Teatr

Teatr
Nō również Nōgaku - jeden z głównych gatunków dramatu japońskiego.
• Najstarsza dojrzała forma teatralna
• Ostatecznie ukształtowała się na przełomie XIV- XVw.
Nō ukształtowało się ostatecznie w XIV- XV w , za czasów Ashikaga Yoshimitsu (13581408), mecenasa sztuki który zainteresował się autorem i aktorem sztuk sakugaku Kan’ami.
Kan’ami (1333-1384) i jego syn Zeami(1364-1444) są faktycznymi twórcami teatru Nō .
Scena:
 bardzo mało dekoracji (jedyną stanowi malowidło sosny na złotym tle)
 scena właściwa- kwadrat 5,45m, 1m nad poziomem widowni
 pomost- hashigakari- biegnie ukośnie z lewa na prawo, nad pomostem unosi się okap,
nad sceną zaś dach wsparty na 4 filarach
 pokój zwierciadlany –kagami no ma
 schodki, pas żwiru- funkcje dekoracyjne
Dekoracje:
 sosna
 wachlarz
 przenośna platforma - w zależności od elementów uzupełniających staje się tronem,
mostem, świątynią
 wszystkie rekwizyty są uproszczone i pełnią funkcje symboliczne
Kostiumy:
 wzorowane na strojach dworskich XV-XVIw.
 kolory- zwłaszcza rąbków strojów widocznych spod kostiumu wierzchniego
symbolizują określone typy bohaterów
Maski:
 są symbolem teatru nō
 rzeźbione są z drzewa cyprysowego
 są dziełami sztuki
 określają typ bohatera
 aktor poruszając maską gra i wyraża emocje
 w masce gra główny aktor shite, aktorzy drugorzędni bardzo rzadko
 typy masek:
 okina- maski starych mężczyzn, białe (hakushiki-jō), cieliste (nikushikijō),czarne (kokushiki-jō), wykonuje się w nich rytualne tańce okina-mai,
w których starzec okina tańczył recytując modlitwy norio, cechą
charakterystyczną masek są ruchome elementy
 maski kagura- przedstawiają najczęściej wizerunki bóstw, charakteryzują
się wyrazistą, czasem karykaturalną ekspresją
 maski giga ku -duże rozmiary, niejapońskie rysy twarzy, czasami długi
nos, wykorzystywane w widowiskach giga ku-pochodzenia chińskokoreańskiego o komicznym, rubasznym charakterze
 maski bugaku- cechy: ozdobność, ruchome elementy
 maski ennen- podobne do masek nō
 maski nō starych mężczyzn- jō men- mają uroczysty, wotywny charakter,
emanują dostojeństwem i dobrodusznością, pociągłe, wychudzone,
pokryte zmarszczkami, mają wystające kości policzkowe i
spiczastą brodę





maski diabłów i bogów (kijin-no men)- używane w sztukach o
demonach
maski duchów (onryō-men)- pojawiają się zwykle w 2 części
przedstawienia, cechy: okrągłe źrenice, złote gałki oczne, rogi, wystające
kły
maski mężczyzn (otoko-men)
maski kobiet (onna-men)
maski kyōgen
Aktorzy:
 shite- protagonista, główny aktor występujący w masce, gra rolę pierwszoplanową,
często bogów, demonów, zmarłych, jego gra jest poetycka, wysoce symboliczna, spite
często występuje pod dwoma postaciami: jako realny człowiek (maejite) w pierwszej
części, jako nieżyjący bohater, demon, bóg (nochijite) w drugiej części
 waki- rola drugoplanowa, gra realistycznie, prozaicznie, nie nosi maski
 aktorzy towarzyszący shite i waki- odpowiednio: shitezure, wakizure
 kokata- aktor grający dziecko
 ai-kyōgen - aktor farsowy
Na czym polega gra w teatrze nō?
 aktor jest jednocześnie mimem, śpiewakiem i tancerzem
 partie prozaickie deklamuje recitativo (styl pomiędzy deklamacją a śpiewem)
 partie wierszowane śpiewa
 ruchy (kata) są kombinacją gry i tańca (towarzyszy im muzyka i śpiew chóru), ruchy
dla każdego dramatu są ustalone, wykonawca nie może ich dowolnie zmieniać
 gra maską i światłocieniem (różne ustawienie maski oddaje różne emocje)
Chór i orkiestra:
 chór- jiutai- 4-8 osób, śpiewa unisono, recitativo, nie uczestniczy w akcji, opowiada
zdarzenie, przejmuje kwestie spite w czasie jego tańca, opisuje przyrodę
 orkiestra- hayashi- muzycy grający na czterech instrumentach: flet poprzeczny,
większy bębenek uderzany ręką , kotsuzumi - trzymany przy barku mniejszy bębenek
uderzany ręką, taiko - bęben uderzany pałeczkami.
 Kōken - pomocnicy sceniczni, których rolą jest wnoszenie, wynoszenie rekwizytów,
pomoc przy zmianie stroju aktorów.
Podział sztuk Nō:
1) o bogach np: Takasago
2) o wojownikach- typowym bohaterem jest duch słynnego wojownika np.: Atsumori,
Sanemori
3) o kobietach- składają się głównie z tańca, bohaterką jest postać z literatury pieknej lub
z ludowej baśni, np.: Hagoromo, Matsukaze
4) o bohaterach z dawnych opowieści, o szalonych kobietach, o ludziach targanych
namiętnościami- np.: Ataka, Aoi no Ue,
5) o demonach i innych istotach nadprzyrodzonych, duchach, zjawach
KABUKI
Kabuki– jeden z rodzajów tradycyjnego teatru japońskiego, wywodzący się z XVII wieku.
Teatr kabuki – zwany teatrem mieszczańskim, charakteryzuje się bogatą oprawą przedstawień,
silną ekspresją i wyszukaną charakteryzacją aktorów.
Historia :
1) 1603-1629: kobiece kabuki
2) 1629-1652: chłopięce kabuki
3) Po 1653: męskie kabuki
4) okres Genroku (1688-1704)
 faza prawdziwego rozkwitu
 sformalizowano strukturę sztuki kabuki oraz wiele innych elementów stylizacji.
 ustalono stereotypowe typy bohaterów
 kabuki oraz ningyō jōruri były w tym czasie mocno ze sobą powiązane i wzajemnie
wpływały na swój rozwój- słynny dramaturg Chikamatsu Monzaemon, stworzył
Sonezaki Shinjū (Samobójstwo kochanków w Sonezaki), początkowo przeznaczone
dla bunraku. Została ona zaadaptowana dla kabuki, stała się źródłem inspiracji dla
wielu naśladowców. W rzeczywistości ta i inne podobne sztuki wywołały tak wiele
wzorowanych na nich prawdziwych samobójstw, że w 1723 rząd zabronił wystawiania
shinju mono (sztuk o podwójnym samobójstwie kochanków).
 w okresie tym żył także Ichikawa Danjuro; zasłużył się rozwojem póz mie oraz
przypominającego maskę makijażu kumadori.
Style gry:
- onnagata (aktorzy grający kobiety)
- aragoto (styl gwałtowny, pełen przesadnych gestów i groźnej mimiki – do odgrywania
bushi; twarze mieli pokryte białym barwnikiem z czerwonymi wzorami - kumadori)
- wagoto ( do odgrywania postaci mieszczan, delikatny i łagodny)
Elementy kabuki
1. hanamichi (dosłownie: kwiecista ścieżka)- pomost wchodzący w widownię, za
pomocą którego rozgrywane są wejścia i wyjścia bohaterów.
2. obrotowa scena i zapadnie, wprowadzone w XVIII wieku, znacznie wzbogaciły
inscenizację sztuk kabuki.
3. sceneria zmienia się niekiedy podczas trwania sceny, z aktorami pozostającymi na
scenie i przy podniesionej kurtynie( obsługa wchodzi na scenę, dodając i usuwając
rekwizyty, tła i inne elementy scenerii. Członkowie obsługi, zawsze ubrani całkowicie
na czarno, tradycyjnie są uważani za "niewidzialnych").
Istanieją trzy główne kategorie sztuk kabuki:
1) jidai-mono ( historyczne, czerpały z Heike, Genji, Nō)
2) sewa-mono (domowe; inaczej – z życia współczesnego) dotyczy życia mieszczan,
problemów sukcesji, historie, które działy się za życia widzów, skandale, samobójstwa
kochanków- shinjū
3) shosagoto (taneczne)
Znane sztuki Kabuki:
 Yotsugi Soga
 Shusse kagekiyo
 Sonezaki shinju
 Horikawa nami-no tsuzumi
 Meido-no hikyaku
 Kokusenya kassen
 Heike nyogogashima
 Shinjuten-no Amijima
 Onnagoroshi abura-no jigoku
BUNRAKU
Bunraku ,zw. również Ningyō jōruri , to jeden z gatunków tradycyjnego teatru japońskiego.
Narodził się w XVII wieku w Osace i stanowi połączenie:
 widowisk(lalkarze- kugutsu) polegających na opowiadaniu historii wraz z
pokazywaniem widzom stosownych ilustracji, z czasem ilustracje zastąpiono lalkami
 jōrūri monogatari= 12 dan zōshi, z XVIw. opowieści o Jōrūri , śpiewane z biwa potem
z shamisenem, który stał się charakterystyczny dla jōrūri
Nazwa:
o pierwotna nazwa jōruri pochodzi od imienia księżniczki z Heike monogatari,
kochanka Minamoto noYoshitsune- Jōrūri, Yoshitsune podgląda, dołącza się do
koncertujących ludzi , tam poznaje Jōrūri.
o nazwa bunraku była zaś używana w odniesieniu do teatru Bunrakuza w Osace, potem
stała się zwyczajową nazwą tej formy teatralnej.
Wykonawcy
 Kantor-narrator (Tayū) wcielający się zarówno w role postaci, jak i pełniący funkcję
narratora i komentatora
 Akompaniator (Shamisen) grający na shamisenie
 Aktorzy-lalkarze (Ningyōzukai) animujący lalki
 perkusiści grający najczęściej na bębnach taiko, pozostają oni jednak niewidoczni dla
publiczności
 pomocnicy, z których najważniejszy wybija pałeczkami rytm oznaczający rozpoczęcie
sztuki lub aktu, a także zapowiadający z imienia i nazwiska głównych wykonawców.
Para narrator-akompaniator stanowi najważniejszą część spektaklu bunraku.
Scena
 obniżona w stosunku do zwykłej sceny teatralnej w ten sposób, by aktorzy byli
odsłonięci mniej więcej od pasa w górę
 umożliwia to im operowanie lalkami na poziomie barków.
 Główny aktor zakłada wysokie drewniane buty typu geta, co z jednej strony pozwala
mu operować górną częścią lalki, z drugiej wybijać rytm w momentach
dramatycznych spektaklu.
 Z prawej strony sceny znajduje się wydzielone proscenium, na którym zasiadają:
narratorzy oraz muzycy, siedzą oni na obrotowej scenie zw. yuka
 Pomiędzy poszczególnymi aktami, a nawet scenami, następuje wymiana wykonawców
poprzez jej obrót. Za obrót odpowiedzialni są pomocnicy
 Z lewej i z prawej strony sceny znajdują się kotary zwane komaku z tradycyjnie z
wyszytymi godłami teatrów Takemoto-za oraz Toyotake-za zza których wychodzą
wykonawcy przedstawienia.
Lalki
o w zależności od postaci, mają wielkość ok. 1/3 do 4/5 rozmiarów ludzkich
o ich głowy pozostają mniejsze w stosunku do ciała (proporcje te zostały wypracowane
historycznie dla osiągnięcia jak najlepszego efektu teatralnego).
Lalki głównych roli animowane są przez trzech aktorów, lalki postaci trzecioplanowych są
mniejsze i animowane przez pojedynczych aktorów
1. Najważniejszy aktor (omo-zukai) obsługuje korpus, głowę i prawą rękę lalki.
2. Aktor pomocniczy (hidari-zukai) obsługuje lewą rękę
3. Drugi aktor pomocniczy (ashi-zukai) animuje nogi postaci.
Większość aktorów animujących lalki pozostaje całkowicie zasłonięta wraz z głową, na którą
ma założony czarny kaptur. Tylko najważniejsi aktorzy występują bez nakrycia głowy.
By osiągnąć zamierzony efekt teatralny, wszyscy aktorzy animujący pojedynczą lalkę muszą
współpracować ze sobą do niewiarygodnego stopnia włączając w to synchroniczny oddech.
Jōrūri i Kabuki były różne do końca XVII w. , dopiero potem zaczęły się upodabniać.