czołowej pięćsetce rankingu[111]. Większość niemieckich uniwersytetów
ma charakter publiczny. Pobierają one czesne w wysokości ok. 60€ od studenta na semestr
(do 500€ w Dolnej Saksonii)[112][113]. Edukacja uniwersytecka w Niemczech jest otwarta na
większość obywateli i w coraz większym stopniu powszechna[114].
Najstarszym uniwersytetem w Niemczech jest uczelnia w Heidelbergu, która powstała w
1368 r. Następnie powstały uniwersytety w Lipsku (1409), Rostocku (1419), Fryburgu
(1457), Monachium (1472) oraz Tybindze (1477)[115].
Zdrowie
Klinika w Getyndze
Niemcy posiadają najstarszy na świecie system ochrony zdrowia, mający swe początki w
aktach prawnych, wydanych przez Otto von Bismarcka w 1883 r[116]. Na wszystkich
obywateli nałożony jest pełny system ubezpieczeń, z którego pewne grupy społeczne (np.
osoby pracujące we własnej firmie, czy obywatele o wysokich zarobkach) mogą zrezygnować
z systemu i podpisać prywatny kontrakt ubezpieczeniowy. Dawniej mogli oni też wybrać brak
ubezpiecenia, prawo to zostało jednak zniesione w 2009 r[117]. w 2009 r. na 1000 obywateli
przypadało w Niemczech 8,2 łóżka szpitalnego, a w 2013 r. średnia długość życia wynosiła
78 lat u mężczyzn i 83 u kobiet[40].
W 2009 r. ok. 67 000 Niemców było zarażonych wirusem HIV/AIDS, zmarło z tego powodu
poniżej 1000 obywateli. Co czwarty dorosły mieszkaniec Niemiec boryka się z otyłością, a
1,1% dzieci do piątego roku życia jest niedożywionych[40]. Ponadto 27% Niemców jest
palaczami[108].
Gospodarka
Frankfurt nad Menem nocą – centrum finansowe Niemiec
Osobny artykuł: Gospodarka Niemiec.
Niemcy, mimo zaobserwowanych problemów gospodarczych w latach 2003–2005, jeszcze do
niedawna utrzymywali się na trzecim miejscu wśród największych potęg gospodarczych
świata. PKB wyniósł w 2005 2,91 bilionów USD. Niemiecka gospodarka była zatem
nominalnie trzecią co do wielkości na świecie. Dopiero w 2008 gospodarka ChRL pod
względem PKB, przerosła niemiecką. PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosi:
33,4 tys. USD i plasuje RFN na 10. miejscu w Unii Europejskiej oraz na 17. miejscu w
świecie. Deficyt budżetowy w 2005 wyniósł 78 mld euro. Państwo osiągnęło dochody w
wysokości 971 mld euro, a wydało 1 049,7 mld euro. Niemcy są obecnie drugim, po Chinach
i przed USA, eksporterem na świecie. Wartość eksportu w 2004 wyniosła ponad 731 mld
euro. Przewaga eksportu nad importem wyniosła wówczas blisko 160 miliardów euro
(tymczasem deficyt handlowy USA w 2003 wyniósł 489 mld $). Stopa bezrobocia: 7,2
proc.(XII 2008)[118].
Głównym centrum finansowym o światowym znaczeniu jest Frankfurt nad Menem, m.in.
siedziba Frankfurckiej Giełdy Papierów Wartościowych (Frankfurter Wertpapierbörse),
Deutsche Banku, Dresdner Banku oraz Commerzbanku.
Do końca 2006 r. do byłej NRD przetransferowano w różnej formie około 1100–1250 mld
euro. Obecnie na pomoc dla landów wschodnich przeznacza się ok. 4% PKB zachodnich
landów. PKB per capita na obszarze b. NRD osiągnął poziom 67,3% poziomu
zachodnioniemieckiego, wpływy podatkowe osiągają 45% poziomu zachodniego[119].
Przemysł
Kopalnia węgla kamiennego Prosper-Haniel
W Niemczech wydobywa się największą na świecie ilość węgla brunatnego. Pochodzi stąd
ok. 1/5 światowego wydobycia[49]. Największe złoża znajdują się Nadrenii PółnocnejWestfalii, północnej Hesji, okolicach Lipska, Merseburgu i Górnym Palatynacie. Warto
jednak zaznaczyć, że w latach 1990-2006 jego wydobycie spadło z 388 mln do zaledwie 173
mln ton. Wiąże się to w dużym stopniu z restrukturyzacją i zamykaniem kopalń[120]. Zjawisko
to widoczne jest w większym stopniu w przypadku węgla kamiennego, którego wydobycie w
latach 2000-2008 spadło ponad trzykrotnie i dziś wynosi 28 mln ton (ok. 0,5% światowego
wydobycia)[49]. Wiąże się to głównie z restrukturyzacją przemysłu i zamykaniem kopalń – W
latach 50. XX wieku na terenie Niemiec działało ich ponad 170, a w 2005 r. już tylko
kilkanaście. Ropa naftowa jest wydobywana w okolicach Hanoweru i w pobliżu granicy z
Holandią, natomiast gaz ziemny w Dolnej Saksonii, na wschód od Monachium i w górnej
Hesji. Kopalnie uranu działają w Schwarzwaldzie i w okolicach miejscowości Aue. Niemcy
są czwartym na świecie producentem soli potasowych, które wydobywa się w okolicach
Bleicherode i Halle. Sól kamienną eksploatuje się natomiast w Wirtembergii, Bawarii i na
Nizinie Niemieckiej[120].
Elektrownia atomowa w Brokdorf
Głównym źródłem energii jest węgiel, a niemieckie elektrownie cieplne wytwarzają 61,3%
energii elektrycznej w kraju[49]. Węgiel brunatny przeważa w zachodniej i wschodniej części
kraju – w Nadrenii Północnej-Westfalii, Brandenburgii i Saksonii, a elektrownie
zlokalizowane są w pobliżu kopalni[122]. Elektrownie atomowe produkują 28% energii[49]. Do
2022 r. w Niemczech mają zostać jednak zamknięte wszystkie elektrownie atomowe[123]. Ze
źródeł odnawialnych produkuje się natomiast 10,7% energii[49], w tym 36,6% z energii wiatru,
22,5% z biomasy, 14,7% z energii wodnej, 21,2% z energii słonecznej i 3,6% z
bioodpadów[124].
Niemieckie hutnictwo jest jednym z najważniejszych w Europie. Największe zakłady
koncentrują się głównie w Zagłębiu Ruhry. Ołów wyrabia się w Braubach, Hamburgu,
Norymberdze i Freibergu, magnez w Pocking, cynę w Essen, Duisburgu, Hamburgu i
Freibergu, aluminium w Rheinfelden, Rheinbergu, Aken i Laucie, a miedź w Hamburgu,
Duisburgu, Berlinie, Eisleben i Ilsenburgu. Rafinerie ropy naftowej działają np.: w Kolonii,
Hamburgu, Bremie, Heiden, Emden, Ingolstadt, Frankfurcie nad Menem, Lipsku,
Mannheimie, Essen, czy Salzbergen. Największe cementownie zlokalizowane są w Bremie,
Beckum, Bernburgu, Paderborn, Neuwied i Osnabrück[120].
Na północnym zachodzie istnieją duże zakłady chemiczne (w okolicach Kolonii, Leverkusen,
czy Leuny), a barwniki wyrabia się w Lipsku i Frankfurcie nad Menem. Warto również
dodać, że Niemcy są czwartym na świecie producentem nawozów potasowych, z produkcją
3,1 mln ton w 2008 roku[49]. Przemysł maszynowy koncentruje się w Zagłębiu Ruhry,
okolicach Hanoweru, Augsburga, Chemnitz, Lipska, Magdeburga, czy Mannheim[120].
Szklana manufaktura Volkswagena w Dreźnie
Niemcy są znanym na całym świecie producentem pojazdów. Jest to trzecie państwo, po
Chinach i Japonii, w produkcji samochodów osobowych (z produkcją 5,3 mln sztuk rocznie),
dziewiąte w produkcji samochodów ciężarowych i szóstym w produkcji rowerów.
Największymi niemieckimi producentami samochodów są: Volkswagen (z zakładami w
Wolfsburgu, Hanowerze, Ingolstadt, Kassel i Emden), Opel (fabryki w Bochum i
Rüsselsheim), Ford (Kolonia), Daimler AG (Stuttgart, Sindelfingen, Gaggenau i Mannheim),
Audi (Heilbronn i Neckarsulm) oraz BMW (Monachium i Dingolfing). Lokomotywy
produkuje się w Berlinie, Monachium, Kassel, Essen, czy Düsseldorfie, wagony kolejowe w
Kolonii, Berlinie, Duisburgu, Werdau oraz Görlitz, a rowery w Berlinie, Zschopau i
Chemnitz. Stocznie zlokalizowano w Hamburgu, Bremie, Emden, czy Rostocku[120].
Do największych niemieckich producentów sprzętu elektronicznego należą Siemens,
wyrabiający telefony komórkowe, oraz Grundig, producent telewizorów. Firma Bosch
wyrabia natomiast sprzęt gospodarstwa domowego[125]. Zakłady przemysłu elektronicznego
zlokalizowano w np.: Dreźnie, Lipsku, Berlinie, Erfurcie, Radebergu, Weimarze, Stuttgarcie i
Monachium. Główne ośrodki mechaniki precyzyjnej to Oberkochen, Berlin, Monachium,
Böblingen, Getynga, Lahn, Kempten, Jena, Drezno, Lipsk i Freiberg, a w przemyśle
tekstylnym dominują Bonn, Akwizgran, Bielefeld, Münster, Osnabrück, Lipsk, Żytawa,
Augsburg i Kempten. Zakłady przemysłu gumowego zlokalizowano m.in.: w Kolonii,
Akwizgranie, Mannheimie, Frankfurcie nad Menem, Offenbach am Main, Berlinie, Lipsku,
czy Monachium. Ośrodki przemysłu szklarskiego to Zagłębie Ruhry, Zagłębie Saary oraz
Turyngia[120].
Turystyka
Brama Brandenburska, jeden z symboli Berlina
Niemcy są siódmym najczęściej odwiedzanym krajem na świecie[142]. Największym
zainteresowaniem turystów cieszy się Bawaria, w której w 2011 r. nocowano 81 milionów
razy. Na kolejnych miejscach plasują się Badenia-Wirtembergia, Nadrenia PółnocnaWestfalia, Dolna Saksonia oraz Hesja[143].
Najczęściej odwiedzanym przez turystów miastem jest Berlin[143]. Jednym z jego najbardziej
charakterystycznych zabytków jest Brama Brandenburska z końca XVIII w, która w okresie
zimnej wojny, wraz z Murem Berlińskim, tworzyła granicę miedzy wschodnią a zachodnia
częścią miasta. Budowla jest zbudowana w stylu klasycystycznym i stanowi obecnie symbol
Zjednoczenia Niemiec w 1989 r[144]. W rozległym parku Tiergarten znajduje się natomiast
kolumna Siegessäule, upamiętniająca zwycięstwo Prus w wojnie z Danią w 1864 r. Ma ona
35 ton i 8,3 metra wysokości, a u jej szczytu widnieje brązowa figura Nike, bogini
zwycięstwa[145].
Zamek Neuschwanstein
W Niemczech istnieje wiele zamków i pałaców, z których wiele poddano w ostatnich
dziesięcioleciach renowacji. Jednym z najsłynniejszych obiektów jest kompleks pałaców i
ogrodów w Poczdamie. Na ponad 500 ha znajduje się tutaj około 150 zabytkowych budowli,
powstałych głównie w latach 1730-1916[146]. Duże skupisko zamków i pałaców znajduje się
również w Saksonii, w pobliżu Drezna. W centrum stolicy kraju związkowego znajduje się
znany zespół architektoniczny Zwinger, a wokół miasta rozrzucone jest wiele innych budowli,
np.: pałac w Pillnitz, Pałac Moritzburg, zamek w Miśni, czy Twierdza Königstein. W Bawarii
położony jest natomiast słynny zamek Neuschwanstein, a także długi na ponad kilometr
Zamek Burghausen. W okolicach Hanoweru zlokalizowane są pałac w Bückeburg, zamek
Marienburg, pałac w Corvey, a także w Celle. Na północy kraju zamków jest mniej, a
najbardziej charakterystyczne z nich to: zamek w Plön, zamek i park w Eutin oraz zamek w
Schwerinie[147]. W Niemczech działa również ok. 4000 muzeów[148].
Niemcy charakteryzują się także dużą liczbą parków rozrywki. Największym z nich jest
Europa-Park, o powierzchni 90 hektarów[149]. Poza tym, znajdują się tu także: Legoland w
Günzburgu, Phantasialand w Brühl, Heide-Park w Soltau, czy Hansa Park w Sierksdorf[150].
Ponadto w Niemczech założono kilkaset ogrodów zoologicznych, z których największe
znajdują się w Berlinie, Monachium, Hamburgu, Stuttgarcie, Kolonii, Lipsku, Frankfurcie
nad Menem oraz Norymberdze[151].
Szlaki turystyczne
Zamek w Penkun w 1860 roku
Nowy Zamek Rabenstein
Eggeweg
W Niemczech istnieje gęsta sieć szlaków turystycznych, które zlokalizowano nie tylko na
ternach atrakcyjnych pod względem przyrodniczym, ale także w miastach i terenach
zabudowanych. Wśród nich znajdziemy:



Szlak Marchii Wkrzańskiej (Märkischer Landweg) o długości ok. 220 km – szlak prowadzący
od Feldberg do Mescherin w Brandenburgii. Biegnie on po terenach podmokłych z dużą
ilością jezior polodowcowych oraz niewielkich wzniesień. Przecina także Park Narodowy
Doliny Dolnej Odry[152].
Międzynarodowy szlak rowerowy Odra - Nysa umożliwiający zwiedzanie terenów
przygranicznych wzdłuż Nysy Łużyckiej i Odry od Gór Izerskich w Czechach do Ahlbeck
(Heringsdorf) na wyspie Uznam na zachód od Świnoujścia. Na trasie o długości 630 km
znajdują się obszary ochrony przyrody, np. Park Narodowy Doliny Dolnej Odry i Naturpark
Am Stettiner Haff oraz następujące miasta Jablonec nad Nysą, Görlitz, Mużaków, Frankfurt
nad Odrą, Schwedt/Oder, Penkun, Ueckermünde, Anklam oraz Usedom. Do największych
atrakcji należą Park Mużakowski (UNESCO), zabytki we Frankfurcie nad Odrą, zamek w
Penkun, starówka z przystanią i Zamek Książąt Pomorskich w Ueckermünde i Muzeum Otto
Lilienthala w Anklam. Szlak przebiega w niewielkim oddaleniu od polskich miejscowości
turystycznych, m.in. Zgorzelca, Łęknicy, Gubina, Kostrzyna nad Odrą, Cedyni, Gozdowic,
Cedyni, Szczecina, Węgornika, Nowego Warpna oraz Świnoujścia. W okolicy Zalewu
Szczecińskiego na Pomorzu łączy się z Międzynarodowym szlakiem rowerowym wokół
Zalewu Szczecińskiego R-66.[153]
Szlak 66 Jezior (66 Seen-Weg) o długości 416 km, prowadzący dookoła Berlina,
rozpoczynający się i kończący w Poczdamie. Podczas wędrówki trasą, podróżujący








przemierzają fragment kompleksu parkowo-pałacowego w Poczdamie, a także tereny leśne i
rolnicze z licznymi jeziorami, zarówno sztucznymi, jak i naturalnymi[154].
Szlak Zamków (Burgenwanderweg) o długości 147 km, mający kształt pętli, a jego początek,
jak i koniec może zostać wyznaczony w jej dowolnym miejscu. Wiedzie głównie przez tereny
leśne, łącząc trzy zamki: Eisenhardt w Bad Belzig, Rabenstein oraz Ziesar, a także pałac
Wiesenburg. W całości leży ona w Brandenburgii, na południowy zachód od Berlina[155].
Szlak Hermanna (Hermannsweg) o długości 156 km, łączący Rheine i Horn-Bad Meinberg w
Nadreni Północnej-Westfalii. Na szlaku rozmieszczone są liczne atrakcje, takie jak długa na
cztery kilometry piaskowcowa formacja skalna, Dörenther Klippen, ruiny zamkowe w
Tecklenburgu, pałac w Bad Iburg, a także zamek Ravensberg[156].
Szlak Hunów (Hünenweg) o długości 208 km, rozpoczynający się w Osnabrück, a kończący w
Papenburgu. Swoją nazwę wziął od znajdujących się na jego trasie megalitycznych
grobowców Hunów, liczących ok. 4000 lat. Prowadzi głównie terenami rolniczymi z dużą
ilością miast i wsi[157].
Szlak Młynów (Mühlensteig) o długości 60 km, prowadzący leśnymi drogami na obrzeżach
miast w Nadrenii Północnej-Westfalii. Krajobraz ma tutaj górzysty charakter, a na trasie
zlokalizowanych jest dziewięć zabytkowych młynów i wiatraków różnego typu[158].
Eggeweg o długości 70 km, prowadzący w dużej części przez lasami, poza miastami i innymi
terenami zabudowanymi. Wiedzie wzniesieniami stosunkowo niskiego pasma górskiego
Eggegebirge (najwyższy szczyt – Preußischer Velmerstot – 468 m n.p.m.)[159].
Rothaarsteig o długości 154 km, przemierzający pasmo górskie Rothaar pomiędzy Brilon w
Nadrenii Północnej-Westfalii, a Dillenburgiem w Hesji. Z wielu miejsc rozciągają się widoki na
liczne doliny[160].
Winterberger Hochtour o długości 82 km, biegnący przez zachodnią Nadrenię PółnocnąWestfalię, przez liczne szczyty górskie. Przecina po drodze osiem dolin i dociera do 18
punktów widokowych[161].
oraz projektowany Szlak wodny Berlin - Szczecin - Bałtyk - najkrótszą wodną drogę z Berlina
do Bałtyku.
Nauka
Albert Einstein
Max Planck
Fizyka
Prace Alberta Einsteina oraz Maxa Plancka były decydujące podczas tworzenia nowoczesnej
fizyki, którą później rozwinęli Werner Heisenberg i Erwin Schrödinger[162]. Byli oni
poprzedzani przez innych kluczowych fizyków, takich jak Hermann von Helmholtz, Joseph
von Fraunhofer, czy Gabriel Fahrenheit. Wilhelm Röntgen odkrył promieniowanie X, co
sprawiło, że został pierwszym laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 1901 r.[163], a
jego imieniem nazwano pierwiastek. Heinrich Hertz pracował nad promieniowaniem
elektromagnetycznym, co było istotne w rozwoju telekomunikacji[164]. Również wiedza na
temat aerodynamiki została rozwinięta przez Niemca, Ludwika Prandtla. Innymi znanymi
niemieckimi fizykami są: Karl Ferdinand Braun (1850-1918), Wilhelm Wien (1864-1928),
Johannes Stark (1874-1957), Max von Laue (1879-1960), James Franck (1882-1964), Gustav
Ludwig Hertz (1887-1975), Walther Bothe (1891-1957), Werner Heisenberg (1901-1976),
Ernst Ruska (1906-1988), J. Hans D. Jensen (1907-1973), Wolfgang Paul (1913-1993),
Herbert Kroemer (1928-), Rudolf Mössbauer (1929-2011), Peter Grünberg (1939-), Theodor
W. Hänsch (1941-), Klaus von Klitzing (1943-), Gerd Binnig (1947-), Horst Störmer (1949-),
Georg Bednorz (1950-) oraz Wolfgang Ketterle (1957-). W sumie 23 Niemców zdobyło
Nagrodę Nobla[163].
Hermann Emil Fischer
Chemia
Niemieccy chemicy zostali nagrodzeni Nagrodą Nobla 26 razy, co stanowi ok. 15%
wszystkich przyznanych nagród w tej dziedzinie nauki. Hermann Emil Fischer zsyntetyzował
glukozę, Adolf von Baeyer badał organiczne barwniki i hydroaromatyczne związki
chemiczne, a Eduard Buchner odkrył fermentację bez udziału żywych komórek. Richard
Martin Willstätter badał chlorofil, natomiast Fritz Haber zsyntetyzował amoniak. Hans von
Euler-Chelpin badał fermentację cukrów i zymazę, a Hans Fischer hem oraz chlorofil.
Friedrich Bergius wspólnie z Carlem Boschem przyczynił się do wynalezienia i rozwoju
chemicznych metod wysokociśnieniowych. Richard Kuhn pracował nad witaminami i
karotenoidami, a Adolf Butenandt nad hormonami płciowymi. Robert Huber, Johann
Deisenhofer oraz Hartmut Michel wyznaczyli trójwymiarową strukturę centrum reakcji
fotosyntezy u bakterii. Gerhard Ertl badał procesy chemiczne, które zachodzą na powierzchni
ciał stałych[165].
Geografia
Do najsłynniejszych geografów niemieckich zalicza się Alexandra von Humboldta, twórcę
biogeografii, badającego głównie tereny Ameryki Łacińskiej. Jego książka Kosmos zawierała
niemal całą ówczesną wiedzę o przyrodzie. Do twórców nowoczesnej geografii zalicza się
także Carla Rittera. Dzieje geografii w Niemczech sięgają jednak znacznie wcześniejszych
czasów. W 1507 r. Martin Waldseemüller opublikował pierwszy atlas z nazwą Ameryka, a
pochodzący z Niemiec Martin Behaim w roku 1492 stworzył pierwszy w historii globus. Na
przełomie wieku XVI i XVII Filip Clüver stworzył podstawy geografii historycznej, a
Bernard Varenius wydzielił nową dziedzinę geografii – geografię regionalną. Heinrich Barth
aktywnie badał Afrykę północną i centralną. Ferdinand von Richthofen badał Daleki Wschód
i znacząco przyczynił się do rozwoju geomorfologii. Erich Dagobert von Drygalski prowadził
eksplorację Antarktydy. Na początku XX wieku Alfred Wegener pierwszą w historii teorię
wędrówki kontynentów[166]. Niemieccy naukowcy zapisali się także w historii geologii. Za
ojca mineralogii uważa się Georgiusa Agricolę, który przedstawił pierwszą klasyfikację
minerałów, a Abraham Gottlob Werner stworzył teorię neptunizmu[167].
Astronomia
Johannes Kepler w 1610
Na przełomie XVI i XVII wieku w Niemczech działało wielu znanych astronomów. Za
najwybitniejszego z nich uznaje się Johannesa Keplera, który opracował trzy prawa ruchu
planet, z których w kolejnych stuleciach korzystali inni naukowcy, na przykład Isaac Newton.
Simon Marius nazwał natomiast cztery największe księżyce Jowisza – Ganimedes, Europę, Io
i Kallisto. Johann Bayer opublikował Uranometrię, pierwszy atlas nieba ukazujący całą sferę
niebieską. Sto lat później Maria Margarethe Kirch została pierwszą kobietą, która odkryła
kometę, a wśród dokonań Friedricha Wilhelma Bessela znajdziemy: pomiar położenia ok. 50
tys. gwiazd, wykazanie istnienia planety Neptun, zmierzenie paralaksy, a także udowodnienie,
iż Syriusz i Procjon wykonują niewielkie ruchy. Na początku XIX wieku Friedrich Wilhelm
August Argelander posunął się o krok dalej i skatalogował 324 188 gwiazd, określając ich
jasność i pozycję. Johann Gottfried Galle, przy współpracy Heinricha Louis d’Arresta jako
pierwszy zaobserwował Neptuna, a Hermann Karl Vogel odkrył gwiazdy spektroskopowo
podwójne. Max Wolf wprowadził fotografię do badań astrofizycznych, co pozwoliło mu na
odkrycie m.in. przeszło 200 asteroid[168]. Pierwszym niemieckim astronautą w kosmosie był
Sigmund Jähn, który opuścił Ziemię w 1978 r. Od tego czasu w kosmos wyruszyło kilkunastu
niemieckich kosmonautów[169].
Inżynieria
Niemieccy inżynierowie odegrali istotną rolę w tworzeniu motoryzacji. Dokonali oni
istotnych odkryć w tej dziedzinie na przełomie XIX i XX wieku. Nikolaus Otto jest twórcą
silnika o zapłonie iskrowym, a Karl Benz i Gottlieb Daimler wynaleźli pierwsze samochody.
Rudolf Diesel zbudował natomiast silnik wysokoprężny, nazwany od jego nazwiska silnikiem
Diesela. Heinrich Focke stworzył pierwszy nadający się do użytku helikopter, a Hans von
Ohain przyczynił się do postępu koncepcji napędu odrzutowego. Samolot Horten Ho 229,
dzieło braci Horten był pierwszym odrzutowcem o konstrukcji latającego skrzydła. Istotną
postacią, choć niezwiązaną z motoryzacją, był działający w XV wieku Johannes Gutenberg,
który wprowadził czcionkę ruchomą do drukarstwa[170]. Konrad Zuse był twórcą pierwszego
komputera, Karl Ferdinand Braun wynalazł kineskop, a Emil Berliner gramofon[171].
Kultura
Choinka świąteczna przed Uebersee Museum w Bremie
Obchody Dnia Zjednoczenia Niemiec
Święta
Liczba dni wolnych od pracy jest różna w poszczególnych krajach związkowych państwa.
Dziewięć dni jest wolnych od pracy na terenie całych Niemiec. Są to: Nowy Rok (1 stycznia),
Wielki Piątek, Poniedziałek wielkanocny, Dzień Pracy (1 maja), Wniebowstąpienie Pańskie,
drugi dzień Zielonych Świątek, Święto Zjednoczenia Niemiec (3 października), Boże
Narodzenie (25 grudnia) oraz 26 grudnia, czyli dzień św. Szczepana. Ponadto w niektórych
krajach związkowych wolne od pracy są: Święto Objawienia Pańskiego (6 stycznia), Boże
Ciało, Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, Dzień Reformacji (31 października),
Wszystkich Świętych (1 listopada) oraz Dzień Pokuty (20 listopada)[172].
Święto
Data
Kraje związkowe
Nowy Rok
1 stycznia
wszystkie kraje związkowe
Święto Objawienia
Pańskiego
6 stycznia
Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Saksonia-Anhalt
Wielki Piątek
data
zmienna
wszystkie kraje związkowe
Poniedziałek
wielkanocny
data
zmienna
wszystkie kraje związkowe
Święto Pracy
1 maja
wszystkie kraje związkowe
Wniebowstąpienie
Pańskie
data
zmienna
wszystkie kraje związkowe
drugi dzień
Zielonych Świątek
data
zmienna
wszystkie kraje związkowe
Boże Ciało
data
zmienna
Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Hesja, Nadrenia PółnocnaWestfalia, Nadrenia-Palatynat, Saara
Wniebowzięcie
Najświętszej Maryi 15 sierpnia
Panny
Bawaria, Saara
Dzień Zjednoczenia
3
Niemiec
października
wszystkie kraje związkowe
Dzień Reformacji
31
października
Brandenburgia, Meklemburgia-Pomorze Przednie, Saksonia,
Saksonia-Anhalt, Turyngia
Wszystkich
Świętych
1 listopada
Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Nadrenia Północna-Westfalia,
Nadrenia-Palatynat, Saara
Dzień Pokuty
20 listopada
Saksonia
Boże Narodzenie
25 grudnia
wszystkie kraje związkowe
Dzień św.
Szczepana
26 grudnia
wszystkie kraje związkowe
Literatura
Osobny artykuł: Literatura niemieckojęzyczna.
Niemiecka literatura powstała w średniowieczu. Najważniejsi autorzy tej epoki to Walther
von der Vogelweide i Wolfram von Eschenbach. Pieśń o Nibelungach, której autor jest
nieznany, jest jednym z najważniejszych dzieł literatury niemieckiej. Dzieła te napisane
zostały w języku średnio-wysoko-niemieckim, który jest dla współczesnych Niemców
zupełnie niezrozumiały. Nowożytną niemczyznę stworzył Marcin Luter swoim tłumaczeniem
Biblii. Za najważniejszych autorów literatury niemieckiej uważani są Christoph Martin
Wieland, Johann Wolfgang von Goethe i Friedrich Schiller, Friedrich Hölderlin i Heinrich
Heine, jak i bracia Grimm; w dwudziestym wieku Niemcy miały kilku noblistów w dziedzinie
literatury Theodor Mommsen (1902), Paul Heyse (1910), Gerhart Hauptmann (1912), Thomas
Mann (1929), Hermann Hesse (1946), Heinrich Böll (1972), Günter Grass (1999) i Herta
Müller (2009).
Zobacz też: Pisarze i poeci niemieckojęzyczni.
Filozofia
Za najważniejszych filozofów niemieckich uważani są Johannes Eckhart, Mikołaj z Kuzy,
Gottfried Wilhelm Leibniz, Immanuel Kant, przez niektórych historyków filozofii uważany
za najważniejszego filozofa nowożytności z uwagi na szerokie oddziaływanie, Friedrich
Schelling, Johann Gottlieb Fichte, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Ludwig Feuerbach, Karol
Marks, Fryderyk Engels, Arthur Schopenhauer, Friedrich Nietzsche, Edmund Husserl, Martin
Heidegger i Karl Jaspers. Należy pamiętać, że niektórzy filozofowie niemieccy krytycznie
odnosili się do innych filozofów niemieckich, na przykład Artur Schopenhauer nazywał
pseudofilozofami Fichtego i Hegla (odcinał się jednocześnie od Niemiec mówiąc, że jest
gdańszczaninem pochodzenia holenderskiego, niejednokrotnie gardząc niemieckim
społeczeństwem i mentalnością)[potrzebne źródło], z kolei Nietzsche krytycznie odnosił się do całej
filozofii niemieckiej włącznie z Kantem, nazywając ją „podstępną teologią”, natomiast
Marks, chociaż ukończył filozofię, był bardziej ekonomistą niż filozofem. Szczególnie ważne
są niemiecki idealizm oraz marksizm. W dwudziestym wieku ważny wpływ na filozofię
wywarła krytyczna teoria tzw. szkoły frankfurckiej Theodora Adorno i Maxa Horkheimera.
Zobacz też kategorię: Filozofowie niemieckojęzyczni.
Muzyka
Turniej śpiewaków na zamku Wartburg w XII w. (miniatura z XIV w.)
Podobnie jak w innych krajach europejskich, również w Niemczech przyjęcie chrześcijaństwa
dało ogromny impuls muzyce religijnej, która rozwijała się początkowo przede wszystkim w
klasztorach. Podstawą stał się chorał gregoriański, od IX w. znane były wielogłosowe organa.
Powstanie najstarszej pieśni do niemieckiego tekstu – Christ ist erstanden – datuje się na ok.
1000 rok[173][174].
Od XII w. do końca XIV w. rozwijała się świecka muzyka uprawiana przez minnesingerów,
którzy początkowo skupiali się na dworze cesarza Fryderyka Barbarossy. Najznakomitszymi
minnesingerami byli: Walther von der Vogelweide, Wolfram von Eschenbach, Neidhardt von
Reuenthal, Heinrich Frauenlob oraz Oswald von Wolkenstein. Najsławniejszym wydarzeniem
w tej tradycji był turniej minnesingerów, jaki w XII w. odbył się na zamku Wartburg
(nawiązał do niego w operze Tannhäuser Richard Wagner). W bogatych miastach, zwłaszcza
na południu i zachodzie dzisiejszych Niemiec, powstawały cechy muzyków zrzeszające
meistersingerów. Najbardziej znanym meistersingerem był szewc Hans Sachs (1494–1576;
upamiętnił go w Śpiewakach norymberskich Richard Wagner)[173][174].
Reformacja odegrała ogromną rolę w rozwoju niemieckiej muzyki i stworzeniu wyjątkowo
bogatej kultury muzycznej. Sprawił to Marcin Luter, który odrzucając malarstwo i rzeźbę
uznał muzykę za główny środek wyrażania uczuć religijnych. Wyznawał więc zasadę: „kto
śpiewa, modli się podwójnie”. Luter dobrze znał ówczesną muzykę, śpiewał, grał, a nawet
komponował. Przekonany o ogromnej sile oddziaływania muzyki nakazywał uczestniczyć w
śpiewie liturgicznym wszystkim wiernym i podkreślał konieczność śpiewania w języku
rodzimym. Tworząc repertuar religijny, zwolennicy reformacji przede wszystkim podkładali
nowe teksty pod znane, często nawet bardzo popularne melodie (tym sposobem sławny chorał
wykorzystany przez Bacha w Pasji według św. Mateusza – O Haupt voll Blut und Wunden –
w dużej mierze pochodzi z pieśni miłosnej Płoche dziewczę zawróciło mi w głowie[175].
Autorem niektórych nowych chorałów – tekstów i melodii – był również sam Luter. Dla
reformacji komponował też m.in. Ludwig Senfl i Martin Agricola, lecz wiele śpiewów jest
anonimowych. Pieśni te ukazywały się w zbiorach, bo wielką rolę w upowszechnianiu
chorału luterańskiego odegrało rozwijające się wtedy drukarstwo. Na przykład w 1524 roku
ukazał się w Erfurcie zbiór 26 pieśni jednogłosowych z religijnymi tekstami do użytku
domowego, a w Wittenberdze śpiewnik w układzie czterogłosowym opracowany przez
współpracownika Lutra, Johannesa Waltera[173][174].
Johann Sebastian Bach
Reformacja przyczyniła się również do wyjątkowego rozwoju muzyki organowej. Już w 1452
powstał wyjątkowy zbiór (Fundamentum organisandi C. Paumanna) zawierający opracowania
utworów wokalnych i pierwsze samodzielne utwory organowe. W następnych stuleciach
przybywało znakomitych organistów, a kulminacją tej dziedziny muzyki stała się twórczość J.
S. Bacha[173][174].
Pierwszą operę skomponował Heinrich Schütz; była to Daphne wystawiona 1627 w Torgau
koło Drezna (zaginiona). Pierwsze spektakle operowe wystawiano na dworach; w Monachium
w 1653 roku, w Dreźnie w 1686, w Hanowerze w 1689 roku. Wyjątkowa sytuacja była w
Hamburgu, gdzie w 1678 otwarto pierwszą publiczną operę w Niemczech. Ponieważ miasto
było protestanckie, więc początkowo wystawiano tylko utwory o tematyce religijnej, ale z
czasem uległo to zmianie i wystawiano również dzieła świeckie, bardziej rozrywkowe. Dla
opery w Hamburgu komponował Reinhard Keiser, a także kompozytor i pierwszy zawodowy
krytyk muzyczny Johann Mattheson, Georg Philipp Telemann[173][174].
Niemiecka muzyka w XVII i XVIII w. ulegała przede wszystkim wpływom włoskim – w
operze i muzyce instrumentalnej, oraz w mniejszym stopniu francuskim – w muzyce
instrumentalnej. Czołowym kompozytorem oper był kapelmistrz opery elektora saksońskiego
w Dreźnie Johann Adolf Hasse uważany za jednego z najwybitniejszych reprezentantów stylu
włoskiego. W pierwszej połowie XVIII wieku ze środkowych Niemiec wywodzili się dwaj
kompozytorzy, zaliczani do najwybitniejszych w historii muzyki poważnej: Händel, który
związał się z dworem hanowerskim, ale działał głównie w Anglii oraz J. S. Bach, który
dojrzałe życie spędził w Lipsku. Bacha uważa się za uosobienie niemieckiego stylu w
ówczesnej muzyce: w utworach wokalno-instrumentalnych poprzez związek z chorałem
luterańskim, w utworach instrumentalnych – poprzez bardzo intensywny kontrapunkt,
kojarzony przede wszystkim ze stylem niemieckiej muzyki organowej[173][176].
W połowie XVIII w. szkole mannheimskiej, czyli na dworze elektora w Mannheimie
nastąpiło poważne przeobrażenie muzyki instrumentalnej: powstała orkiestra symfoniczna,
podobna do tej, którą znamy dzisiaj. Powstała również forma, która na wiele pokoleń
kształtowała utwory nie tylko niemieckich kompozytorów – sonata. Ważną rolę odegrali też
w tym okresie synowie J. S. Bacha: Wilhelm Friedemann Bach, Carl Philipp Emanuel Bach i
Johann Christian Bach[173][176].
W drugiej połowie XVIII wieku centralnym ośrodkiem stał się Wiedeń. Tam działali klasycy
wiedeńscy, z których dwaj, tj. Józef Haydn i Wolfgang Amadeusz Mozart byli Austriakami,
choć ojciec Mozarta – Leopold wywodził się z Augsburga, a sam Wolfgang Amadeusz
tworzył swe dzieła choćby dla mannheimskiego czy później monachijskiego dworu. Tylko
Ludwik van Beethoven wywodził się z Nadrenii[173][176].
Ludwig i Malvina Schnorr von Carolsfied – pierwsi wykonawcy Tristana i Izoldy
Romantyzm w muzyce niemieckiej zapoczątkowała opera – za symboliczny ten moment
uważa się premierę opery Wolny strzelec Carla Marii von Webera w 1821. Kulminację jej
stworzyła twórczość Richarda Wagnera. Najważniejsza stała się jednak muzyka
instrumentalna. Głównymi twórcami z tamtego okresu byli: Feliks Mendelssohn, Robert
Schumann, Franciszek Liszt, Johannes Brahms. Niemiecką kulturę muzyczną zdominował
instrument. Najbardziej ceniono za to, że może obyć się bez słów i potrafi oddziaływać na
emocje słuchaczy bez pośrednictwa tekstu, jako „mowa duszy”. Nawet w operze niemieckiej
orkiestra bywała ważniejsza od śpiewaków, co szczególnie wyraźnie przejawia się u
Wagnera. Rozkwit kultury muzycznej możliwy był dzięki mecenatowi wielu dworów oraz
zainteresowaniu muzyką wśród mieszkańców miast, mających na ogół bardzo dobre
przygotowanie do wykonywania muzyki. Ponadto literaci i filozofowie nadali muzyce
wyjątkowego znaczenia wśród wszystkich sztuk. Tradycję romantycznego stylu z
powodzeniem kontynuował u schyłku XIX wieku i na początku XX wieku Richard
Strauss[173][176].
Najbardziej wpływowym kompozytorem niemieckim w I połowie XX wieku był Paul
Hindemith. Grono zwolenników miał też twórca dodekafonii Arnold Schönberg, który w
latach dwudziestych nauczał w Berlinie. Dojście do władzy Hitlera w 1933 położyło jednak
kres wszelkim nowatorskim tendencjom i bardzo wielu muzyków, zwłaszcza pochodzenia
żydowskiego, musiało emigrować. Stosunek do nowoczesnej sztuki był tak zły, że w 1938
zorganizowano wystawę „zwyrodniałej muzyki”: nowoczesnej oraz jazzowej[173][176].
Po wojnie do głosu doszli kompozytorzy, którzy przedtem nie cieszyli się poparciem
nazistów, jak Karl Amadeus Hartmann. Nadal tworzył też Carl Orff. W latach pięćdziesiątych
rozwinęła się natomiast awangarda, której najwybitniejszym przedstawicielem ze strony
niemieckiej był Karlheinz Stockhausen. Pierwsze studio muzyki elektronicznej powstało w
Niemczech – w Kolonii[173][176].
Występ zespołu Kraftwerk w Rzymie, w 2004 r.
Od 2010 roku Niemcy zajmują trzecie miejsce na świecie na liście najbardziej dochodowych
rynków muzycznych. Niemiecka scena muzyczna wykształciła się w wielu kierunkach,
rozwijających się w szczególnie szybkim tempie w stolicy – Berlinie. Gwiazdy gatunków
muzycznych pop i rock, takie jak Udo Lindenberg, Herbert Grönemeyer, Sarah Connor, Nena,
Dieter Bohlen czy Xavier Naidoo, zdobyły sławę w całym obszarze niemieckojęzycznym, a
także w całej Europie. Od czasów powstania w latach 80., niemiecki punkrock jest
rozprzestrzeniony na niemieckim rynku muzycznym. Do najpopularniejszych zespołów
punkowych należą Die Toten Hosen i Die Ärzte, natomiast muzykę metalową reprezentują
m.in. Destruction, Kreator, Sodom czy Tankard – zespoły grające thrash metal. Oprócz tego
okazale prezentuje się grupa jazzowych muzyków niemieckich. Swój rozkwit przeżył w
Niemczech jeden z gatunków swingu – Sinti-Jazz. Pionierami muzyki elektronicznej na
świecie byli niemieccy artyści – Klaus Schulze oraz zespół Kraftwerk. Gwiazdami
pochodzącymi z Niemiec, a odnoszącymi sukcesy na skalę światową byli i są: Modern
Talking, Scorpions, Rammstein. Znanymi artystami muzyki pop w ostatniej dekadzie są
między innymi takie grupy jak Wir sind Helden, Rosenstolz i Silbermond. Bardzo
popularnym zespołem na niemieckim rynku muzycznym jest także grupa Tokio Hotel, uznana
przez amerykański magazyn Rolling Stone za „najgorętszy towar eksportowy Niemiec”[177].
Na uwagę zasługują także niemieckojęzyczni raperzy: Die Fantastischen Vier, Bushido czy
Sido[173][176].
Zobacz też kategorię: Muzyka w Niemczech.
Sztuka
Wenus z Hohle Fels
Na terenie Niemiec często znajduje się dzieła sztuki prehistorycznej, np.: Wenus z Hohle
Fels. Jest to prawdopodobnie najstarsza figurka mająca ludzkie kształty. Ma około 35 000 lat i
została znaleziona w 2008 roku[178]. W okresie Imperium Rzymskiego, prowincje germańskie
produkowały wyroby ceramiczne, które sprowadzano do wielu zakątków imperium[179].
Rozkwit sztuki średniowiecznej na terenie Niemiec rozpoczął się w okresie Imperium
Karolińskiego Karola Wielkiego. Nie przetrwało wiele rzeźb z tamtego okresu, wiadomo
jednak, iż Karol Wielki zlecił wykonanie figury Jezusa na krzyżu do kaplicy pałacowej w
Akwizgranie. Sztuka karolińska miała przywrócić świetność stylu klasycznego, a także
konkurować z bizantyńską[180]. W czasie rządów Ludolfingów, sztukę tworzono zazwyczaj w
wielkich klasztorach, na przykład na wyspie Reichenau, która w II połowie XX wieku była
wiodącym ośrodkiem sztuki w Zachodniej Europie. Styl Reichenau używał uproszczonych,
wzorzystych kształtów w celu osiągnięcia bardzo ekspresywnych obrazów, dalece
odbiegających od klasycznych aspiracji stylu karolińskiego. Z okresu tego pochodzi na
przykład drewniany krucyfiks Gerona, datowany na lata 965-997, będący najstarszym
średniowiecznym krzyżem o wielkości zbliżonej do naturalnej. Okres sztuki ottońskiej to
silny progres rzemiosła, głównie metaloplastyki. Na krótko przed rokiem 1000 wykonano
krzyż Lotara, cenny przykład crux gemmata który upowszechnił się w Rzeszy, czego
przykładem są cztery krzyże procesyjne w dawnym opactwie w Essen. W Hildesheim na
okres urzędu św. Bernwarda wykonano z brązu drzwi i kolumnę[181].
Sztuka romańska była pierwszą, która stała się powszechna w całej Zachodniej Europie.
Niemcy były centrum prądu, jednak niemiecki romanizm używał mniejszej liczby rzeźb, niż
francuski. Następnie, po stworzeniu sztuki gotyckiej, Niemcy zaczęli ją powoli przejmować
od Francuzów (m.in. katedry w Kolonii, Fryburgu, Magdeburgu, czy w Naumburgu, które
otrzymały bogaty wystrój i dekoracje rzeźbiarskie), jednak zachowali ją znacznie dłużej, niż
inne państwa europejskie[180]. Na okres gotyku przypada progres rzeźby, zarówno kamiennej,
jak drewnianej, ukształtowała się tu długoletnia tradycja ołtarza szafiastego. Na północy
Niemiec tworzyli wtedy liczni malarze, tacy jak Konrad von Soest w Westfalii, Mistrz
Bertram w Hamburgu oraz Stefan Lochner w Kolonii. W późniejszym okresie działali także
Brat Francke, Hans Bornemann, Hinrik Funhof i Wilm Dedeke, którzy przetrwali do epoki
renesansu. Ówcześni twórcy malowali głównie na zlecenie miast w Skandynawii i
nadbałtyckich państw. W Europie znany był natomiast Bernt Notke, działający w Lubece[182].
Adam i Ewa autorstwa Albrechta Dürera
Renesans w Niemczech używał wyszukanych, gotyckich zdobień aż do XVI wieku, również
w pracach traktujących o człowieku i aspektach jego życia. Na większości terytorium
Niemiec nie zostały przyjęte zdobienia klasyczne, choć w innych przypadkach Niemcy
szybko podążały za rozwojem, co uwidacznia się na przykład poprzez wprowadzenie
ruchomej czcionki w drukarstwie. Czołowym niemieckim artystą renesansu był Albrecht
Dürer, tworzący znane w całej Europie drzeworyty. W późniejszych latach większość
niemieckich artystów zostało Protestantami, co pozbawiło ich możliwości malowania
obrazów religijnych, dawniej podstawy twórczości malarza. W późniejszym okresie wrogość
Luteran wobec tworzenia dzieł religijnych nieco osłabła. Z okresu tego pochodzą np. nastawy
ołtarzowa Lucasa Cranacha Starszego, przedstawiające zazwyczaj Ostatnią Wieczerzę,
niektóre ukazujące najważniejszych przedstawicieli Protestantyzmu jako Dwunastu
Apostołów. Matthias Grünewald pozostawił natomiast bardzo małą ilość dzieł, jednak jego
Ołtarz z Isenheim został uznany za największe dzieło niemieckiego renesansu[182].
Szkoła naddunajska to nazwa grupy malarzy, tworzących na początku XVI wieku w Bawarii i
Austrii. Należeli do niej m.in.: Albrecht Altdorfer, Wolf Huber oraz Augustin Hirschvogel.
Stworzyli oni pierwsze pejzaże w sztuce zachodu (1000 lat wcześniej powstały pejzaże w
Chinach). Druki wykonywali natomiast uczniowie Dürera, Hans Burgkmair starszy i Hans
Baldung Grien. Hans Holbein Starszy oraz jego brat, Sigismund Holbein, malowali obrazy
religijne w stylu późnogotyckim, natomiast Hans Holbein Młodszy, tworzący głównie w
Anglii i Szwajcarii, miał w swoim dorobku liczne portrety. Czołowymi niemieckimi
rzeźbiarzami byli w tamtym okresie to Wit Stwosz, Tilman Riemenschneider oraz Peter
Vischer starszy[182].
W okresie baroku i rokoko niemiecka sztuka była zbliżona do twórczości artystów z innych
części świata, choć na terenie państwa działało wielu artystów z różnych pokoleń[183]. Wielu
zagranicznych malarzy przebywało wtedy w Niemczech, na dworach książąt, m.in.: Bernardo
Bellotto w Dreźnie oraz Giovanni Battista Tiepolo, który trzy lata spędził na malowaniu
Rezydencji w Würzburgu. Niemieccy artyści często pracowali natomiast za granicą, a wśród
nich: Johann Liss w Wenecji, a także Joachim von Sandrart i Ludolf Backhuysen w
Holandii[184].
Wędrowiec nad morzem mgły Caspara Davida Friedricha
Neoklasycyzm pojawił się w Niemczech wcześniej niż we Francji, a jego głównymi twórcami
byli tam Anton Raphael Mengs, holenderski malarz Asmus Jacob Carstens oraz rzeźbiarz
Johann Gottfried Schadow. Daniel Chodowiecki, urodzony w Gdańsku, identyfikujący się
jako Polak, choć umiący mówić jedynie po niemiecku i francusku, tworzył głównie sceny
rodzajowe[183], a szwajcarskiego pochodzenia Anton Graff zasłynął jako twórca portretów.
Rodzina Zick wsławiła się malowaniem barokowych stropów[184], a Bracia Asam oraz Johann
Baptist Zimmermann wraz z bratem, dekorowali wnętrza kościołów i pałaców[185].
Jednym z najważniejszych twórców niemieckiego romantyzmu był natomiast Caspar David
Friedrich, który malował pejzaże z wyraźnym północnym charakterem. Ponadto na jego
obrazach postacie są zazwyczaj odwrócone do odbiorcy plecami[184]. W okresie tym tworzyli
także np.: Philipp Otto Runge oraz Adrian Ludwig Richter, pamiętany ze względu na swoje
portrety. Na przełomie XVIII i XIX wieku wykształciły się także inne nurty w sztuce: ruch
Nazareńczyków, do którego należeli m.in.: Friedrich Wilhelm von Schadow oraz Peter von
Cornelius, a także szkoła düsseldorfska, do której należeli malarze tworzący pejzaże[183]. W
XIX wieku, w stylu Biedermeier tworzył Carl Spitzweg, a Adolph Menzel ukazywał na
swoich dziełach pruskie sukcesy militarne. Głównym przedstawicielem akademizmu był Carl
Theodor von Piloty wraz ze swoimi uczniami: Hansem Makartem, Franzem von Lenbach,
Franzem von Defregger, Gabrielem von Max oraz Eduardem von Grützner. Berlińską Secesję
reprezentował np. Max Liebermann, a symbolizm Franz von Stuck i Max Klinger[186].
W XX wieku wykształciły się w Niemczech dwie grupy ekspresjonistów: Die Brücke,
utworzona w Dreźnie w 1905 r., tworzona przez takich twórców, jak Fritz Bleyl, Erich
Heckel, Ernst Ludwig Kirchner i Karl Schmidt-Rottluff, oraz powstała w Monachium w 1911
r. grupa Błękitny Jeździec, złożona z np.: Wassiliego Kandinskiego, Franza Marca, Augusta
Macke, czy Aleksieja Jawlensky[186]. Na początku XX wieku bardzo popularne stało się w
malarstwie tworzenie obrazów o charakterze groteskowym. Do najważniejszych niemieckich
przedstawicieli tego nurtu można zaliczyć Georga Grosza, Otto Dixa oraz Maxa Beckmanna.
W Berlinie rozwijał się dadaizm, którego reprezentowali Kurt Schwitters i Hannah Höch[187].
Max Ernst zasłynął jako surrealista, a Paul Klee i Lyonel Feininger jako kubiści. W realizmie
magicznym tworzyli Anton Räderscheidt, Georg Schrimpf, Alexander Kanoldt oraz Carl
Grossberg[186].
W okresie nazizmu w Niemczech sztuka nowoczesna została zakazana jako sztuka
wynaturzona. W wyniku konfliktów z rządem, wielu artystów wyemigrowało z kraju, głównie
do Stanów Zjednoczonych, ale także np. do Szwajcarii[186].
Po wojnie w Niemczech rozwinął się neoekspresjonizm, którego reprezentowali: Georg
Baselitz, Anselm Kiefer, Jörg Immendorff, A. R. Penck, Markus Lüpertz i Rainer Fetting.
Twórcami sztuki konceptualnej byli: Bernd i Hilla Becher, Hanne Darboven, Hans-Peter
Feldmann, Hans Haacke oraz Charlotte Posenenske[188]. Najwybitniejszym przedstawicielem
performance był Joseph Beuys, a Wolf Vostell jest znany ze swoich instalacji[189].
Film
Złoty niedźwiedź, główna nagroda festiwalu w Berlinie
Niemieckie kino powstało w pierwszych latach istnienia filmu i odegrało dużą rolę w jego
rozwoju. Na przykład bracia Max i Emil Skladanowsky wynaleźli bioskop, rodzaj projektora,
zaprezentowany 1 listopada 1895 r., czyli niemalże dwa miesiące przed pierwszym pokazem
francuskich braci Lumière[190]. Na wczesne kino niemieckie duży wpływ mieli ekspresjoniści,
tacy jak Robert Wiene, czy Friedrich Wilhelm Murnau. Reżyserowany przez Fritza Langa
film Metropolis z 1927 r. jest uznawany jako pierwszy film science-fiction. W 1930 r.
austriacko-amerykański reżyser Josef von Sternberg wyreżyserował pierwszy istotny
niemieckojęzyczny film z dźwiękiem[191].
W latach 70. i 80. XX wieku twórcy filmowi, tacy jak Volker Schlöndorff, Werner Herzog,
Wim Wenders oraz Rainer Werner Fassbinder wynieśli niemieckie kino do poziomu
międzynarodowego[192]. Cykliczne ceremonie rozdania Europejskich Nagród Filmowych
odbywają się co roku w Berlinie, siedzibie Europejskiej Akademii Filmowej, a
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie, mający miejsce każdego roku od 1951, jest
jednym z najbardziej prestiżowych światowych festiwali filmowych[193].
Również w XXI wieku wiele niemieckich filmów osiągnęło sukces międzynarodowy, a wśród
nich Nigdzie w Afryce (2001), Eksperyment (2001), Good bye, Lenin! (2003), Głową w mur
(2004), Pachnidło (2006), Baader-Meinhof (2008), Biała wstążka (2009), Pandorum (2009),
Soul Kitchen (2009), Safari (2010), czy Atlas chmur (2012). Oscar dla najlepszego filmu
nieanglojęzycznego produkcje niemieckie zdobyły trzykrotnie. Były to: Blaszany bębenek w
1979 r., Nigdzie w Afryce w 2002 r. oraz Życie na podsłuchu w 2007 r[194].
Teatr

Bertolt Brecht
Niemcy są krajem mającym największe zagęszczenie teatrów operowych.
Kuchnia
Weißwurst
Typowo niemiecka kuchnia zanika, a rosną wpływy kuchni innych krajów. Jako pierwsza
zdobyła niemieckie podniebienia kuchnia włoska, która przybyła tam z początkiem lat 1960.
wraz z włoskimi „Gastarbeiterami”. Potrawy takie jak pizza i pasta są dziś bardziej popularne
niż dawniej typowy zestaw: ziemniaki, kiszona kapusta, marynowana pieczeń. Popularna jest
również kuchnia grecka, kuchnia chińska i kuchnia turecka, ta ostatnia reprezentowana jest
przez tysiące małych barów „fast food” zwanych w Niemczech Imbiss i potrawy jak np.
Döner, oprócz tego można w niemieckich miastach znaleźć prawie wszystkie egzotyczne
restauracje włącznie z rosyjskimi, tajskimi, polskimi i japońskimi, w tym barami sushi.
Najmocniejszą pozycję tradycyjna niemiecka kuchnia zachowała w małych miastach i
osadach.
W odżywianiu Niemców dużą rolę pełni chleb. Uważa się, że Niemcy są krajem, w którym
istnieje najwięcej różnych gatunków chleba. Kuchnia niemiecka jest bardzo pożywna, królują
w niej ziemniaki i wieprzowina. Mięsa wieprzowego używa się do wyrobu kiełbasy (Wurst),
która jest nie tylko popularną przekąską, ale i podstawowym elementem kuchni. W Bawarii
są, np. specjalne Wurstküchen (kuchnie kiełbasowe).
Mięso w kuchni niemieckiej proponuje się w bardzo różnorodnej postaci – peklowana i
wędzona pieczeń wieprzowa (Kassler), pieczeń (Schweinebraten). Dodatkiem do mięsa są
najczęściej ziemniaki smażone, gotowane lub np. w postaci sałatki ziemniaczanej
(Kartoffelsalat).
W północnych Niemczech w menu można znaleźć bogaty wybór świeżych ryb, wśród których
najbardziej popularny jest dorsz. Kapusta to kolejny popularny składnik – odmianę zieloną
kisi się jako Sauerkraut, natomiast czerwoną gotuje się z jabłkami, co daje Apfelrotkohl.
Kluski zwane Spätzle i Maultaschen są typowymi składnikami kuchni Szwabii.
Golonka (Schweinehaxe) to także niemiecki przysmak, szczególnie nie może jej zabraknąć na
bawarskim święcie piwa, bo piwo to narodowy napój Niemców oraz dodatek do wielu
potraw. Popularne są także niemieckie wina reńskie i mozelskie. Zupy niemieckie są ciężkie i
zawiesiste (Eintopf), najczęściej z dodatkiem fasoli lub grochu.
W Niemczech istnieje ponad 300 gatunków chleba i ponad 6 tysięcy gatunków piwa. Podczas
Oktoberfest padają „rekordy piwne” – w Europie jedynie Czesi piją więcej piwa w
przeliczeniu na jednego mieszkańca. Kawa w Niemczech cieszy się znacznie większym
uznaniem niż herbata.
Sport
27 milionów Niemców jest członkami klubów sportowych, a dodatkowe dwanaście milionów
uprawia sport indywidualnie[195]. Piłka nożna jest najbardziej popularną dyscypliną sportu. Z
ponad 6,3 milionem oficjalnych członków, Niemiecki Związek Piłki Nożnej (Deutscher
Fußball-Bund) jest największą tego typu organizacją na świecie[195]. Bundesliga, najwyższy
poziom rozgrywek w niemieckiej piłce nożnej, jest najpopularniejszą ligą sportową w kraju i
odnotowuje drugą największą na świecie frekwencję podczas meczów jakichkolwiek lig
sportowych na świecie.
Reprezentacja Niemiec w piłce nożnej zdobyła puchar mistrzostw świata trzykrotnie – w
1954, 1974 oraz 1990 roku. Tyle samo razy zawodnicy niemieccy triumfowali w
rozgrywkach mistrzostw Europy – w 1972, 1980 oraz 1996 r. Jednocześnie państwo gościło
mistrzostwa świata w 1974 i 2006, a mistrzostwa kontynentu w 1988 roku. Najbardziej
znanymi piłkarzami, pochodzącymi z Niemiec są Franz Beckenbauer, Gerd Müller, Jürgen
Klinsmann, Lothar Matthäus oraz Oliver Kahn. Poza tym, w Niemczech popularne są także
piłka ręczna, siatkówka, koszykówka, hokej na lodzie oraz tenis[195].
Niemcy są także jednym z czołowych państw w sportach motorowych. Konstruktorzy, tacy
jak BMW i Mercedes są istotnymi producentami samochodów używanych podczas wyścigów
samochodowych. Ponadto firma Porsche wygrała wyścig Le Mans 24 Hours, trwający dobę
wyścig we Francji, szesnaście razy, natomiast Audi zwyciężyło 11 razy. Kierowca
prestiżowego cyklu Formuły 1 Michael Schumacher ustanowił podczas swojej kariery wiele
rekordów w sportach motorowych, wygrywając najwięcej wyścigów i Pucharów Świata w
historii. Jest także jednym z najbogatszych sportowców[196].
Niemieccy sportowcy regularnie osiągają bardzo wysokie wyniki podczas Igrzysk
olimpijskich. Są sklasyfikowani na trzecim miejscu w klasyfikacji medalowej wszech czasów,
łącząc wyniki Niemiec Wschodnich i Niemiec Zachodnich. Podczas Letnich Igrzysk
Olimpijskich w 2012 roku, Niemcy zakończyli rywalizację na szóstej pozycji w klasyfikacji
medalowej[197], podczas gdy na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w 2010 roku zajęli w niej
drugie miejsce[198]. Niemcy organizowały letnie igrzyska olimpijskie dwukrotnie, w Berlinie
w 1936 roku oraz w Monachium w 1972 r. Ponadto Garmisch-Partenkirchen gościło zimowe
igrzyska w 1936 r.
Download