Trzynastolatek.

JAK PRZETRWAĆ Z NASTOLATKIEM?
Bycie rodzicem nastolatka to trudne zadanie. Nie raz rodzice zaczynają wątpić w siebie
i w swoje metody wychowawcze, bo oto kiedy zaczyna się etap nauki w nowej szkole, zaczynają mieć
coraz większe problemy ze swoimi dziećmi. Wchodząc w okres dojrzewania, ich pociechy zmieniają
swoje zachowanie. Pełni miłości martwią się, bo nie rozumieją, co się z ich dzieckiem dzieje. Dla
nastolatków też jest to problem, gdyż nagle wszystko zaczyna się zmieniać i po okresie beztroskiego
dzieciństwa zaczyna się od nich wymagać pokonywania przeszkód i samodzielnego rozwiązywania
problemów.
Jednak znajomość prawidłowości rozwojowych może pomóc rodzicom w nabraniu większego
dystansu do konkretnych zachowań dzieci, a cierpliwość oraz wytrwałe i konsekwentne stawianie
granic może pomóc wspólnie przetrwać ten czas.
Rozwój fizyczny 13-latka przybiera na tempie. Te gwałtowne przemiany
fizyczne i dojrzewanie seksualne nie pozostają bez wpływu na jego psychikę.
Objawia się to nadmierną wrażliwością i pobudliwością, dlatego często jest
nerwowy, skryty, rozdrażniony i niespokojny. Bardzo łatwo go zranić
i zdenerwować. Jest on niezwykle wrażliwy na to, co inni sądzą o jego wyglądzie,
ponieważ na podstawie opinii innych ludzi 13-latek buduje pozytywny lub negatywny obraz samego
siebie. Zwiększa się ilość komentarzy dorosłych typu: „uważaj, bo stłuczesz”, „masz dziurawe ręce”,
„no, jak chodzisz”, bo umiejętność koordynacji ruchowej ulega zmianie wraz z rozwijającym się ciałem
i zmianami proporcji, a to przysparza wielu przykrości .Przeżycia 13-latka mają duże nasilenie: smutek
bywa przeżywany głęboko, radość również osiąga szczyt uniesienia. Szybko przechodzi od radości do
smutku, od entuzjazmu do zniechęcenia.
W wieku 13-lat rodzice zdecydowanie schodzą na drugi plan, dziecko w tym wieku niechętnie
opowiada o swoich kolegach, ukrywa, gdzie było i domaga się nie wtrącania w „jego sprawy”.
Dowiedzenie się, jak było w szkole czasami graniczy z cudem, a dziecko przychodzi do rodzica tylko
wtedy, gdy samo chce i nie zdarza się to często. Wystarczy jedno pytanie za dużo, czy dłuższy uścisk,
by odskoczyło jak oparzone i zarzuciło rodzicowi nadmierne wypytywanie czy dziecinne traktowanie, co
w mniemaniu nastolatka jest ciężkim rodzicielskim przewinieniem. Skarży się też, że rodzice go nie
rozumieją, ale sam polecenia i wymagania rodziców przyjmuje bardzo niechętnie. Proszony o pomoc
najczęściej odpowiada „zaraz”. Robi wszystko szybko i często byle jak. Dodatkowo następuje spadek
motywacji do nauki. Silnie pojawia się potrzeba autonomii i niezależności, co przybiera czasem bardzo
skrajne formy. Domaga się zupełnie samodzielnych powrotów do domu w coraz późniejszych
godzinach. Źle znosi naśmiewanie się z niego, żartowanie, rozkazywanie i zakazywanie czegokolwiek.
Takie zachowanie dorosłych wywołuje w nim złość i napięcie. Bardzo często w tym okresie dochodzi do
pogorszenia stosunków panujących w domu. Następuje kryzys autorytetu rodziców, wobec których staje
się bardzo krytyczny.
W tym wieku wzrasta znaczenie grupy. Trzynastolatek odczuwa potrzebę przynależności do
grupy, często bardzo silnie identyfikuje się z nią i zabiega o jej akceptację. Szkoła staje się miejscem
spotkań towarzyskich, dlatego znacznie lepiej czuje się w niej niż we wcześniejszych latach.
Dotkliwie dają o sobie znać trudności z koncentracją - w efekcie wiele „zagapień” w czasie
lekcji, powolne tempo na w-f, ospałość, zapominanie, na przykład, o pracy domowej. Dochodzi nawet
do tego, że trzynastolatek zapomina w trakcie wykonywania jakiejś czynności, co właściwie miał zrobić.
Zachowuje dla siebie swoje przemyślenia, unika wypowiadania swojego zdania na forum klasy z obawy
przed wyśmianiem i z niepewności, czy dobrze mówi. W klasie może zdarzyć się odmowa odpowiedzi,
bo trzynastolatek woli dostać jedynkę niż przeżyć sytuację ekspozycji społecznej. W takim właśnie
momencie staje przed koniecznością zdobycia pozycji w nowej grupie, zdobycia nowych przyjaciół,
zaadaptowania się do nowych warunków i sprostania innym niż dotąd wymaganiom. Mogą pojawić się
zupełnie skrajne zachowania: od bierności i wycofania, poprzez błaznowanie i zwracanie na siebie
uwagi za wszelką cenę, po zachowania agresywne w stosunku do rówieśników i dorosłych. W klasie
pojawia się również podział na świat dziewczynek i świat chłopców. Dziewczynki mówią o chłopcach
z pogardą i lekceważeniem, że „wydają dziwne dźwięki, zachowują się jak zwierzaki i są dziecinni”,
a chłopcy o dziewczynkach, że „są głupie, bo chichoczą, piszczą i obrażają się o byle co, a poza tym
trzymają się za ręce i obejmują, co jest nienormalne”. Zarówno chłopcy jak i dziewczynki niechętnie
pracują w grupach mieszanych, a siedzenie w ławce z przedstawicielem innej płci urasta do rangi
problemu.
Przed nauczycielami też staje prawdziwe wyzwanie by zintegrować uczniów, którzy nie lubią
ekspozycji społecznej, niezbyt dobrze myślą o sobie, wolą grupy jednopłciowe i raczej dbają o obronę
swojego wizerunku i zamaskowanie „słabości” niż są otwarci na innych.
WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW
 Zaakceptuj niespokojność i niezadowolenie jest to wiek pełen przeciwieństw i niespójności. Nie jest
niczym nienormalnym jeżeli nastolatek zachowuje się w sposób zmienny np.: kocha rodziców
i nienawidzi ich.
 Rodzicu, znajdź dla siebie źródło wsparcia i możliwości odreagowania napięcia. Twojemu dziecku
będzie bardzo potrzebne doświadczenie Twojej stanowczości i konsekwencji z jednoczesnym
ciepłem i wyrozumiałością. Warto wraz z małżonkiem trzymać jedną wspólną linię wychowawczą.
Jeśli różnicie się w poglądach, najpierw przedyskutujcie je ze sobą, dopiero potem zaprezentujcie
swoje stanowisko dziecku.
 Rodzicu, nigdy nie porównuj swojego dziecka do innych, mówiąc mu, że ktoś lepiej się uczy czy
grzeczniej odzywa. Uważaj na deprecjonowanie znajomych dziecka, jeśli niepokoisz się o to z kim
się spotyka Twoje dziecko, mów o zachowaniu tych osób i zachowaniach dziecka, nie o osobach.
Używaj komunikatu „ ja”, mów o swoich uczuciach, jakich doznajesz przez zachowanie dziecka. Nie
generalizuj, nie oceniaj „ Ty zawsze, ty nigdy”. Jasno formułuj swoje oczekiwania względem dziecka.
 Pozwól dziecku dorosnąć, przecież nie chcesz go niańczyć do czterdziestki! To właśnie w okresie
dorastania Twoje dziecko ma się nauczyć podejmowania samodzielnych decyzji i dokonywania
wyborów. Nie kontroluj nadmiernie, pozostaw przestrzeń i pozwól popełniać błędy i ponosić ich
konsekwencje. Niech nastolatek czuje, że ma wpływ na panujące w domu zasady. Rozmawiajcie
o nich. Jednocześnie stawiaj jasno granice i wyciągaj konsekwencje, jeśli dziecko je przekracza.
 Nie tocz wojen o wszystko! Zastanów się, jakie sprawy są dla Ciebie najważniejsze, jaki jest Twój
system wartości. Nie wytaczaj ciężkiej artylerii przeciwko dziecku w sprawach, które nie są tego
warte. Co takiego się stanie, jeśli dziecko wypróbuje nową fryzurę, pomaluje paznokcie na dziwny
kolor czy założy ekstrawaganckie ubranie? Jeśli będziesz się sprzeciwiał wszystkiemu, tylko
wzmocnisz bunt dziecka i jego chęć przeciwstawienia się Tobie. Zastanów się dwa razy, zanim się
na coś nie zgodzisz. Sprzeciw pozostaw na sytuacje, które mogą długotrwale i negatywnie wpłynąć
na wygląd, zdrowie czy życie dziecka.
 Mów swojemu dziecku o swoich poglądach na stosowanie używek, inicjację seksualną. Spieraj się
i dyskutuj, przypominaj i pokazuj przykłady. Nie przekonuj za wszelką cenę – wyrażaj swoje zdanie.
Dbaj, by Twoje dziecko również mogło to zrobić, częściej słuchaj i pytaj niż mów o sobie.
 Bardzo ważne jest byś wiedział kim są przyjaciele dziecka, byś mógł wzmacniać pozytywne
przyjaźnie, a chronić przed tymi, które mogą się okazać szkodliwe.
 Kiedy dziecko naciska Cię, żeby pójść na imprezę do znajomych i wrócić bardzo późno, koniecznie
skontaktuj się z rodzicami kolegów i koleżanek Twojego dziecka, którzy także się tam wybierają.
Razem w gronie dorosłych ustalcie najpóźniejszą godzinę zakończenia zabawy, bezpieczny sposób
powrotów do domu. Ustal z gospodarzami mieszkania, w którym będą bawić się nastolatki, kto
i w jaki sposób będzie ich doglądał. Jeśli zdecydujesz się gościć nastolatki u siebie, pamiętaj, że to
nie Twoje dziecko, ale Ty przejmujesz za nich odpowiedzialność.
 Unikaj dwuznacznych wypowiedzi stwierdzenie rodzica powinno zawierać jasny przekaz: pełne
dobrej woli pozwolenie, jasny zakaz lub otwarty wybór.
 Nawet jeśli teraz wydaje Ci się, że kłótniom i zatargom nie ma końca, że Twój nastolatek nigdy
nie dorośnie i nie zacznie zachowywać się racjonalnie, ten dzień z pewnością kiedyś
nadejdzie. Od tego, jak będziesz towarzyszyć dziecku w procesie dorastania będą zależały
Wasze późniejsze relacje.
Opracowanie pedagog szkolny Jolanta Bartczak
Na podstawie:
Zaradnik rodzica - I. Pohorecka , M. Sofulak-Skibińska
Rozwój psychiczny dziecka F.L. Ilg, L.B. Ames, S.M. Baker
Jak przetrwać z nastolatkiem – B. Zielińska-Rocha
artykuł A. Hunczak-Kielarskiej