Zasady kontaktu z osobami doświadczającymi i stosującymi p…

Przemoc w rodzinie to:
intencjonalne działanie lub zaniechanie działania jednej osoby wobec drugiej, które wykorzystując
przewagę sił narusza prawa i dobra osobiste jednostki, powodując cierpienia i szkody.
O przemocy możemy mówić wtedy, gdy zostaną spełnione 4 warunki:
1.
2.
3.
4.
Jest to intencjonalne działanie lub zaniechanie działania.
Jedna osoba ma wyraźną przewagę nad drugą.
Działanie lub zaniechanie jednej osoby narusza prawa i dobra osobiste drugiej.
W wyniku powyższej sekwencji zdarzeń, osoba wobec której stosowana jest przemoc, doznaje
cierpienia i szkód: fizycznych i psychicznych.
Jeżeli wszystkie wyżej wymienione warunki zostaną spełnione, będziemy mówili, że ktoś stosuje przemoc
wobec drugiej osoby.
Stosującego przemoc będziemy nazywali - osobą stosującą przemoc, a doznającego – osobą doznającą
przemocy. Te pojęcia nie określają tego jakimi są ci ludzie, lecz wyłącznie rolę którą przyjmują w konkretnej
relacji międzyludzkiej. Można być osobą doznającą przemocy w relacji z mężem a jednocześnie być osobą
stosującą przemoc wobec własnych dzieci.
Role - „sprawcy” i „ofiary”, dokładnie pokazują kto co robi: „sprawca” – sprawuje przemoc, a „ofiara” ponosi
szkody; „sprawca” jest w ataku, a „ofiara” w obronie.
Przemoc to nie to samo, co agresja. To co odróżnia przemoc od agresji, to przewaga sił jednej ze stron. W
przemocy jest ona zawsze po stronie osoby stosującej przemoc, w przypadku agresji – zrównoważona.
Z punktu widzenia prawa przemoc w rodzinie to przestępstwo, art.207 par. 1 KK dotyczy znęcania się
fizycznego i moralnego nad członkami rodziny i przewiduje karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat.
Z moralnej perspektywy przemoc to krzywdzenie słabszego i jest złem moralnym, z psychologicznej – to
cierpienie i bezradność „ofiar” i mechanizmy sterujące przemocą. W perspektywie społecznej analizuje się
wpływ obyczajów i postaw sprzyjających przemocy lub ją usprawiedliwiających.
Charakterystyka osób stosujących przemoc w rodzinie.
Osoba stosująca przemoc poza stosowaniem napaści fizycznej stosuje też przemoc psychiczną. Grożąc i
demonstrując siłę doprowadza do izolacji społecznej „ofiary”. Kontroluje i ogranicza jej kontakty. Zachowuje
się obraźliwie wobec jej znajomych lub robi awantury w ich obecności, zakazuje opowiadania o tym, co dzieje
się w domu, krytykuje i poniża „ofiarę”, domaga się posłuszeństwa we wszystkich dziedzinach życia
rodzinnego. Badania wskazują, że osoby stosujące przemoc są niepewne siebie, z kompleksem niższości i z
poczuciem bycia do niczego. Mają problemy osobowościowe i psychologiczne, osłabioną kontrolę impulsów,
zniekształcenia poznawcze, niską odporność na stres, nadużywają alkoholu i narkotyków, popadają w konflikty
z prawem
i często pochodzą ze środowisk, w których dominowała przemoc. Powyższe cechy stanowią czynnik
ryzyka wystąpienia przemocy.
Nie ma prostej zależności pomiędzy używaniem alkoholu i przemocą w rodzinie.
Wykazano, że przypadki skrajnego nadużywania alkoholu nie są związane z dużym nasileniem przemocy.
„Sprawcy” przemocy nie potrafią kontrolować swojego gniewu i impulsów agresywnych. Nierzadko na
swoim koncie mają zachowania antyspołeczne, ostrzeżenia ze strony policji i wyroki sądowe. Swoje „ofiary”
widzą w zniekształcony sposób i oczekują od nich zaspokojenia swoich potrzeb w tym spełnienia funkcji
macierzyńskich lub ojcowskich oraz małżeńskich. Zrzucają na innych winę za swój gniew i obarczają ich
odpowiedzialnością za własne gwałtowne zachowanie. Usprawiedliwiają swoje zachowanie („ nigdy bym cię nie
skrzywdził gdybyś mnie nie sprowokowała”). Rzadko akceptują swoją odpowiedzialność za własne agresywne
zachowanie, choć mogą przepraszać za spowodowane cierpienie. Nie są empatyczni, ale od innych oczekują
zrozumienia dla swego gwałtownego zachowania. Nie potrafią współodczuwać z partnerem, nie rozumieją jego
uczuć, nie potrafią zobaczyć sytuacji z punktu widzenia ofiary. Brak empatii obejmuje również inne problemy
we wzajemnych relacjach ( zły stan zdrowia partnera).
Często ujawniają przemieszczoną agresję. Złość związaną ze stresem w pracy rozładowują na osobie
partnera.
Przemoc domowa może mieć dwa oblicza:
- gorąca, u której podstaw leży furia uruchamiająca agresywne zachowania,
- chłodna, polegająca na realizowaniu przez sprawcę scenariusza zapisanego w umyśle a czasem w
obyczajach i środowiskowej kulturze, bywa narzędziem oddziaływania zmierzającym do wzniosłych
celów, uzasadniających bolesne środki.
„Sprawca” chłodnej przemocy na ogół pozostaje nieświadomy szkodliwości swego zachowania, ponieważ
znajduje uzasadnienie dla swojego okrucieństwa. Chłodna przemoc wobec dzieci przybiera formę „surowych i
konsekwentnych” metod wychowawczych lub „sprawiedliwego karania”.
Postępowanie osób stosujących przemoc często bywa wspierane przez czynniki kulturowe. Przemoc w stosunku
do kobiet i dzieci była akceptowana obyczajowo i prawnie (reguła kciuka).
Charakterystyka osoby doznającej przemocy w rodzinie.
Większość kobiet znajdujących się w „schroniskach dla ofiar przemocy”, opuściła dom po to, by
uniknąć przemocy fizycznej wobec siebie (90%) lub swoich dzieci (27%).
Formy fizycznej napaści:
- ciosy pięścią w twarz i/lub całe ciało (44%),
- kopnięcia kolanem, uderzenia głową (27%),
- popychanie w stronę różnych przedmiotów (5%),
- próby duszenia (2%).Czas trwania ofiar w sytuacji przemocy waha się od kilku miesięcy do
kilkudziesięciu lat a przeciętnie jest to – 7 lat.
Osoby doznające przemocy czują się uzależnione od osób stosujących przemoc, odizolowane i zdezorientowane,
niezdolne do poradzenia sobie z separacja i rozwodem. Nie potrafią skorzystać z pomocy innych z powodu
bierności, poczucia winy, lojalności wobec partnera i uległości.
W obliczu doznawanej przemocy najczęściej są bierne. Rzadko sięgają po agresywne zachowania. Z
upływem czasu zmniejsza się ich zdolność do korzystania z pozytywnych mechanizmów radzenia sobie z
trudnościami poprzez poszukiwanie wsparcia społecznego. Stosują bierne sposoby lub strategie unikania (środki
psychoaktywne, wycofywanie się z kontaktów).
Często rozwija się u nich mechanizm wyuczonej bezradności. Spostrzegają siebie jako osoby nie
posiadające żadnej kontroli nad własnym życiem i otoczeniem. Uczą się jak przetrwać przemoc i przystosować
się do niej.
Często są uwikłane w pułapkę małżeństwa z powodu braku zasobów i trudności ekonomicznych. Są
przekonane, że nie dadzą sobie rady same, że będzie im trudno utrzymać siebie i dzieci. Niektóre z nich wierzą,
że ich dzieci potrzebują ojca a większość z nich ma nadzieję, że partner się zmieni.
Napastnicy nie są agresywni przez cały czas, przemoc jest przeplatana okresami spokoju i okazywania
uczuć. To powoduje, że osoby doznające przemocy są skłonne do „przebaczania i zapominania” oraz do
usprawiedliwiania zachowania osób stosujących przemoc.
Wyróżniającą cechą osób doznających przemoc jest silne poczucie winy i przypisywanie sobie
odpowiedzialności za akty przemocy. Wierzą, że to one spowodowały napaść, bo np. sprzeczały się z partnerem
albo nie spełniły jakichś jego poleceń.
Starają się unikać obrażeń przez uspokajanie partnerów lub poprzez usuwanie powodów gwałtownego
zachowania.
Niektóre z nich sporadyczną przemoc traktują jako coś lepszego niż ciągłą samotność.
Na podstawie badań tysiąca kobiet systematycznie bitych, Bowker zidentyfikowała siedem podstawowych
strategii zmierzających do powstrzymania przemocy:
• rozmowy z osobami stosującymi przemoc na temat tego co zrobili w celu wzbudzenia w nich poczucia
winy (czasem ta strategia prowadzi do ponownego ataku a czasem sprawca zgłasza gotowość
zaprzestania bicia pod jego warunkami),
• uzyskiwanie obietnic poprawy (powstrzymywania się od bicia) poprzez odwoływanie się do miłości i
moralności (ta strategia w pierwszym okresie nasilania się przemocy przynosi spontaniczne obietnice
poprawy ze strony partnera),
• straszenie, grożenie powiadomieniem policji, opuszczeniem domu, rozwodem itp.; groźby te rzadko są
spełniane),
• ukrywanie się przed oprawcą (wybieganie z domu, chowanie się w innym pokoju, zamykanie w
łazience itp.); stosuje tą strategie w nadziei na uniknięcie pobicia, ale okazuje się, że osoba stosująca
przemoc kontroluje nie tylko ją, ale i miejsca w których ona się znajduje,
• pasywna obrona (próby osłonięcia się dłońmi, ramionami, sprzętem domowym); ta strategia na ogół
zwiększa agresywność sprawców (płacz dla niektórych sprawców jest dodatkową stymulacją do
kontynuowania przemocy,
• unikanie ataku („schodzenie z oczu”, unikanie dyskusji); ofiary stają się powściągliwe w rozmawianiu,
tańczeniu z innymi mężczyznami, nie sprzeciwiają się i nie krytykują,
• walka obronna, oddawanie razów (drapanie, kopanie, gryzienie lub odpychanie, rzucanie przedmiotami,
policzkowanie itp.); ta strategia w większości przypadków nasila przemoc, powstrzymuje oprawcę
tylko przy dużej desperacji osoby doznającej przemocy i jej zdecydowaniu na wszystko, zdarza się, że u
partnera pojawia się respekt dla partnerki, gdy ta zapowiada, że go zabije lub otruje podczas snu.
U osób doznających przemocy pojawiają się różnego rodzaju objawy przeciążenia emocjonalnego w tym
zespół stresu pourazowgo. Podstawowe objawy tego Zespołu to:
- bolesne powracanie pamięcią do doświadczeń,
- specyficzny paraliż emocjonalny,
- unikanie tego co przypomina uraz,
- stany hiperpobudzenia,
- bezsenność, koszmary senne,
-
wstrząsające wspomnienia i wizje na jawie,
niezrozumiałe emocjonalne i somatyczne,
uczucie zamrożenia, związania,
stała gotowość do reakcji ucieczki lub walki bez sytuacyjnego uzasadnienia.
W miarę trwania przemocy, u osób doznających przemocy nasilają się jej skutki psychologiczne, następuje
proces wiktymizacji, który zmienia poczucie tożsamości maltretowanej osoby. Powtarzająca się przemoc burzy
utrwalony obraz świata i własnej osoby. Traci poczucie bezpieczeństwa i uporządkowania życia, zaufanie do
siebie i zaczyna źle myśleć o sobie, pragnie wycofać się z normalnego życia i odizolować się od innych.
U części „ofiar” pojawiają się tzw. wtórne zranienia, spowodowane niewłaściwymi reakcjami ich otoczenia
społecznego w postaci obwiniania ofiary, naznaczania jej negatywnymi określeniami i odmawiania pomocy. Pod
wpływem takich reakcji osoba doznająca przemocy zaczyna przystosowywać się do roli „ofiary” i przestaje się
bronić. Traci nadzieję i poczucie godności i czasem może w odruchu desperacji podjąć zamach na swoje lub
sprawcy życie.
Osoba, która poddana jest utrwalonej przemocy w rodzinie nie ma szans na samodzielne
wyrwanie się z pułapki. Dlatego sprawą szczególnej wagi jest działanie różnych instytucji i organizacji,
zajmujących się udzielaniem pomocy.
Osoby stosujące przemoc rzadko stają przed sądem z różnych powodów:
- osoby doznające przemocy obawiają się składania formalnych skarg,
- policja i inne powołane do tego instytucje niechętnie interweniują,
- świadkowie przemocy odmawiają składania zeznań,
- prokuratorzy niechętnie podejmują prowadzenie spraw,
- adwokaci sprytnie bronią sprawców.
Rozmawiając z osobami doznającymi przemocy, starajmy się przestrzegać poniższych zasad:
•
•
•
•
•
•
•
•
-
-
z osobą doznającą przemocy rozmawiajmy w pierwszej kolejności ponieważ jednoczesna rozmowa z
osobą stosującą przemoc, jak i doznającą przemocy, może utrudnić znalezienie skutecznych rozwiązań,
unikajmy własnych interpretacji i ocen sytuacji - mogą okazać się one nietrafne i pochopne,
bądźmy cierpliwi, ułatwi nam to kontakt z poszkodowanym - niektóre „ofiary” odchodzą od partnera i
wracają do niego po kilka razy - nie jest to oznaka niepowodzenia czynionych przez nas działań, nie
obwiniajmy osoby poszkodowanej za przemoc w rodzinie,
jasno sprecyzujmy swoje przekonania dotyczące przemocy - za przemoc odpowiedzialny jest zawsze
„sprawca”, uświadamiajmy, że przemoc w rodzinie jest powszechnym zjawiskiem,
nie bagatelizujmy problemu – osoba doznająca przemocy wie najlepiej jakich rozmiarów jest jej
problem - brak wiary w tę świadomość, może zostać potraktowany jako bagatelizowanie,
zamiast sugerować gotowe rozwiązania, zapytajmy się, co byłoby pomocne w rozwiązaniu problemu,
nie
krytykujmy
„ofiary”
za
to,
że
wcześniej
nie
szukała
pomocy,
prawdopodobnie miała ważne powody, aby wcześniej tego nie czynić,
nie wyręczajmy, ale też nie wymagajmy zbyt wiele - pomóżmy poszkodowanej rozwijać własne
kompetencje - zrobi tyle ile będzie w stanie,
unikajmy błędów, wynikających z naszego sposobu myślenia, pytajmy o przemoc wprost unikamy
używania
epitetu
„ofiara”
w
stosunku
do
poszkodowanego
włączamy
się
aktywnie
w
opracowanie
planu
zapewniającego
bezpieczeństwo
znajdujmy mocne strony i wzmacniajmy je,
poinformujmy, że poszkodowany ma prawo do:
wezwania policji w celu skutecznej interwencji - skuteczna interwencja polega na:
zatrzymaniu sprawcy, jeśli stwarza zagrożenie dla otoczenia, wypełnieniu formularza „A” Niebieskiej
Karty, sporządzeniu notatki służbowej przez policjantów,
założenia sprawy karnej w prokuraturze, jej założenie jest bezpłatne, do założenia sprawy potrzebne
są dowody: zaświadczenia lekarskie/obdukcje oraz wizyty u lekarza w Przychodni Zdrowia, lista
świadków (zeznawać w sprawie mogą osoby obce i członkowie rodziny, wystarczy podać personalia
świadków, nie trzeba pytać o ich zgodę), interwencje policji, zapisy z kasety z nagraniem awantury
domowej,
• poinformujmy o miejscach, do których można zwrócić się o pomoc, najlepiej zapisać to na kartce, lub
wręczyć ulotkę, podajmy informacje o grupach wsparcia dla „ofiar” przemocy domowej,
• poinformujmy o bezpłatnych poradach prawnych, udzielmy informacji o schroniskach, domach dla
matek z dziećmi, noclegowniach, postarajmy się zachęcić poszkodowaną do szukania pomocy pozostawiamy jej decyzję o czasie i sposobie, nie naciskamy, szanujemy zasadę małych kroków,
szukajmy wspólnie niewielkich lecz realnych posunięć nawiązujmy współpracę z innymi instytucjami,
które mogą pomóc poszkodowanej, aktywnie z nimi współpracujmy.
SCHEMAT ROZMOWY MOTYWUJĄCEJ Z OSOBĄ STOSUJĄCĄ PRZEMOC
( pomocne pytania)
1. Co oznacza dla Pana/Pani fakt uczestniczenia w naszej rozmowie?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
2. Jak czuje się Pan/Pani rozmawiając tutaj na temat sytuacji spowodowanej Pana
zachowaniami ( wymienić zachowania przemocowe ) wobec własnej rodziny?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
3. Co Pan/ Pani chciałby (- ałaby), aby wynikło dla Pani/ Pana z tej rozmowy?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
4. Jaki, zdaniem Pana/ Pani, jest wpływ Pana/ Pani zachowań ( wymienić
zachowania przemocowe ) na dziecko, partnera/ partnerkę, innych członków
rodziny?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
5. Jakie reakcje obserwuje Pan / Pani u swoich bliskich zachowując się w powyŜszy
sposób ?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
6. Co Pan / Pani wtedy czuje?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
7. Co Pan/ Pani osiąga stosując powyższe zachowania?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
8. Czy te skutki to jest to, co chciałby Pan / Pani osiągnąć w swoich relacjach z
innymi?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
9. Czy to na czym Panu/Pani zależy potrafi Pan / Pani osiągać innymi sposobami?
Jakie to są sposoby?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
10. Czy Pan/ Pani chciałby ( - aby) skorzystać z pomocy specjalistycznej, aby móc
osiągać to na czym Panu/ Pani zależy bez uciekania się do zachowań, które są
krzywdzące dla innych a dla Pana samego /Pani samej/ powodują przykre
skutki?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
W przypadku odpowiedzi TAK – oferta,
W przypadku odpowiedzi NIE – informacja o tym w jaki sposób
Grupa robocza/Zespół Interdyscyplinarny dalej będzie postępował wobec w/w.
WSKAZÓWKI DO ROZMOWY MOTYWUJĄCEJ
W rozmowie motywującej z osobą stosującą przemoc ważne jest aby:
• Okazać szacunek tej osobie, niezależnie od tego jak oceniamy jej zachowanie,
• Pamiętać aby rozmawiać konkretnym, zrozumiałym językiem.
• Nie używać zbitek pojęciowych np. „zachowanie przemocowe” lecz konkretnie, kiedy Pan Pani bije,
szarpie, krzyczy, przeklina – co wtedy dzieje się z córką, żoną, synem, co Pan/Pani chce przez to
uzyskać?
• Rzeczowo informować o tym co jest możliwe w przypadku przyjęcia oferty pomocy (co klient może
zyskać) i co zrobimy, gdy klient odmówi – informujmy o konsekwencjach (zawiadomienie policji,
prokuratury, zwrócenie się o udzielenie pomocy dzieciom do właściwych instytucji, do szkoły itp.).
• Nie oceniać osoby, nie oskarżać, nie krytykować - ale pytać jak ona widzi swoją sytuację, okazywać
zrozumienie dla jej perspektywy, na ile to jest możliwe, podkreślać pozytywne aspekty jej myślenia i
działania ( np.: mówi, że chce aby dzieci jej słuchały – zapytajmy czemu to jest takie ważne żeby dzieci
się słuchały. Wtedy mamy szanse dowiedzieć się, że chodzi o ich dobro, bo chodzi jej o to aby ustrzec
dzieci przed niekorzystnymi dla nich sytuacjami albo żeby się nauczyły czegoś ważnego – w takiej
sytuacji możemy docenić cele osoby, która jest naszym klientem, powiedzieć jej, że rodzice zazwyczaj
chcą dobrych rzeczy dla swoich dzieci, lecz ważne jest aby robić to w sposób, który ich nie krzywdzi,
bo wtedy ta krzywda niweczy nasza dobre intencje.
Przy takim podsumowaniu wypowiedzi klient dowiaduje się, że nie wszystko jest złe i łatwiej jest mu przyjąć
propozycje pomocy, zwłaszcza jeśli pokażemy mu konkretnie w czym możemy być pomocni i jest to zgodne z
jego celami np. terapia może być pomocna w tym, aby odkrył Pan/ Pani takie sposoby dogadywania się z
dziećmi, żeby one chciały się lepiej słuchać
a Pan/ Pani nie musiałby (- ałaby) ich bić, czy krzyczeć na nie.
•
•
•
Zainteresować się tym, co przeżywa osoba stosująca przemoc, kiedy obserwuje efekty przemocy –
najczęściej usłyszymy, że osoba ta przezywa poczucie winy lub inne przykre uczucie – to może być
dodatkowym powodem do szukania innych rozwiązań. Jeśli usłyszymy, że „sprawca” jest w jakiś
sposób zadowolony z efektów przemocy – np. mówi, zmniejszyło się moje napięcie, czuję, że tylko tak
mogę mieć na coś wpływ – wtedy
mówimy – ok. dobrze jest mieć wpływ, dobrze jest umieć obniżać swoje napięcie – ale musisz szukać
innej drogi – bo stosowanie dotychczasowych sposobów jest niedopuszczalne i grozi karą.
Dowiedzieć się, jakich innych sposobów używa klient do osiągania swoich celów (oczywiście
mamy na myśli cele, które osiąga zachowaniem przemocowym). Najczęściej usłyszymy jakieś
przykłady nie przemocowych zachowań. Np. możemy usłyszeć, że dzieci są posłuszne wtedy, kiedy je
poproszę spokojnym tonem, albo jak w domu jest dobra atmosfera, albo jak zostały wcześniej
pochwalone itp.. W ten sposób klient dowiaduje się, że już robi coś we właściwy sposób. W takiej
sytuacji wzrasta motywacja - coś już potrafię dobrze, łatwiej będzie „douczyć się” niż uczyć
wszystkiego od początku.
Pamiętać o tym, że łatwiej będzie klientowi podjąć właściwą decyzję, jeżeli nasza propozycja będzie
zgodna z jego celami. Poczuje się dobrze przez nas potraktowany (z szacunkiem), uzna, że zależy nam
na tym aby w jego życiu działo się lepiej, zrozumie, że jesteśmy mu życzliwi i nie chcemy go zmieniać
na siłę, lecz decyzja należy do niego.
Jeżeli jakieś pytanie wyda Ci się niepotrzebne lub nieadekwatne, lub nie
będziesz wiedział co zrobić z uzyskaną na nie odpowiedzią – zrezygnuj z niego.
Możesz też zadać inne, ważne Twoim zdaniem pytania.
opracował:
Jacek Ciechowicz
koordynator ds. przeciwdziałania przemocy w Mieście Szczecin