ADHD - Poradnia Psychologiczno

ADHD – co to jest?
Agata Orzeł- Żukowska
Psycholog PPP nr 2 w Krakowie
Co to jest ADHD?
ADHD jest to schorzenie neurorozwojowe,
którego objawy układają się w trzy grupy:
- kłopoty z kontrolą własnej impulsywności
- nadmierna aktywność ruchowa
- zaburzenia koncentracji uwagi
Klasyfikacja europejska
W Polsce obowiązuje obecnie
Międzynarodowa Klasyfikacja ICD-10,
określa ona ADHD jako zaburzenie
hiperkinetyczne (Hyperkinetic Disorder;
F.90)
Klasyfikacja amerykańska
Klasyfikacja Amerykańskiego
Towarzystwa Psychiatrycznego (APA)
DSM-IV wprowadza pojęcie zespołu
nadpobudliwości psychoruchowej z
zaburzeniami koncentracji uwagi
(Attention Deficyt Hiperactivity Disorder,
ADHD)
Objawy i epidemiologia
 W populacji dziecięcej częstość występowania
szacuje się na około od 3% do 5%, szczyt
rozpoznawania przypada między 6 a 9 rokiem
życia
 Częściej zespół rozpoznaje się u chłopców, ze
względu na fakt, że u nich na pierwszy plan
wysuwają się objawy związane z
nadruchliwością i impulsywnością
 U dziewczynek dominuje podtyp ADHD z
zaburzeniami w koncentracji bez nadruchliwości
Epidemiologia
 Objawy są niezależne od dziecka
 Mogą pojawiać się zachowania niepożądane –
agresywne – związane z nadmierną
impulsywnością (zwłaszcza w okresie
przedszkolnym – gryzienie, szczypanie,
szturchanie)
 Około 18 % populacji dziecięcej wykazuje cechy
zaburzenia hiperkinetycznego – pracujemy z tymi
dziećmi takimi metodami jakby miały
pełnoobjawowe ADHD
Epidemiologia
 Wcześniej uważano, że z ADHD się „wyrasta”,
najnowsze badania pokazują, iż niektóre objawy się
wygaszają lub zmieniają obraz.
 U około 70% pacjentów utrzymują się w okresie
dorastania i 30-50% w wieku dorosłym
 Badania dowodzą, iż osoby dorosłe z ADHD mogą mieć
trudności z osiągnięciem wyższego wykształcenia,
utrzymaniem stałego związku (częstsze rozwody),
utrzymaniem stałej pracy
Etiologia
 Czynniki pozagenetyczne 20% (urazy okołoporodowe,
uszkodzenia CUN w wyniku przebytych operacji lub
innych schorzeń)
 Częstość dziedziczenia zespołu sięga 80%
(podobnie jak przy astmie)
 Najprawdopodobniej ADHD jest zaburzeniem
poligenicznym, a w jego powstaniu odgrywają rolę
mutacje w obrębie genów aktywnych w korze
przedczołowej i jądrach podstawnych
 Płaty czołowe odpowiedzialne są za procesy hamowania
Diagnoza ADHD
 Diagnoza ADHD jest interdyscyplinarna (lekarz
specjalista, psycholog)
 Przy stawianiu diagnozy konieczne są badania
psychologiczne i opinia ze szkoły, czasem
obserwacja zachowań w grupie
 Objawy ADHD występują co najmniej w dwóch
środowiskach, to znaczy i w domu i w szkole
 Symptomy występują u dziecka już przed 6
rokiem życia
Kryteria diagnostyczne –
koncentracja uwagi
 1. Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na
szczegółach podczas zajęć szkolnych
 2. Dziecko ma trudności z utrzymaniem uwagi na
grach i zadaniach
 3. Często wydaje się, że nie słyszy, co się do
niego mówi
 4. Ma kłopoty z wykonywaniem instrukcji po
kolei i dokończeniem zadania
Koncentracja uwagi
 5. Ma trudności w zorganizowaniu sobie pracy
 6. Nie lubi, unika, ociąga się przy odrabianiu
zadań domowych
 7. Często gubi rzeczy codziennego użytku i
przybory szkolne
 8. Łatwo rozprasza się pod wpływem
zewnętrznych bodźców
 9. Często zapomina co ma robić dalej w
codziennej aktywności ( idzie myć zęby i
zapomina)
Nadruchliwość, nadmierna
aktywność
 1. Często ma nerwowe ruchy rąk albo wierci się
na krześle
 2. Wstaje na lekcji lub w innych sytuacjach, gdy
jest wymagane siedzenie na miejscu (np. posiłek)
 3. Wchodzi, wspina się na meble, chodzi po
pomieszczeniu
 4. Nadmiernie hałaśliwe w zabawie i przy
odpoczynku
 5. „Biega jak nakręcone”. Dziecko często jest w
ruchu, występuje nadmierna aktywność ruchowa.
Impulsywność
 1. Dziecko często wyrywa się z odpowiedzią,
zanim pytanie zostanie zadane do końca.
 2. Nie udaje się stać w szeregu lub poczekać na
swoją kolej w grze lub sytuacji grupowej.
 3. Dziecko często przerywa lub przeszkadza
innym (np. wtrąca się do zabawy lub rozmowy
innych osób).
 4. Dziecko często jest nadmiernie
gadatliwe.
Wzorzec zachowania
Spokojna osoba – pomysł - STOP- decyzja
- realizacja
Osoba z ADHD - pomysł - brak
zahamowania - realizacja
Specyfika schorzenia
ADHD jako złożony problem.
Ze względu na złożoność zjawiska,
schorzenia towarzyszące oraz różnorodne
skutki ADHD osoba dotknięta chorobą
oraz jej rodzina wymagają kompleksowej
opieki lekarzy i fachowców różnych
specjalności.
Zjawiska często towarzyszące
zespołowi:
 Choroby somatyczne (alergie, choroby
neurologiczne)
 Zaburzenia o charakterze dyslektycznym
(dysleksja, dysgrafia i dysortografia)
 zaburzenia zachowania
 Zaburzenia nastroju (mania, depresja)
 Zespół Touretta (choroba tikowa)
 Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne
 Uzależnienia
Zjawiska towarzyszące cd:
Trudności w kontaktach społecznych
(dziecko jest odrzucane przez
rówieśników)
Jąkanie
Zaburzenia snu, zaburzenia rytmu
dobowego (zwłaszcza we wczesnym
dzieciństwie)
Leczenie
Najbardziej skutecznym modelem leczenia
jest łączenie terapii farmakologicznej (jeśli
są wskazania lekarskie) z terapią
psychologiczną i oddziaływaniami szeroko
rozumianego środowiska społecznego,
Rola szkoły
 Przebywanie w szkole i nauka szkolna, jest
(oprócz rodziny) najważniejszym czynnikiem
leczącym dziecko z ADHD. Zamiennik nie
istnieje. Szkoła jest miejscem gdzie dziecko
zdobywa doświadczenia społeczne i uczy się
współżyć z innymi ludźmi.
 Od postępowania nauczycieli w znacznym
stopniu zależy, jak potoczą się losy dziecka, jak
będzie kształtowała się jego samoocena,
motywacja do nauki i radość życia.
Opis modelu pomocy


diagnostyka szpitalna
Psychiatra dziecięcy lub neurolog
 Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
lekarz rodzinny
 Psycholog i pedagog szkolny
 Rodzice i nauczyciele
Formy pracy z dzieckiem i
rodzicami
 Psychoedukacja rodziców dziecka na temat
schorzenia
 Terapia indywidualna dziecka (reedukacja,
terapia psychologiczna)
 Terapia grupowa dla dzieci
(grupy mieszane, niejednorodne)
 Warsztaty umiejętności rodzicielskich (metoda
Mazlish, Faber)
 Specjalistyczne warsztaty dla rodziców dzieci z
ADHD
Formy pracy z dzieckiem i
rodzicami
Grupy wsparcia (psychoedukacyjne,
klasyczne grupy wsparcia jako bank
informacji)
Terapia indywidualna rodziców
Wspomaganie i terapia rodziny (ustalanie
strategii, procedur, analiza zachowania)
Psychoedukacja rodziców innych dzieci
Szkoły terapeutyczne
wykorzystywane w pracy z
ADHD
 Paradygmat behwioralno-poznawczy szczególnie użyteczny w środowisku szkolnym -
podaje gotowe strategie i przepisy radzenia sobie
w sytuacjach trudnych i konfliktowych
 Klasyczna systemowa terapia rodzin
 Podejście psychoanalityczne, psychodynamiczne
Strategie radzenia sobie z
objawami
Zasada nr 1
Objawy ADHD nie są winą dziecka. Nie są
też winą rodziców, ani nauczycieli.
Wnioski z tej zasady:
 A) dziecko z zespołem wymaga pomocy w tych sferach życia, które
są zaburzone przez objawy
 B) ADHD nie jest wymówką na życie – obowiązuje tutaj zasada jak
w każdym rodzaju rehabilitacji. Dziecko z ADHD ma osiągać te
same cele, co jego rówieśnicy, ale przy większym nakładzie swojej
pracy i dorosłych (rodziców i nauczycieli)
Strategie radzenia sobie z
objawami
Zasada nr 2
Objawy trwają latami. Nie można
terapeutycznymi metodami doprowadzić
do zniknięcia objawów, można natomiast
poprawić funkcjonowanie dziecka pomimo
ich obecności.
Wnioski płynące z zasady nr 2
 - z dzieckiem nie da się pracować na zapas,
można tylko tu i teraz.
 - to, że poradziliśmy sobie z objawami dziś, nie
znaczy, ze nie wystąpią jutro.
 - ze stosowania danej strategii radzenia sobie z
objawami dorośli mogą zrezygnować dopiero
wtedy, gdy dziecko samo jest w stanie poradzić
sobie z tym rodzajem zadania.
Podstawy postępowania
1.Praca na pozytywnych wzmocnieniach
czyli nagradzamy pożądane zachowania dziecka
Zachowanie+ wzmocnienie (nagroda)=
powtarzalność danego zachowania.
2. Konsekwencja postępowania; za dane
zachowanie – umówiona konsekwencja.
3. Mówimy językiem prostym i zrozumiałym,
wydajemy polecenia krótko i zwięźle.
Podstawy postępowania
4. Nie dajemy się prowokować dziecku, panujemy
nad emocjami. Dziecko z ADHD bada granice i
wytrzymałość danej osoby, tylko konsekwencja i
opanowanie dają szanse na powodzenie w pracy
z dzieckiem.
5. Utrzymujemy stały kontakt z rodzicami, najpierw
chwalimy wysiłki później przedstawiamy uwagi
krytyczne.
Metody wspierające leczenie
Integracja sensoryczna
Kinezjologia edukacyjna
Metoda Ruchu rozwijającego W.Sherborne
Biofeedback
Hipoterapia, dogoterapia
Preparaty wspomagające (kwasy omega-3,
zioła)
Długoterminowość opieki nad
dzieckiem i rodziną
Wczesna lub późna diagnoza -
konsekwencje dla dziecka i rodziny
Etapy życia rodzinnego (wczesne i późne
dzieciństwo, adolescencja, dorosłość) –
zmienność objawów
Etapy edukacyjne (przedszkole, szkoła
podstawowa, gimnazjum, szkoła średnia,
wybór zawodu).
Długoterminowość opieki c.d
 Wybór najbardziej optymalnej dla dziecka formy
kształcenia (nauczanie w klasie integracyjnej,
godziny rewalidacyjne, w ostateczności
nauczanie indywidualne)
 Stałe monitorowanie niepokojących objawów
 Poradnia PP jako miejsce koordynowania i
planowania działań z rodziną – pomoc w doborze
odpowiednich strategii i możliwości leczenia
A co z rodziną?
 „Wypalenie” systemu rodzinnego – przewlekły
stres dezorganizuje życie rodziny, wytrąca ją ze
swoistej równowagi nazywanej homeostazą
 Pojawiają się konflikty małżeńskie, przy braku
wsparcia ze strony otoczenia – nerwice i depresje
u rodziców
 Dziedziczność zespołu wskazuje, że rodzice
dziecka również mogą przejawiać symptomy, co
utrudnia systematyczną pracę niektórymi
metodami terapeutycznymi
Zagrożenia związane z
nieprawidłowo leczonym ADHD
Niedostosowanie społeczne
Grupy nieformalne
Zaburzenia psychiczne (depresja,
zaburzenia osobowości)
Zachowania przestępcze nieletnich – źle
prowadzone ADHD jako jeden z
czynników ryzyka
Profilaktyka zagrożeń
Leczenie farmakologiczne (obecnie są
dostępne na rynku leki na ADHD)
Odpowiedni tryb nauczania (klasy
integracyjne, nauczanie indywidualne)
Protekcja społeczna (wspomaganie ze
strony rodziny, szkoły i środowiska
lokalnego)
Szkoła jako miejsce nieodzowne
w terapii dziecka
Szkoła tworzy strategie i procedury
zrozumiałe, korzystne i przyjazne dla
wszystkich uczniów
Szkoła dysponuje fachową, życzliwą i
przeszkoloną kadrą
Szkoła monitoruje zachowania dziecka i na
bieżąco kontaktuje się z rodzicami