Stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego do stosunków pracy Prawo a sport (art. 300 k.p. w wersji dla kibiców) „Powód został zatrudniony jako I trener koordynator sekcji koszykówki. Zarząd Klubu nie był zadowolony z pracy powoda. W dniu 22 października 1997 r. drużyna przegrała mecz. Po meczu odbyło się posiedzenie zarządu, na którym w głosowaniu negatywnie oceniono pracę powoda.[..] Następnego dnia powód złożył pismo, w którym oświadczył, że podejmuje się poprowadzić zespół w dwóch najbliższych meczach w celu osiągnięcia zwycięstwa, a w przypadku porażki zostanie ogłoszony komunikat prasowy, że podał się do dymisji z przyczyn obiektywnych.[..] W dniu 28 października 1997 r. drużyna przegrała spotkanie wyjazdowe i wówczas pozwany wystawił świadectwo pracy, uznając że stosunek pracy został rozwiązany w drodze porozumienia stron.” Wyrok SA w Łodzi, 3.12.1992 r., I ACr 428/92 „W czasie posiedzenia Rady Nadzorczej na salę obrad wtargnęła grupa osób, które w Spółdzielni prowadziły strajk i w sposób agresywny zaatakowała członków Rady, żądając odwołania Zarządu. Grożono wyrzuceniem członków Rady przez okno i wyniesieniem jej przewodniczącego na widłach. […] Pod presją demonstrujących i w ich obecności Rada przeprowadziła tajne głosowanie nad odwołaniem Zarządu i wynikiem głosów 9 do 3 przy 1 wstrzymującym zarząd został odwołany” Plan wykładu II. IV. Przesłanki stosowania przepisów Kodeksu cywilnego do stosunku pracy Przegląd przepisów Kodeksu cywilnego stosowanych do stosunku pracy Przesłanki zastosowania przepisów Kodeksu cywilnego W sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego, jeśli nie jest to sprzeczne z zasadami prawa pracy 3. Stan nieunormowania przepisami prawa pracy 5. Zakres stosowanych przepisów 7. Zakres docelowy stosowania przepisów Kodeksu cywilnego 9. Stosowanie odpowiednie 11. Niesprzeczność z zasadami prawa pracy 1. Stan nieunormowania – sprawa całkowicie nieunormowana Przykład Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.11.2004 r. w sprawie II PK 64/04 „O liczeniu terminów w prawie pracy przesądza art. 300 k.p. (…) Stosunek pracy kończy się ostatniego dnia miesiąca a nie pierwszego dnia kolejnego miesiąca” 1. Stan nieunormowania – sprawa unormowana częściowo Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.10.2004 r., OSNP 8/2005 poz. 106 Brak u pracodawcy dokumentów potwierdzających pracę w warunkach szczególnych. „Pracownik może na podstawie art. 471 k.c. w zw. z art. 300 k.p. dochodzić od pracodawcy naprawienia szkody z tytułu niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy innej niż utrata zarobków w związku z pozostawaniem bez pracy” 1. Stan nieunormowania – sprawa unormowana częściowo Ryzyka ustalania spraw częściowo uregulowanych Prawotwórstwo – stosowanie regulacji pożądanej przez stosującego prawo a nie przez ustawodawcę (wypełnianie tzw. luki aksjologicznej a nie rzeczywistej – T. Kijowski) Zaburzenie równowagi systemu prawa pracy 2. Zakres stosowanych przepisów Przepisy Kodeksu cywilnego – regulacje części ogólnej, prawa zobowiązań, w ograniczonym zakresie prawa rzeczowego Inne przepisy prawa prywatnego stosowane do relacji między pracownikiem i pracodawcą, nie objęte dyspozycją art.. 300 k.p., np.: Prawo handlowe Prawo autorskie Zwalczanie nieuczciwej konkurencji 3. Zakres docelowy stosowania przepisów Kodeksu cywilnego Stosunek pracy (od momentu nawiązania do rozwiązania) Stosunki poprzedzające stosunek pracy (umowa przedwstępna – art. 389 k.c.) Klauzule autonomiczne – umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej, umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy 3. Zakres docelowy stosowania przepisów Kodeksu cywilnego Wątpliwości w odniesieniu do zakresu docelowego stosowania przepisów k.c. Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (kara umowna, odstąpienie) Zbiorowe stosunki pracy 4. Stosowanie odpowiednie Założenia odpowiedniego stosowania: - Stosowanie wprost - Stosowanie z modyfikacją - Odmowa stosowania Przedmiot i zakres modyfikacji Przedmiot dopuszczalnych modyfikacji – różnice w piśmiennictwie: - dopuszczalność modyfikacji dyspozycji, - dopuszczalność modyfikacji hipotezy. Zakres dopuszczalnych modyfikacji; Uzależnienie od niesprzeczności z zasadami prawa pracy Wyrok SN z dnia 11.06.2003 r., sygn. I PK 206/02 Oświadczenie woli pracownicy o wypowiedzeniu umowy o pracę dotyczy czynności prawnej odpłatnej. Dla uchylenia się od skutków prawnych takiego oświadczenia woli, w przypadku złożenia go przez pracownicę pozostającą w błędzie co do stanu ciąży, nie jest wymagane, by błąd został wywołany przez pracodawcę, chociażby bez jego winy albo by pracodawca wiedział o błędzie lub z łatwością mógł go zauważyć (art. 84 § 1 k.c. stosowany odpowiednio i zgodnie z zasadami prawa pracy - art. 300 k.p.). 5. Niesprzeczność z zasadami prawa pracy Zakres pojęcia zasady prawa pracy B. Podstawowe zasady prawa pracy (rozdział II) C. Zasady prawa pracy w znaczeniu opisowym, np. : - zasada ochrony trwałości stosunku pracy, - zasada ryzyka pracodawcy, - ograniczonej odpowiedzialności materialnej Przykład Pracodawca zaproponował pracownikowi zawarcie aneksu do umowy o pracę. W aneksie znajdowało się postanowienie następującej treści: „W razie nienależytego wykonania obowiązków przez Pracownika, za każdy taki przypadek zapłaci on kwotę ½ wynagrodzenia dziennego”. Przegląd przepisów k.c. podlegających stosowaniu - Unormowania porządkujące (definicje, składanie i wykładnia oświadczeń woli, wykonanie zobowiązania) - Wadliwość czynności prawnych - Odpowiedzialność 1. Wadliwość czynności prawnych A. Nieważność bezwzględna Art. 58 k.c., art. 14 k.c. – Sprzeczność z ustawą „Nieważna jest umowa o pracę zawarta z młodocianym do lat 15. Jednakże w zakresie uprawnień pracowniczych powinien on być traktowany tak jak pracownik skutecznie zatrudniony.” (post. z dnia 15.05.1972 r., sygn. III CRN 83/72) Umowa zawarta z naruszeniem wymaganego wieku jest ważna, podlega wypowiedzeniu (uchwała (7) z dnia 26 stycznia 1982 r., sygn. V PZ 8/81) 1. Wadliwość czynności prawnych B. Wady oświadczenia woli Brak świadomości i swobody (art. 82 k.c.) „Ze zdenerwowania pracownicy w chwili składania przez nią oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę na mocy porozumienia stron nie można wywodzić braku możliwości świadomego i swobodnego podjęcia takiej decyzji.” (wyrok z dnia 5 grudnia 2002 r., sygn. I PK 582/01) 1. Wadliwość czynności prawnych B. Wady oświadczenia woli Pozorność (art. 83 k.c.) – Pozorność bezwzględna „Fakt, że oświadczenia stron umowy zawierają określone w art. 22 k.p. formalne elementy umowy o pracę, nie oznacza bowiem, że umowa taka jest ważna. Jeżeli strony nie zamierzały osiągnąć skutków wynikających z umowy, w szczególności jeżeli nie doszło do podjęcia i wykonywania pracy, a jedynym celem umowy było umożliwienie skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, umowa taka jest pozorna - art. 83 k.c.” (wyrok z dnia 18.05.2006 r., sygn. I UK 164/05) 1. Wadliwość czynności prawnych B. Wady oświadczenia woli Pozorność (art. 83 k.c.) – Pozorność względna „Pozorność umowy o pracę (art. 83 k.c. w związku z art. 300 k.p.) ma miejsce nie tylko wówczas, gdy mimo jej zawarcia praca w ogóle nie jest świadczona, ale również wtedy, gdy jest faktycznie świadczona, lecz na innej podstawie niż umowa o pracę.” (wyrok z dnia 5.10.2006 r., sygn. I UK 120/06) 1. Wadliwość czynności prawnych B. Wady oświadczenia woli Pozorność (art. 83 k.c.) a obejście prawa (art. 58 k.c.) - Obejście prawa = osiągnięcie skutku prawnego niedozwolonego przez prawo przy pomocy środka, który wydaje się zgodny z prawem - Pozorność = brak woli wywołania skutku prawnego lub ukrycie rzeczywistej treści stosunku prawnego 1. Wadliwość czynności prawnych B. Wady oświadczenia woli Błąd (art. 84 k.c.) „Pracownik, który zawarł z pracodawcą porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę za odszkodowaniem nie może, na podstawie art. 88 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. uchylić się od skutków oświadczenia woli jedynie w części dotyczącej wysokości odszkodowania” (wyrok z dnia 24.09.2004 r., sygn. II PZP 8/04) 1. Wadliwość czynności prawnych B. Wady oświadczenia woli Błąd wywołany podstępnie (art. 86 k.c.) „Powódka złożyła wniosek [o przeniesienie w stan nieczynny] , ponieważ dyrektorka szkoły przyrzekła jej zatrudnienie na czas nie określony od 1 marca 1996 r. Jednakże po upływie okresu pozostawania w stanie nieczynnym pozwana szkoła uznała, iż stosunek pracy wygasł na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela.” Błąd dotyczący sfery motywacyjnej wystarcza w takim przypadku (wyrok z dnia 10.09.1997 r., sygn. I PKN 251/97) 1. Wadliwość czynności prawnych B. Wady oświadczenia woli Wyzysk (art. 388 k.c.) § 1 Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia , a w wypadku gdyby jedno i drugie było nadmiernie utrudnione, może żądać unieważnienia umowy. § 2 Uprawnienia powyższe wygasają z upływem dwóch lat od dnia zawarcia umowy. 2. Unormowania porządkujące A. Oświadczenie woli, składanie oświadczeń woli, B. Wykładnia oświadczeń woli, C. Przedstawicielstwo D. Termin i warunek E. Zasady wykonania zobowiązań 2. Unormowania porządkujące A. Składanie oświadczeń woli Stan faktyczny „Dwukrotne awizowanie przesyłki poleconej zawierającej oświadczenie pracodawcy o rozwiązaniu stosunku pracy stwarza domniemanie faktyczne możliwości zapoznania się przez pracownika z jego treścią” (Wyrok SN z dnia 5.10.2005, sygn. I PK 37/05 Stan faktyczny: Pracownica „po przeczytaniu pisma oświadczyła, że nie przyjmuje do wiadomości jego treści, odmawia przyjęcia pisma i nie potwierdzi na piśmie swojej decyzji” – z uzasadnienia wyroku SN z dnia 16.03.1995 r., sygn. I PRN 2/95 2. Unormowania porządkujące A. Składanie oświadczeń woli Moment złożenia oświadczenia woli Art. 61 k.c. – Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła się zapoznać z jego treścią” 2. Unormowania porządkujące B. Wykładnia oświadczeń woli Art. 65 k.c. Stan faktyczny: Strony porozumienia uzgodniły bowiem wzrost wynagrodzenia dla personelu pielęgniarskiego od 1 stycznia 2001 r. średnio 250 zł brutto do uposażenia zasadniczego na każdy etat pielęgniarski (pkt 1), ale ponadto ustaliły, że "jeżeli będą zmiany systemowe o negocjacyjnym systemie wynagradzania pracowników ochrony zdrowia będą one obejmowały również grupę zawodową pielęgniarek w porównywalnym stopniu do innych grup zawodowych w Dziecięcym Szpitalu Klinicznym (niezależnie od ustaleń zawartych w pkt 1)„ „Bez dokonania wykładni oświadczeń woli stron postrajkowego porozumienia zbiorowego prawa pracy nie można generalnie wykluczyć usprawiedliwionych podwyżek wynagrodzenia za pracę personelu pielęgniarskiego z dwóch różnych tytułów prawnych, które wynikały z postanowień zbiorowego porozumienia płacowego oraz z przepisów ustawowych o systemowych zmianach wynagrodzenia wszystkich pracowników SPZOZów.” (wyrok z dnia 15.03.2006 r., sygn. II PK 143/05). 2. Unormowania porządkujące C. Przedstawicielstwo Stan faktyczny: Opiekun osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie zawiera w jej imieniu umowę o pracę. Art. 95 § 2 k.c. „ Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.” Unormowania porządkujące D. Termin i warunek Art. 111 § 1 – Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia Art. 112 – Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach kończy się z upływem dnia, który nazwą/datą odpowiada początkowemu biegowi terminu Art. 114 – Jeżeli termin oznaczony jest w miesiącach i latach a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni trzydzieści a rok za dni 365 Termin w orzecznictwie SN Brak jednolitości w ocenie stosowania przepisów o terminach Stosowanie art. 111 i 112 k.c. – „Roczny termin, o którym mowa w art. 2418 k.p. ma charakter ciągły, a więc stosuje się do niego odpowiednio art. 112 k.c.” (wyrok z dnia 29.09.2005 r. w sprawie I PK 531/03) Termin w orzecznictwie SN - cd Upływ 3 miesiąca ciąży (art. 177 § 3 k.p. „Termin upływu 3 miesiąca ciąży oblicza się w równej miary miesiącach księżycowych (28 dni)” – wyrok z dnia 5.12.2002 r., sygn. I PK 33/02 „Zastosowanie [art. 112 k.c.] prowadziłoby do przypadków, w których koniec trzeciego miesiąca ciąży mógłby upływać między 89 a 92 dniami kalendarzowymi w zależności od miesięcy, na które przypada stan ciąży” Termin w orzecznictwie SN - cd Nawiązanie kolejnej umowy na czas oznaczony Stan faktyczny: Druga umowa rozwiązana 31.10, kolejna zawarta 1.12 „Przekroczenie jednego miesiąca” w rozumieniu art. 251 k.p. następuje, gdy przerwa między rozwiązaniem poprzedniej umowy a nawiązaniem kolejnej trwa co najmniej 31 dni (art. 114 k.c.)” – Wyrok z dnia 15.02.2000 r., sygn. I PKN 512/99 D. Warunek Zastrzeżenie warunku w umowie o pracę. - warunek zawieszający - warunek rozwiązujący Stosunek pracy nawiąże się, jeśli polska drużyna piłkarska wygra z Chorwacją. Stosunek pracy nawiązuje się do dnia, w którym polska drużyna piłkarska zdobędzie tytuł mistrza Europy. D. Warunek - cd Zastrzeżenie warunku w porozumieniu rozwiązującym „Nie jest wykluczone rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron pod warunkiem zawieszającym” (wyrok z dnia 20.06.2001 r., sygn. I PK 474/00) E. Wykonanie zobowiązań - Zakres współdziałania dłużnika i wierzyciela (354 k.c.) - Staranność wymagana (art. 355 k.c.), podwyższony stopień staranności pracodawcy (355 par. 2 k.c.) - Waloryzacja świadczenia (art. 358 k.c.) E. Wykonanie zobowiązań Solidarność? Stan faktyczny: Pracodawca w umowie o wspólnej odpowiedzialności materialnej zastrzegł solidarną odpowiedzialność pracowników za szkodę w mieniu powierzonym. E. Wykonanie zobowiązań Pakiet gwarancji socjalnych W procesie prywatyzacji doszło do zawarcia między związkami zawodowymi a inwestorem strategicznym pakietu gwarancji socjalnych. Pracownik domaga się odprawy pakietowej od pracodawcy. Czy jest to dopuszczalne? E. Wykonanie zobowiązań Pakiet gwarancji socjalnych „Postanowienia porozumienia zbiorowego w sprawie gwarancji socjalnych, pracowniczych i związkowych, zawartego w procesie prywatyzacji pośredniej [..] ą przepisami prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p.” (uchwała (7) z dnia 23.05.2006 r., sygn. III PZP 2/06) Art. 391 k.c. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia. E. Wykonanie zobowiązań Wymagalność świadczeń W umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy strony określiły zakres zakazu, długość trwania oraz wysokość odszkodowania. Kiedy były pracownik nabędzie prawo do odszkodowania? E. Wykonanie zobowiązań Wymagalność świadczeń - cd Art. 455. Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. 3. Odpowiedzialność A. Szkoda Art. 361 k.c. Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie lub umowie naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł i korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. 3. Odpowiedzialność odszkodowawcza Wybór podstawy odpowiedzialności : - Odpowiedzialność deliktowa - Odpowiedzialność kontraktowa Stosowanie przepisów k.c. w razie wadliwego rozwiązania stosunku pracy Stan do wyroku TK w sprawie SK 18/05 „Utrwalony jest pogląd, że zasady dochodzenia szkód wyrządzonych przez niezgodne z prawem (nieuzasadnione) rozwiązanie stosunku pracy określone zostały wyczerpująco w Kodeksie pracy.” (z uzasadnienia wyroku z dnia 10.01.2006 r., sygn. I PK 96/05) Motywy orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego Wyrok z dnia 27.11.2007 r., sygn. SK 18/05 „Rozwiązanie [dotychczasowe] jest niesprawiedliwe zwłaszcza w sytuacji, gdy pracodawca, przy rozwiązaniu stosunku pracy, rażąco naruszył przepisy prawa w taki sposób, że można mu przypisać winę umyślną w postaci zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego” Istotne konsekwencje orzeczenia TK Możliwość dochodzenia szkody przewyższającej zryczałtowane odszkodowanie kodeksowe. Możliwe ograniczenie wyłącznie do przypadków, w których zachowanie pracodawcy miało charakter wybitnie rażący. Ostrożność w uwzględnianiu szkody z tytułu pozostawania bez pracy – adekwatny związek przyczynowy, przyczynienie poszkodowanego. Szkoda w postaci lucrum cessans i konieczność udowodnienia w stopniu graniczącym z pewnością, że korzyści zostałyby uzyskane. 3. Odpowiedzialność Odsetki Przykład: Strony zastrzegają w umowie o pracę, że w razie opóźnienia przez którąkolwiek z nich w zapłacie jakichkolwiek należności pieniężnych, odsetki za opóźnienie wyniosą 5% w stosunku rocznym. 3. Odpowiedzialność Odsetki Art. 481. § 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. § 2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy. § 3. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Normy prawa handlowego Art. 210 k.s.h., art. 379 k.s.h. W umowie między spółką a członkiem zarządu, jak również w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza albo pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia). Z orzecznictwa Sądu Najwyższego „W umowach między członkami zarządu a spółką oraz w sporach między tymi podmiotami spółka reprezentowana jest przez radę nadzorczą. Wymóg ten oznacza konieczność kolegialnego działania rady, działającej in corpore a nie poszczególnych jej członków czy pełnomocników.” (wyrok z dnia 23.09.2004 r., sygn. I PK 501/03) Prawo autorskie „Właścicielem praw autorskich do programu komputerowego wykonanego w ramach obowiązków pracowniczych jest pracodawca, chyba, że w umowie o pracę lub umowie cywilnoprawnej strony postanowiły inaczej” (wyrok z dnia 9.01.2001 r., sygn. I PKN 493/00) Przykład: Pracownik zatrudniony w hurtowni namawia pozostałych pracowników, by rozwiązali umowę o prace i wspólnie założyli hurtownię. Umawia się z kontrahentami hurtowni, że przejdą do jego, nowej hurtowni, w zamian za co uzyskają korzystne warunki współpracy. Czyny nieuczciwej konkurencji Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji Art. 11 – Czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa […] Nieuczciwa konkurencja - cd Art. 12 – Czynem nieuczciwej konkurencji jest nakłanianie osoby świadczącej na rzecz przedsiębiorcy pracę [..] do niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych w celu przysporzenia korzyści sobie lub szkodzenia przedsiębiorcy. Nieuczciwa konkurencja - cd Pracownik rozpowszechnia informacje, że jego pracodawca (zakład zegarmistrzowski) wykonuje usługi niskiej jakości, używa złych surowców. Robi to ze złośliwości, albowiem nie uzyskał podwyżki. Informacje są nieprawdziwe. Art. 14 u.z.n.k. – Czynem n.k. jest rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości o swoim lub innym przedsiębiorcy albo przedsiębiorstwie w celu przysporzenia korzyści albo wyrządzenia szkody.