Obraz Boży I. W Biblii - Fundamentalne pojęcie antropol.

Obraz Boży I. W Biblii - Fundamentalne pojęcie antropol.-teol. opisujące status
osoby ludzkiej: stworzony przez Boga człowiek pozostaje w ścisłej, ontycznej relacji do
swego Stwórcy, będąc jego „obrazem”.
Obraz Boży opisuje trwałą, dotykającą istoty ludzkiego bytu, ontyczną relację
istniejącą między człowiekiem i Bogiem, i wskazuje na wyjątkowy status człowieka,
jego godność i przeznaczenie, odmienne od pozostałych dzieł i istot stworzonych. Jako
obraz Boży, człowiek jest różny od Stwórcy, ale jest także inny od pozostałych istot
stworzonych (Rdz 1,11.20-21; 2,19-20); człowiek jest koroną stworzenia, jest zdolny
kochać i jest panem świata stworzonego. Grzech pierwszych rodziców nie zniszczył
obrazu Bożego w człowieku (por. Rdz 5,1-3; 9,6), jednak przesądził o jego dalszym
losie; odtąd udziałem człowieka stał się grzech, cierpienie i śmierć, a ostatecznie „nowe
stworzenie”.
Wg Biblii człowiek jest dziełem Boga i Bożym stworzeniem (Rdz 1,26-27;
2,7.21-22; por. Ps 119,73; 138,8; Hi 10,8-13; Iz 45,11-12; 64,7), jednak już pierwszy
opis precyzuje, iż człowiek został stworzony na „obraz” Boga, jako jego
„podobieństwo” (Rdz 1,26-27). Biblia różni się w tym od kosmogonii pozabibl., które
mówią o pochodzeniu ludzkości wprost od bogów lub od boskiego elementu, niekiedy
wskazując na fiz. spłodzenie ludzi przez bogów (Akkad, Ugarit, Egipt), albo uczą o
jakimś podobieństwie z bóstwem, np. przez obdarzenie rozumem i inteligencją
(Babilonia); z kolei wg Egipcjan „obrazem” bóstwa był król-faraon.
Podstawą jest tekst bibl.: „Stwórzmy człowieka na nasz obraz, jako nasze
podobieństwo” (Rdz 1,26). Dyskutuje się znaczenie liczby mnogiej odniesionej do
Boga, widząc tu m.in. pluralis maiestaticus lub deliberationis, lub odniesienie do dworu
niebiańskiego (por. Ps 8,6; Iz 6,8), zaś ojcowie Kościoła wskazywali na Trójcę Świętą
(Ireneusz, Adv.haer IV, 20.1; por. List Barnaby 5-6). Różnie objaśnia się także
znaczenie 2 terminów opisujących status i godność człowieka: obraz (hebr. selem, gr.
eikōn, łac. imago) i podobieństwo (hebr. demut, gr. homoiōsis, łac. similitudo); pierwszy,
obraz, zgodnie z hebr. znaczeniem wskazuje na relację, jaka istnieje między osobami –
żywe odwzorowanie, ucieleśnienie przedstawianej postaci (Rdz 5,3; por. Lb 33,52; Ps
39,7; 73,20; Ez 16,17), tym samym zaś termin wskazuje na niezwykły związek, jaki
istnieje między Bogiem i człowiekiem; drugi termin, podobieństwo, łagodzi wymowę
poprzedniego określenia uściślając i wyjaśniając, iż nie chodzi o identyczność (Rdz
5,1.3; por. 1 Krl 16,10; Ez 1,5). Ojcowie Kościoła sądzili (Ireneusz, Orygenes), iż
chodzi o 2 wymiary osoby ludzkiej: „obraz” reprezentuje funkcje i zdolności, które
upodobniają człowieka do Boga, zaś „podobieństwo” to dary nadnaturalne dopełnione w
Chrystusie. Ze względu na sens terminu selem pojawiła się opinia, iż autor bibl. miał na
myśli obraz i podobieństwo w sensie cielesnym, podobieństwo fiz. (P. Humbert).
Kwestia jest nadal dyskutowana, bowiem obrazem Boga jest cały człowiek, zaś autor
bibl. nie znał gr. rozróżnienia na ciało i duszę; nadto stwarzając człowieka na swój
obraz, Bóg stworzył go jako „mężczyzną i kobietę” (Rdz 1,27), odtąd złączenie
mężczyzny i kobiety i ich wzajemna miłość to obraz komunii boskich Osób i wewn.
życia Bożego (K. Barth).
Wg najbardziej popularnej opinii człowiek stworzony na obraz Boży posiada z
Bogiem podobieństwo duchowe; podkreśla się, iż w świetle Biblii Bóg jest Duchem
(Rdz 6,3; Pwt 4,15-16; Iz 31,3; Hi 10,4), a stąd Jego obrazem w człowieku jest sfera
duchowa, przede wszystkim rozum i wolna wola, które są obrazem inteligencji i woli
Bożej. Niektórzy twierdzą, iż cały człowiek z wszystkimi jego możliwościami jest
obrazem Boga i podkreślają takie przymioty Boże jak miłość, wierność, dobroć czy
świętość, oraz wieczność (por. Mdr 2,23); człowiek jest reprezentantem Boga na ziemi,
ma władzę i panowanie nad światem stworzonym (Rdz 1,28; 9,7; por. Ps 8,7-8) i nie
2
wolno go zabić (Rdz 9,6); autorzy ST kontynuują naukę o godności człowieka (por. Ps
8,5-9; 145,10-16; Syr 17,1-12).
Jezus Chrystus podkreślał wielką godność człowieka, jego wyższość na
stworzeniami i znaczenie dla Boga; nauczał też o godności ludzi jako dzieci Bożych, dla
których Bóg jest Ojcem (Mt 6,25-32; 10,30-31; por. Mk 10,2-9).
W Listach św. Pawła termin „obraz” (gr. eikōn) występuje wiele razy i ma duże
znaczenie dla Pawłowej teologii. Wg Pawła Chrystus jest obrazem Boga, zaś wpatrzeni
w jego oblicze wierzący poznają Bożą chwałę (2 Kor 4,4.6); podobnie wg Kol Chrystus
jest „obrazem Boga niewidzialnego” i jest „Pierworodnym całego stworzenia”, zatem
objawia się w nim sam Bóg; jako syn Boży jest Chrystus wcielonym „obrazem”
niewidzialnego Ojca (Kol 1,15). Tę samą myśl wyraża Hbr: Syn jest „odblaskiem
chwały i odbiciem istoty” Boga (Hbr 1,3), oraz J (1,18; 12,45; 14,9).
Wg św. Pawła również człowiek jest obrazem Bożym; mając na uwadze 2 opisy
stworzenia (Rdz 1,26-27; 2,22-23) Apostoł stwierdza, iż mężczyzna jest „obrazem i
chwałą Boga”, zaś kobieta jest „chwałą mężczyzny” będąc mu poddana, co jednak w
niczym nie umniejsza w kobiecie obrazu Bożego (1 Kor 11,7-12); funkcję pośredniczącą
spełnia pierwszy Adam, obarczony skutkami grzechu (1 Kor 15,49a; por. Rz 5,12); Kol
też podejmuje tę ideę; „nowy człowiek”, którego przyoblekł wierzący, winien się
odnawiać „według obrazu Tego, który go stworzył” (Kol 3,10), a zatem winien
odnawiać w sobie obraz Boży, zaś kontekst wypowiedzi wskazuje, iż chodzi o świętość
życia chrześc. (por. Ef 4,24); ważną rolę w tym procesie odgrywa Jezus Chrystus, jako
początek i kres stworzenia (Kol 1,16; 3,11).
Ostatecznie odkupiony człowiek winien stać się na wzór obrazu Syna Bożego
(Rz 8,29); także jak on powstając z martwych, a nast. upodobniając się do jego
chwalebnego ciała, którego obraz (eikōn) człowiek będzie nosił (1 Kor 15,49b); pełna
przemiana poniżonego ciała na podobieństwo chwalebnego dokona się podczas
powtórnego przyjścia Chrystusa (Flp 3,20-21). Jednak ta zmiana dokonuje się stopniowo
już teraz, zaś chrześcijanin przemieniany jest na obraz (eikōn) Chrystusa Pana przez jego
Ducha (2 Kor 3,18).
Również autor Listu do Jakuba przywołuje myśl o stworzeniu człowieka na Boże
podobieństwo (gr. homoiōsis)(Jk 3,9).
Opr. Stefan Szymik, zob. EK, t. XIV, kol. 226-228.
Bibliografia:
Krawczyk R., Starotestamentowa idea „obrazu Bożego” w człowieku, RTK 31 (1984) z.
1, s. 19-30.
Gibert P., Człowiek obrazem i podobieństwem Boga, AKapł 109 (1987) nr 2, s. 264-278.
Gołębiewski M., Człowiek obrazem i podobieństwem Boga, AKapł 79 (1987), s. 429433.
Homerski J., Pieśń o stworzeniu człowieka. Refleksje egzegetyczno-teologiczne nad
tekstem Rdz 1,26-28 i 2.7.15.18.21-23, RT l (1999), s. 131-133.
Chrostowski W., Ludzka cielesność jako obraz Boga, Collectanea Theologica 70 2000)
nr 4, s. 5-19.
Ormanty S., Człowiek jako obraz Boga, Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 8 (2003), s.
215-227.