Zdrowy dom

Promocja zdrowia
Piotr Boetzel gr. 4T2
referat
ZDROWY DOM
Wstęp
Tematyka zdrowego domu jest bardzo szeroka. Obejmuje zagadnienia związane z wyborem
właściwego miejsca posadowienia domu, wybórem odpowiednich materiałów aż do wystroju wnętrza i
właściwego użytkowania mieszkania. Przedstawię tutaj tylko niektóre zagadnienia, a mianowicie
zanieczyszczenia powietrza w domu, wpływ promieniowania, hałasu oraz palenia tytoniu.
Chemiczne zanieczyszczenia powietrza
Istotne znaczenie dla zdrowia człowieka ma jakość powietrza w mieszkaniach oraz
pomieszczeniach stanowiących miejsce długotrwałego pobytu. Zanieczyszczenia występujące w tym
powietrzu mogą pochodzić z otaczającej atmosfery, z materiałów budowlanych i wyposażenia mieszkań
oraz działalności użytkowników. Najczęściej źródłem zanieczyszczeń są: niewłaściwa eksploatacja
mieszkań, niewłaściwe lub wadliwe systemy wentylacyjne i kanalizacyjne, zsypy śmieci jak również
powszechne obecnie stosowanie środków chemicznych w gospodarstwie domowym. W takich
wypadkach emitowane są następujące substancje: tlenek i dwutlenek węgla, siarkowodór, dwutlenek
siarki, amoniak, akroleiny itp. Nie bez znaczenia są także produkty spalania surowców energetycznych
(używanych do ogrzewania i/lub gotowania).
Szczególnie niebezpieczne jest coraz szersze stosowanie w budownictwie oraz wyposażeniu wnętrz
materiałów z tworzyw sztucznych, preparatów impregnacyjnych, rozpuszczalników organicznych.
Szkodliwe substancje mogą emitować: wykładziny podłogowe, dywany, tapety, meble, płyty wiórowe i
pilśniowe, impregnaty, kleje, lakiery, żywice, materiały uszczelniające i inne.
Substancje emitowane przez wymienione materiały mają zdolność łączenia się z
zanieczyszczeniami w powietrzu i tworzenia aerozoli stanowiących nośnik dla wirusów i bakterii
osłabiających odporność organizmu ludzkiego. Występujące w mieszkaniu trujące związki chemiczne
mogą być przyczyną wielu chorób, choć często nie są z nimi łączone. Wiedza na temat szkodliwego
działania substancji toksycznych w środowisku mieszkaniowym jest mało rozpowszechniona, także
wśród lekarzy.
Najczęstszymi zanieczyszczeniami powietrza w pomieszczeniach zamkniętych są: formaldehyd,
fenole, chlorofenole, naftalin, chloronaftaleny, benzen, toluen, ksylen, styren, epichlorohydryna, ftalany.
Na szkodliwe działanie tych substancji szczególnie narażone są osoby przebywające w zamkniętych
pomieszczeniach przez większą część doby lub praktycznie ich nie opuszczające. U osób przebywających
w pomieszczeniach o zwiększonym stężeniu substancji chemicznych występują zawroty i bóle głowy,
uczucie zmęczenia, senność, złe samopoczucie, podrażnienie spojówek, podrażnienie górnych dróg
oddechowych (u dzieci z nowego budownictwa zwiększona zachorowalność na zakażenia górnych dróg
oddechowych i zapalnie oskrzeli), nudności, wymioty. Ponadto w pomieszczeniach z dużą ilością
tworzyw sztucznych częste są reakcje uczuleniowe (wyprysk kontaktowy, nieżyt górnych dróg
oddechowych, dychawica oskrzelowa). Najczęściej odczyny uczuleniowe wywołuje formaldehyd i
fenole. Olejki eteryczne, alkohol metylowy, tlenki azotu, amoniak drażnią i często uszkadzają błony
śluzowe układu oddechowego, wywierają destrukcyjny wpływ na pracę serca a także nerwy wzrokowe.
Wybrane niebezpieczne substancje:
 Formaldehyd (aldehyd mrówkowy)
Szeroko stosowany do produkcji materiałów budowlanych oraz przedmiotów
wyposażenia wnętrz. Formaldehyd uwalnia się z rozkładu mas plastycznych takich jak żywice
fenolowo-formaldehydowe i aminowo-formaldehydowe stosowanych do produkcji materiałów
drewnopochodnych i izolacyjnych. Główne źródła emisji: płyty wiórowe (paździerzowe),
sklejka, laminaty z drewna, pianki mocznikowo-formaldehydowe, lakiery i kleje na bazie
żywic formaldehydowych, klejone maty szklane, wełna mineralna. Najczęściej źródłem są
meble. Od 30 do 60% polskich mieszkań jest zanieczyszczonych formaldehydem w stopniu
przekraczającym wartość uznaną za bezpieczną.
Str. 1
Formaldehyd wywiera działanie drażniące, uczuleniowe i „astmatyczne”. Podrażnia
spojówki oczu, nabłonki górnych dróg oddechowych i skórę. Powoduje to duszności, ból w
klatce piersiowej, bóle głowy, uczucie znużenia, mdłości, zburzenia snu, zaburzenia
miesiączkowania, nudności, wymioty. Ponadto wpływa na niewielki wzrost ryzyka
zachorowalności na nowotwory jamy nosowo-gardłowej.
Przeciwdziałanie sprowadza się do eliminacji źródeł emisji, tj. ograniczenia powierzchni
materiałów drewnopochodnych, niestosowanie klejów i lakierów zawierających żywice
formaldehydowe. Stosuje się także bariery dyfuzji na powierzchniach emitujących
formaldehyd: oklejanie tapetą, wykładziną podłogową, malowanie (najlepiej wyrobami
celulozowymi)
 Produkty spalania
Należą do nich głównie tlenki węgla, tlenki azotu, tlenki siarki, cząstki stałe oraz pary
organiczne. Ich wpływ zależy od sposobu ogrzewania mieszkania. Najlepsze pod względem
emisji szkodliwych substancji jest ogrzewanie elektryczne a najgorsze węglowe.
Tlenek węgla powoduje osłabienie efektów neuromotorycznych a także ból głowy,
mdłości, senność aż po uduszenie. Rocznie jest w Polsce kilkaset przypadków zatruć
śmiertelnych. Tlenki azotu obserwuje się ponadto w pomieszczeniach z kuchniami gazowymi.
Istnieją raporty mówiące o tym, iż kuchenki i piecyki gazowe powodują znaczący wzrost
chorób układu oddechowego u dzieci, zwłaszcza poniżej 2 roku życia. Dwutlenek siarki ma
działanie drażniące i może u osób wrażliwych wywoływać ataki astmy. Jednak głównym
źródłem dymu w budynkach nie są instalacje grzewcze lecz palenie tytoniu. W
pomieszczeniach kuchennych, w których spala się gaz ziemny w kuchenkach i jednocześnie
pali papierosy stężenie CO w powietrzu wzrasta kilka razy, a tlenków azotu kilkadziesiąt razy.
Powodem występowania szkodliwych produktów spalania w mieszkaniach jest w
znacznej większości przypadków brak wentylacji lub jej niewłaściwe funkcjonowanie. Należy
więc zapewnić odpowiednią wentylację pomieszczeń (także mechaniczną, a nie jedynie
grawitacyjną) oraz stosować odpowiednie dla danego domu urządzenia grzewcze oraz
pamiętać o okresowej konserwacji i przeglądach urządzeń, w których zachodzi spalanie.
 Azbest
Środek stosowany m.in. do izolacji cieplnej, tłumienia dźwięków, zapobiegania
pożarom. Używany w instalacjach centralnego ogrzewania, dodawany do wykładzin
podłogowych. W większości przypadków azbest jest dobrze związany i nie jest możliwe jego
uwolnienie do otoczenia dopóki wyrób nie jest cięty, wiercony, piaskowany, łamany lub
ścierany. Inna sytuacja występuje w przypadku zapraw natryskiwanych lub narzucanych na
ściany, sufity i elementy konstrukcyjne, materiałów izolacyjnych stosowanych na przewodach,
kotłach, piecach, zbiornikach lub innych instalacjach. Azbest uwalnia się z tych materiałów
stopniowo lub wskutek nagłego zniszczenia struktury np. podczas remontu, rozbiórki, wibracji
działań użytkowników itp. Wykładzina podłogowa PCW zawierająca azbest powoduje
zanieczyszczenie pomieszczeń, w których się znajduje.
Niebezpieczne są bardzo wytrzymałe i trwałe włókna azbestu, które przedostają się
wraz z powietrzem do układu oddechowego. U osób narażonych na zawodowy kontakt z
pyłem azbestowym stwierdzono następujące choroby zawodowe: rak płuc, śródbłoniak
(nowotwór opłucnej lub otrzewnej), azbestozę i inne choroby opłucnej. Ponadto ryzyko
choroby nowotworowej płuc jest 5-krotnie wyższe od średniej populacji. Palenie papierosów
dodatkowo zwiększa to ryzyko.
Jedyną metodą eliminacji narażenia na działanie azbestu jest zapobieganie uwalniania
się pyłu azbestowego do powietrza. Stosuje się specjalne techniki transportu, składowania,
remontów itp. Należy unikać niszczenia lub uszkadzania materiałów zawierających azbest
(cięcie, wiercenie, mocowanie, wieszanie, ścieranie). Podczas prowadzenia takich prac zaleca
się stosowanie masek przeciwpyłowych i odpowiedniej odzieży, zwilżanie wodą obrabianych
materiałów, stosowanie specjalnych odkurzaczy i staranne zbieranie odpadów. W przypadku
występowania azbestu w pomieszczeniach należy dążyć do odgrodzenia powierzchni od
otoczenia stosując folie (na izolacje przewodów) lub żywice utwardzalne (np. na tynki).
Str. 2
 Lotne substancje organiczne
Powstają podczas spalania, gotowania, wydzielają się z materiałów budowlanych,
mebli, lakierów, klejów, zawarte są w wyrobach chemicznych gospodarstwa domowego,
stanowią produkty przemiany materii. Szczególnie niebezpieczne są: rozpuszczalniki
organiczne, kleje, środki lakiernicze, środki biologicznie czynne, materiały bitumiczne i
izolacyjne, żywice syntetyczne i tworzywa sztuczne, środki czyszczące, pasty, emulsje oraz
wykładziny dywanowe i podłogowe. Farby do malowania grzejników stanowią źródło
aldehydów, płyty korkowe klejone stanowią źródło emisji par fenolu, wełna mineralna
narażona na działanie wilgoci stanowi źródło emisji aldehydów i ketonów.
Działania szkodliwe: drażniące działanie na błony śluzowe górnych dróg oddechowych
i spojówki oczu (fenol, formaldehyd, S02), blokada niektórych enzymów (insektycydy),
uszkadzanie tkanek, narządów lub komórek, działania neurotropowe i embriotropowe,
działania rakotwórcze i mutagenne (benzen, chlorek winylu).
Należy unikać źródeł tych niebezpiecznych substancji oraz podejmować inne środki
jak np. zmiana ogrzewania na elektryczne, niepalenie, budowanie wolnostojących garaży oraz
w ostateczności filtrować powietrze. Dobre efekty daje przyspieszony proces „starzenia”.
Promieniowanie
Radon, będący gazem szlachetnym, przedostaje się ze skał i materiałów budowlanych do powietrza,
którym oddychamy. Stosunkowo wysokie stężenia radonu występują w żużlu piecowym, gipsie
przemysłowym, cemencie wielkopiecowym oraz w skałach (granit, pumeks). Stężenie radonu w
pomieszczeniach jest około 10 razy wyższe niż w powietrzu zewnętrznym z powodu przenikania z
podłoża (przez szczeliny, otwory i instalacje) oraz emisji ze ścian i stropów produkowanych z żużli
pohutniczych i popiołów lub pyłów elektrowni. Kumulowane na przestrzeni lat efekty promieniowania
alfa o dużej zdolności jonizacji powodują wzrost liczby przypadków chorób nowotworowych układu
oddechowego. Zdania na temat innych skutków promieniowania są podzielone.
Aby zapobiegać efektom promieniowania istotne jest dobre wietrzenie pomieszczeń (zwłaszcza
piwnic) oraz uszczelnianie betonowych podłóg.
Z promieniowaniem związana jest także ochrona pracujących przy monitorach komputerowych.
Zastosowanie filtrów ochronnych do monitorów z krystalicznego szkła ołowiowego przyczynia się do 20krotnego osłabienia pola elektrostatycznego oraz tłumi w 80-100% promieniowanie ultrafioletowe.
Właściwie z każdym pracującym urządzeniem elektrycznym związane jest pole
elektromagnetyczne, którego wpływ na organizm człowieka nie jest jeszcze poznany. Dla ochrony przed
tym promieniowaniem zaleca się przechodzenie na komunikację satelitarną i przewodową w sieciach
radiowo-telewizyjnych, wprowadzenie linii światłowodowych do transmisji programów, rozwój
optoelektroniki i przechodzenie na bezprzewodowe systemy przekazu informacji, zmniejszanie
energochłonności urządzeń.
Hałas
Hałas należy do uciążliwych czynników środowiska naturalnego człowieka. Ze względu na rozwój
postępu technicznego, mechanizacji i transportu, wzrasta też poziom hałasu w pomieszczeniach
mieszkalnych. Przyjmuje się, że hałas o poziomie do 34 dB jest dla ludzi nieszkodliwy. Hałas od 34 do
70 dB utrudnia koncentrację , a o poziomie powyżej 70 dB jest wyraźnie szkodliwy. W pomieszczeniu
dopuszcza się poziom hałasu do 45 dB, natomiast w śródmieściu do 60 dB. Tymczasem tramwaj jest
źródłem hałasu na poziomie 70-90 dB, a na ulicy poziom hałasu dochodzi do 100 dB.
Hałas wywiera ujemny wpływ na układ nerwowy człowieka, co objawia się zawrotami i bólami
głowy, szumem w uszach itp. Praca w hałasie zmniejsza sprawność i wydajność człowieka, zwłaszcza
jeśli wymaga ona koncentracji. Najbardziej skutecznym sposobem zapobiegania ujemnym skutkom
hałasu jest zwalczanie lub izolowanie się od jego źródła. Największe praktyczne znaczenie mają tutaj
szczelne okna, jednak oznacza to słabą wentylację, co stoi w sprzeczności z tym co zostało powiedziane
do tej pory na temat wentylacji. W mieście występuje konflikt między chęcią uniknięcia hałasu a
koniecznością wietrzenia pomieszczeń
Str. 3
Palenie tytoniu
Praktycznie wszystkie wymienione do tej pory szkodliwe substancje chemiczne występują w dużej
ilości w dymie papierosowym. Powszechnie wiadomo, że palenie powoduje raka płuc i innych organów,
jest ważnym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia i przewlekłych chorób układu oddechowego.
Dym tytoniowy zawiera substancje o właściwościach mutagennych i toksycznych w tym 40 uznawanych
za rakotwórcze lub współrakotwórcze. Pyły, których koncentracja w dymie papierosowym jest prawie
milion razy większa niż w najbardziej zanieczyszczonym powietrzu , powodują odkładanie się cząsteczek
węgla w węzłach chłonnych, które przestają wtedy pełnić funkcję bariery obronnej przed zakażeniem
górnych dróg oddechowych. Dym papierosowy ułatwia także przenikanie alergenów oddechowych,
czynników środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego, wpływających drażniąco na układ oddechowy,
co jest jednym z powodów występującej często u palaczy astmy oskrzelowej. Ludzie palący są bardziej
wrażliwi na przeziębienia, grypy i nieżyty górnych dróg oddechowych. Bierne palenie stanowi również
przyczynę wzrostu ryzyka zachorowań na raka płuc. Bierni palacze narażeni są na działanie tzw.
bocznego strumienia dymu, podczas gdy aktywni palacze zaciągają się głównym strumieniem dymu. Ze
względu na niższą temperaturę spalania zawartość niektórych substancji (ciała smołowate, tlenek węgla,
nikotyna, tlenek azotu) jest większa w bocznym strumieniu dymu.
Szczególnie niewskazane jest palenie w obecności dzieci oraz przez kobiety w ciąży.
Jedynym środkiem zaradczym jest unikanie dymu tytoniowego.
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Jerzy B. Karski, Sławomir Gzell (red.): Zdrowy dom, Warszawa 1995
http://dom.gazeta.pl/dom/1,50788,1416380.html
http://dom.gazeta.pl/dom/1,50788,1416369.html
http://dom.gazeta.pl/dom/1,50788,1416377.html
http://www.rakstop.engo.pl/zdrowy3.htm
http://www.forumquovadis.pl/dom_zdr_def.html
Str. 4